Copyright by Złote Myśli & Mateusz Karbowski, rok 2010 Autor: Mateusz Karbowski Tytuł: Sztuka spania i wstawania Wydanie I Data: 31.3.2010 ISBN: 978-83-7582-981-5 Projekt okładki: Marzena Osuchowicz-Podleś Redakcja: Magda Wasilewska, Sylwia Fortuna Skład: Magda Wasilewska Wydawnictwo Złote Myśli sp. z o.o. 44-100 Gliwice ul. Daszyńskiego 5 www.zlotemysli.pl e-mail: kontakt@zlotemysli.pl Autor oraz Wydawnictwo Złote Myśli dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo Złote Myśli nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce. Niniejsza publikacja, ani żadna jej część, nie może być kopiowana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana, powielana, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. Wykonywanie kopii metodą kserograiczną, fotograiczną, a także kopiowanie książki na nośniku ilmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved.
Spis treści Wstęp...7 Fakty i mity... 11 Największe kłamstwo na temat spania... 11 Przełomowe badania... 12 Czy długość na pewno ma znaczenie?... 13 Czym jest ten dobry sen?... 15 Podstawy inżynierii snu... 16 Alfabet fal mózgowych... 16 Fale delta... 17 Fale theta... 17 Fale alfa... 18 Fale beta... 18 Fale gamma... 18 5 faz snu... 18 Faza 0... 19 Faza 1... 20 Faza 2... 20 Faza 3 i 4... 20 Faza REM... 21 Cykle snu... 22 Faza snu głębokiego czy faza REM co jest ważniejsze?... 24 Jaki sen nas regeneruje?... 26 Twoja osobista kampania przeciw bezsenności... 27 Realne zaburzenie snu... 28 Oblicza bezsenności... 29
Jak tłumimy naturalną potrzebę snu... 30 Szalejący umysł... 31 Nie myśl teraz o różowym słoniu... 32 Nie patrzeć na zegarek... 35 Liczenie owiec? Są lepsze pomysły!... 36 Slow Motion Metod (Puść akcję w zwolnionym tempie)... 36 Metoda znikopisu... 38 Po co się w łóżku przewracamy?... 38 Zasypianie na siłę nie działa... 40 Zła neuroasocjacja łóżka... 41 Ciepła kąpiel... 43 Instrukcja obsługi kaloryfera... 44 Najciemniej, najlepiej... 45 Pigułki trucizna dla Twojego snu... 46 Błędne koło bezsenności... 48 Zegar biologiczny... 50 Zegar Tomka... 51 Rytm okołodobowy... 53 25-godzinna doba... 54 Temperatura ciała... 55 Oczy szeroko otwarte... 58 Twój ruch... 60 Podsumujmy... 61 Wstęp do naprawiania zegara biologicznego... 63 Zmniejszenie zapotrzebowania na sen... 64 Daj programowi 10 dni, aby zaskoczył... 64 Dziennik snu... 65
Naprawa zegara biologicznego... 66 Więcej słońca... 66 Ile światła powinniśmy otrzymać?... 68 Okulary przeciwsłoneczne... 71 Przecież mieszkam w Polsce tutaj rzadko świeci słońce... 72 Zastępcze źródła światła... 72 Jak aktywność wpływa na rytm temperatury ciała... 73 Sekret budzenia się z pełną energią... 75 Weekend wróg Twojego snu... 77 Zdrowa rutyna... 78 Drzemki... 80 Kawowa drzemka... 84 Psychologia... 85 Programowanie porannego prezentu... 86 Lista do-zrobienia-jutro... 87 Krótko o przekonaniach... 88 Wytrenuj umysł na budzik... 89 Nastaw dwa alarmy... 90 Trochę o stresie... 91 Relaksacja progresywna... 92 Dieta... 99 Kofeina, alkohol i nikotyna... 99 Kofeina...100 Nikotyna...100 Alkohol...101 Woda umieramy z pragnienia we śnie...102
Jak woda wpływa na Twój sen?...103 Jak jedzenie wpływa na Twój sen...105 W jakiej pozycji śpisz?...107 FAQ najczęściej zadawane pytania... 108 Epilog... 111 Wojtek...111 Eliza...111
Wstęp W kraju nad Wisłą można natknąć się na magię. Naprawdę! Znam wielu magików, którzy zaledwie dwoma zaklęciami potraią zaczarować swój własny świat. Zdradzić Ci te zaklęcia? Myślę, że doskonale je znasz. Pierwsze z nich brzmi nic mi się nie chce wracam z pracy do domu i nic nie robię. Mam mnóstwo wolnego czasu, ale brak mi pomysłu na to, co mógłbym z nim począć. Drugie jest jakby lustrzanym odbiciem pierwszego brzmi nie mam czasu. Nie mam go na to, czego naprawdę chcę. Wracam z pracy i czeka na mnie tyle obowiązków, że nie wystarcza mi doby, by zająć się tym, co mnie pasjonuje. Znasz ten magiczny świat? Wyobraź sobie, że daję Ci do rąk panaceum na oba te problemy. Nic mi się nie chce te słowa słyszę zawsze z ust anemicznych, osowiałych osób. Często wydaje im się, że jeżeli by tylko wiedziały, czego pragną, na pewno stałyby się bardziej energiczne i zmotywowane. I tu kryje się cała pułapka. Otóż, dopóki Twój organizm nie będzie miał wystarczających zasobów energii, nie zacznie szukać aktywności, w których mógłby ją spożytkować. Nie spodziewaj się, że
Mateusz Karbowski pojawi się w Tobie ochota na szkołę tańca, siłownię czy cokolwiek innego, jeżeli Twoje ciało jest wypłukane z energii. Co się dzieje, gdy jesteś bardzo głodny? Myślisz o samorealizacji, karierze, szczytnych celach czy po prostu o jedzeniu? Można powiedzieć, że jest to sytuacja analogiczna. Twoje ciało nie dokona niczego wielkiego, jeśli nie zapewnisz mu odpowiedniej dawki paliwa. Będzie wegetować. Z energią jest bowiem ten problem, że Twój organizm potrai się przyzwyczaić do małej jej ilości i prowadzić życie na pół gwizdka. Nie mam czasu. Wiesz, czego chcesz, ale nie potraisz zmieścić tego w swoim rozkładzie dnia? Mądrość ludowa głosi: jeśli możesz, prześpij pół życia dzięki temu drugą połowę przeżyjesz w pełni. Nie wiem, ile godzin spędzasz w łóżku. Ostatnimi czasy coraz częściej spotykam osoby w wieku 20 lat, które, kiedy poproszę je o zsumowanie czasu spędzonego na spaniu, drzemaniu czy po prostu trwaniu w pościeli lub pod kocem, podają liczbę 10 godzin! Tobie też szczęka opadła? Nie? To uświadom sobie, że ja żyję 60 dni dłużej w ciągu roku od tych ludzi. Teraz opadła? No właśnie. Śpię 6 godzin. Mam 4 godziny dziennie życia więcej od tych osób. W skali roku to już 60 dni. Czy te 60 dni pozwoliłoby Ci zająć się tym, czym chcesz i na co nie masz czasu? Będę z Tobą zupełnie szczery. Gdybym miał rok temu napisać tę książkę, byłoby to przedsięwzięcie śmie- 8
Wstęp chu warte. Byłem na piątym roku studiów. Spałem różnie, z reguły od 2 w nocy do 11 przed południem. Mimo dziewięciu godzin snu byłem wiecznie niewyspany. Często ucinałem sobie jeszcze dwugodzinną drzemkę po obiedzie. Cóż, przeszłości nie zmienię mogę tylko cieszyć się, że zakończyłem ten długi okres, w którym marnowałem mnóstwo czasu. Co było momentem przełomowym? Po prostu podjęcie decyzji. Miałem tego dość. Na początku byłem przekonany, że może śpię za mało. Może nie wysypiam się, bo jestem zapracowany, a może co gorsza mam depresję. Im bardziej się tym interesowałem i zgłębiałem działanie systemu, jakim jest sen i co reguluje rytm snu oraz czuwania, tym bardziej przekonywałem się, że wszystkie moje przemyślenia to mity i bzdury. Mam nadzieję, że w tej publikacji udowodnię Ci to i wytłumaczę, jak prostymi sposobami radykalnie zmienić swój sen. Na marginesie zaburzony sen rozregulowuje zarówno pracownika, który musi z dużą koncentracją obsługiwać maszynę, jak i kierowcę samochodu. Zmniejsza się sprawność izyczna i psychiczna ludzi, obniża wydajność pracy, pojawia się drażliwość i konliktowość. Nikt dotąd nie policzył strat dla gospodarki narodowej spowodowanych zaburzeniami snu, które doprowadziły do wypadków, niedociągnięć czy po prostu zmęczenia pracowników, ale niewątpliwie to koszty niemałe. Może kiedyś nadejdzie dzień, w którym dzieci w szkołach podstawowych uczone 9
Mateusz Karbowski będą naprawdę podstawowych, niezbędnych do życia umiejętności. Czy możliwe jest spać przez 5 7 godzin i czuć się wypoczętym, bardziej skoncentrowanym i energicznym, niż gdy się śpi 8 lub 9 godzin? Tak! Wiedza zawarta w tej niewielkiej publikacji ma ogromną siłę. Znajdziesz w niej informacje, które pozwolą Ci zmienić życie, skracając czas Twojego spania. Nie zdziw się, że wiele z Twoich obecnych przekonań zostanie podważonych. Nauczysz się rzeczy, które mogą poprawić jakość Twojego życia, a nawet je zrewolucjonizować. Jeżeli wykorzystasz informacje zawarte w tej publikacji, będziesz mógł: 1. 2. 3. 4. 5. Zredukować czas, jaki przesypiasz. Podnieść jakość swojego snu. Zyskać więcej energii, niż masz obecnie. Pozbyć się uczucia senności i braku koncentracji w ciągu dnia. Zredukować poziom stresu. Wyobraź sobie, jak radykalną zmianą może to być dla Ciebie. Zastanów się, ile rzeczy możesz dokończyć, zrobić. Zająć się sprawami, na które brakowało Ci czasu lub nie miałeś sił, by się na nich skoncentrować. Czas jest najcenniejszą wartością, jaką mamy w naszym życiu! 10
Fakty i mity Największe kłamstwo na temat spania Wbrew popularnemu poglądowi wcale nie potrzebujesz 8 godzin snu, aby dobrze funkcjonować w ciągu dnia. Często słyszę w telewizji opinię, że ludzie w tych czasach się nie wysypiają. Podobno śpią za mało. Mediom zdarza się jednak podawać bzdury, a to jest właśnie jedna z nich. Potwierdzi to każdy ekspert zajmujący się snem. Bardzo wiele osób pracuje w ciągu dnia niczym współczesny Herakles, a śpią jedynie 4 do 6 godzin w nocy. Czy ci ludzie to cyborgi? Czy jakimś sposobem, celowo bądź nieświadomie, uruchomili ukrytą fontannę energii? System, który pozwala im funkcjonować w ten sposób? Amerykański neurolog, Jonathan Kline, powiedział nawet: Nie mogę sobie wyobrazić, aby Pan Bóg stworzył maszynerię człowieka w tak niedoskonały sposób, aby trzeba ją było na jedną trzecią życia wyłączać.
Mateusz Karbowski Przyjrzyjmy się zasadom funkcjonowania załogi jachtu startującej w regatach transatlantyckich. Jej członkowie muszą walczyć z nieprzychylnymi warunkami pogodowymi i zadowalać się ograniczonym pożywieniem. Są w ciągłym ruchu, temperatura zmienia się chimerycznie, a na praktycznie każdego z żeglarzy przypada sporo godzin za sterem. I tak przez 3 miesiące. W trakcie wyścigu załoganci śpią 4 5 godzin na dobę, a mimo to potraią sprostać psychicznym i izycznym wymogom kierowania jachtem, walki z gigantycznymi falami, ustawiania żagli i koncentracji na utrzymywaniu właściwego kursu. Oczywiście na świecie żyje masa ludzi nieuprawiających wyczynowo ekstremalnego żeglarstwa czy innego sportu, czyli takich, którzy nie przechodzą specjalistycznych przygotowań. Część z nich również śpi mało i, mimo pozornej deprywacji snu, tryska energią. Czy po prostu urodzili się ze swoimi zdolnościami? Czy może te możliwości, bardziej lub mniej świadomie, sobie stwarzają? W tym miejscu gwarantuję Ci, że, jeśli zechcesz, znajdziesz się w tej grupie szczęściarzy. Przełomowe badania Najdłuższy czas, jaki człowiek wytrzymał bez snu: Pierwszy rekordzista nazywał się Randy Gardner. W 1965 roku wytrzymał 11 dni (264 godziny). 12
Fakty i mity W 1980 roku, Robert McDonald z Kalifornii pobił wynik Gardnera i nie spał 18 dni, 21 godzin i 40 minut (to ponad 453 godziny). W obu eksperymentach wymienieni śmiałkowie wykazywali jedynie problemy z koncentracją i senność. To obaliło popularny mit, że deprywacja snu może prowadzić do szaleństwa. W kolejnym eksperymencie, trwającym 6 lat i ukończonym w 2002 roku, ujawniono, że ludzie, którzy śpią mniej niż 8 godzin dziennie, żyją dłużej. Do czasu tego badania (udział w nim wzięło ponad milion ochotników) istniało wiele sprzecznych zdań na temat tego, czy mniejsza ilość snu jest korzystniejsza dla zdrowia. Wiele osób twierdzi bowiem, że im więcej śpimy, tym lepiej dla naszego organizmu. Obie strony tego konliktu znalazłyby eksperymentalne potwierdzenie swoich teorii. Tak czy inaczej, żadne z poprzednich badań nie zostało przeprowadzone na tak dużej grupie ludzi przez tak długi okres, jak wspomniany powyżej. Czy długość na pewno ma znaczenie? Ileż to razy traiałem na takie oto stwierdzenie: jedni śpią krótko, inni długo jest to cecha wrodzona. Czy ma to oznaczać, że to, w jakiej z grup się znalazłeś, nie ulega zmianie przez całe życie? 13
Mateusz Karbowski To jest pierwszy mit, który będę konsekwentnie obalał. Może bym do tego nawet nie doszedł, gdybym sam, przez zmianę swoich przyzwyczajeń, wyraźnie nie zmniejszył własnego zapotrzebowania na sen. Cytat, jaki przytoczyłem wyżej, ludzie chętnie wykorzystują. Robią to chociażby dlatego, że usprawiedliwi to ich lenistwo. Najłatwiej jednak mydlić sobie oczy. Prawda jest taka, że nigdy nie rodzimy się śpiochami, tylko się na to z własnej woli decydujemy. Właściwe pytania, jakie powinieneś sobie zadać, brzmią: Co mogę zrobić, aby podnieść jakość mojego snu? Ile w moim przypadku trwa optymalny sen? Jeżeli podniosę jakość mojego snu, czy uzyskam tyle energii, aby zredukować czas spania i zrobić te wszystkie rzeczy, które zawsze chciałem zrobić w życiu, a na które nigdy nie starczyło mi czasu? Są ludzie, którzy śpią od 8 do 10 godzin dziennie, ale zawsze czują się zmęczeni i senni. Energetyczni jak posiedzenia sejmowej komisji śledczej. Narzekają, że kiepsko śpią lub nie wysypiają się. Co więc robią? Próbują to naprawić jeszcze dłuższym snem! W rzeczywistości śpią ZA DUŻO, obniżając jakość swojego snu i poziom energii. Dzieje się tak, ponieważ ich mechanizm snu i czuwania a co za tym idzie cała energia są rozregulowane. W spaniu nie chodzi o ilość, lecz o jakość. Czytając tę książkę, zgłębisz wiele tajników wiedzy i poznasz detale działania systemu spania. 14
Fakty i mity Prawdopodobnie słyszałeś, jak ktoś do Ciebie mówi lub sam używałeś następujących zdań: Po prostu muszę się wyspać. Wyśpij się, a poczujesz się lepiej. Dobry sen jest zdrowy. Czym jest ten dobry sen? Czy istnieje jakaś tajemnicza siła, nad którą nie mamy kontroli? Po prostu atakuje nas w środku nocy? Większość ludzi ma bardzo ograniczoną wiedzę na temat tego, czym jest sen. Z reguły spanie dla nas to po prostu coś oczywistego, jak to, że wieczorem w telewizji lecą wiadomości. Nie skupiamy uwagi na tym, jak wpływa na nas i nasze zdrowie. Do dwudziestego wieku wierzono, że podczas snu umysł jest zupełnie wyłączony. Ostatnie badania naukowe wykazały coś zupełnie innego. Odkryjesz dzięki tej książce, że gdy zasypiasz, Twój umysł wkracza w stany tak fascynujące i bogate, że rzeczywistość przy tym wydaje się nudna! Kiedy śpimy, nasze umysły są bardziej aktywne, niż gdy jesteśmy przebudzeni. Uświadomienie sobie tego może skłonić Cię do zadania sobie pytania: Jeżeli nasze umysły są tak aktywne podczas spania, może mój sen ma większy wpływ na moje ciało i zdrowie, niż myślałem do tej pory? 15
Podstawy inżynierii snu O śnie mówimy jak o czymś oczywistym. Kładziemy się spać, tracimy świadomość, a rano znowu witamy nowy dzień i świadomość wraca. Ale co dzieje się przez te 7, 8 lub więcej godzin? Jakie procesy zachodzą w naszym organizmie, kiedy śpiąc, pozornie nic nie robimy? Głowili się nad tym już starożytni, ale fascynujące zjawisko snu świat zaczął poznawać dopiero w latach 20. XX wieku. Wydarzeniem, które pozwoliło zgłębić tajemnice tego fenomenu, było wynalezienie elektroencefalograii (EEG), czyli metody badań pozwalającej rejestrować czynność bioelektryczną mózgu. Dzięki EEG udało się obalić pogląd, że podczas snu nasz mózg jest nieaktywny. Alfabet fal mózgowych Być może zetknęliście się z pojęciem fal mózgowych. Pytanie brzmi: czym one tak naprawdę są? Deinicja, jaką oferują nam podręczniki neuropsychologii, mówi, że to cykle aktywności bioelektrycznej mózgu, ale niewiele nam to wyjaśnia. Spróbuję Ci przybliżyć działanie fal za pomocą prostych słów i bez
Podstawy inżynierii snu używania aparatury elektroencefalograicznej, tak na potrzeby naszej publikacji. Fale mózgowe można porównać do biegów w samochodzie. Im wyższy bieg, tym szybciej jedziemy im częstotliwość fal wyższa, tym bardziej jesteśmy skoncentrowani i aktywni. Panowanie nad wchodzeniem na wyższe lub niższe obroty jest jednym z naszych zadań na drodze do poprawy jakości snu. Scharakteryzujmy teraz krótko poszczególne rodzaje fal mózgowych. Fale delta Pierwszy bieg ok. 0,5 3 Hz. Te fale występują podczas najgłębszego snu. Aktywność mózgu i ciała jest minimalna. Wszystko odpoczywa. Fale theta Częstotliwości o zakresie 4 7 Hz. Fale theta są najczęściej występującymi falami mózgowymi podczas medytacji, transu czy hipnozy. Dowiedziono, że tybetańscy mnisi potraią świadomie kontrolować swoje doznania bólowe i temperaturę ciała, kiedy ich mózg pracuje w zakresie tych fal. Dla tej częstotliwości zanika spójność myślenia i wyłącza się logiczne pojmowanie związków. Dzieje się tak podczas marzeń sennych. 17
Mateusz Karbowski 18 Fale alfa 8 13 Hz. Fale charakterystyczne dla relaksu, odprężenia czy czasu, kiedy leżymy z zamkniętymi oczami przed zaśnięciem. Odkąd naukowcy spostrzegli, że mózg pracujący w stanie alfa jest bardzo chłonny na wiedzę, wiele szkół szybkiego uczenia się wykorzystuje je w swoich technikach. Na takiej zasadzie działa np. znany system SITA. Fale beta Od 12 do około 28 Hz. Mózg znajduje się w trybie gotowości. Jest to jego zwykła, codzienna aktywność. Tak, jakbyśmy jechali samochodem na czwórce lub piątce. Człowiek jest wtedy skupiony na świadomości zewnętrznej, odbiera bodźce z otoczenia za pomocą swoich pięciu zmysłów: wzroku, słuchu, smaku, dotyku i węchu. Czytając tę publikację, znajdujesz się właśnie w tym stanie. A przynajmniej mam taką nadzieję. Fale gamma Zaczynają się od 40 Hz. Ich częstotliwość sięga 80 100 Hz. Fale odkryte niedawno i jeszcze słabo poznane. Odpowiadają za funkcje motoryczne. 5 faz snu Niespełna 10 lat po odkryciu fal mózgowych, w roku 1937, amerykańscy izjolodzy Loomis, Davis i Ho-
Podstawy inżynierii snu bart jako pierwsi wpadli na pomysł, aby do badania snu zastosować elektroencefalograf. To był początek szybkiego rozwoju nauki o śnie. Niedługo potem, w roku 1953, Kleitman, Aserinski i Demente dokonali ważnego odkrycia. Pacjenci budzeni w różnych odstępach czasu po zaśnięciu i pytani, co im się śniło, udzielali różnych odpowiedzi. Najczęściej nie pamiętali nic, ale niektórzy z badanych potraili opowiedzieć swoje sny ze szczegółami. W dodatku okresy, w których pacjentom coś się śniło, pojawiały się cyklicznie i można je było określić z dość dużą dokładnością mniej więcej co 90 minut. Tę fazę nazywamy REM, ale o tym później. Wspomniane badania wykazały bardzo ważną rzecz chociaż nie jesteśmy do końca tego świadomi, nie zawsze doświadczamy snu tak samo. Prześledźmy teraz krok po kroku, co dzieje się podczas naszego snu. 19 Faza 0 Tak naprawdę to raczej prefaza. Zamykamy oczy. Aktywność mózgu swobodnie spada, umysł uspokaja się, rytm beta stopniowo ustępuje miejsca rytmowi alfa. Pamiętasz, jak odlatywałeś w trakcie nudnych lekcji lub przy nieciekawej lekturze? To była właśnie faza zero. W tym etapie nasze ciało jest zrelaksowane. Ciśnienie i tętno delikatnie spada, a nasze umysły mają skłonność do wchodzenia w alternatywne stany wyobraźni i błogości. Myśli powoli spływają jak kro-
Mateusz Karbowski ple miodu po kromce chleba. Po prostu przyjemnie jest być w tym stanie. Otwierają się wrota do Twojego snu. 20 Faza 1 Fale mózgowe zwalniają jeszcze bardziej, zbliżając się do zakresu theta. Mięśnie rozluźniają się, oczy lekko ustawiają się w górę. Świadomość zawęża się do niewielkiego zakresu, a w umyśle zaczynają pojawiać się nielogiczne i oderwane od siebie obrazy i skojarzenia. Tracimy kontakt z rzeczywistością. Kiedy obudzimy się z tego stadium, będziemy przekonani, że nawet nie zasnęliśmy miałeś tak kiedyś, że byłeś przekonany, że przez całą noc nie zmrużyłeś oka? Najpewniej stale znajdowałeś się właśnie w tej fazie snu. Faza 2 Fale mózgowe schodzą na jeszcze niższe częstotliwości. Od czasu do czasu pojawiają się gwałtowne wstawki szybkich fal (12 14 Hz), czyli tak zwane wrzeciona snu. Występują też tzw. kompleksy K spore pojedyncze impulsy wolnej fali, a zaraz po nich przyspieszone wrzeciona. W tym okresie zanika świadomość i kontakt z otoczeniem. Faza 3 i 4 Faza snu głębokiego. Z fal theta mózg przechodzi spontanicznie w fale delta i z powrotem. Faza 3 i 4 zwane są snem głębokim lub wolnofalowym. Podczas
Podstawy inżynierii snu snu głębokiego ciśnienie naszej krwi, tętno i oddech zwalniają do najniższych wartości w ciągu doby. Naczynia krwionośne rozszerzają się, a większość krwi, która przechowywana jest w organach, przemieszcza się do mięśni, aby je odżywić i zregenerować. Ustają też ruchy gałek ocznych i spada temperatura ciała. Do krwi uwalniany jest hormon wzrostu, przyspieszone jest również gojenie się ran. W tej fazie trudno jest obudzić śpiącego, a jeżeli już się to uda, rano z pewnością będzie się upierał, że tego nie pamięta. Faza REM To najbardziej fascynujący etap snu. Naukowcy do dziś nie znają jej dokładnego przeznaczenia. Nazwa REM (ang. Rapid Eye Movements szybkie ruchy oczu) wzięła się z obserwacji Kleitmana. W tej fazie pacjenci zaczynali szybko poruszać gałkami oczu w różne strony. Kiedy spojrzymy na polisomnograf (zapis EEG, ruchów gałek ocznych, oddechu i napięcia mięśni), sami zobaczymy, że wszystko wskazuje na to, iż osoba się właśnie obudziła. Dlatego badacze nazwali tę fazę snem paradoksalnym. W śnie REM co prawda dochodzi do największego rozluźnienia mięśni, ale ciśnienie krwi rośnie, oddech staje się szybszy, a narządy płciowe bardziej ukrwione. Mózg zużywa sporo energii niekiedy więcej niż w stanie czuwania. 21
Mateusz Karbowski Faza REM jest wyjątkowym etapem spania. Podczas niej występuje najwięcej marzeń sennych. Jeszcze do niedawna uważano, że sny pojawiają się jedynie w fazie REM. Obecnie wiadomo już, że śnimy także w innych fazach. W fazie REM umysł jest skierowany na odbieranie wewnętrznego, wirtualnego świata. Kiedy obudzę Cię w czasie jej trwania, na pewno będziesz pamiętał chociaż szczątki snu. Szybkie ruchy gałek ocznych biorą się stąd, że właśnie oglądamy nimi senną rzeczywistość. Co ciekawe, mózg dla bezpieczeństwa paraliżuje mięśnie szkieletowe, aby nasze ciało nie odgrywało, tak jak gałki oczne, ruchów wirtualnego ciała z naszego snu. Śniący mózg jest bardzo ukrwiony. Nie powinno nas dziwić, że pracuje często intensywniej niż za dnia we śnie tworzy nową, wewnętrzną rzeczywistość. Uważa się, że u niektórych ludzi mózg we śnie jest bardziej kreatywny niż w stanie czuwania. W legendę obrosła historia niemieckiego chemika, Kekulé von Stradonitza. Ujrzał on we śnie tańczące w kręgu diabły, co pozwoliło mu zobrazować pierścieniową strukturę cząsteczki benzenu. Było to długo szukane przez niego rozwiązanie zagadki. Cykle snu Teraz, kiedy znasz już poszczególne cyfry snu, przejdziemy na wyższy stopień zaawansowania zacznie- 22