Instytut Filozofii i Socjologii PAN Dobór próby w 7 rundzie Europejskiego Sondażu Społecznego Próba do badania Europejski Sondaż Społeczny ma charakter losowy i jest realizowana do wyczerpania. Przedmiotem doboru są osoby mieszkające w Polce. Populacja badana obejmuje ludność w wieku 15 lub więcej lat. W fazie losowania przyjęto, że do osób spełniających kryterium wieku zaliczone zostaną osoby urodzone nie później niż 1 stycznia 2000 roku. Próba do badania została dobrana z operatu PESEL prowadzonego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Dobór próby miał charakter losowania wielostopniowego. Zgodnie z założeniami badania liczebność próby losowanej została wyznaczona w taki sposób, aby zapewnić przynajmniej 1756 zrealizowanych wywiadów, co gwarantuje osiągnięcie tzw. efektywnej wielkości próby na poziomie przynajmniej 1500 osób (tj, przy pewnych założeniach próba 1756 osób pozwala estymować parametry z dokładnością porównywalną do tej, jaką by uzyskano przy próbie prostej bezzwrotnej o liczebności 1500 osób). Oszacowując liczebność próby założono, że poziomem realizacji (response rate) tj. stosunek liczby wywiadów zakończonych sukcesem do liczby wylosowanych osób, które należą do badanej populacji wyniesie w przybliżeniu 70%. Dodatkowo uwzględniono, ze operat PESEL obejmuje osoby, które nie wchodzą w zakres badanej populacji (tzw. kategorii ineligibles, m. in. osoby mieszkające w momencie badania za granicą, osoby zmarłe pomiędzy momentem losowania próby a rozpoczęciem badania). Na podstawie dostępnych źródeł i poprzednich edycji ESS ich odsetek został oszacowany na 7,1%. Z tych względów liczebność losowanej próby została ustalona na 2716 osób. Poniżej pokrótce opisujemy najważniejsze kwestie związane z doborem próby w ESS7, tj. kwestię przewidywanej wielkości próby w miejscowościach różnej wielkości, opis schematu doboru próby. 1. Przewidywana realizacja w miejscowościach różnej wielkości Istotnym elementem metodologii doboru próby było uwzględnienie niejednakowych współczynników realizacji w miejscowościach o różnej wielkości. Czynnik ten uwzględniono 1
określając liczbę losowanych osób w poszczególnych klasach wielkości miejscowości. Poniższa tabela przedstawia przewidywany poziom realizacji w ESS 7. Ich estymacji dokonano na podstawie analizy pracy sieci ORBS IFiS PAN w ostatnio realizowanych badaniach, a także na podstawie informacji o trudnościach w realizacji badań występujących w innych sieciach ankieterskich. W szczególności uwzględniono doświadczenia poprzednich edycji badania ESS. Liczba osób losowanych w poszczególnych klasach wielkości miejscowości została przemnożona przez odwrotność przewidywanego poziomu realizacji. Tabela 1. Przewidywany poziom realizacji w kategoriach miejscowości o różnej wielkości Kategoria wielkości miejscowości Udział w populacji osób w wieku 15 lat lub więcej* Przewidywany poziom realizacji Udział w wylosowanej próbie Wsie 38,8% 80% 33,9% Miasta poniżej 10 tys. mieszkańców 5,9% 75% 5,6% Miasta 10-19 tys. mieszkańców 7,1% 70% 6,9% Miasta 20-49 tys. mieszkańców 11,0% 70% 11,0% Miasta 50-99 tys. mieszkańców 8,5% 65% 9,1% Miasta 100-199 tys. mieszkańców 8,4% 60% 9,8% Miasta 200-500 tys. mieszkańców 8,7% 60% 10,2% Miasta 500-999 tys. mieszkańców 7,1% 60% 8,2% Warszawa 4,5% 60% 5,3% Razem 100% 69,86% 100% *Dane GUS, 31 grudnia 2013. 2. Opis doboru próby Specyfiką doboru próby do badania Europejski Sondaż Społeczny jest podział populacji ludności Polski na dwie części, w ramach których losowanie przebiegało według odmiennych schematów. Pierwsza część objęła populację osób mieszkających w miastach o wielkości ponad 50 tys. mieszkańców, zaś druga osoby mieszkające w pozostałych miejscowościach (miasta poniżej 50 tys. mieszkańców oraz wsie). Poniżej omawiamy schemat doboru próby w obydwu podzbiorowościach. 2.1 Dobór próby w miastach ponad 50 tys. mieszkańców Wielkość populacji ludności w wieku 15 lub więcej lat mieszkającej w miastach ponad 50 tys. mieszkańców wynosi 12 173 840 osób. Kategoria ta obejmuje 87 miast, w sumie 2
ludność tych miast obejmuje 37,2% ogółu populacji ludności Polski w wieku 15 lub więcej lat. Próba w tej części populacji została dobrana jako próba prosta losowana bezzwrotnie w każdym mieście osobno. Mówiąc inaczej, próba w tej części miała charakter warstwowy, przy czym każde miasto stanowiło odrębną warstwę. Osoby losowane były bezpośrednio spośród wszystkich mieszkańców danego miasta 1, z pominięciem fazy wiązkowania. Schemat prostej próby losowej zastosowano z tego względu, że jest on bardziej efektywny niż wiązkowanie. W każdym z 87 miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców osobno określono liczbę osób, która zostanie wylosowana. Liczby te ustalono jako proporcjonalne do udziału ludności w wieku 15 lub więcej lat w danym mieście do ogółu populacji w tym wieku. Wyliczając liczbę wylosowanych osób w poszczególnych miastach uwzględniono także niejednakowe współczynniki realizowalności w różnych klasach wielkości miast (patrz powyżej). Dopiero złożenie tych dwóch czynników pozwoliło obliczyć liczbę dobieranych osób. Informacje o liczebności próby w poszczególnych miastach przedstawia tabela 2. 2.2 Dobór próby w miastach poniżej 50 tys. mieszkańców oraz na wsi W przypadku pozostałej części populacji obejmującej miasta o liczebności populacji poniżej 50 tys. mieszkańców oraz ludność zamieszkałą na wsi zastosowano odmienny schemat losowania próby, a mianowicie dwustopniowy losowy dobór warstwowy. W przypadku rozważanej klasy miejscowości w pierwszej fazie losowano nie pojedyncze osoby, lecz miejscowości, z których następnie losowano wiązki 4-osobowe. Dobór miejscowości miał charakter doboru warstwowego, przy czym warstwy wyróżniono ze względu na (i) kategorię wielkości miejscowości (wieś, miasto do 10 tys. mieszkańców, miasto 10-20 tys. mieszkańców, miasto 20-50 tys. mieszkańców) oraz (ii) województwo. Łącznie wyróżniono więc 64 warstwy. W obrębie każdej warstwy miejscowości zostały dobrane metodą losowania ze zwracaniem, przy czym prawdopodobieństwa losowania poszczególnych miejscowości przyjęto jako proporcjonalne do ich wielkości (tj. proporcjonalnie do liczby mieszkańców w wieku 15 lub więcej). W 1 W przypadku największych polskich miast: Warszawy, Łodzi, Poznania i Wrocławia próbę losowano spośród mieszkańców dzielnic tych miast. Dla przykładu, Warszawa dzieli się na 18 dzielnic; respondentów losowano z każdej dzielnicy osobno. 3
kolejnym etapie w ramach każdej z wylosowanych miejscowości (miasta lub wsi) losowana była wiązka 4 osobowa tj. losowano 4 osoby w sposób prosty bezzwrotny. Tabela 2. Wielkości populacji osób w wieku 15 lub więcej lat w miastach o liczebności populacji ponad 50 tys. mieszkańców Wielkość Województwo TERYT Miasto Ludność 15+ próby Dolnośląskie 0203011 Głogów 58792 5 Dolnośląskie 0211011 Lubin 63918 6 Dolnośląskie 0219011 Świdnica 51780 5 Dolnośląskie 0261011 Jelenia Góra 72384 6 Dolnośląskie 0262011 Legnica 88301 8 Dolnośląskie 0264029 Wrocław-Fabryczna 173780 17 Dolnośląskie 0264039 Wrocław-Krzyki 149135 14 Dolnośląskie 0264049 Wrocław-Psie Pole 81346 8 Dolnośląskie 0264059 Wrocław-Stare Miasto 45974 4 Dolnośląskie 0264069 Wrocław-Śródmieście 101591 10 Dolnośląskie 0265011 Wałbrzych 103645 10 Kujawsko-Pomorskie 0407011 Inowrocław 65304 6 Kujawsko-Pomorskie 0461011 Bydgoszcz 312720 30 Kujawsko-Pomorskie 0462011 Grudziądz 83507 7 Kujawsko-Pomorskie 0463011 Toruń 175806 17 Kujawsko-Pomorskie 0464011 Włocławek 99592 10 Lubelskie 0661011 Biała Podlaska 49209 4 Lubelskie 0662011 Chełm 56928 5 Lubelskie 0663011 Lublin 296897 29 Lubelskie 0664011 Zamość 56377 5 Lubuskie 0861011 Gorzów Wielkopolski 106601 10 Lubuskie 0862011 Zielona Góra 102214 10 Łódzkie 1001011 Bełchatów 50997 5 Łódzkie 1008021 Pabianice 59242 5 Łódzkie 1016011 Tomaszów Mazowiecki 55720 5 Łódzkie 1020031 Zgierz 49753 4 Łódzkie 1061029 Łódź-Bałuty 179689 17 Łódzkie 1061039 Łódź-Górna 147470 14 Łódzkie 1061049 Łódź-Polesie 121340 12 Łódzkie 1061059 Łódź-Śródmieście 60069 6 Łódzkie 1061069 Łódź-Widzew 118540 11 Łódzkie 1062011 Piotrków Trybunalski 64822 6 Małopolskie 1261011 Kraków 659301 64 Małopolskie 1262011 Nowy Sącz 70896 6 Małopolskie 1263011 Tarnów 97510 9 Mazowieckie 1408011 Legionowo 45235 4 Mazowieckie 1421021 Pruszków 50266 4 Mazowieckie 1461011 Ostrołęka 45059 4 4
Mazowieckie 1462011 Płock 105501 10 Mazowieckie 1463011 Radom 187323 18 Mazowieckie 1464011 Siedlce 64243 6 Mazowieckie 1465028 Warszawa-Bemowo 98317 10 Mazowieckie 1465038 Warszawa-Białołęka 81465 8 Mazowieckie 1465048 Warszawa-Bielany 115454 11 Mazowieckie 1465058 Warszawa-Mokotów 193061 19 Mazowieckie 1465068 Warszawa-Ochota 74816 7 Mazowieckie 1465078 Warszawa-Praga-Południe 155664 15 Mazowieckie 1465088 Warszawa-Praga-Północ 59261 6 Mazowieckie 1465098 Warszawa-Rembertów 19989 2 Mazowieckie 1465108 Warszawa-Śródmieście 109564 11 Mazowieckie 1465118 Warszawa-Targówek 106486 10 Mazowieckie 1465128 Warszawa-Ursus 45406 4 Mazowieckie 1465138 Warszawa-Ursynów 124492 12 Mazowieckie 1465148 Warszawa-Wawer 60086 6 Mazowieckie 1465158 Warszawa-Wesoła 19448 2 Mazowieckie 1465168 Warszawa-Wilanów 22227 2 Mazowieckie 1465178 Warszawa-Włochy 33288 3 Mazowieckie 1465188 Warszawa-Wola 122303 12 Mazowieckie 1465198 Warszawa-Żoliborz 42797 4 Opolskie 1603011 Kędzierzyn-Koźle 55192 5 Opolskie 1661011 Opole 105345 10 Podkarpackie 1811011 Mielec 52663 5 Podkarpackie 1818011 Stalowa Wola 55312 5 Podkarpackie 1862011 Przemyśl 54949 5 Podkarpackie 1863011 Rzeszów 156609 15 Podlaskie 2061011 Białystok 254227 24 Podlaskie 2062011 Łomża 53989 5 Podlaskie 2063011 Suwałki 58394 5 Pomorskie 2214011 Tczew 50857 5 Pomorskie 2215031 Wejherowo 41441 4 Pomorskie 2261011 Gdańsk 399058 39 Pomorskie 2262011 Gdynia 214946 21 Pomorskie 2263011 Słupsk 81557 7 Śląskie 2401011 Będzin 50663 5 Śląskie 2411011 Racibórz 48831 4 Śląskie 2413041 Tarnowskie Góry 52550 5 Śląskie 2416021 Zawiercie 44662 4 Śląskie 2461011 Bielsko-Biała 149190 14 Śląskie 2462011 Bytom 150503 15 Śląskie 2463011 Chorzów 95191 9 Śląskie 2464011 Częstochowa 203280 20 Śląskie 2465011 Dąbrowa Górnicza 108064 10 Śląskie 2466011 Gliwice 161335 16 Śląskie 2467011 Jastrzębie-Zdrój 77818 7 Śląskie 2468011 Jaworzno 81301 7 5
Śląskie 2469011 Katowice 268184 26 Śląskie 2470011 Mysłowice 64292 6 Śląskie 2471011 Piekary Śląskie 49383 4 Śląskie 2472011 Ruda Śląska 120940 12 Śląskie 2473011 Rybnik 119238 12 Śląskie 2474011 Siemianowice Śląskie 59774 5 Śląskie 2475011 Sosnowiec 186341 18 Śląskie 2476011 Świętochłowice 44534 4 Śląskie 2477011 Tychy 110641 11 Śląskie 2478011 Zabrze 155078 15 Śląskie 2479011 Żory 51916 5 Świętokrzyskie 2607011 Ostrowiec Świętokrzyski 63439 6 Świętokrzyskie 2611011 Starachowice 44938 4 Świętokrzyskie 2661011 Kielce 173861 17 Warmińsko-Mazurskie 2805011 Ełk 50256 4 Warmińsko-Mazurskie 2861011 Elbląg 106020 10 Warmińsko-Mazurskie 2862011 Olsztyn 150928 15 Wielkopolskie 3003011 Gniezno 59415 5 Wielkopolskie 3017011 Ostrów Wielkopolski 62791 6 Wielkopolskie 3019011 Piła 63550 6 Wielkopolskie 3061011 Kalisz 89479 9 Wielkopolskie 3062011 Konin 67080 6 Wielkopolskie 3063011 Leszno 54759 5 Wielkopolskie 3064029 Poznań-Grunwald 104475 10 Wielkopolskie 3064039 Poznań-Jeżyce 69111 7 Wielkopolskie 3064049 Poznań-Nowe Miasto 117264 11 Wielkopolskie 3064059 Poznań-Stare Miasto 133536 13 Wielkopolskie 3064069 Poznań-Wilda 51448 5 Zachodniopomorskie 3214011 Stargard Szczeciński 59617 5 Zachodniopomorskie 3261011 Koszalin 94975 9 Zachodniopomorskie 3262011 Szczecin 355749 34 6