Dobór próby w ESS6. Opis zmiennych zbioru doboru próby

Transkrypt

1 Instytut Filozofii i Socjologii PAN Dobór próby w ESS6. Opis zmiennych zbioru doboru próby Próba do badania Europejski Sondaż Społeczny ma charakter losowy i jest realizowana do wyczerpania. Przedmiotem doboru są osoby mieszkające w Polce. Populacja badana obejmuje ludność w wieku 15 lub więcej lat. W fazie losowania przyjęto, że do osób spełniających kryterium wieku zaliczone zostaną osoby urodzone 30 września 1997 roku lub wcześniej. Próba do badania została dobrana z operatu PESEL prowadzonego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Dobór próby miał charakter losowania wielostopniowego. Zgodnie z założeniami badania liczebność próby losowanej została wyznaczona w taki sposób, aby zapewnić przynajmniej 1752 zrealizowanych wywiadów, co gwarantuje osiągnięcie tzw. efektywnej wielkości próby na poziomie przynajmniej 1500 osób (tj, przy pewnych założeniach próba 1752 osób pozwala estymować parametry z dokładnością porównywalną do tej, jaką by uzyskano przy próbie prostej bezzwrotnej o liczebności 1500 osób). Oszacowując liczebność próby założono, że poziomem realizacji (response rate) tj. stosunek liczby wywiadów zakończonych sukcesem do liczby wylosowanych osób, które należą do badanej populacji wyniesie w przybliżeniu 70% (w praktyce okazało się, że uzyskano poziom realizacji 75%). Dodatkowo należało uwzględnić, ze operat PESEL obejmuje osoby, które nie wchodzą w zakres badanej populacji (tzw. kategorii ineligibles, m. in. osoby mieszkające w momencie badania za granicą, osoby zmarłe pomiędzy momentem losowania próby a rozpoczęciem badania). Na podstawie dostępnych źródeł i poprzednich edycji ESS ich odsetek został oszacowany na 7,1%. Z tych względów liczebność losowanej próby została ustalona na 2706 osób. Poniżej pokrótce opisujemy najważniejsze kwestie związane z doborem próby w ESS6, tj. kwestię przewidywanej wielkości próby w miejscowościach różnej wielkości, opis schematu doboru próby i opis zmiennych ze zbioru doboru próby, których uwzględnienie pozwala na poprawne wyznaczenie błędów standardowych szacowanych parametrów. 1

2 1. Przewidywana realizacja w miejscowościach różnej wielkości Istotnym elementem metodologii doboru próby było uwzględnienie niejednakowych współczynników realizacji w miejscowościach o różnej wielkości. Czynnik ten uwzględniono określając liczbę losowanych osób w poszczególnych klasach wielkości miejscowości. Poniższa tabela przedstawia przewidywany poziom realizacji w ESS 6. Ich estymacji dokonano na podstawie analizy pracy sieci ORBS IFiS PAN w ostatnio realizowanych badaniach, a także na podstawie informacji o trudnościach w realizacji badań występujących w innych sieciach ankieterskich. W szczególności uwzględniono doświadczenia poprzednich edycji badania ESS. Liczba osób losowanych w poszczególnych klasach wielkości miejscowości została przemnożona przez odwrotność przewidywanego poziomu realizacji. Tabela 1. Przewidywany poziom realizacji w kategoriach miejscowości o różnej wielkości Kategoria wielkości miejscowości Udział w populacji osób w wieku 15 lub więcej lat* Przewidywany poziom realizacji Udział w wylosowanej próbie Wsie 38,2% 80% 33,32% Miasta poniżej 10 tys. mieszkańców 6,0% 75% 5,56% Miasta tys. mieszkańców 6,9% 70% 6,87% Miasta tys. mieszkańców 11,1% 70% 11,01% Miasta tys. mieszkańców 8,5% 65% 9,07% Miasta tys. mieszkańców 8,1% 60% 9,42% Miasta tys. mieszkańców 9,4% 60% 10,92% Miasta tys. mieszkańców 7,2% 60% 8,43% Warszawa 4,6% 60% 5,38% Razem 100% 69,96% 100% *Dane GUS, 31 grudnia

3 2. Opis doboru próby Specyfiką doboru próby do badania Europejski Sondaż Społeczny jest podział populacji ludności Polski na dwie części, w ramach których losowanie przebiegało według odmiennych schematów. Pierwsza część objęła populację osób mieszkających w miastach o wielkości ponad 50 tys. mieszkańców, zaś druga osoby mieszkające w pozostałych miejscowościach (miasta poniżej 50 tys. mieszkańców oraz wsie). Poniżej omawiamy schemat doboru próby w obydwu podzbiorowościach. 2.1 Dobór próby w miastach ponad 50 tys. mieszkańców Wielkość populacji ludności w wieku 15 lub więcej lat mieszkającej w miastach ponad 50 tys. mieszkańców wynosi osób. Kategoria ta obejmuje 86 miast, w sumie ludność tych miast obejmuje 37,8% ogółu populacji ludności Polski w wieku 15 lub więcej lat. Próba w tej części populacji została dobrana jako próba prosta losowana bezzwrotnie w każdym mieście osobno. Mówiąc inaczej, próba w tej części miała charakter warstwowy, przy czym każde miasto stanowiło odrębną warstwę. Osoby losowane były bezpośrednio spośród wszystkich mieszkańców danego miasta 1, z pominięciem fazy wiązkowania. Schemat prostej próby losowej zastosowano z tego względu, że jest on bardziej efektywny niż wiązkowanie. W każdym z 86 miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców osobno określono liczbę osób, która zostanie wylosowana. Liczby te ustalono jako proporcjonalne do udziału ludności w wieku 15 lub więcej lat w danym mieście do ogółu populacji w tym wieku. Wyliczając liczbę wylosowanych osób w poszczególnych miastach uwzględniono także niejednakowe współczynniki realizowalności w różnych klasach wielkości miast (patrz powyżej). Dopiero złożenie tych dwóch czynników pozwoliło obliczyć liczbę dobieranych osób. Informacje o liczebności próby w poszczególnych miastach przedstawia tabela 2. 1 W przypadku największych polskich miast: Warszawy, Łodzi, Poznania i Wrocławia próbę losowano spośród mieszkańców dzielnic tych miast. Dla przykładu, Warszawa dzieli się na 18 dzielnic; respondentów losowano z każdej dzielnicy osobno. 3

4 Tabela 2. Wielkości populacji osób w wieku 15 lub więcej lat w miastach o liczebności populacji ponad 50 tys. mieszkańców Województwo TERYT Miasto Ludność 15+ Wielkość próby Dolnośląskie Głogów Dolnośląskie Lubin Dolnośląskie Świdnica Dolnośląskie Wałbrzych Dolnośląskie Jelenia Góra Dolnośląskie Legnica Dolnośląskie Wrocław Fabryczna Dolnośląskie Wrocław Krzyki Dolnośląskie Wrocław Psie Pole Dolnośląskie Wrocław Stare Miasto Dolnośląskie Wrocław Śródmieście Kujawsko-Pomorskie Inowrocław Kujawsko-Pomorskie Bydgoszcz Kujawsko-Pomorskie Grudziądz Kujawsko-Pomorskie Toruń Kujawsko-Pomorskie Włocławek Lubelskie Biała Podlaska Lubelskie Chełm Lubelskie Lublin Lubelskie Zamość Lubuskie Gorzów Wielkopolski Lubuskie Zielona Góra Łódzkie Bełchatów Łódzkie Pabianice Łódzkie Tomaszów Mazowiecki Łódzkie Zgierz Łódzkie Łódź Bałuty Łódzkie Łódź Górna Łódzkie Łódź Polesie Łódzkie Łódź Śródmieście Łódzkie Łódź Widzew Łódzkie Piotrków Trybunalski Małopolskie Kraków Małopolskie Nowy Sącz Małopolskie Tarnów Mazowieckie Legionowo Mazowieckie Pruszków Mazowieckie Ostrołęka Mazowieckie Płock Mazowieckie Radom Mazowieckie Siedlce Mazowieckie Warszawa Bemowo Mazowieckie Warszawa Białołęka

5 Mazowieckie Warszawa Bielany Mazowieckie Warszawa Mokotów Mazowieckie Warszawa Ochota Mazowieckie Warszawa Praga Południe Mazowieckie Warszawa Praga Północ Mazowieckie Warszawa Rembertów Mazowieckie Warszawa Śródmieście Mazowieckie Warszawa Targówek Mazowieckie Warszawa Ursus Mazowieckie Warszawa Ursynów Mazowieckie Warszawa Wawer Mazowieckie Warszawa Wesoła Mazowieckie Warszawa Wilanów Mazowieckie Warszawa Włochy Mazowieckie Warszawa Wola Mazowieckie Warszawa Żoliborz Opolskie Kędzierzyn Koźle Opolskie Opole Podkarpackie Mielec Podkarpackie Stalowa Wola Podkarpackie Przemyśl Podkarpackie Rzeszów Podlaskie Białystok Podlaskie Łomża Podlaskie Suwałki Pomorskie Tczew Pomorskie Gdańsk Pomorskie Gdynia Pomorskie Słupsk Śląskie Będzin Śląskie Racibórz Śląskie Tarnowskie Góry Śląskie Zawiercie Śląskie Bielsko Biała Śląskie Bytom Śląskie Chorzów Śląskie Częstochowa Śląskie Dąbrowa Górnicza Śląskie Gliwice Śląskie Jastrzębie Zdrój Śląskie Jaworzno Śląskie Katowice Śląskie Mysłowice Śląskie Piekary Śląskie Śląskie Ruda Śląska Śląskie Rybnik Śląskie Siemianowice Śląskie

6 Śląskie Sosnowiec Śląskie Świętochłowice Śląskie Tychy Śląskie Zabrze Śląskie Żory Świętokrzyskie Ostrowiec Świętokrzyski Świętokrzyskie Starachowice Świętokrzyskie Kielce Warmińsko-Mazurskie Ełk Warmińsko-Mazurskie Elbląg Warmińsko-Mazurskie Olsztyn Wielkopolskie Gniezno Wielkopolskie Ostrów Wielkopolski Wielkopolskie Piła Wielkopolskie Kalisz Wielkopolskie Konin Wielkopolskie Leszno Wielkopolskie Poznań Grunwald Wielkopolskie Poznań Jeżyce Wielkopolskie Poznań Nowe Miasto Wielkopolskie Poznań Stare Miasto Wielkopolskie Poznań Wilda Zachodniopomorskie Stargard Szczeciński Zachodniopomorskie Koszalin Zachodniopomorskie Szczecin Dobór próby w miastach poniżej 50 tys. mieszkańców oraz na wsi W przypadku pozostałej części populacji obejmującej miasta o liczebności populacji poniżej 50 tys. mieszkańców oraz ludność zamieszkałą na wsi zastosowano odmienny schemat losowania próby, a mianowicie dwustopniowy losowy dobór warstwowy. W przypadku rozważanej klasy miejscowości w pierwszej fazie losowano nie pojedyncze osoby, lecz miejscowości, z których następnie losowano wiązki 4-osobowe. Dobór miejscowości miał charakter doboru warstwowego, przy czym warstwy wyróżniono ze względu na (i) kategorię wielkości miejscowości (wieś, miasto do 10 tys. mieszkańców, miasto tys. mieszkańców, miasto tys. mieszkańców) oraz (ii) województwo. Łącznie wyróżniono więc 64 warstwy. W obrębie każdej warstwy miejscowości zostały dobrane metodą losowania ze zwracaniem, przy czym prawdopodobieństwa losowania poszczególnych miejscowości przyjęto jako proporcjonalne do ich wielkości (tj. proporcjonalnie do liczby mieszkańców w wieku 15 lub więcej). 6

7 W kolejnym etapie w ramach każdej z wylosowanych miejscowości (miasta lub wsi) losowana była wiązka 4 osobowa tj. losowano 4 osoby w sposób prosty bezzwrotny. Schemat dwustopniowego doboru zawierający element wiązkowania jest mniej efektywny od schematu prostej próby losowej. Niemniej, zastosowanie wiązkowania w przypadku wsi i małych miast było uzasadnione kwestami organizacyjnymi i finansowymi. Ponieważ fakt zastosowania dwustopniowego schematu losowania ma wpływ na wariancję estymatorów i prowadzi do obniżenia tzw. efektywnej wielkości próby, czynnik ten nie może być zignorowany podczas analizy wyników badania. Zamieszczamy zbiór z danymi opisującymi prawdopodobieństwa wylosowania poszczególnych miejscowości, osób, informacje o warstwach etc. ( ESS6PL_dane_doboru_proby.csv ). Poniżej znajduje się opis zmiennych zawartych w tym zbiorze. Tabela 3. Opis zmiennych w zbiorze doboru próby (ESS6PL_dane_doboru_proby.csv) NAZWA OPIS ZMIENNEJ IDNO Jest to zanoniminizowana zmienna identyfikująca poszczególne jednostki obserwacji; Zmienną z taką samą nazwą można znaleźć w zbiorach danych ESS zamieszczonych na stronie Możliwe jest więc zintegrowanie zmiennych opisujących kwestie doboru próby z danymi dla polskiego zbioru ESS6. PROB1 Zmienna określa prawdopodobieństwo wylosowania danej miejscowości. W przypadku miast o liczbie mieszkańców powyżej 50 tys. mieszkańców wynosi ono 1. W przypadku miast o liczbie mieszkańców poniżej 50 tys. mieszkańców lub wsi jest ono mniejsze od 1. PROB2 Zmienna określa prawdopodobieństwo wylosowania osoby w obrębie miejscowości (miasta lub wsi). STRATEX1 Zmienna stratyfikująca. W przypadku miast poniżej 50 tys. mieszkańców, warstwa jest kombinacją klasy wielkości miejscowości (pierwsza cyfra - 1. wsie, 2. miasta poniżej 10 tys. mieszkańców, 3. miasta tys. mieszkańców, 4. miasta tys. mieszkańców) i województwa (kolejne dwie cyfry - zgodne z klasyfikacją TERYT). W 7

8 przypadku miast powyżej 50 tys. mieszkańców, zmienna ma unikatową wartość dla każdego miasta (również w tym przypadku pierwsza cyfra wskazuje na klasę wielkości miejscowości). PSU Oznaczenie danej miejscowości wylosowanej z poszczególnej warstwy. W przypadku miast powyżej 50 tys. mieszkańców zmienna jest tożsama ze zmienną STRATEX. OUTCOME Zmienna wskazuje na informacje dotyczące realizacji wywiadu dla danej osoby (1-wywiad zrealizowany; 2-wywiad niezrealizowany; 3- osoba nie wchodząca w skald populacji (tzw. kategorii ineligibles). POP15_STRATEX1 Wielkość populacji odpowiadająca danej warstwie (na podstawie danych GUS, 30 XII 2010) liczba osób powyżej 15 roku życia. 8