Wizja klastrów i polityki klastrowej w Polsce do 2020 wersja II materiał ekspercki do dyskusji na III spotkaniu Grupy roboczej ds. polityki klastrowej w ramach przedsięwzięcia Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości Polskie klastry i polityka klastrowa Wizja polskich klastrów i ich rozwoju W roku 2020 w Polsce istnieje od kilku do kilkunastu rozpoznawalnych w skali międzynarodowej klastrów 1 tj. specjalizacji gospodarczych, które gromadzą istotny potencjał gospodarczy i naukowy wyznaczający międzynarodową konkurencyjność krajowej gospodarki. Oprócz tego istnieją konkurencyjne klastry o znaczeniu krajowym, regionalnym lub lokalnym. Wszystkie te klastry tj. działające w nich firmy i inne podmioty charakteryzują się wysoką produktywnością, innowacyjnością i konkurencyjnością. Wiodące klastry konkurują w skali globalnej i mają wymiar międzynarodowy tj. skupione w nich firmy uczestniczą intensywnie w wymianie handlowej (duży udział eksportu) oraz międzynarodowych łańcuchach wartości (powiązaniach kooperacyjnych). Także inne podmioty funkcjonujące w tych klastrach, takie jak jednostki naukowo-badawcze i uniwersytety, uczestniczą w międzynarodowych sieciach powiązań. Klastry występują zarówno w sektorach tradycyjnych 2, jak i wysokich technologii 3. Te pierwsze, silniej zakorzenione w dotychczasowej strukturze gospodarki, mają relatywnie wyższą masę krytyczną liczoną liczbą firm i zatrudnionych pracowników oraz wielkością przychodów. Te drugie, będące często nowymi, rozwijającymi się specjalizacjami gospodarczymi, charakteryzują się natomiast wysoką dynamiką przyrostu nowych firm oraz wysoką dynamiką wzrostu przychodów. Generalnie klastry a dokładniej działające w nich firmy charakteryzują się wyższą niż przeciętna produktywnością będącą pochodną wdrażania różnego typu innowacji i nowych technologii oraz lepszego wykorzystania dostępnych zasób publicznych i prywatnych. Dzięki efektowi koncentracji potencjału, klastry osiągają wysoki stopień synergii działających w nich podmiotów. Interakcje i sieciowanie pomiędzy klastrami prowadzi także do powstawania nowych innowacji unowocześniania klastrów tradycyjnych i powstawania nowych klastrów (specjalizacji gospodarczych). 1 Klaster to geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji w poszczególnych dziedzinach, jednocześnie współdziałających i konkurujących ze sobą. Powiązanie firm i instytucji należy rozumieć jako pewną specjalizację gospodarczą, czy też profil działalności związany z określonym produktem końcowym lub usługą. Dlatego też w tekście zamiennie używa się sformułowań: klaster, skupisko i specjalizacja gospodarcza. 2 Np.: przemysł spożywczy, drzewno-meblarski, itp. 3 Np.: telekomunikacja, elektronika, instrumenty medyczne itp.
Cechą charakterystyczną wiodących klastrów są: wyższa intensywność prac badawczorozwojowych i wykorzystywania wiedzy oraz silne interakcje pomiędzy firmami a uczelniami i jednostkami badawczo-rozwojowymi (w tym: przepływy pracowników i wiedzy, wspólne projekty B+R, współpraca i komunikacja, itp.). Interakcje te stymulują innowacyjność firm klastra oraz umożliwiają komercjalizację technologii i wiedzy, co z kolei przekłada się na wysoką produktywność i konkurencyjność międzynarodową. Wpływają także na lepsze dostosowanie kształcenia i realizowanych badań do potrzeb gospodarki. Uczelnie i jednostki B+R wchodzące w skład tych klastrów charakteryzują się wysoką konkurencyjnością, realną gotowością do współpracy z firmami oraz odpowiednim zapleczem kadrowym i infrastrukturalnym do prowadzenia prac badawczo-rozwojowych. Klastry rozwijają się dzięki inwestycjom prywatnym realizowanym przez działające w nich firmy (także firmy zagraniczne lokujące się w danych skupiskach). Istotne dla ich rozwoju są także inwestycje publiczne w infrastrukturę (w tym badawczą i edukacyjną) i inne zasoby (wiedza, kapitał ludzki itp.), których masa krytyczna została uzyskana dzięki wykorzystaniu funduszy strukturalnych oraz krajowych środków publicznych w latach 2014-2020. Parki przemysłowe i technologiczne dostarczają wysokiej jakości infrastruktury niezbędnej do prowadzenia działalności gospodarczej. Także specjalne strefy ekonomiczne (często zintegrowane z parkami naukowo-technologicznymi) wspierają rozwój klastrów przyciągając inwestycje zagraniczne, w tym w centra B+R. Wspomniane inwestycje publiczne stymulują krajowe i zagraniczne inwestycje prywatne. Jednocześnie istotne znaczenie dla rozwoju klastrów miało i ma także umiejętne łączenie środków publicznych i prywatnych (np. w obszarze edukacji, czy realizacji prac naukowych i badawczo-rozwojowych). Istotną przesłanką rozwoju klastrów było funkcjonowanie inicjatyw klastrowych i koordynatorów klastrów 4. Instytucje te stworzyły warunki dla definiowania, koordynowania i wdrażania różnego rodzaju działań i projektów istotnych dla rozwoju klastrów (w tym np. wspólnej infrastruktury, programów rozwoju kapitału ludzkiego itp.) oraz zwiększenia interakcji pomiędzy podmiotami funkcjonującymi w tych skupiskach, co prowadziło do większej liczby wspólnych przedsięwzięć, powiązań kooperacyjnych itp.). Instytucje te poprzez kreowanie współpracy przedsiębiorców i instytucji otoczenia takich jak ośrodki naukowo-badawcze, czy jednostki samorządu terytorialnego przyczyniły się także do budowy kapitału społecznego niezbędnego dla rozwoju klastrów. Koordynatorzy pełnili także funkcje stymulowania działalności innowacyjnej podmiotów działających w klastrach. W niektórych klastrach instytucje te nadal funkcjonują, w przypadku innych uzyskany wysoki poziom interakcji, współpracy i koordynacji działań powoduje, że nie są one potrzebne jako specjalne formalne instytucje. W części klastrów koordynatorzy przestali być instytucjami otoczenia biznesu współfinansowanymi ze środków publicznych i przekształcili się w podmioty świadczące na zasadach komercyjnych wyspecjalizowane usługi na rzecz innych podmiotów działających w klastrze. W innych nadal pełnią rolę wyspecjalizowanych instytucji otoczenia zapewniających koordynację, integrację 4 Inicjatywę klastrową należy definiować jako formę organizacyjną gromadzącą kluczowych graczy klastra na rzecz jego rozwoju, w tym także jako pewną formułę partnerstwa, która służy uzgadnianiu działań istotnych dla rozwoju danego klastra. Koordynatorem klastra jest podmiot (stąd także określenie organizacja klastrowa), który organizuje i animuje rozwój interakcji, powiązań i współpracy w klastrze, a także świadczy wyspecjalizowane usługi na rzecz firm i innych podmiotów działających w danym skupisku. Mianem koordynatora (zamiennie z animatorem) określa się także osobę fizyczną, która pełni powyższe funkcje.
i dostarczanie informacji, lub ewoluują w kierunku branżowych agencji rozwoju regionalnego.
Polityka klastrowa służąca realizacji wizji klastrów w Polsce Biorąc pod uwagę zarysowaną powyżej wizję klastrów, polityka klastrowa jest polityką rozwoju prowadzącą do unowocześnienia i modernizacji struktury polskiej gospodarki. Stymuluje ona rozwój istniejących specjalizacji gospodarczych oraz wzmacnia procesy powstawania nowych, prowadząc w konsekwencji, do powstania dynamicznych klastrów (charakteryzujących się wysokim poziomem interakcji i koordynacji działań podmiotów w nich funkcjonujących oraz wysokim poziomem innowacyjności), które będą motorami rozwoju kraju, jak i poszczególnych regionów. Rozwój tych klastrów prowadzi do podniesienia produktywności, wartości dodanej i zaawansowania technologicznego polskich przedsiębiorstw oraz zwiększenia liczby innowacyjnych produktów i usług oferowanych przez nie na rynku krajowym i międzynarodowym. Tak zdefiniowana polityka rozwoju bazująca na klastrach realizuje cel wzmacniania innowacyjności i konkurencyjności polskiej gospodarki oraz jest zgodna z projektem Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2020, koncepcją smart specialisation 5 oraz unijną strategią Europa 2020. Operacyjne cele polityki rozwoju bazującej na klastrach są następujące: - skoncentrowanie i lepsze ukierunkowanie prorozwojowych inwestycji publicznych, w tym nakładów na badania i rozwój, w ramach skupisk (klastrów), które wykazują duży potencjał rozwoju i mogą tworzyć silne specjalizacje gospodarcze kraju i poszczególnych regionów (polityka ta powinna jednocześnie mobilizować inwestycje prywatne w ramach tych skupisk); ten cel jest realizowany przez skierowanie wsparcia przede wszystkim bezpośrednio do aktorów klastra (tj. przedsiębiorstw i instytucji otoczenia takich jak uczelnie, jednostki badawczo-rozwojowe, szkoły, wyspecjalizowane instytucje otoczenia biznesu i inne oraz konsorcja tych podmiotów); - wzmacnianie interakcji, współpracy, zaufania oraz dialogu i koordynacji w ramach skupisk przedsiębiorstw i instytucji otoczenia; narzędziem realizacji jest stymulowanie - głównie z poziomu regionalnego - powstawania i funkcjonowania inicjatyw klastrowych i koordynatorów klastrów; ten cel może być realizowany w wymiarze bardziej horyzontalnym i pośrednio będzie także prowadzić do lepszego ukierunkowania (wykorzystania) środków publicznych; - podniesienie skłonności do współpracy, zaawansowania biznesu, innowacyjności, intensywności powiązań kooperacyjnych i działalności badawczo-rozwojowej, umiędzynarodowienia oraz eksportu przedsiębiorstw działających w klastrach; te cele będą także wyznacznikami dla działalności koordynatorów klastrów. Przyjęcie zasady koncentracji i koordynacji różnych polityk i instrumentów publicznych (np. nakładów na infrastrukturę, B+R, czy edukację) wokół wybranych (akredytowanych), wiodących klastrów (specjalizacji gospodarczych) bazuje na założeniu, że inwestowanie ograniczonych środków publicznych w ramach skupisk przedsiębiorstw jest bardziej efektywne i przynosi więcej tzw. efektów zewnętrznych (externalities), niż horyzontalna 5 Zalecana przez Komisję Europejską koncepcja rozwoju, zgodnie z którą każdy kraj/region powinien skoncentrować swoje wysiłki i zasoby na określonej, niewielkiej liczbie priorytetów (specjalizacji gospodarczych), w których posiada rzeczywiste kompetencje i zasoby oraz może osiągnąć doskonałość i konkurencyjność w skali globalnej.
dystrybucja tych środków. Koncentracja środków służy także zbudowaniu niezbędnej masy krytycznej, która będzie umożliwiać konkurowanie w skali globalnej. Polityka taka służy również mobilizacji realnych inicjatyw klastrowych. Istotnym celem polityki rozwoju bazującej na klastrach jest zapewnienie, że otoczenie danego klastra, zwłaszcza w zakresie w jakim jest ono kształtowane przez środki i polityki publiczne, będzie jak najlepiej dostosowane do potrzeb rozwojowych firm tworzących dany klaster (np. dzięki celowym inwestycjom samorządu lokalnego, czy zmianie profilu nauczania lokalnej szkoły/uczelni). Polityka ta nie generuje więc nowych wydatków publicznych, ale prowadzi do ich lepszego, bardziej efektywnego alokowania. Zakłada ona także pełniejsze wykorzystanie krajowej infrastruktury badawczej, zwłaszcza finansowanej z funduszy strukturalnych. W tym celu polityka rozwoju bazująca na klastrach tworzy mechanizmy umożliwiające ukierunkowywanie różnego rodzaju nakładów publicznych 6 alokowanych w gospodarce, zarówno z poziomu krajowego, jak i regionalnego, na realizację działań i przedsięwzięć zdefiniowanych przez podmioty funkcjonujące w ramach wybranych klastrów. Elementem tych mechanizmów może być przykładowo przyznawanie projektom zgłaszanym przez podmioty wybranego klastra dodatkowych punktów w systemie oceny (np. w ocenie merytorycznej, kryteriach podstawowych lub fakultatywnych w zależności od rodzaju interwencji i trybu konkursowego), pod warunkiem, że są one zgodne z uzgodnioną w ramach klastra strategią rozwoju. Innym rozwiązaniem mogłoby być zastosowanie dedykowanych linii finansowania lub instrumentu umożliwiającego łączenie różnych linii i źródeł finansowania (tzw. integrated territorial investment ). Polityka rozwoju bazująca na klastrach koncentruje publiczne środki rozwojowe w klastrach, które mają największy potencjał rozwoju i tworzenia silnych specjalizacji gospodarczych (w tym smart specialisation). Zgodnie z praktyką międzynarodową selekcja ta odbywa się poprzez mechanizmy konkursowe zakładające wybór (w kolejnych rundach) zamkniętej liczby najlepszych klastrów. Tworzą one dynamiczny system akredytacji i jednocześnie stymulują powstawanie inicjatyw klastrowych w ramach istniejących skupisk przedsiębiorstw i instytucji otoczenia oraz wymuszają przygotowanie strategii rozwoju. Proces selekcji może być wspierany poprzez mapowanie potencjalnych skupisk działalności gospodarczej, zaś jednym z kryteriów selekcji jest odpowiednia masa krytyczna mierzona m.in. liczbą firm, określonymi parametrami ekonomicznymi, ujawnioną przewagą konkurencyjną, czy potencjałem naukowo-badawczym. Jednocześnie warunkiem koniecznym dla objęcia danego klastra wsparciem jest funkcjonowanie inicjatywy klastrowej i koordynatora klastra, przy czym polityka rozwoju bazująca na klastrach może wspierać proces formowania się tych instytucji (poprzez granty przygotowawcze). Zadaniem inicjatywy klastrowej i koordynatora na etapie selekcji klastrów jest przed wszystkim uzgodnienie pomiędzy aktorami danego skupiska strategii rozwoju, która wskazywałaby m.in. przedsięwzięcia i projekty istotne dla rozwoju klastra oraz obszary technologii i innowacji, w których będzie się on rozwijał. Proces selekcji wiodących klastrów powinien bazować zarówno na ocenie obiektywnych wskaźników określających potencjał danego skupiska, jak również w istotnym stopniu na jakościowej ocenie perspektyw rozwoju tj. przygotowanej strategii i jej wykonalności. 6 Np. na infrastrukturę, B+R, czy kształcenie.
Ocenie powinna podlegać także szerokość i reprezentatywność zbudowanego partnerstwa oraz potencjał koordynatora (w kontekście zadań, które zostaną mu przypisane). W efekcie realizowanej polityki środki publiczne trafiają bezpośrednio do podmiotów funkcjonujących w ramach wybranych klastrów, w tym także ich koordynatorów. Realizowane są wiązki projektów rozwojowych przez różne podmioty klastra lub ich konsorcja (w tym firmy, uczelnie, jednostki B+R, instytucje otoczenia biznesu). Projekty te są realizowane w różnych obszarach od inwestycji w infrastrukturę, poprzez projekty badawczo-rozwojowe, do inwestycji w kapitał ludzki. W zależności od charakteru tych inwestycji i beneficjentów stosowane są odnośne wymogi co do wysokości wkładu publicznego i prywatnego współfinansowania. Kierunki wydatkowania środków publicznych (a także towarzyszących im środków prywatnych) wynikają z uzgodnień pomiędzy podmiotami funkcjonującymi w ramach poszczególnych klastrów tj. uzgodnionej w ramach inicjatywy klastrowej strategii rozwoju. Inicjatywy klastrowe i koordynatorzy są wykorzystywani do uzgadniania w gronie uczestników klastra projektów i przedsięwzięć istotnych dla jego rozwoju. Efektem jest bardziej skoordynowane i efektywne wykorzystanie dostępnych środków publicznych. Polityka rozwoju bazująca na klastrach realizowana jest na poziomie regionalnym i centralnym. Poziom centralny koordynuje politykę w odniesieniu do klastrów o istotnym znaczeniu dla międzynarodowej konkurencyjności kraju, a zwłaszcza takich, których rozwój jest związany z nakładami na B+R dystrybuowanymi z poziomu krajowego, czy wsparciem działań proeksportowych. Klastry te mogą mieć wymiar regionalny lub ponadregionalny, natomiast ich znaczenie gospodarcze jest ponadregionalne. Klastry o znaczeniu regionalnym i lokalnym wspierane są na odpowiednich poziomach samorządu terytorialnego głównie przez władze regionalne odpowiedzialne za przygotowanie i wdrażanie strategii rozwoju poszczególnych województw. Władze te mogą również zadecydować o koncentracji środków będących w ich dyspozycji na wspieranie wybranych, najważniejszych dla rozwoju regionu skupisk gospodarczych (w niektórych regionach będą to klastry w bardziej tradycyjnych branżach przemysłowych lub usługowych). Koordynacja z poziomu centralnego oznacza, że na tym poziomie realizowany jest wybór i akredytacja wiodących klastrów z punktu widzenia rozwoju kraju, jakkolwiek strumienie finansowania służące ich rozwojowi mogą pochodzić, zarówno ze środków dostępnych na poziomie centralnym, jak i regionalnym. Koordynacja tych środków może przybierać formę kontraktu terytorialnego zawieranego pomiędzy rządem centralnym a danym regionem (lub regionami), co jednak nie wyklucza, że np. aplikowanie o środki na projekty badawczorozwojowe realizowane w ramach wybranych klastrów odbywałoby się na zasadach konkursowych w ramach programów krajowych. Jednocześnie podmioty działające w wybranych klastrach aplikowałyby o wsparcie infrastrukturalne (np. rozbudowa hali produkcyjnej, czy wspólnego laboratorium) w ramach regionalnego programu operacyjnego przewidzianego dla beneficjentów z danego województwa uzyskując np. dodatkowe punkty w ocenie fakultatywnej. Takie dodatkowe punkty na poziomie regionalnego programu operacyjnego mogłyby otrzymywać także projekty z klastrów wybranych przez dany region jako kluczowe dla jego rozwoju.
Konkludując, polityka rozwoju bazująca na klastrach jest ukierunkowana na wzmacnianie i stymulowanie regionalnych (niekoniecznie wojewódzkich) specjalizacji gospodarczych o istotnym potencjale rozwojowym na przyszłość. Pozwala ona na identyfikowanie różnych specjalizacji w każdym regionie i oparcie rozwoju danego regionu właśnie na tych obszarach gospodarki. Przez ukierunkowanie wsparcia publicznego wzmacnia się pozycję konkurencyjną klastra działającego w danej lokalizacji w stosunku do innych na świecie. Polityka klastrowa zawiera mechanizmy pozwalające: - zidentyfikować wiodące klastry / specjalizacje gospodarcze; - zdefiniować ich potrzeby rozwojowe (poprzez inicjatywy klastrowe); - odpowiedzieć w sposób zintegrowany na te potrzeby (koordynacja wsparcia). Podstawowe obszary oddziaływania polityki klastrowej są następujące: a) ukierunkowane działania w następujących obszarach - innowacje/b+r, - przedsiębiorczość, - kształcenie, - infrastruktura, - regulacje, - ekspansja międzynarodowa, b) działania pośrednie - stymulowanie interakcji, koordynacji i współpracy, a tym samym rozwoju kapitału społecznego i relacyjnego w regionach (przez inicjatywy klastrowe i koordynatorów), - wzmocnienie kompetencji koordynatorów (animatorów) klastrów (ich profesjonalizacja), - dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania (aniołowie biznesu, fundusze vc, fundusze pożyczkowe i poręczeniowe, banki). Rozumienie zjawiska klastrów na potrzeby polityki klastrowej Klastry rozumiane są jako skupiska firm (powiązanych pewnym profilem działalności gospodarczej) wraz z instytucjami otoczenia 7, które rozwijają się w oparciu o przepływy wiedzy, innowacje oraz jak najlepsze dopasowanie i wykorzystanie zasobów dostępnych w danej lokalizacji. Dzieje się tak dzięki intensywnym interakcjom oraz współpracy, dialogowi i koordynacji, które występują obok naturalnej konkurencji pomiędzy podmiotami w klastrze. Konkurencja optymalizuje wewnętrzne wykorzystanie zasobów przedsiębiorstw (i innych podmiotów) oraz stymuluje innowacyjność. Współpraca pozwala natomiast na 7 W tym uczelniami, szkołami, jednostkami badawczo-rozwojowymi, wyspecjalizowanymi instytucjami otoczenia biznesu, podmiotami sektora finansowego, a także administracją rządową i samorządową.
optymalizację wykorzystywania zasobów wewnętrznych i zewnętrznych oraz umożliwia rozwój innowacji dzięki nowemu łączeniu różnych zasobów i wiedzy oraz sprzężeniom zwrotnym. Rozwój klastra to przede wszystkim rozwój przedsiębiorstw, które tworzą dane skupisko, w tym także powstawanie nowych firm oraz ich napływ z zewnątrz (np. w formie inwestycji zagranicznych). Przejawem rozwoju klastra (i jednocześnie jego warunkiem) jest również napływ kapitału i zasobów ludzkich. Jednocześnie klastry mogą podlegać w wyniku oddziaływania czynników rynkowych restrukturyzacji lub zanikaniu, w tym na bazie starych klastrów mogą powstawać nowe. O rozwoju klastra nie decyduje jedynie potencjał poszczególnych firm działających w ramach skupiska, ale także jakość otoczenia i możliwość skorzystania z wyspecjalizowanych zasobów zewnętrznych. W szczególności instytucje edukacyjne kształcą kadry o oczekiwanych kwalifikacjach i kompetencjach, zaś jednostki badawcze generują wiedzę i realizują badania, których wyniki mogą być wykorzystywane przez przedsiębiorstwa klastra oraz są przygotowane do współpracy z tymi przedsiębiorstwami. Instytucje typu inkubatory, parki naukowo-technologiczne, specjalne strefy ekonomiczne itp. zapewniają potrzebną infrastrukturę dla rozwoju firm klastra i współpracy na linii przemysłnauka. Także działania władz lokalnych, regionalnych, czy centralnych uwzględniają horyzontalne potrzeby przedsiębiorstw działających w klastrach. Istotne znaczenie ma także elastyczność działania tych instytucji i ich zdolność do dostosowania się do zmieniających się potrzeb przedsiębiorstw, czy też zmieniającej się fazy rozwoju danego klastra. W klastrze realizowane są wspólne przedsięwzięcia komercyjne (w tym wspólne prace badawczo-rozwojowe), które są pochodną z jednej strony, potrzeb i impulsów rynkowych, z drugiej zaś odpowiedniego przepływu informacji oraz gotowości i przygotowania podmiotów działających w klastrze do podejmowania wspólnych działań. Tych wspólnych przedsięwzięć może być wiele i mogą być one podejmowane przez różne podmioty (konsorcja) działające w klastrze. W szczególności w danym klatrze może występować kilka powiązań kooperacyjnych. Powiązania, współpraca i koordynacja w ramach klastra mogą realizować się samoistnie lub mogą być stymulowane lub też wzmacniane poprzez bardziej sformalizowane instytucje takie jak inicjatywa klastrowa i koordynator klastra. Inicjatywa klastrowa rozumiana jako swego rodzaju forum dialogu podmiotów działających w klastrze służy uzgadnianiu działań, zwłaszcza instytucji otoczenia i administracji, które są istotne dla rozwoju danego skupiska firm. Z tego też powodu inicjatywa klastrowa powinna obejmować przede wszystkim przedsiębiorstwa działające w danym skupisku 8, ale także wszystkie inne istotne podmioty (uczelnie, szkoły, administrację, instytucje otoczenia biznesu itp.). Koordynacyjna funkcja inicjatywy klastrowej jest szczególnie ważna w sytuacji zmieniających się warunków rynkowych. Tego typu inicjatywa wymaga profesjonalnego zarządzania, wymiany informacji, a także pewnych prac analitycznych. Stąd funkcja i działania koordynatora klastra, którego rolę można sprowadzić do koordynacji, integracji i dostarczania informacji. Docelowo funkcje koordynatora powinny być finansowane głównie ze środków prywatnych, jakkolwiek 8 To głównie one powinny wyznaczać kierunki niezbędnych działań tj. niejako zarządzać inicjatywą (w tym działaniami koordynatora), nadając jej oddolny charakter (bottom-up).
nie należy pomijać ich charakteru dobra publicznego, który uzasadnia także utrzymywanie współfinansowania ze środków publicznych. Funkcjonowanie inicjatywy klastrowej i koordynatora mają olbrzymie znaczenie dla generowania przepływu informacji oraz nawiązywania nowych kontaktów tj. stymulowania interakcji w klastrze, a także z otoczeniem zewnętrznym. W efekcie generowane są nowe partnerstwa, powiązania kooperacyjne, czy wspólne projekty (np. badawcze, lub szkoleniowe) realizowane przez poszczególne podmioty klastra lub ich konsorcja, w tym także przez koordynatora lub z jego udziałem (zależnie od kompetencji, inicjatywy i potencjału). Koordynator może także funkcjonować jako wyspecjalizowana instytucja otoczenia biznesu świadcząca usługi na potrzeby przedsiębiorstw działających w ramach danego skupiska oraz stymulująca innowacyjność, przedsiębiorczość i zaawansowanie biznesu działających w nim podmiotów. Docelowo koordynator klastra powinien funkcjonować głównie w oparciu o środki prywatne (tj. składki lub przychody z tytułu świadczonych usług). Należy podkreślić, że klaster może rozwijać się bez sformalizowanej inicjatywy klastrowej i koordynatora. Nasycenie informacjami i nieformalnymi kontaktami może także prowadzić do zaniku formalnej inicjatywy i koordynatora. Ten ostatni może przekształcić się w podmiot świadczący na zasadach stricte komercyjnych wyspecjalizowane usługi na rzecz innych podmiotów działających w klastrze. Koordynator może też nadal pełnić rolę wyspecjalizowanej instytucji otoczenia zapewniającej koordynację, integrację i dostarczanie informacji, lub może ewoluować w kierunku branżowej agencji rozwoju danego regionu. Redakcja PARP, listopad, 2011r. Opracowanie materiału: Maciej Dzierżanowski i Stanisław Szultka, eksperci w przedsięwzięciu PARP Polskie klastry i polityka klastrowa. Opracowano z uwzględnieniem uwag i komentarzy zgłoszonych na spotkaniu Grupy roboczej ds. polityki klastrowej oraz uczestników konsultacji w ramach zespołu roboczego. Przedsięwzięcie Polskie klastry i polityka klastrowa jest realizowane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pod honorowym patronatem Ministra Gospodarki w ramach projektu systemowego: Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji, finansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, poddziałanie 2.1.3.