166 Literatura Hirschfeld E., Roselaar C. S., Shirihai H. 2. Identification, taxonomy and distribution of Greater and Lesser Sand Plovers. British Birds 93:162-189. Jonsson L. 1998. Ptaki Europy i obszaru œródziemnomorskiego. Muza. Warszawa. Tomia³ojæ L., Stawarczyk T. 23. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoœæ i zmiany. PTPP pro Natura. Wroc³aw. The first record of the Greater Sand Plover Charadrius leschenaultii from Silesia On 25th June 25 one immature bird was observed on the Topola Reservoir (Nysa district). It was the sixth record for Poland, but the first one from the inland. Observation accepted by the Avifaunistic Commission. Marek Zarzycki, ul. Nadbrze na 3/2, 58-25 Pieszyce ZIMOWANIE PTAKÓW WODNO-B OTNYCH NA POLACH IRYGACYJNYCH WE WROC AWIU W SEZONIE 24/25 Zim¹ 24/25 odnotowa³em na polach irygacyjnych w pó³nocnowschodniej czêœci Wroc³awia zimowanie kilku gatunków ptaków wodnob³otnych, których pojawy w tym okresie by³y dotychczas s³abo udokumentowane z obszaru Œl¹ska (Dyrcz i in. 1991), a w przypadku niektórych z nich tak e z Polski (Tomia³ojæ i Stawarczyk 23). Od grudnia 24 do koñca lutego 25 roku prowadzi³em regularne kontrole czêœci pól irygacyjnych. Kontrole prowadzone by³y dwa razy w ci¹gu tygodnia, na sta³ej trasie obejmuj¹cej mozaikê œrodowisk (³¹ki i podmok³e zbiorowiska roœlinne zalewane œciekami, odstojniki œcieków, skraje szuwarów trzcinowych). Wyznaczona trasa liczeñ obejmowa³a oko³o 18 ha, co stanowi³o 13% ca³ej powierzchni pól irygacyjnych (1422 ha). W trakcie obserwacji stwierdzi³em nastêpuj¹ce gatunki ptaków wodnob³otnych: Gêgawa Anser anser. 8 I 5 widzia³em j58-25ednego ptaka. Wodnik Rallus aquaticus. 11 XII 4 jednego ptaka widziano w trzcinowisku pod Œwiniarami. uraw Grus grus. Stwierdzany niemal podczas ka dej kontroli. Od 4 do 18 XII stwierdza³em do 62, a 21 XII 4 zanotowa³em 86 ptaków. Na pocz¹tku stycznia liczba ptaków by³a znacznie ni sza (6-8), ale w drugiej po³owie stycznia i w pierwszej po³owie lutego 25 po 3-5 ptaków,
167 a najwiêksz¹ ich liczbê stwierdzi³em 1 II 5 56 osobników i 19 II 5 53 ptaki. Du e wahania liczebnoœæ tego gatunku podczas kolejnych liczeñ mog³y byæ spowodowane powracaniem ptaków z erowiska o zmierzchu, co uniemo liwia³o dok³adn¹ ocenê liczebnoœci. Czajka Vanellus vanellus. 4, 6 i 14 XII 4 obserwowa³em stada licz¹ce odpowiednio 11, 13 i 14 osobników. 18 i 21 XII 4 stwierdzi³em jednego i dwa ptaki, 1 i 4 I 5 4, a 15 I 5 ponownie 2 osobniki. Kszyk Gallinago gallinago. Odnotowany podczas 12 z 22 kontroli. Maksymalnie zanotowalem 5 osobników (22 I, 22 i 24 II 5). Bekasik Lymnocryptes minimus. Pojedyncze ptaki stwierdzi³em 4, 6, 14, 18, 21, 28 XII 4 oraz 8 I 5. 1 I 5 wyp³oszy³em dwa osobniki, a 18 I 5 3 ptaki. Samotnik Tringa ochropus. Pojedyncze ptaki zanotowa³em 14 i 21 XII 4, 15 i 25 I 5 oraz 24 II 5. Za wyj¹tkiem urawia, którego sta³e noclegowisko znajdowa³o siê poza wyznaczon¹ tras¹ liczeñ, wszystkie ptaki obserwowano na sta³ej trasie przemarszu. W zwi¹zku z tym ³¹czna liczba zimuj¹cych przedstawicieli siewkowych mog³a byæ wy sza. Wœród odnotowanych ptaków, na szczególn¹ uwagê zas³uguje zimowanie du ego stada urawi, którego maksymaln¹ liczebnoœæ stwierdzono na pocz¹tku lutego. Dotychczasowe zimowe obserwacje urawia z Polski dotyczy³y na ogó³ pojedynczych osobników (Dyrcz i in. 1991; Bednorz i in. 2), choæ najwiêksze stwierdzone stado liczy³o 5 ptaków (Tomia³ojæ i Stawarczyk 23), jednak w przypadku ptaków z Wroc³awia mo na mówiæ o wyraÿnym przywi¹zaniu do zimowiska. Interesuj¹cym faktem jest zimowanie bekasika i bekasa. Do roku 1987 odnotowano na Œl¹sku zaledwie cztery zimowe obserwacje bekasika (Dyrcz i in. 1991). Fakt zimowania coraz wiêkszej liczby ptaków na terenie Polski, niew¹tpliwie nale y wi¹zaæ z postêpuj¹cym ocieplaniem klimatu (Tomia³ojæ i Stawarczyk 23), co objawia siê zw³aszcza wzrostem temperatur w miesi¹cach zimowych. Na tle ostatnich czterech dekad, zima 24/25 charakteryzowa³a siê wyraÿnie wy sz¹ œredni¹ temperatur¹ dobow¹ i krótkim okresem zalegania pokrywy œnie nej (Ryc. 1 i 2). Zim¹ 24/25 najni - sza œrednia temperatura dobowa wyst¹pi³a w lutym (Ryc. 1), co najprawdopodobniej wp³ynê³o na opuszczenie zimowisk przez bekasiki. Niskie temperatury i pojawienie siê pokrywy œnie nej nie spowodowa³o jednak wycofania siê zimuj¹cych urawi. Kolejnym czynnikiem sprzyjaj¹cym zimowaniu ptaków na polach irygacyjnych we Wroc³awiu jest obecnoœæ silnie zanieczyszczonych wód œcie-
168 1 6 Œrednia temperatura dobowa ( o C) Mean daily temperature 2-2 -6-1 1 XII 11 XII 21 XII 31 XII 1 I 2 I 3 I 9 II 19 II Data / Date Rys. 1. Zmiany œredniej dobowej temperatury powietrza we Wroc³awiu zim¹ 24/ 25 Czarn¹ poziom¹ lini¹ zaznaczono okres zalegania pokrywy œnie nej Fig. 1. Changes of the mean daily air temperature in the city of Wroc³aw during the winter 24/25 Black horizontal line marks the period with a snow layer Liczba dni z pokryw¹ œnie n¹ No. of days with snow layer 8 6 4 2 Œrednia temperatura Mean temperature 2-2 -4 1962-7 1971-8 1981-9 1991-21-5 Lata / Years -6 1962-7 1971-8 1981-9 1991-21-5 Lata / Years Ryc. 2. Œredni okres zalegania pokrywy œnie nej (A) i œrednia temperatura (B) zim¹ (grudzieñ-luty) na podstawie wieloletnich danych meteorologicznych z Wroc³awia Lini¹ przerywan¹ zaznaczono warunki pogodowe w zimie 24/25 Fig. 2. Average number of days with a snow layer (A) and mean temperature (B) during winter (December-February) in the consecutive periods of 1962 and 25 Broken lines show weather conditions during the winter 24/25
169 kowych, które zamarzaj¹ w temperaturze znacznie poni ej o C. W faunie bezkrêgowców osadów œciekowych z tego rejonu dominuj¹ larwy du ych muchówek z rodzaju Eristalis sp., a ich zagêszczenie mo e osi¹gn¹æ 75 osobników na 1 m 2 (Or³owski, w druku). Muchówki te stanowi¹ istotny sk³adnik diety wielu ptaków (Cramp 1998). Zimowanie ptaków na niezamarzaj¹cych wodach œródl¹dowych sta³o siê w ostatnich latach doœæ powszechnym zjawiskiem, szczególnie w silnie uprzemys³owionych rejonach Polski, np. na Górnym Œl¹sku (Dyrcz i in. 1991; Cempulik 1992; Tomia³ojæ i Stawarczyk 23). Du y area³ zasiewów kukurydzy na terenie Polski jest czynnikiem sprzyjaj¹cym zimowaniu urawi, które w tym okresie eruj¹ g³ównie na resztkach po niwnych tej roœliny (np. Vegvari 22). Panu prof. dr. hab. Marianowi Rojkowi z Katedry Agrometeorologii Akademii Rolniczej we Wroc³awiu dziêkujê za udostêpnienie wieloletnich danych pogodowych ze Stacji Meteorologicznej we Wroc³awiu-Swojcu. Literatura Bednorz J., Kupczyk M., KuŸniak S., Winiecki A. 2. Ptaki Wielkopolski. Monografia faunistyczna. Bogucki Wyd. Nauk., Poznañ. Cempulik P. 1992. Zimowanie kokoszki wodnej (Gallinula chloropus) na Górnym Œl¹sku. Not. Orn. 33: 275-283. Cramp S. (red.). 1998. The Complete Birds of the Western Palearctic on CD-ROM. Oxford Univ. Press. Dyrcz A., Grabiñski W., Stawarczyk T., Witkowski J. 1991. Ptaki Œl¹ska. Monografia faunistyczna. Wroc³aw. Or³owski G. w druku. Habitat selection and food of the Water Pipit Anthus spinoletta wintering in south-western Poland. Tomia³ojæ L., Stawarczyk T. 23. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoœæ i zmiany. Polskie Towarzystwo Przyjació³ Przyrody pro Natura. Wroc³aw. Vegvari Z. 22. Autumn staging and habitat selection by common cranes Grus grus in the Hortobagy National Park, Hungary. Wintering of some waterfowl species on the sewage farm in the city of Wroc³aw in the season of 24/25 During the winter 24/25 on the savage farm in Wroc³aw (SW Poland) wintering of the following bird species was recorded: the Crane Grus grus (max. 56 individuals), Lapwing Vanellus vanellus (max. 4 inds.), Common Snipe Gallinago gallinago (up to 5 inds.), Jack Snipe Lymnocryptes minimus (3 inds.) and single birds of the Greylag Goose Anser anser and Green Sandpiper Tringa ochropus.
17 Weather conditions during this winter were milder than during the previous 4 years (Fig. 1-2). Grzegorz Or³owski, Katedra Rolniczych Podstaw Kszta³towania Œrodowiska AR, pl. Grunwaldzki 24, 5-363 Wroc³aw, e-mail: orlog@poczta.onet.pl ZNISZCZENIA KOLONII LÊGOWYCH GAWRONA CORVUS FRUGILEGUS WE WROC AWIU I OKOLICACH PODCZAS WIOSENNEJ NAWA NICY W ROKU 25 3 V 5 roku oko³o godziny 18 3 zanotowano we Wroc³awiu i okolicach niezwykle siln¹ burzê, podczas której prêdkoœæ wiatru przekroczy³a 33 m/s (12 km/h). Na Dolnym Œl¹sku prêdkoœæ wiatru na ogó³ nie przekracza 2-4 m/s (dane IMGW we Wroc³awiu). Poza stratami materialnymi, g³ównie w drzewostanie, spowodowa³a zniszczenia kilku dolnoœl¹skich kolonii gawrona Corvus frugilegus. Ze wzglêdu na spadkowy trend iloœciowy tego gatunku, jaki notuje siê w ostatnich latach, zw³aszcza na terenach rolniczych Polski (Równina Wroc³awska Czapulak i Betleja 22; Ziemia Leszczyñska KuŸniak i in. 25; Wysoczyzna Siedlecka Kasprzykowski 25; Wielkopolska Kujawa i Klajber 25) niezwykle wa ne jest rejestrowanie przyczyn regresu, a zw³aszcza dokumentowanie wszelkich zjawisk o charakterze losowym, które maj¹ wyraÿnie destrukcyjny wp³yw na populacjê gawrona. W kwietniu i maju 25 skontrolowa³em dziewiêæ kolonii lêgowych gawrona we Wroc³awiu i jego okolicach, w trakcie których okreœli³em liczbê gniazd. W przeci¹gu 1-2 tygodni od przejœcia opisywanej burzy, dokona- ³em ponownego liczenia gniazd i lustracji strat w koloniach. Straty siêgaj¹ce 91-1% stanu gniazd zarejestrowa³em w siedmiu spoœród oœmiu kontrolowanych wczeœniej kolonii (Tabela 1). Zniszczeniu uleg³y kolonie po³o one na po³udnie od wroc³awskiego osiedla Leœnica. Po przejœciu nawa³nicy kolonie w Leœnicy i Œrodzie Œl¹skiej by³y nienaruszone i przebywa³y tam jeszcze ptaki. W zniszczonych koloniach znajdywa³em czêœciowo zniszczone gniazda (nadal umieszczone na drzewach), gniazda le ¹ce na ziemi oraz gniazda znajduj¹ce siê na po³amanych drzewach (wiatro³omach). W poszczególnych koloniach (Oleœnica, Wojnarowice, Pietrzykowice, Wroc³aw-Klecina, Wroc³aw-Huby) tylko w pojedynczych str¹conych gniazdach uda³o mi siê stwierdziæ zabite pisklêta, a tak e doros³e ptaki (Oleœnica). Niewielka liczba zabitych ptaków mo e wskazywaæ jednak, e du a czêœæ m³odych zd¹ y³a ju opuœciæ kolonie. Nie mo na jednak wykluczyæ, e czêœæ
171 Tabela 1. Liczba gniazd w koloniach lêgowych gawrona we Wroc³awiu i okolicach przed (A) i po przejœciu (B) nawa³nicy w maju 25 Table 1. Number of nests in rookeries in the city of Wroc³aw and its surroundings before (A) and after (B) the storm in May 25 Liczba gniazd Ubytek Lokalizacja kolonii No. of nests Loss Location of colony A B (%) Œroda Œl¹ska 52 ~ 5 Wroc³aw-Leœnica 25 ~ 25 Wroc³aw-Klecina (Park Kleciñski) ~ 3 5-1 >97 Wroc³aw-Krzyki( ul. Hallera i Wiœniowa) 18 1 94 Wroc³aw-Huby (ul. Boczna i Pu³askiego) 22 1 Wroc³aw-Pilczyce (ul. Lotnicza) 25 1 Pietrzykowice 14 1 Oleœnica (Park Miejski) ~ 4 1 Wojnarowice 65 ~ 5 91 ofiar zosta³a zjedzona przez padlino erców, zwa ywszy na doœæ d³ugi okres pomiêdzy nawa³nic¹ a szacowaniem strat. W literaturze znajduj¹ siê informacje na temat strat w lêgach gawrona na skutek niekorzystnych warunków pogodowych (Kasprzykowski 2), a tak e œmiertelnoœci ptaków doros³ych w okresie zimowym, która jest doœæ czêstym zjawiskiem w komunalnych noclegowiskach ptaków krukowatych (Kasprzykowski 22; Jadczyk 24). W ostatnich dziesiêcioleciach powszechne by³o tak e niszczenie kolonii i têpienie gawronów przez ludzi (Jakubiec 25). Przedstawione w niniejszej pracy obserwacje mog¹ wskazywaæ tak e na kolejny powa ny problem, wynikaj¹cy z postêpuj¹cych zmian klimatycznych. Zwi¹zany jest z nimi wzrost liczby zjawisk o charakterze ekstremalnym tj. silnych burz, d³ugotrwa³ych opadów, przed- ³u aj¹cych siê okresów suszy (Räisänen i in. 24). Zjawiska takie mog¹ zdecydowanie negatywnie wp³ywaæ na populacje niektórych gatunków ptaków, szczególnie gniazduj¹cych kolonijnie w gniazdach otwartych. Literatura Czapulak A., Betleja J. 22. Liczebnoœæ i rozmieszczenie kolonii lêgowych gawrona Corvus frugilegus na Œl¹sku w latach 9. XX wieku. Ptaki Œl¹ska 14: 5-25. Jadczyk P. 1994. Winter roosting of Rooks Corvus frugilegus in Wroc³aw. Acta Orn. 29: 39-47.
172 Jakubiec J. 25. Gawron Corvus frugilegus w Polsce stan poznania, perspektywy badawcze. W: Jerzak L., Kavahagh B.P., Tryjanowski P. (Red.) Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk. Poznañ. Kasprzykowski Z. 25. Dynamika lêgowej populacji gawrona Corvus frugilegus w krajobrazie rolniczym Wysoczyzny Siedleckiej w latach 1998-23. W: Jerzak L., Kavahagh B.P., Tryjanowski P. (Red.) Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk. Poznañ. Kasprzykowski Z. 22. Œmiertelnoœæ ptaków krukowatych Corvidae na noclegowisku zimowym w Siedlach w sezonie 2/21. Not. Orn. 43: 52-53. Kasprzykowski Z. 2. Niekorzystne warunki pogodowe przyczyn¹ strat w lêgach gawrona Corvus frugilegus. Not. Orn. 41: 255-256. Kujawa K., Klajber K. 25. Zmiany liczebnoœci gawrona Corvus frugilegus w Parku Krajobrazowym im. gen. D. Ch³apowskiego. W: Jerzak L., Kavahagh B.P., Tryjanowski P. (Red.) Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk. Poznañ. KuŸniak S., Lorek G., Maækowiak S., Kosicki J. Z. 25. Gawron Corvus frugilegus na Ziemi Leszczyñskiej. W: Jerzak L., Kavahagh B.P., Tryjanowski P. (Red.) Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk. Poznañ. Räisänen J., Hansson U., Ullerstig A., Döscher R., Graham L., Jones C., Meier H., Samuelson P., Willén U. 24. European climate in the late twenty-first century: regional simulations with two driving global models and two forcing scenarios. Climate Dynamics 22, 13-31. Devastation of the breeding colonies of the Rook Corvus frugilegus in the city of Wroc³aw and its surroundings during the severe spring storm in 25 On 3th May a fierce storm (wind velocity exceeding 33 m/s) took place in Wroc³aw and the surroundings of the city, causing devastation to the colonies of the Rook Corvus frugilegus. Seven of the nine rookeries controlled sustained damage, which reached 91-1% of nests (table 1). In particular colonies, only in single nests fallen were dead nestlings found, and in one also adult birds. The progressing climatic changes, which involve intensification of phenomena extreme in character (strong storms, long lasting precipitation, prolonged drought periods) may have a negative effect on the populations of some bird species, particularly ones breeding in open nests. Grzegorz Or³owski, Katedra Rolniczych Podstaw Kszta³towania Œrodowiska AR, pl. Grunwaldzki 24, 5-363 Wroc³aw, e-mail: orlog@poczta.onet.pl