Informatyka ćw 2 Linux - prawa dostępu, dowiązania, edytor VI ROOT Wyróżniającym się spośród wszystkich użytkowników w Linuksie jest root, czyli superużytkownik. Root posiada specjalne przywileje do każdego katalogu, pliku i konfiguracji. Pełni on rolę administratora całego systemu. Prawa dostępu w Linuksie W systemie operacyjnym Linux każdy plik i katalog posiada zestaw praw określający, kto ma dostęp do pliku i jakie ma prawa. Każdy plik lub katalog może mieć prawo: r - czytania (read), w - pisania (write), x - wykonywania (execute). W przypadku katalogu "execute", czyli uruchomienie, oznacza możliwość przeglądania jego zawartości. Każde z tych praw dostępu reprezentowane jest odpowiednią literą i posiada przypisany odpowiedni parametr cyfrowy. Litera Znaczenie Parametr liczbowy r prawo odczytu 4 w prawo zapisu 2 x prawo uruchomienia 1 - brak praw dostępu 0 Do każdego pliku lub katalogu możemy wyszczególnić trzy zestawy takich praw: prawa właściciela prawa grupy prawa pozostałych użytkowników Do wyświetlenia praw dostępu do plików można posłużyć się znanym poleceniem: ls -l Pierwsza kolumna składająca się z dziesięciu znaków opisuje prawa dostępu, przy czym: pierwszy znak określa rodzaj pliku (np. - (minus) oznacza plik, d oznacza katalog, l dowiązanie itd). znak drugi, trzeci i czwarty określa prawa właściciela do pliku, znak piąty, szósty i siódmy określa prawa grupy do której należy plik, znak ósmy, dziewiąty i dziesiąty prawa innych użytkowników systemu. Dodając do siebie odpowiednie parametry, zestaw trzech praw możemy przedstawić za pomocą jednej cyfry. Oto kilka najczęściej spotykanych kombinacji: Prawa Wartość Znaczenie --- 0 brak praw r-- 4 prawo do odczytu rw- 6 prawa do odczytu i zapisu rwx 7 prawa do odczytu zapisu i uruchomienia r-x 5 prawa do odczytu i uruchomienia --x 1 prawo do uruchomienia
W ten sposób za pomocą trzech cyfr możemy przedstawić całkowity (tzn. trzy zestawy) zbiór praw dostępu do pliku (pierwsza cyfra - prawa właściciela, druga cyfra - prawa grupy, trzecia - prawa dla pozostałych użytkowników). Prawa dostępu Wartość liczbowa Znaczenie -rw------- 600 Prawa do odczytu i zapisu tylko dla właściciela pliku -rw-r--r-- 644 Prawa odczytu i zapisu dla właściciela oraz odczytu dla wszystkich pozostałych użytkowników. -rw-rw-rw- 666 Prawa odczytu i zapisu dla wszystkich użytkowników. -rwx------ 700 Wszystkie prawa (odczyt, zapis, uruchomienie) tylko dla właściciela pliku. -rwxr-xr-x 755 Prawa do odczytu, zapisu i uruchomienia dla właściciela pliku oraz odczytu i uruchomienia dla wszystkich innych użytkowników -rwxrwxrwx 777 Wszystkie prawa dla wszystkich użytkowników (ustawienie niebezpieczne) -rwx--x--x 711 Prawa odczytu zapisu i uruchomienia dla właściciela pliku oraz prawo uruchomienia dla pozostałych użytkowników. drwx------ 700 Dotyczy prawa zapisu i odczytu w katalogu tylko przez właściciela. Katalogom zawsze musi być ustawione prawo dostępu x. drwxr-xr-x 755 Do takiego katalogu wszystkie prawa ma właściciel, a pozostali użytkownicy mogą tylko odczytać jego zawartość. drwx--x--x 711 Wszystkie prawa ma właściciel. Katalog z takimi prawami dostępny jest także dla wszystkich pozostałych użytkowników, lecz jego zawartość jest przed nimi ukryta (polecenie ls nie wyświetli listy plików umieszczonych w tak oznaczonym katalogu). Aby odczytać plik użytkownik musi znać jego nazwę. Zmiana właścicieli plików Do zmiany właściciela pliku służy polecenie chown. Należy mieć uprawnienia do takich zmian lub zalogować się jako root i napisać: chown nazwa_właściciela nazwa_pliku Użytkownik krystian przypisany został do grupy root i stał się właścicielem pliku readme.txt. Ponieważ nie mamy praw root'a, nie możemy tego wykonać. Zmiana praw dostępu do plików Do zmiany praw dostępu do plików w systemie Linux służy polecenie chmod. Składnia polecenia przy wykorzystaniu metody cyfrowej: chmod prawa_dostępu nazwa_pliku gdzie prawa_dostępu to jedna z opisanych wyżej trzycyfrowych liczb.
Przykładowo aby zmienić prawa dostępu do pliku readme.txt na -rw------ (prawo odczytu i zapisu tylko dla właściciela pliku) musimy napisać: chmod 600 readme.txt Gdybyśmy chcieli zmienić prawa dostępu do wszystkich plików w danym katalogu i jego podkatalogach należy skorzystać z opcji R. Przykładowo - aby ustawić zestaw uprawnień 644 dla wszystkich plików w katalogu /home/waldek/pub należy napisać: chmod -R 644 /home/waldek/pub Inną metodą nadawania uprawnień jest metoda symboliczna, polega na zdefiniowaniu odpowiedniego ciągu pojedynczych liter. W tabelce poniżej przedstawione są znaczenia poszczególnych liter. Kto Działanie Uprawnienie u użytkownik + nadać r odczyt g grupa - zabrać w zapis o inni = przypisać x wykonanie a wszyscy Składnia polecenia przy wykorzystaniu tego sposobu: chmod [ugoa][+ - =][rwxs] nazwa_pliku Uwaga: nawias kwadratowy opuścić, elementy w nawiasie [ ] są do wyboru. Przykłady: $ chmod +x playit - plik playit może być uruchomiony przez dowolnego użytkownika $ chmod u+x playit - daje właścicielowi pliku playit prawo jego wykonania $ chmod a w readme - odbiera wszystkim prawo do zapisu do pliku readme $ chmod a+r * - daje wszystkim użytkownikom prawo do odczytu do wszystkich plików znajdujących się w danym katalogu. Podobnie można nadawać i odbierać prawa dla katalogów. Prawo r dla katalogu odpowiada za listowanie zawartości katalogu, prawo w jest oczywiste (zapis w katalogu, tworzenie plików, zmiany nazw itp.), od prawa x zależy możliwość uczynienia katalogu katalogiem bieżącym (można lub nie można "wejść" do katalogu"). Plik wykonywalny (np. plik tekstowy, którego treścią będzie polecenie zakładania katalogu): cat> nazwa_pliku mkdir x CTRL+D Można w pliku umieścić ciąg wielu poleceń. Należy ndać plikowi nazwa_pliku prawa wykonywania dla siebie. Udokumentować działanie (także np. po przelogowaniu na innego użytkownika). Uwaga: wykonanie pliku odbywa się po wpisaniu w wierszu poleceń jego nazwy w postaci:./nazwa_pliku - wykonaj plik nazwa_pliku Po wykonaniu pliku sprawdzić, czy utworzony został katalog x. Dowiązania Dowiązanie to pierwszym przybliżeniu inna nazwa tego samego pliku (pewna analogia do skrótów w Windows). Dowiązania dzielimy na: - dowiązanie miękkie, inaczej zwane symbolicznymi wykonywane poleceniem: ln s nazwa pliku nazwa_dowiazania - dowiązanie sztywne wykonywane poleceniem: ln nazwa_pliku nazwa_dowiazania
Dowiązanie symboliczne to skojarzenie nazwy pliku z istniejącą ścieżką dostępu do pliku. Pozwala zastąpić długą, pełną ścieżkę dostępu do pliku kilkuliterowym "skrótem", który jest niewielkim plikiem, na przykład: cat > mojplik1 CTRL+D ln -s mojplik1 skrsym ls -l Teraz można wyświetlić treść pliku przez skrót: cat skrsym Jeśli usuniemy plik mojplik to dowiązanie przestanie "działać". Każdą nazwę pliku skojarzoną wprost z i-węzłem nazywamy dowiązaniem sztywnym, często dowiązaniem (ang. link). Zatem każdy plik ma co najmniej jedno sztywne dowiązanie, gdyż musi mieć co najmniej jedną nazwę. Nazwa potrzebna jest tylko człowiekowi, system identyfikuje pliki w oparciu o niepowtarzalny (wewnątrz konkretnego systemu plików) numer i-węzła. i-węzeł nie przechowuje nazwy pliku, do przechowywania nazwy pliku służą katalogi. i-węzeł jest strukturą, w której jądro systemu przechowuje informacje o pliku. Każdy plik ma dokładnie jeden unikatowy i-węzeł. Dowiązanie sztywne jest inną nazwą tego samego pliku. Możemy zatem tworzyć wiele nazw tego samego fizycznego plik, co daje oszczędność miejsca na dysku. ln mojplik1 skrszt cat skrszt Można się przekonać, że mojplik i skrszt prowadzą do tego samego i-węzła (pięciocyfrowe liczby na początku każdego wiersza) poleceniem: ls -li Jeśli usuniemy plik mojplik: rm skrszt mojplik przekonamy się, że przez dowiązanie sztywne (inną nazwę) mamy nadal dostęp do pliku: Różnice: Dowiązanie sztywne zachowuje pełne prawa dostępu i właścicieli oryginału. Dowiązanie symboliczne oferuje pełne prawa wszystkim, a jego właścicielem jest ten co je utworzył.. Porównajmy informacje o plikach mojplik1 i nowyszt - mają te same numery i-węzłów i identyczne prawa dostępu. Porównajmy też mojplik1 z nowysym. Plik nowysym posiada inny numer i-węzła oraz inne, pełne prawa dostępu i tylko jedno dowiązanie, inną długość i datę utworzenia lub modyfikacji. Można go traktować jak zupełnie inny plik. O tym, że jest to dowiązanie symboliczne, informuje litera "l" umieszczona przed prawami dostępu oraz strzałka wskazująca na mojplik1, czyli obiekt, do którego utworzone jest dowiązanie symboliczne. Zmienimy teraz nazwę pliku mojplik1: $ cat mojplik $ cat nowyszt $ cat nowysym $ mv mojplik inny $ ls inny kat2 mojplik2 nowysym nowyszt $ cat inny $ cat nowyszt
$ cat nowysym cat: nowysym: No such file or directory Efekt - dowiązanie sztywne związane z "fizycznym" plikiem (i-węzłem) 32847 nie zareagowało na zmianę nazwy mojplik1 na inny. Natomiast dowiązanie symboliczne po zmianie nazwy trafia "w próżnię", gdyż nazwa mojplik1 już nie istnieje. Inne operacje plikowe Porównywanie treści plików Polecenie cmp o postaci: $ cmp p1 p2 znajduje pierwszy bajt różnicy w treści obu plików p1 i p2. Jeśli chcemy znaleźć wszystkie różnice używamy opcji l: $ cmp l p1 p2 Używając opcji -l (list) powodujemy, że polecenie cmp nie spowoduje zatrzymania przy pierwszej napotkanej różnicy, lecz doprowadzi porównanie plików do końca, z wylistowaniem wszystkich napotkanych różnic (kody ASCII znaków). Wyszukiwanie plików Polecenie find prowadzi wyszukiwanie według zadanych kryteriów od wskazanego katalogu "w dół", uwzględniając wszystkie podkatalogi (rekurencyjnie). Jeżeli wskazanym katalogiem jest /, wówczas przeszukiwany jest cały system plików. Przykłady: $ find ~ -name passwd $ find ~ -name "p*" $ find / -name "p*" W powyższym zapisie tylda "~" oznacza katalog domowy użytkownika, czyli punkt rozpoczęcia poszukiwań, -name ta opcja określa wyszukiwanie według nazwy. Jeżeli nie podamy katalogu rozpoczęcia poszukiwań, find automatycznie przyjmie bieżący. Ćwiczenie 1. Utworzyć nowy plik (pliki). Jakie ma prawa po utworzeniu? Zmieniać opisanymi metodami prawa dostępu do tego pliku. 2. Jak zmiana praw do plików wpływa na możliwość odczytu pliku, zmiany nazwy, usuwania itp. 3. Wykonać zmiany praw dotyczące katalogu (uwaga: bieżącym musi być katalog nadrzędny). Ustawiać tak prawa, żeby: a. użytkownik chronił wszystkie pliki tego katalogu przed zmianą treści, b. nie miał do niego dostępu żaden inny użytkownik, tylko grupa, wszyscy. c. inni mieli prawo dostępu ale nie mieli prawa listowania zawartości. 4. Jakie prawa dostępu ma katalog domowy użytkownika, sprawdzić czy użytkownikwłaściciel może te prawa zmieniać i jaki to ma wpływ na dostęp do naszego katalogu przez innych użytkowników. 5. Zmiana właściciela pliku - czy nam się to uda i dlaczego, jeśli nie. 6. Zalogować się na inne konto i wypróbować zmianę praw dostępu do plików o poprzednio zmodyfikowanych prawach. 7. Wypróbować symboliczny sposób zmian praw. 8. Utworzyć do dowolnego pliku dowiązanie sztywne i symboliczne.
9. Sprawdzić co dzieje się jeśli usuniemy dowiązanie sztywne, co gdy symboliczne. Co się stanie z plikami dowiązań gdy usuniemy główny plik. Jakie prawa domyślne otrzymują pliki obydwu typów dowiązań. 10. Przetestować wyszukiwanie plików o zadanym wzorcu nazwy w zakresie katalogu domowego. 11. Utworzyć dwa pliki tekstowe o podobnej treści i sprawdzić efekt porównania ich treści bez opcji l i z tą opcją. Edytor VI VI [czyt. wi-aj] to standardowy linuxowy edytor tekstu, przeznaczony do edycji plików konfiguracyjnych i pisania programów. VI jest nieprzyjazny dla początkujących użytkowników, jest to jednak bardzo wydajne środowisko. W VI nie używamy myszki, w zamian mamy wiele klawiszowych skrótów. Jest to najpowszechniej używany edytor w systemach uniksowych. Uruchomienie edytora z wiersza poleceń: dla nowego dokumentu: vi albo z wczytaniem dokumentu: vi nazwa_pliku Po uruchomieniu edytora możemy: klawiszem i (lub I a A o O) wprowadzić w tryb wprowadzania tekstu klawiszem ESC przejść do trybu wydawania poleceń Składnia ogólna poleceń edytora VI wygląda następująco: [bufor] [licznik] [operator] obiekt Bufor, licznik i operator są opcjonalne. Obiekty początek wiersza - 0 koniec wiersza - $ słowo - w wiersz (nie ma oznaczenia; powtarza się dwukrotnie operator) ruchy kursora - h(lewo), j(dół), k(góra), l(prawo) - w niektórych realizacjach działają również strzałki nawigacyjne. ale nie zawsze. Wywołanie samego obiektu powoduje przestawienie się kursora na ten obiekt, np.: $ - powoduje przejście kursora na koniec bieżącego wiersza, w do przodu na początek następnego słowa, b wstecz na początek słowa Operatory d - kasuj (do bufora tymczasowego) c - zmień y - zapamiętaj - kopiuj do bufora ("schowka") p - wklej z bufora Przykładowe polecenia: dw - skasowanie słowa (operator obiekt) yw - zapamiętaj słowo yy - zapamiętaj aktualny wiersz p wkleja uprzednio zapamiętany w buforze tekst 4dw - skasuj 4 słowa 5w skocz 5 słów w przód (tu brak operatora)
7yy - zapamiętaj w buforze 7 wierszy od bieżącego 6h - przesuń kursor o 6 pozycji w lewo Wybrane polecenia edytora vi: G 4G x dd dw yy y3w p P 3p u skok do ostatniego wiersza skok do 4 wiersza usuwa znak na który wskazuje kursor delete -usuwa bieżący wiersz (3dd usuwa 3 wiersze) usuwa słowo w przód yank - skopiuj bieżący wiersz do bufora pamięci kopiuje 3 słowa w przód do bufora paste wkleja zawartość bufora przed bieżącym znakiem wkleja zawartość bufora za znakiem wkleja zawartość bufora 3 razy undo cofa ostatnią zmianę. redo odtwarza to, co zostało usunięte Powrót do trybu pisania: i insert - tryb pisania w miejscu, w którym znajduje się kursor I (duże i) a A o O tryb pisania na początku wiersza append - tryb dopisywania (znaki będą wprowadzane za kursorem) tryb pisania na końcu wiersza tworzy nowy wiersz poniżej i przechodzi do trybu pisania tworzy nowy wiersz powyżej i przechodzi do trybu pisania Polecenia w trybie ex Edytor oferuje również tryb ex, w którym przede wszystkim wykonuje się operacje zapisu i wyszukiwania. Przejście z trybu poleceń do trybu ex przez naciśnięcie klawisza : lub / Wybrane polecenia: /tekst znajdź tekst (kolejne/poprzednie wystąpienia można odnaleźć przez n lub N) :s/tekst1/tekst2/ zamień w wierszu pierwsze wystąpienie tekst1 na tekst2 :q! :wq quit - wychodzi z vi bez zapisywania zmian write - zapisuje zmiany i wychodzi :w nazwa zapisuje zmiany do pliku nazwa Ćwiczenie Zapoznać się ze składnią podstawowych poleceń, a w szczególności korzystając z instrukcji przećwiczyć: 1. tworzenie tekstu w edytorze, 2. sposoby nawigacji po tekście (wybór miejsca), 3. zmiany w tekście: a. dopisywanie - korzystając z trybu wstawiania i nadpisywania, b. usuwanie słowa, kilku słów, wiersza, kilku wierszy, c. kopiowanie i wklejanie tekstu umieszczonego w buforze tymczasowym w inne wybrane miejsce, d. cofanie błędnej operacji. 4. wyszukiwania zadanego ciągu znaków w całym tekście i ponowienie szukania, 5. zapis wersji pliku na dysku pod tą samą i inną nazwą.
6. opuszczenie edytora z zapisem lub bez.