Motor System for Satellite Receiver Model ID: MH1 EN User manual DE Bedienungsanleitung PL Instrukcja obsługi RU Руководство пользователя 6/2010 jp
Spis treści 1. Środki bezpieczeństwa... 1 2. Ochrona środowiska... 3 3. Informacje ogólne... 4 4. Uwagi eksploatacyjne... 4 5. Instalacja... 5 5.1. Operacja mechanicznego złożenia elementów obrotnicy... 5 5.2. Połączenia kablowe... 5 5.3. Wstępne wycelowanie zestawu... 6 5.4. Ustawianie kąta elewacji obrotnicy... 6 5.5. Ustawianie kąta deklinacji anteny... 7 5.6. Sprawdzenie i korekcja... 7 6. Szybka instalacja (rekomendowana współpraca z odbiornikiem z funkcją Goto X):... 8 6.1. Nakierowanie obrotnicy na pozycję satelity odniesienia... 8 6.2. Precyzyjne dostrojenie... 8 7. Korzystanie z systemu DiSEqC 1.2... 8 8. Korzystanie z funkcji Goto X... 9 9. Reset sprzętowy... 9 9.1. Reset za pomocą odbiornika... 9 9.2. Reset sprzętowy za pomocą obrotnicy... 9 10. Problemy i sposoby ich rozwiązywania... 10 11. Tablica wartości kątów... 11 12. Tablica satelitów... 12 13. Dane techniczne... 13
1. Środki bezpieczeństwa UWAGA: Symbol błyskawicy wpisanej w Ostrzeżenie: trójkąt równoboczny, jest stosowany w celu ostrzegania użytkownika przed niebezpiecznym napięciem i ma zapobiegać ryzyku Serwisowanie porażenia elektrycznego. Dla uniknięcia ryzyka porażenia elektrycznego, poleca się nie otwierać obudowy urządzenia. urządzenia powinno się zlecać tylko wykwalifikowanemu personelowi. Wykrzyknik wpisany w trójkąt równoboczny, jest stosowany w celu ostrzegania użytkownika o ważnych działaniach i konserwacji. Notatka: Aby upewnić się w kwestii poprawnego użytkowania produktu, należy zaznajomić się dokładnie z treścią tej instrukcji obsługi i zachować ją w celu odniesienia się do niej w przyszłości. Ostrzeżenie: Nie używaj urządzenia w miejscach, gdzie możliwe jest narażenie go na kontakt lub zanurzenie w wodzie. Unikaj instalacji blisko np. wazonów, umywalek, zlewozmywaków, pralek, basenów itp. Ostrzeżenie: Nie umieszczaj świec lub lamp na obudowie urządzenia, ponieważ istnieje zagrożenie wzniecenia ognia. Ostrzeżenie: Urządzenie powinno być podłączane do zasilającej sieci elektrycznej o tylko takich parametrach, jakie wyszczególnione są w instrukcji użytkowania. Jeśli nie jesteś pewien, jakie parametry zasilania występują w użytkowanej sieci (np. napięcie 120V lub 230V), skontaktuj się z dostawcą lub firmą energetyczną. Ostrzeżenie: Nie otwieraj obudowy i nie dotykaj żadnej części we wnętrzu urządzenia. Jeśli występuje potrzeba otworzenia urządzenia, skontaktuj się z dostawcą urządzenia lub serwisem technicznym. Notatka: Zawsze używaj urządzenia z założoną obudową, unikając w ten sposób emisji promieniowania elektromagnetycznego i wystawiania go na promieniowanie z zewnątrz. Czyszczenie urządzenia: Po wyłączeniu zasilania, można czyścić obudowę, panel oraz pilot, używając miękkiej ściereczki lekko nawilżonej łagodnym detergentem. 1
Części dodatkowe wyposażenia: Nigdy nie stosuj dodatkowego wyposażenia do urządzenia bez zgody producenta, gdyż może to spowodować wystąpienie ryzyka wzniecenia ognia, porażenia prądem elektrycznym lub innych obrażeń ciała. Umieszczanie urządzenia: Gniazda i otwory w obudowie zostały przewidziane do celu wentylacji i uchronienia urządzenia przed przegrzaniem. Nie wolno zasłaniać tych otworów lub pozwalać na zablokowanie wymiany ciepła poprzez umieszczanie urządzenia na miękkich powierzchniach jak łóżko, sofa lub podobnych. Nie należy również umieszczać urządzenia w otoczeniu grzejników, kaloryferów lub innych źródeł ciepła. Przewód zasilający: Przewód zasilający należy umiejscowić w taki sposób, aby niemożliwe było chodzenie po nim. Należy zwracać w miarę możliwości uwagę na stan przewodu w miejscu przy połączeniu do wtyczki, gniazda i punktu, w którym wychodzi z urządzenia Umieszczanie ciał obcych w urządzeniu: Nigdy nie wkładaj przedmiotów wszelkiego typu do urządzenia przez otwory, gdyż mogą one zetknąć się z elementami pod groźnym napięciem, lub mogą zewrzeć je elektrycznie, co może doprowadzić do wzniecenia ognia lub porażenia prądem elektrycznym. Nigdy nie rozpylaj i nie wylewaj żadnych cieczy na urządzenie. Notatka: Na urządzeniu może nastąpić kondensacja wilgoci w następujących sytuacjach: Kiedy urządzenie zostało nagle przemieszczone z zimnego otoczenia lub wentylowanego pomieszczenia do ciepłego miejsca. Po uruchomieniu ogrzewania. W zaparowanym lub wilgotnym pomieszczeniu. Jeśli wilgoć skondensuje się wewnątrz urządzenia, może ono nie działać poprawnie. W celu wyeliminowania tego problemu, należy rozłączyć zasilanie i odczekać około dwóch godzin w celu odparowania wilgoci. Części zamienne: Jeśli części urządzenia wymagają wymiany, użytkownik powinien upewnić się, czy serwis techniczny używa części zalecanych przez producenta lub mających takie same właściwości jak część oryginalna. Nieautoryzowana wymiana może stworzyć ryzyko wzniecenia ognia, porażenia prądem elektrycznym lub innych zagrożeń. Kontrola bezpieczeństwa: Po wszelkich konserwacjach i naprawach, użytkownik powinien zażądać od serwisu technicznego przeprowadzenia ogólnej kontroli bezpieczeństwa, aby upewnić się czy urządzenie jest w odpowiedniej kondycji. 2
2. Ochrona środowiska Uwaga! Państwa produkt oznaczony jest tym symbolem. Informuje on o zakazie umieszczania zużytego sprzętu wraz z innymi odpadami domowymi. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny podlega odrębnemu systemowi zbiórki odpadów. Informacje dla użytkowników sprzętu elektronicznego w gospodarstwach domowych dotyczące utylizacji - usunięcia odpadów. Zużytego sprzętu elektronicznego i elektrycznego nie należy usuwać do pojemników przeznaczonych na odpady, lecz zgodnie z ustawą o odpadach przeznaczony jest on do ponownego przetworzenia - recyklingu. Po wprowadzeniu przepisów unijnych dotyczących gospodarki odpadami gospodarstwa domowe mogą bezpłatnie zwracać zużyty sprzęt elektroniczny i elektryczny do wyznaczonych punktów zbiórki odpadów, lub w przypadku zakupu tego samego rodzaju sprzętu do punktów sprzedaży detalicznej. W celu otrzymania dokładnych informacji na ten temat należy skontaktować się z lokalnymi władzami. W przypadku wyposażenia sprzętu w baterie, należy w myśl przepisów baterie usunąć oddzielnie zgodnie z wymogami lokalnych przepisów. Właściwe usuniecie odpadów elektrycznych i elektronicznych zapewnia ich prawidłowy odzysk, przetworzenie i poddanie recyklingowi. W ten sposób pomogą Państwo zapobiec negatywnemu wpływowi substancji niebezpiecznych na środowisko naturalne i zdrowie ludzkie. Niewłaściwe przetworzenie odpadów elektronicznych i elektrycznych ma szkodliwy wpływ na środowisko naturalne. Informacje dla firm w krajach Unii Europejskiej. W przypadku konieczności usunięcia produktu przeznaczonego do celów handlowych, należy skontaktować się z dostawcą w celu uzyskania informacji o sposobie, ewentualnych kosztach zwrotu i recyklingu produktów. W razie konieczności zwrotu produktu niewielkich rozmiarów i ilości można udać się do lokalnych punktów zbiórki odpadów. Informacje dla firm w krajach spoza Unii Europejskiej. W przypadku konieczności usunięcia produktu należy skontaktować się z władzami lokalnymi w celu zasięgnięcia informacji na temat sposobu prawidłowego recyklingu. 3
3. Informacje ogólne Kompatybliność z odbiornikami obsługującymi system DiSEqC 1.2/1.3 Wschodni/Zachodni limit sprzętowy Jeden przewód osiowy do sterowania systemem Wskaźnik LED do szybkiej diagnostyki urządzenia Przycisk do szybkiej instalacji Obwód elektroniczny wykonany w technologii SMT Zwarta budowa, silna konstrukcja, cicha praca Dla anten o średnicy do 1,2m Funkcja Go to X 4. Uwagi eksploatacyjne Tylko specjalistyczny serwis może zagwarantować poprawną instalację systemu obrotnicy. Obrotnica nie może być zamontowana w odwróconej pozycji do góry nogami. W trakcie montażu, wszystkie śruby i nakrętki znajdujące się w zestawie muszą zostać użyte. Niezamontowanie choć jednej części może spowodować niestabilność lub uszkodzenie konstrukcji. Obrotnica została przetestowana w zakresie odporności w warunkach silnego wiatru. Pomimo tego, należy zwrócić uwagę na wybór solidnego masztu montażowego i jego podpór. Jeśli jest to możliwe, instalacja powinna być zamontowana w miejscach osłoniętych przed wiatrem (montaż na płaskim dachu nie jest wskazany). Współpraca z anteną o większej średnicy niż określona w specyfikacji jest surowo zabroniona. Obrotnica jest ruchomym urządzeniem mechanicznym, musi być instalowana poza dostępem osób. Obrotnica nie może być wykorzystywana do innych celów niż opisane przez producenta. Obrotnica została zaprojektowana jako zasilana z odbiornika satelitarnego. Inne sposoby zasilania są surowo zabronione i mogą spowodować uszkodzenie lub nawet okaleczenie użytkownika. Niektóre odbiorniki satelitarne wyposażone są w układy przeciwzakłóceniowe połączone z ekranem wtyku F. Może to spowodować bardzo słabe porażenie prądem elektrycznym, nie groźne dla użytkownika. Jednak w specyficznych sytuacjach (w trakcie wykonywania prac na dachu lub schodach, drabinach) może to doprowadzić do upadku i urazów. Przy każdorazowej potrzebie dotykania obrotnicy powinno się wyciągnąć wtyczkę zasilania odbiornika podłączonego do obrotnicy. 4
5. Instalacja 5.1. Operacja mechanicznego złożenia elementów obrotnicy Złóż zestaw podzespołów obrotnicy jak na poniższym rysunku Upewnij się, że maszt montażowy jest ustawiony dokładnie w pozycji pionowej do ziemi Zamontuj obrotnicę do masztu Zamocuj antenę na obrotnicy. Uchwyty powinny być zamontowane na środku rury montażowej obrotnicy. Maszt, obrotnica i konwerter na antenie ustaw w ten sposób, aby tworzyły jedną linię. 5.2. Połączenia kablowe Połącz obrotnicę za pomocą przewodu koncentrycznego (zaleca się przewód RG-6/U) jak na poniższym rysunku: 5
Wskaźniki LED znajdujące się na spodzie obrotnicy opisują stan urządzenia: Kolor Stan Znaczenie Zielony Świeci się Zasilanie włączone, tryb czuwania Pomarańczowy Miga Odbieranie komend DiSEqC 1.2/1.3, tryb resetu Pomarańczowy Świeci się Błąd przeciążenie lub uzyskanie sprzętowego limitu pozycji. Na spodzie urządzenia znajdują się równeż dwa przyciski do ręcznego sterowania obrotnicą WEST (Zachód) I EAST (Wschód) 5.3. Wstępne wycelowanie zestawu Obróć na maszcie zestaw obrotnicy wraz z anteną w kierunku geograficznego południa. Kierunek ten odnajduje się za pomocą kompasu wskazującego magnetyczne południe. Kierunek ten jest przybliżony, gdyż istnieje odchylenie pomiędzy kierunkami południa geograficznego (A) i magnetycznego (B). W zależności od lokalizacji na kuli ziemskiej, należy przyjąć możliwe odchylenie +/- 10 5.4. Ustawianie kąta elewacji obrotnicy Przeprowadź regulację kąta elewacji (zależne od szerokości geograficznej) za pomocą skali kątomierza na obu stronach obrotnicy. Wartości kąta należy wstępnie oszacować na podstawie danych z tablicy wartości kątów. Elementy regulacyjne przedstawione są na poniższym rysunku. 6
5.5. Ustawianie kąta deklinacji anteny Odnajdź na uchwycie anteny skalę kąta deklinacji. Ustal kąt na skali na uchwycie anteny. Wartości kąta należy wstępnie oszacować na podstawie danych z tablicy wartości kątów. Elementy regulacyjne przedstawione są na poniższym rysunku (uchwyt anteny może być inny, uzależniony od zastosowanego zestawu): 5.6. Sprawdzenie i korekcja Obróć antenę w kierunku wschodnim i zachodnim za pomocą przycisków znajdujących się na spodzie obudowy obrotnicy lub za pomocą odbiornika satelitarnego w celu sprawdzenia poprawności odbioru. 7
Jeśli występuje brak sygnału lub jest on zbyt słaby, należy wyregulować kierunek obrotnicy na maszcie, kąt elewacji obrotnicy lub kąt deklinacji. Jeżeli zestaw poprawnie odbiera sygnał z satelitów w okolicy pozycji centralnej, a wykazuje skłonność do słabego sygnału lub jego braku przy odchylaniu do pozycji satelitów skrajnych, lub odwrotnie, może oznaczać to, że kąty elewacji i deklinacji są źle dobrane. Konieczna jest wtedy dodatkowa korekcja zmniejszenie kąta elewacji z jednoczesnym zwiększeniem delkinacji bądź odwrotnie. 6. Szybka instalacja (rekomendowana współpraca z odbiornikiem z funkcją Goto X): Zamocuj talerz do obrotnicy w pozycji centralnej, w linii prostej w kierunku południowym Dokonaj ustawienia kątów elewacji i deklinacji 6.1. Nakierowanie obrotnicy na pozycję satelity odniesienia Nakieruj odpowiednio do szerokości geograficznej lokacji instalacji i szerokości geograficznej satelity odniesienia, obrotnicę na odpowiednią pozycję kątową. Przykładowo dla instalacji w Berlinie (szerokość geograficzna wynosi tam 13.3 E) wybrano satelitę HELLAS SAT2 (39.0 E). Obrotnica musi zostać nakierowana na kąt 25.7 E (39.0 13.3) za pomocą przycisków na obudowie. Jeśli odbiornik obsługuje funkcję Goto X, wymagane jest jedynie wprowadzenie wartości lokalnej szerokości geograficznej i szerokości geograficznej lokalizowanego satelity. Odbiornik powinien sam przeliczyć wymaganą wartość kątową i ustalić odpowiednią pozycję obrotnicy. 6.2. Precyzyjne dostrojenie Jeśli jest to potrzebne, dokonaj minimalnych odchyleń we wszystkich osiach w celu otrzymania jak najsilniejszego sygnału z zadanego satelity. Ostatecznie, wszystkie połączenia należy podokręcać. Instalacja jest zakończona. 7. Korzystanie z systemu DiSEqC 1.2 Obrotnica DiSEqC 1.2 jest dedykowana do pracy z odbiornikiem obsługującym standard DiSEqC 1.2. Nazwy funkcji odbiornika związane z obsługa DiSEqC 1.2 mogą się różnić w różnych modelach urządzeń, ale ich idea jest w każdym z nich podobna. Idź na wschód/zachód: Obraca antenę w kierunku wschodnim/zachodnim. Krok na wschód/zachód: Obraca antenę w kierunku wschodnim/zachodnim o jeden krok. Zapisz nn: Zapisuje pozycję danego satelity o numerze nn (01~60). Idź do nn: Obraca antenę na pozycję satelity o numerze nn (01~60). Idź do odniesienia: Obraca antenę na pozycję 0 czyli do pozycji odniesienia. Resynchronizacja / przesunięcie. W celu skonfigurowania obrotnicy do pracy w tym trybie: Naprowadź obrotnicę na daną pozycję za pomocą komendy Idź do nn. 8
Dokonaj korekty za pomocą funkcji Idź na lub Krok na w celu uzyskania lepszego sygnału. Wyślij komendę Resynchronizacja/przesunięcie do obrotnicy. Stara pozycja satelity zostanie przesunięta do nowo ustawionej. Wszystkie inne pozycje satelitów zostaną również konsekwentnie przesunięte. 8. Korzystanie z funkcji Goto X Skonfiguruj odbiornik satelitarny do pracy z zestawem obrotnicy w trybie Goto X. W razie potrzeby skorzystaj z instrukcji obsługi odbiornika. W opcjach ustawień obrotnicy w odbiorniku wprowadź wartości lokalnej szerokości i długości geograficznej. Jeśli wartości są wpisane poprawnie, odbiornik powinien skierować obrotnicę na obliczoną pozycję. Poluzuj mechaniczne połączenie masztu z obrotnicą i ustaw jej pozycję w taki sposób, aby możliwe było odtworzenie obrazu / dźwięku z wybranego kanału z danej satelity lub aby wskaźniki mocy i jakości sygnału transpondera były możliwie wysokie. Po korekcji należy solidnie dokręcić połączenia. 9. Reset sprzętowy 9.1. Reset za pomocą odbiornika Wywołaj komendę - Idź do odniesienia (Idź do 0). Nastąpi wtedy przepisane przez odbiornik tablicy zapisanych pozycji satelitów i korekcja punktu 0. 9.2. Reset sprzętowy za pomocą obrotnicy Odłącz zasilanie obrotnicy poprzez odłączenie przewodu biegnącego od odbiornika. Wciśnij i trzymaj oba przyciski EAST/WEST i podłącz z powrotem zasilanie obrotnicy. Wskaźniki LED zaczną mrugać przez ok. 6 sekund. Zapali się na stałe zielony wskaźnik LED. Należy wtedy puścić przyciski EAST/WEST. 9
10. Problemy i sposoby ich rozwiązywania Objawy Przyciski ręcznej kontroli nie działają Zestaw obrotnicy nie działa nie porusza się. Sugestie Podłącz obrotnicę do odbiornika za pomocą kabla koncentrycznego i upewnij się, że odbiornik jest włączony. Upewnij się, że wszystkie połączenia zostały podłączone prawidłowo. Sprawdź, czy talerz zamontowany na obrotnicy nie jest za ciężki.. Zestaw obrotnicy zatrzymuje się na pewnej pozycji i nie może dalej kontynuować przesuwania. Zestaw obrotnicy pracuje skokowo, z przerwami. Obrotnica przesuwa się czasami szybciej a czasami wolniej. Za pomocą ustawień odbiornika skasuj programowe limity przesuwu obrotnicy. Upewnij się, że żaden przedmiot nie przeszkadza w swobodnym obrocie zestawu. Upewnij się, że antena nie jest za ciężka lub za duża. Upewnij się, że przewód koncentryczny zastosowany w instalacji, jest odpowiedniej jakości. Spróbuj zastosować przewodu RG-6U. Upewnij się, że wydajność prądowa odbiornika wynosi przynajmniej 350mA. Prędkość przesuwu zestawu zależy od napięcia zasilającego (13/18V DC) Wszystkie ustawione pozycje satelitów są niepoprawne. Dokonaj korekcji za pomocą funkcji Goto 0, zestaw przesunie się do pozycji 0 i ustali punkt odniesienia. LUB Przejdź do ustalonej pozycji danego satelity za pomocą odbiornika. Odczekaj około 30 sekund, aby upewnić się, że pozycja została osiągnięta. Za pomocą funkcji odbiornika przesuń antenę do pozycji, w której sygnał jest najlepszy. Użyj funkcji Rekalkulacja/Przesunięcie aby dokonać przesunięcia pozycji wszystkich zapisanych satelitów. 10
11. Tablica wartości kątów Kąt deklinacji Kąt elewacji Szerokość geograficzna Kąt deklinacji Kąt elewacji Szerokość geograficzna 0 90 0 34 56 5,51 1 89 0,178 35 55 5,641 2 88 0,355 36 54 5,77 3 87 0,533 37 53 5,897 4 86 0,71 38 52 5,966 5 85 0,887 39 51 6,142 6 84 1,063 40 50 6,26 7 83 1,239 41 49 6,376 8 82 1,415 42 48 6,489 9 81 1,589 43 47 6,6 10 80 1,763 44 46 6,708 11 79 1,936 45 45 6,813 12 78 2,108 46 44 6,799 13 77 2,279 47 43 7,015 14 76 2,449 48 42 7,112 15 75 2,618 49 41 7,205 16 74 2,786 50 40 7,296 17 73 2,952 51 39 7,385 18 72 3,117 52 38 7,47 19 71 3,28 53 37 7,552 20 70 3,442 54 36 7,632 21 69 3,603 56 34 7,782 22 68 3,761 58 32 7,792 23 67 3,918 60 30 8,047 24 66 4,073 62 28 8,162 25 65 4,226 64 26 8,265 26 64 4,377 66 24 8,357 27 63 4,526 68 22 8,437 28 62 4,674 70 20 8,505 29 61 4,819 72 18 8,562 30 60 4,961 74 16 8,608 31 59 5,102 76 14 8,643 32 58 5,241 78 12 8,666 33 57 5,377 80 10 8,678 11
12. Tablica satelitów Długość geograficzna Nazwa satelity Długość geograficzna Nazwa satelity 90.0 E Yamal 201 19.2 E Astra 1L 80.0 E Express AM2 Astra 1M 75.0 E ABS 1 15.8 E Eutelsat Sesat 1 70.5 E Eutelsat W5 Eurobird 16 68.5 E Intelsat 7 Eutelsat W2M Intelsat 10 13.0 E Hot Bird 6 62.0 E Intelsat 902 Hot Bird 8 60.0 E Intelsat 904 Hot Bird 9 57.0 E NSS 12 10.0 E Eutelsat W2A 53.0 E Express AM22 9.0 E Eurobird 9A 45.0 E Intelsat 12 7.0 E Eutelsat W3A 42.0 E Türksat 2A 4.8 E Sirius 4 Türksat 3A 0.8 W Thor 3 40.0 E Express AM1 Thor 5 39.0 E Hellas Sat 2 Thor 6 36.0 E Eutelsat W4 Intelsat 10-02 Eutelsat W7 4.0 W Amos 2 33.0 E Eurobird 3 Amos 3 Intelsat 802 5.0 W Atlantic Bird 3 31.5 E Astra 2C 7.0 W Nilesat 101 28.2 E Eurobird 1 Nilesat 102 Astra 2A Atlantic Bird 4A Astra 2B 8.0 W Telecom 2D (incl. 3.7 ) Astra 2D Atlantic Bird 2 26.0 E Badr 4 11.0 W Express AM44 Badr 6 12.5 W Atlantic Bird 1 25.5 E Eurobird 2 15.0 W Telstar 12 23.5 E Astra 1E 18.0 W Intelsat 901 Astra 1G 22.0 W NSS 7 Astra 3A 24.5 W Intelsat 905 21.6 E Eutelsat W6 27.5 W Intelsat 907 19.2 E Astra 1H 30.0 W Hispasat 1C Astra 1KR Hispasat 1D 12
13. Dane techniczne Protokół: DiSEqC 1.3 Kompatybilne z: Odbiorniki obsługujące DiSEqC 1.2/1.3 Rozmiar anteny: maks. 120 cm Prędkość przesuwu: 1.9 / sek (13V) ; 2.5 / sek (18V) Osiągalny kąt azymutu: 75 wschód ~ 75 zachód ( 150 ) Regulacja kąta elewacji: 10~90 Rura montażowa dla anteny: ø45 x 160 mm Średnica masztu: ø35-65mm Napięcie wejściowe: 13/18 VDC Napięcie wyjściowe: 13/18 VDC (zależne od wejścia) Pobór mocy: 40 ma (czuwanie) 200mA (normalna praca) 350mA (maksymalnie) Liczba pozycji satelitów: 60 Funkcja Goto 0: Tak Funkcja rekalkulacji pozycji: Tak Funkcja Goto X: Tak Przyciski ręcznego przesuwu: Tak (Na spodzie obudowy obrotnicy) Wskaźniki LED: Tak (2 kolory) Masa i wymiary nie są wartościami dokładnymi, mogą ulec zmianie. Mając na względzie nieustanne podnoszenie funkcjonalności i jakości producent zastrzega sobie prawo do wprowadzenia zmian bez powiadomienia. 13