INTERNET DLA POCZĄTKUJĄCYCH CO TO JEST INTERNET? Najprościej rzecz ujmując Internet to wiele połączonych ze sobą komputerów, które mogą wymieniać się między sobą informacjami. Komputer może w dowolnym momencie podłączyć się i odłączyć od sieci. Komputery w internecie nazywamy serwerami, gdy służą do udostępniania jakichś danych innym lub klientami, gdy służą do pobierania danych. Komputer, którym podłączamy się w domu do sieci, by chodzić po stronach www, to klient, zaś ten, na którym strony są umieszczone to serwer. JAK MOŻNA PODŁĄCZYĆ SIĘ DO INTERNETU? Najczęstszym sposobem jest wyposażenie komputera w modem i korzystanie z połączenia telefonicznego (tzw. dial-up). Komputer wybiera specjalny numer dostępowy np. udostępniany przez Telekomunikację Polską, Onet Konekt lub inny i w ten sposób łączy się z siecią. Coraz bardziej popularne stają się łącza oferowane przez telewizje kablowe. TP S.A. zaoferowała klientom zryczałtowany dostęp przez Neostradę. Można podłączyć się łączem radiowym. Firmy korzystają na ogół z tzw. stałego łącza. Podczas korzystania z łącza modemowego płaci się za czas trwania połączenia. Przy łączach radiowych, stałych, czy Neostradzie opłata jest zryczałtowana, niezależna od czasu, jaki spędzamy w Internetu. Niektóre firmy (np. działająca w Warszawie Sferia) uzależniają jednak wysokość opłat również od tzw. transferu, czyli ilości danych przesyłanych i pobieranych z sieci. CO JEST W INTERNECIE? W globalnej sieci możemy korzystać z wielu różnych usług, np. ze stron www, poczty elektronicznej, serwerów FTP, komunikatorów, IRC, chat roomów, grup dyskusyjnych, czy tzw. sieci P2P (peer-topeer, czyt. pir-tu-pir), czyli systemów wymiany plików. Wszystko to składa się na Internet. STRONY WWW Większość z nas kojarzy Internet właśnie ze stronami www. Po podłączeniu się do sieci uruchamiamy specjalny program nazywany przeglądarką, wpisujemy w nim adres takiej strony i już możemy ją oglądać. Na stronie www oprócz tekstu możemy znaleźć grafikę (np. zdjęcia), pliki wideo, pliki dźwiękowe.
Istotę www stanowią jednak tzw. hiperłącza, zwane też odsyłaczami lub linkami. Są one na ogół wyróżnione na stronie. Kliknięcie myszką na łącze umożliwia nam przejście do innego dokumentu. Mechanizm linków pozwala nam na tzw. surfowanie po sieci, czyli przechodzenie z jednego dokumentu na drugi. Na przykład: na stronie fundacji mogą być linki do innych dokumentów, wchodzących w jej skład, ale również takie, które kierują do zupełnie innych stron www. Dzisiaj poprzez strony www możemy uzyskać również dostęp do większości innych usług internetowych. Możemy przez nie sprawdzać elektroniczną pocztę, przeglądać grupy dyskusyjne, korzystać z chat roomów, itd. Strony www umożliwiają komunikację w obie strony. Autor zamieszcza na nich jakąś treść, ale często umożliwia nam poprzez interaktywne formularze możliwość komunikowania się z nim, a nawet współredagowania strony. POCZTA ELEKTRONICZNA Poczta elektroniczna jest najczęściej wykorzystywaną usługą internetową. Wielu twierdzi, że w dzisiejszych czasach nie wypada wręcz nie mieć adresu tzw. małpą. Poczta elektroniczna, nazywana emailem, ma wiele zalet: jest szybka, niezawodna i niezwykle tania. W dodatku drogą elektroniczną możemy przesłać list, dołączając do niego obrazek, film, muzykę, program, czy potrzebny dokument. W pracy wysyłamy do kontrahenta mail z projektem umowy, on otwiera go, nanosi poprawi i odsyła nam od razu wersję właściwą. Metodą tradycyjną musielibyśmy wydrukować projekt, wysłać go faxem lub pocztą, kontrahent wprowadziłby go do komputera, nanosząc poprawki, wydrukowałby i znów wysyłał. List tradycyjny idzie kilka dni, a elektroniczny najdłużej kilka minut, w dodatku nie trzeba kupować i naklejać znaczka. Aby korzystać z poczty elektronicznej musimy mieć swoją skrzynkę na jakimś serwerze, darmowym lub płatnym. Otrzymamy wówczas adres, który będzie brzmiał np. jankowalski@poczta.onet.pl, przy czym to, co znajduje się przed znakiem @, to nazwa naszego konta, a to, co po znaku, to nazwa serwera, na którym ono się znajduje. W zależności od tego, co oferuje nam firma zarządzająca serwerem, możemy korzystać z naszej poczty, tzn. odbierać i wysyłać listy, przez stronę www lub korzystając z programu pocztowego. SERWERY FTP Na ogół ich nie widzimy, ale są one niezwykle istotne dla działania sieci. FTP to specjalny, szybszy niż www, sposób przesyłania plików w Internecie. Wykorzystuje się go m.in. do udostępniania plików (np. programów, muzyki, itp.) oraz do umieszczania stron na serwerze. Żebyśmy mogli obejrzeć stronę, ktoś musi najpierw ją przygotować, a potem wgrać na serwer. Do tego posłuży mu właśnie serwer FTP.
Dostęp do serwera FTP, np. do publikacji strony, wymaga na ogół logowania, czyli podania unikalnego loginu i hasła. Zabezpiecza nas to przed dostępem do naszego katalogu przez osoby niepożądane. Serwery udostępniające publicznie różne materiały często nie wymagają logowania. KOMUNIKATORY Idea komunikatora jest bardzo podobna do telefonu. Komunikator jest to bowiem program, który umożliwia nam prowadzenie przez sieć rozmowy z drugą osobą (w kontakcie jeden na jednego) w czasie rzeczywistym. Rozmowa polega na tym, że piszemy coś na klawiaturze swojego komputera i jest to widoczne równocześnie na monitorze naszym i rozmówcy, który odpowiada nam w ten sam sposób. Obecnie programy tego typu umożliwiają również przesyłanie plików, a nawet rozmowę głosową. Każdy użytkownik po ściągnięciu programu z sieci i zainstalowaniu ma przyznany swój unikalny numer, tak jak numer telefonu. Potem wskazujemy w programie do jakiego numeru chcemy wysłać wiadomość, piszemy i jest to widoczne u odbiorcy. Jeśli jest on w danym momencie niedostępny, wiadomość zostanie zapisana i przekazana mu, tak, jakbyśmy nagrali ją na automatycznej sekretarce, wysłali pagerem, czy SMSem. Komunikatory umożliwiają tworzenie list przyjaciół (jak książka adresowa w naszej komórce), abyśmy nie musieli pamiętać numerów naszych znajomych. Możemy też poznawać nowych ludzi. Podczas instalacji programu użytkownik proszony jest o podanie informacji o sobie. Później możemy skorzystać z takiego katalogu. Prosimy program o wyszukanie osób spełniających zadane przez nas kryteria, np. podając preferowany wiek, imię, płeć, czy miejsce zamieszkania. Na świecie popularne są takie komunikatory jak ICQ, MSN Messenger i Yahoo Messenger. W Polsce większość osób używa darmowych programów Gadu-Gadu (www.gadu-gadu.pl) i Tlen (www.tlen.pl). IRC I CHAT ROOMY Działanie IRC i chat roomów (czyt. czat rum) jest bardzo podobne. Różnica polega głównie na tym, że do IRC używamy specjalnego programu, tzw. klienta IRC, a z chatu możemy korzystać przez stronę www. Wyobraźmy sobie salę, w której znajduje się wiele osób. Każda z nich może coś powiedzieć, a inni to usłyszą. Każdy może też odpowiedzieć. Jeśli zaś dwie osoby chcą porozmawiać między sobą, odchodzą na chwilę na bok, a potem wracają. Tak mniej więcej działa IRC i chat. Wiele osób w czasie rzeczywistym rozmawia ze sobą na tzw. main (czyt. mejn), czyli na ogóle. Zamiast mówić piszą na klawiaturze. Niemal w tej samej chwili, gdy napiszą, wszyscy zobaczą ich słowa i każdy może im odpowiedzieć. Gdy dwie osoby chcą porozmawiać tylko ze sobą, włączają okienko rozmowy prywatnej ( idą na priv ), wtedy to, co piszą, jest widoczne tylko dla tych dwóch osób. Gdy skończą, wracają do rozmowy publicznej.
Dla ułatwienia ludzie grupują się według zainteresowań, wieku, czy miejsca zamieszkania. Grupy takie na IRC nazywane są kanałami, a na chat roomach pokojami. Są pokoje i kanały dla dzieci, nastolatków, 30-latków, 50-latków, itp. Są pokoje i kanały dla mieszkańców poszczególnych krajów, miast, czy województw. Są pokoje i kanały dla fanów konkretnej muzyki, ludzi o podobnych zainteresowaniach, itp. Trzeba przyznać, iż spora część rozmów na IRC i chat roomach ma charakter erotyczny, służy flirtowi, czy poznaniu partnera. Tu też ludzie grupują się np. według preferencji seksualnych. Niemal każdy portal internetowy ma swój serwis z chat roomami. W Polsce popularny jest też serwis Polchat (www.polchat.pl), w którym każdy może za darmo założyć własny pokój i zostać jego administratorem. GRUPY DYSKUSYJNE Grupy dyskusyjne, inaczej newsy lub Usenet to jedna z najstarszych części Internetu. Korzystanie z nich przypomina nieco pocztę elektroniczną. Komunikacja nie odbywa się tutaj w czasie rzeczywistym. Istnieje kilkadziesiąt tysięcy grup dyskusyjnych, w których ludzie gromadzą się podobnie jak na IRC czy chat roomach według płci, wieku, miejsca zamieszkania, czy zainteresowań. Każdy, kto prenumeruje grupę, może w dowolnym momencie wysłać na nią wiadomość, a wszyscy inni subskrybenci ją zobaczą i każdy z nich będzie mógł na nią w dowolnym momencie, nawet po długim czasie, odpowiedzieć. Każdy będzie mógł też zobaczyć taką odpowiedź. Grupy dyskusyjne mają swoje archiwa, można więc w każdej chwili prześledzić dyskusje nawet sprzed kilku lat. Ogromną zaletą Usenetu jest to, że możemy w nim zapytać niemal o wszystko i niemal na pewno znajdzie się ktoś, kto z życzliwością nam odpowie. Możemy zasięgnąć opinii o jakiejś firmie, dowiedzieć się czegoś o interesującej nas sprawie, podyskutować z innymi użytkownikami. Możemy też poszukać, czy ktoś przed nami nie pytał o interesujący nas problem i nie znalazł już na niego rozwiązania. SIECI P2P Idea działania systemów wymiany plików jest banalnie prosta. Wyobraźmy sobie wielki kosz, do którego każdy coś wrzuca, każdy może z niego coś wyjąć i nigdy w nim nie ubywa. Załóżmy, że pan Kowalski jest pasjonatem muzyki Chopina, pani Iksińska zbiera pliki wideo ze scenkami kabaretowymi, pan Malinkowski ma ogromną kolekcję elektronicznych reprodukcji malarstwa abstrakcyjnego, a pani Nowak ma w komputerze zbiór wszystkich dzieł Mickiewicza. Każde z nich udostępni to przez specjalny program do wymiany plików. Wszyscy będą mogli wymieniać się tymi materiałami. Pani Nowak ściągnie sobie muzykę Chopina, ale oryginalne pliki z nią nadal pozostaną na komputerze pana Kowalskiego, który w tym czasie ściągnie i obejrzy reprodukcje od pana Malinowskiego. Ten zaś będzie pobierał scenki kabaretowe z komputera pani Iksińskiej. Każde z nich
nie straci przy tym ani na moment dostępu do swoich rzeczy. To przyjemniejsze niż np. pożyczenie komuś książki, bo gdy ten ktoś ją czyta, my nie mamy do niej dostępu. Jeśli zaś weźmiemy pod uwagę, że z najpopularniejszego systemu wymiany plików korzysta równocześnie kilka milionów osób, a każda z nich udostępnia innym średnio ok. 1000 plików, to uświadomimy sobie jak potężnym narzędziem są systemy wymiany plików. Stało się one ostatnio niezwykle głośno, gdyż na ogół użytkownicy wymieniają się piracką muzyką, filmami i programami. Organizacje broniące praw autorskich wydały więc wojnę producentom oprogramowania do wymiany, a ostatnio również osobom, które udostępniają przez nie nielegalne materiały. Najpopularniejszym systemem wymiany plików jest Kazaa. Dużą popularnością cieszą też takie programy jak emule, Imesh, edonkey, czy SoulSeek. KATALOGI Znalezienie tego w Internecie, co nas interesuje, przypomina czasem poszukiwanie igły w stogu siana. Pomocą stają się dla nas katalogi stron www. Ich redaktorzy zbierają adresy stron i dzielą je na kategorie. Jeśli szukamy np. dostawcy spinaczy, możemy w katalogu szukać kategorii biznes, potem katalogu firm według podziału branżowego, potem podkategorii materiały biurowe, itp. Katalog jest zawsze redagowany przez żywego człowieka, tzn. redaktor przegląda strony, przyporządkowuje je do właściwej kategorii i opisuje, aby ułatwić nam znalezienie tego, czego szukamy. Najpopularniejszym katalogiem na świecie jest słynny Yahoo!. Istnieje jednak wiele innych katalogów, działają one zarówno przy popularnych witrynach, jak i przy małych stronach. WYSZUKIWARKI W przeszukiwaniu Internetu pomagają nam również wyszukiwarki. Również one gromadzą adresy stron www i dzielą je według kategorii. Od katalogów różni je jednak to, że zbieraniem adresów i ich porządkowaniem zajmują się programy komputerowe, tzw. pająki. Wędrują one po sieci, zbierając informacje o napotkanych stronach www, umieszczając je w bazie danych. My wpisujemy interesujące nas hasło w specjalnym formularzu, naciskamy przycisk szukaj, a mechanizm wyszukiwarki automatycznie wybierze odpowiednie adresy. Najpopularniejszą wyszukiwarką światową jest Google (www.google.com), a polską Netsprint (www.netsprint.pl). PORTALE I WORTALE Nazwa portal początkowo oznaczała bramę, czyli miejsce, od którego zaczynamy wędrówkę po Internecie. Dzisiaj każdy portal udostępnia tyle treści, że właściwie moglibyśmy w ogóle z niego nie wychodzić. Portal to strona www, w ramach której na ogół mamy dostęp do najświeższych informacji z kraju i ze świata, katalog stron www, wyszukiwarkę oraz wiele, wiele innych serwisów. Większość
portali kusi nas również darmowymi skrzynkami poczty elektronicznej, czy miejscem na założenie własnej strony www. Wortal różni się tym od portalu, iż ma swoją specjalizację. Przykładem portalu będzie np. Onet (www.onet.pl), zaś wortalu Bankier (www.bankier.pl). Ten drugi serwis poświęcony jest wyłącznie tematyce finansów. DOMENY Strony www, czy poczta elektroniczna muszą mieć swoje adresy, abyśmy mogli z nich korzystać. Każdy komputer w sieci ma swój unikalny adres, tzw. numer IP (np. 192.30.10.11). Jego zapamiętanie byłoby jednak trudne, dlatego wymyślono wygodniejszy sposób, czyli tzw. domeny, np. Kidprotect.pl. Domeny dzielą się na globalne np. com, net, org, biz; krajowe np. uk, pl, ru; funkcjonalne np. com.pl, org.pl i regionalne np. waw.pl, zgora.pl. Większość domen z końcówką.pl rejestruje państwowa instytucja NASK (www.dns.pl). Za rejestrację domeny trzeba na ogół zapłacić, choć są również domeny bezpłatne. NETYKIETA Społeczność internetowa ma swoje zasady dobrego zachowania. Zanim zaczniemy korzystać z sieci, dobrze poznać te reguły, aby nie zachowywać się grubiańsko i nie narazić na krytykę. Najprościej można ująć te zasady w jedno nie rób drugiemu, co Tobie niemiłe. Mało kto wie, że pisanie drukowanymi literami w internecie odbierane jest jako krzyk. Nikt zaś nie lubi osób, które ciągle krzyczą. Dlatego lepiej unikać wciskania przycisku caps lock w naszym komputerze. Polskie znaki w systemie Windows domyślnie zapisywane są w innym formacie niż ten, który obowiązuje w Internecie. Dlatego warto albo zmienić to w ustawieniach systemu albo po prostu pisać bez polskich znaków (np. pisac bez polskich znakow). Różnice w sposobie zapisu mogą spowodować, iż odbiorca zamiast polskich liter zobaczy przedziwne znaczki. Tym, czego internauci nie tolerują, jest tzw. spam, czyli masowe wysyłanie niechcianych przesyłek reklamowych. Wiele firm stawiających pierwsze kroki w e-biznesie zaczyna od tego, że kupuje, na ogół nielegalną, bazę adresów email i wysyła masowo oferty reklamowe. W najlepszym wypadku skończy się to obraźliwymi odpowiedziami. Zgodnie z polskim prawem takie zachowanie może jednak zostać uznane za przestępstwo i ukarane grzywną. Nasz dostawca internetu może nas też odciąć od sieci, a rozzłoszczeni odbiorcy mogą w odwecie zablokować nam skrzynkę pocztową. Zanim zaczniemy korzystać na dobre z Internetu, wejdźmy na stronę wyszukiwarki, np. Netsprint, poszukajmy hasła netykieta i zapoznajmy się zasadami sieciowego savoir-vivre u.
JĘZYK INTERNETOWY Słowo pisane, często na dużą odległość, utrudnia przekazanie emocji. Poza tym internauci cenią sobie czas i skondensowane informacje. Dlatego język, z jakim spotkamy się w sieci, może nas nieco zadziwić. Przez lata swego istnienia internauci wypracowali własny język. Używają w nim skrótów, ikonek symbolizujących emocje (emoticonów), itp. Zamiast cześć napiszą krótko cze, zamiast dziękuję z angielska thx. Aby wyrazić uśmiech wpiszą :-), a smutek wyrażą znaczkiem :-(. (przekręć kartkę o 90 stopni i zobaczyć oczy, nos i usta). Wpisz w wyszukiwarce słowo emoticony, a na pewno znajdziesz listę takich symboli. Internauci są na ogół bardzo bezpośredni. Poza tym najczęściej używanym w sieci językiem jest język angielski, w którym raczej nie używa się formy Pan/Pani. Nie dziw się więc temu, że często zupełnie obcy sobie ludzie zwracają się do siebie po imieniu. CO DAJE INTERNET Internet to nieocenione źródło wiedzy. Nie wychodząc z domu możesz zwiedzić muzeum Luwr albo przeglądać zasoby biblioteczne uczelni z drugiego końca świata. W Internecie możesz znaleźć niemal dowolną informację, choć trzeba pewnego doświadczenia, by odróżnić to, co wartościowe, od śmieci. Działają już nawet uniwersytety, które prowadzą zajęcia tylko za pośrednictwem Internetu. Internet to źródło najświeższych informacji. Jeśli coś wydarzyło się we wtorek wieczorem, to twój ulubiona gazeta napisze o tym zapewne w swoim porannym wydaniu. Zanim jednak papierowa gazeta trafi do Twoich rąk, z pewnością możesz znaleźć tą informację na stronie www. Ponieważ publikacja online jest tania, szybka i prosta, istnieje też wiele zupełnie niezależnych źródeł informacji. To niezwykle cenne na przykład w krajach, w których wciąż obowiązuje cenzura. Swoje strony www mają chińscy dysydenci, czeczeńscy partyzanci, czy organizacje opozycyjne z Białorusi. Informacje giełdowe publikowane są w Internecie na bieżąco, a strony takie jak np. CNN.com, czy PAP.pl stanowią źródło najbardziej aktualnych wiadomości. Internet to miejsce doskonałej zabawy. Możesz zagrać w szachy np. z osobą z Australii, pobawić się w wirtualnym kasynie, pooglądać telewizję, posłuchać radia, przeczytać elektroniczną książkę. Internet to narzędzie komunikacji z ludźmi z całego świata. Korzystając z sieci możesz poznawać i utrzymywać kontakty z ludźmi nawet z najbardziej odległych krajów. Odległość i granice państwowe nie mają bowiem w sieci żadnego znaczenia. Z poczty elektronicznej korzystają na przykład żołnierze służący w Iraku, by utrzymywać kontakty ze swoimi rodzinami w kraju. Internet ułatwia prowadzenie biznesu, naukę i rozrywkę. Dzisiaj trudno nam już wyobrazić sobie bez niego życie. Prawda jest taka, że nasze dzieci muszą mieć do niego dostęp i sprawnie się nim posługiwać, by mogły w przyszłości stać się wartościowymi pracownikami i konkurować z rówieśnikami z innych krajów.
CZY INTERNET JEST ZŁY? Internet to tylko narzędzie. Nie jest ani zły, ani dobry. Z Internetem jest jak z nożem można nim kroić chleb albo zabić sąsiada. Źli lub dobrzy są ludzie, którzy korzystają z Internetu, a nie on sam. Tak jak w życiu realnym mamy wokół siebie osoby miłe i niemiłe, mądre i głupie, dobre i złe, tak spotkamy je również w świecie wirtualnym. Nie ma sensu obrażanie się na Internet. Trzeba tylko korzystać z niego mądrze, a obowiązkiem nas, dorosłych, jest dbać o to, by dzieci mogły czuć się w sieci bezpiecznie.