Tradycje i historia inspekcji pracy na Śląsku

Tradycje i historia inspekcji pracy na Śląsku

Tradycje i historia inspekcji pracy na Śląsku W tym roku mija 95 lat od podpisania przez Naczelnika Państwa, brygadiera Józefa Piłsudskiego, dekretu tymczasowego o urządzeniu i działalności inspekcji pracy, na mocy którego od 3 stycznia 1919 r. inspekcja działała na terenie byłego zaboru rosyjskiego i województwa białostockiego. Na przełomie 1919/1920 r. byłych cesarsko-królewskich inspektorów przemysłowych zaboru austriackiego, czyli w Galicji, oraz na Śląsku Cieszyńskim przejęło Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej. W 1922 r. inspekcja zaczęła działać na Wileńszczyźnie, kresach wschodnich wcielonych do Polski po wojnie z Rosją bolszewicką oraz na ziemiach byłego zaboru pruskiego (Wielkopolsce i Pomorzu Gdańskim). Jej scalanie zakończyła ustawa Sejmu Śląskiego z kwietnia 1928 r., na mocy której - zastępując działającą od 1922 r. inspekcję przemysłową wojewody śląskiego inspekcja pracy objęła autonomiczne województwo śląskie. Pierwszym inspektorem okręgowym IX Okręgu Inspekcji Pracy w Katowicach został inż. Józef Bogusław Gallot z Sosnowca. Józef B. Gallot (1928-1931) 1

Karta prawa igławskiego (ok. 1248 r.) Tu warto wspomnieć, że śląskie tradycje urzędów nadzoru nad warunkami pracy sięgają najstarszego prawa górniczego Europy, spisanego ok. 1248 r. w Jihlavie na południu Moraw, w którym określono m.in. kompetencje montes iuratores (przysięgłych górniczych), którzy w górnictwie kruszcowym rozsądzali m.in. spory o warunki pracy i płacy gwarków z ich robotnikami. Odpis owego prawa igławskiego uzyskał opat klasztoru cystersów w Lubiążu Mikołaj i w 1268 r. książę legnicki Bolesław Rogatka nałożył obowiązek stosowania igławskiej ordynacji górniczej, dzięki czemu na ziemie polskie trafił też urząd owych przysięgłych. Jego działalność potwierdziła Ordynacja górnicza olkuska, siostry Kazimierza Wielkiego, królowej Węgier i regentki Polski, Elżbiety Łokietkówny z 1374 r., przywilej Władysława Jagiełły z 1426 r. i Olkuskie statuty górnicze Aleksandra Jagiellończyka z 1505 r. Dowodzą one implementacji w Polsce prawa igławskiego wraz z urzędem przysięgłych górniczych. Pieczęć piesza księcia Bolesława II Rogatki Przysięgli gorni, już jako urzędnicy państwowi, bo opłacani z kasy książęcej, powołani zostali w 1528 r. Ordunkiem gornym ostatniego Piasta opolsko-raciborskiego, Jana II Dobrego. Pierwsza karta polskiego odpisu Ordunku Gornego Po pruskim podboju Śląska i ogłoszeniu w 1769 r. dla górnictwa kruszcowego i węglowego oraz hutnictwo żelaza i cynku Zrewidowanej ordynacji górniczej działali pruscy Berggeschworene, czyli nadal przysięgli górniczy. Od 1856 r. na terenie Prus w górnictwie przysięgłych zastępowali inspektorzy górniczy, a w przemyśle inspektorzy fabryczni. W 1874 r. we Wrocławiu został nim Alfred Frief, a w 1876 r. w Opolu Friedrich A. Bernoulli. Po 1891 r. Królewską Inspekcję Przemysłową w Katowicach zorganizował m.in. inspektor przemysłowy dr Ludwig Czimatis. Ludwig Czimatis (1894-1899) 2

Arnulf Nawratil (1884-1931) Tymczasem w 1883 r. w austriackiej części Śląska i pod zaborem w Galicji władze cesarsko-królewskie mianowały inspektorów przemysłowych, z których śląski miał siedzibę w Opawie, a galicyjski od 1884 r. we Lwowie. Ów pierwszy inspektor przemysłowy dla Galicji i Bukowiny, inż. Arnulf Wilhelm Ignacy Nawratil (1853 1935) był pierwszym Polakiem inspektorem przemysłowym, a po odzyskaniu niepodległości do 1927 r. Okręgowym Inspektorem Pracy we Lwowie i jeszcze na początku lat 30-tych w komisji Głównego Inspektora Pracy egzaminował kandydatów na inspektorów pracy. Oprócz niego z c.k. inspekcji przemysłowej do polskiej inspekcji pracy przeszedł m.in. urodzony w Polskiej Ostravie na Śląsku dr inż. Hugo Bartonec, który zorganizował obwód bielski inspekcji pracy, w latach 30- tych XX w. był inspektorem pracy IX Okręgu Inspekcji w Katowicach, okręgowym inspektorem w Krakowie, a do 1939 r. w Toruniu. Hugo Bartonec (1915-1960) Po wywalczonym powstaniami i plebiscytem powrocie do Polski części Górnego Śląska i utworzeniu autonomicznego Województwa Śląskiego w latach 1922-1928 działały na jego terenie trzy okręgi inspekcji przemysłowej podległej Wojewodzie Śląskiemu. Na ich czele stali: w okręgach Katowice i Rybnik inż. Józef Dobrzycki z Wielkopolski, a w okręgu Królewska Huta (dziś Chorzów) inż. Maksymilian Franke, urodzony w Warszawie repatriant z Ludowej Republiki Ukrainy. Maksymilian Franke Artur Maske (1931-1939) Z pruskiej administracji do inspekcji pracy w woj. śląskim trafił inż. Artur Maske, okręgowy inspektor w Katowicach w latach 1931-1939 r. W latach 30-tych XX wieku działający na obszarze autonomicznego województwa śląskiego IX Okręg Inspekcji Pracy w Katowicach liczył około 10-ciu inspektorów, którzy działali w obwodach: Katowice, Królewska Huta (późniejszy Chorzów), Rybnik i Bielsko, a od 1938 r. dodatkowo Tarnowskie Góry i po aneksji Zaolzia na ziemiach Śląska Cieszyńskiego. W wyniku faszystowskiej okupacji niemieckiej zginęło ponad dwudziestu inspektorów pracy, wielu po 1945 r. nie wróciło do pracy w inspekcji. Również stalinizacja ustroju Polski nie sprzyjała inspekcji, która przez pięć lat działała jeszcze na mocy ustawy z 1927 r., ale w marcu 1950 r. włączono ją w skład wydziałów i referatów wojewódzkich i powiatowych prezydiów rad narodowych. Było to sprzeczne z uchwałą Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1923 r., zgodnie z którą inspekcja pracy nie może podlegać władzom lokalnym. W tym czasie katowickim okręgiem inspekcji obejmującym województwo śląskie z Zagłębiem Dąbrowskim, Opolem i Nysą kierował najpierw przedwojenny związkowiec górniczy z PPS Jan Bielnik, następnie przedwojenny inspektor pracy z Częstochowy Aleksander 3

Radłowski, a wreszcie już w ramach prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej mgr Tadeusz Ziemski, były dowódca AK w Zawierciu. Od lewej: Jan Bielnik (1945-1948), Aleksander Radłowski (1949-1950), Tadeusz Ziemski (1951-1954) W 1954 r. Rada Państwa przekazała kompetencje byłego ministerstwa w zakresie ochrony, bezpieczeństwa i higieny pracy Centralnej Radzie Związków Zawodowych. Na czele katowickiej inspekcji związkowej stanęła wówczas mgr Maria Ceglarska-Wierzchacz, jako starszy inspektor CRZZ przy WKZZ, a w latach 1960-1980 inż. Paweł Chojecki od 1975 r. jako okręgowy inspektor pracy. Maria Ceglarska-Wierzchacz (1954-1960) W tym czasie działały w Katowicach trzy związkowe ogólnopolskie inspektoraty pracy: górników, hutników i chemików. Oprócz inspekcji tych trzech głównych zarządów związkowych, na obszarze śląsko-dąbrowskim działali inspektorzy pracy innych zarządów głównych, m.in. Związku Zawodowego Energetyków, Związku Zawodowym Metalowców, Związku Zawodowym Transportowców, Związku Zawodowego Pracowników Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, ZZP Leśnych i Przemysłu Drzewnego, ZZP Handlu i Spółdzielczości, czy ZZP Przemysłu Włókienniczego, Odzieżowego i Skórzanego. Paweł Chojecki (1960-1980) Gdy w grudniu 1980 r. zakończyła działalność CRZZ, związkowa inspekcja pracy straciła pracodawcę, a pluralizm związkowy (NSZZ Solidarność, związki branżowe i autonomiczne) spowodował odtworzenie ustawą z marca 1981 r. Państwowej Inspekcji Pracy podległej Radzie Państwa oraz Prezesowi NIK. Po 1989 r. nadzór nad PIP przejął marszałek Sejmu i Rada Ochrony Pracy. W tych latach Okręgowym Inspektorem Pracy w Katowicach był inż. Henryk Chrobak, a od 1991 do 2010 r. jego następcami byli: mgr Renata Grabska, mgr Krystyna Pietroń-Wróżyna, inż. Jerzy Wydmański i mgr Teresa Różańska. 4

Od lewej: Henryk Chrobak (1981-1991), Renata Grabska (1991-2000), Krystyna Pietroń-Wróżyna (2000-2003), Jerzy Wydmański (2003-2006), Teresa Różańska (2006-2010) Obecnie Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach zatrudnia około 200 inspektorów pracy działających z siedziby na terenie Katowic oraz z oddziałów terenowych w Bielsku Białej, Częstochowie, Gliwicach, Rybniku i Zawierciu. Od lipca 2010 r. Okręgowym Inspektorem Pracy w Katowicach jest mgr Beata Marynowska. Beata Marynowska (2010- nadal) Zmiany prawa związane z nową Konstytucją i wejściem Polski do Unii Europejskiej nie zmieniły istoty działalności PIP. Zgodnie z ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 r. Państwowa Inspekcja Pracy jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej kontynuując tradycje przysięgłych gornych, inspektorów fabrycznych oraz inspekcji przemysłowych. Opracowanie merytoryczne i graficzne: Roman Adler Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach Katowice 2014 5