Gminna Strategia Rozwiązywania. Problemów Społecznych Miasta Jawora. na lata

Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Jawora na lata 2016-2020 Jawor 2015

Spis treści I. WSTĘP... 3 1.1. Wprowadzenie... 3 1.2. Podstawa prawna i zgodność strategii z innymi dokumentami strategicznymi... 5 1.3. Charakterystyka miasta Jawora.... 7 II. DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH... 14 2.1. Pomoc społeczna... 14 2.2. Ubóstwo... 17 2.3. Bezdomność... 18 2.4. Bezrobocie... 21 2.5. Niepełnosprawność, długotrwała i ciężka choroba... 26 2.6. Sytuacja osób starszych... 29 2.7. Ochrona macierzyństwa... 35 2.8. Rodziny z problemami opiekuńczo - wychowawczymi z dziećmi.... 37 2.9. Przemoc w rodzinie... 41 2.10. Uzależnienia... 44 III. ANALIZA WYBRANYCH OBSZARÓW STRATEGICZNYCH... 48 3.2. Analiza SWOT... 49 Obszar 1. Przemoc w rodzinie... 49 Obszar 2. Uzależnienia... 50 Obszar 3. Niepełnosprawność i starość... 51 Obszar 4. Bezdomność... 52 Obszar 5. Bezrobocie... 53 Obszar 6. Problemy opiekuńczo wychowawcze... 54 IV. CZĘŚĆ PROGRAMOWA... 55 4.1. Misja strategii... 55 4.2. Cele i działania strategiczne... 56 Działania dla obszaru: UZALEŻNIENIA... 56 Działania dla obszaru: PROBLEMY OPIEKUŃCZO WYCHOWAWCZE-... 58 Działania dla obszaru: OSOBY STARSZE... 60 Działania dla obszaru: NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ... 61 Działania dla obszaru: PRZEMOC... 62 Działania dla obszaru: BEZROBOCIE... 63 Działania dla obszaru: BEZDOMNOŚĆ... 64 4.3. Źródła finansowania i monitoring... 65 2

I. WSTĘP 1.1. Wprowadzenie Gmina, jako podstawowy element struktury samorządowej, zaangażowana jest w sposób bezpośredni w rozwiązywanie problemów społecznych. Często występuje dysproporcja pomiędzy skalą tych problemów, potrzebą otrzymania pomocy, a dostępnymi w gminie instrumentami wsparcia. Należy podejmować stosowne działania w celu zrównoważenia tych dysproporcji. Potrzeba utworzenia dokumentu pozwalającego usystematyzować problematyczne kwestie i wskazać priorytety działań wynika ze świadomości, że niemożliwe jest niezwłoczne rozwiązanie wszystkich problemów. Jest to proces długofalowy wymagający strategicznego podejścia opierającego się na diagnozie obszarów problemowych. Zatem opracowanie strategii rozwiązywania problemów społecznych jest wyrazem zaangażowania Gminy Jawor w przeciwdziałanie niekorzystnym zjawiskom występującym w środowisku lokalnym. Realizacja Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki, rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka, należy do zadań własnych gminy o charakterze obligatoryjnym. Obowiązek realizacji strategii spoczywa przede wszystkim na ośrodkach pomocy społecznej, co wynika z ustawy o pomocy społecznej. W 2008 roku opracowana została Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Jawora na lata 2009 2015. Do jej głównych założeń należało: wspieranie działań sprzyjających aktywności życiowej osób i rodzin; profilaktyka i działania na rzecz osób zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym; rozbudowa i modernizacja infrastruktury społecznej; wspieranie działań na rzecz profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień. 3

Rok 2015 jest ostatnim rokiem jej obowiązywania, w związku z powyższym Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Jaworze podjął prace nad przygotowaniem nowego dokumentu strategicznego. Niniejszy dokument stanowi opracowanie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Jawora na lata 2016 2020. Podstawą do utworzenia dokumentu były następujące przesłanki: zakończenie okresu obowiązywania dotychczasowej strategii, opracowanej na lata 2009 2015, wyzwania związane z efektywną realizacją celów polityki społecznej w mieście, konieczność przeanalizowania celów i realizacji działań poprzedniej strategii, dostrzeżenie nowych obszarów problemowych, ustalenie nowych celów i kierunków niezbędnych działań oraz wskaźników ich realizacji. Strategia jest wieloletnim dokumentem programowym stanowiącym długofalowy plan działania, określający główne cele i kierunki rozwoju, służące rozwiązywaniu kluczowych kwestii społecznych. Dokument ma charakter kompleksowy, stanowi projekt przyszłego funkcjonowania obszaru polityki społecznej w mieście. Strategia umożliwia koordynację realizowanych działań, ich monitorowanie oraz ocenę rezultatów dotychczas podejmowanych przedsięwzięć wraz z planowaniem dalszego rozwoju. Diagnoza problemów społecznych występujących na terenie miasta Jawora została sporządzona w oparciu o dane będące w dyspozycji Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jaworze, uzyskane w toku jego bieżącej działalności, a także dane uzyskane z Powiatowego Urzędu Pracy w Jaworze, Urzędu Miasta Jawora, Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Jaworze, Poradni Rodzinnej, Komendy Powiatowej Policji w Jaworze, Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, Sądu Rejonowego i Zespołu Kuratorskiej Służby Sądowej oraz innych instytucji posiadających niezbędne dane do opracowania strategii. 4

1.2. Podstawa prawna i zgodność strategii z innymi dokumentami strategicznymi Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej ( tj. Dz. U z 2015r. nr 163 z dnia 30.01.2015 r. ze zmianami), zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 1 nakłada na gminę obowiązek opracowania i realizacji strategii rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Jawor nawiązuje i korzysta z rozwiązań innych aktów prawnych: 1. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi Dz.U.2012.1356 z dnia 03.12.2012 r. ze zmianami, 2. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym Dz.U.2013.594 z dnia 23.05.2013 r. ze zmianami, 3. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego Dz.U.2011.231.1375 z dnia 28.10.2011 r. ze zmianami, 4. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Dz.U.2011.127.721 z dnia 20.06.2011 r. ze zmianami, 5. Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych Dz.U.2013.966 z dnia 26.08.2013 r. ze zmianami, 6. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Dz.U.2014.1118 z dnia 25.08.2014 r. ze zmianami, 7. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym Dz.U.2011.43.225 z dnia 01.03.2011 r. ze zmianami, 8. Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach Dz.U.2013.1650 z dnia 30.12.2013 r. ze zmianami, 9. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych Dz.U.2015.114 z dnia 22.01.2015 r. (pierwsza zmiana wchodzi w życie 31.08.2015 r.), 5

10. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Dz.U.2015.149 z dnia 28.01.2015 r. ze zmianami, 11. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Dz.U.2005.180.1493 z dnia 20.09.2005 r. ze zmianami, 12. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych Dz.U.2013.885 z dnia 05.08.2013 r. ze zmianami, 13. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii Dz.U.2012.124 z dnia 02.02.2012 r. ze zmianami, 14. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych Dz.U.2006.94.651 z dnia 05.06.2006 r. ze zmianami, 15. Ustawa z dnia 8 grudnia 2006 r. o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych Dz.U.2015.833 z dnia 17.06.2015 r. ze zmianami, 16. Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów Dz.U.2015.859 z dn. 22.06.2015 r. (zmiany wchodzą w życie 01.10.2016 r.). 6

1.3. Charakterystyka miasta Jawora. Rys. 1. Mapa Gminy Jawor. Źródło: opracowanie własne Jawor położony jest w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim nad rzeką Nysą Szaloną. W pobliżu Jawora przebiegać będzie droga ekspresowa S3 zgodnie z projektem S3 - Droga wielkich możliwości. Dogodne położenie komunikacyjne stwarza doskonałe warunki do podjęcia współpracy z firmami, które szukają atrakcyjnego miejsca do prowadzenia działalności gospodarczej. Miasto Jawor jest siedzibą gminy i powiatu. W jego granicach położone są tereny, które przewidziane są do włączenia do Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej o łącznej powierzchni około 400 ha. Dzięki dogodnemu dostępowi do planowanej infrastruktury drogowej o znaczeniu międzynarodowym, lokalizacja terenu będzie stwarzała duże szanse na zagospodarowanie. 7

Według danych z Urzędu Miasta ogólna liczba mieszkańców Jawora nieznacznie spadła w roku 2014 było 23 614 osób(tabela. 1). Poniższe dane wskazują, że w roku ubiegłym w ogólnej liczbie ludności zmniejsza się udział dzieci i młodzieży poniżej 17 lat, natomiast zwiększa się stopniowo udział osób starszych (w wieku 61 lat i więcej), w szczególności mężczyzn. Kobiety stanowią większość pośród ogółu mieszkańców gminy, ponieważ na 100 mężczyzn w roku 2014 przypadało około 109 kobiet (Wykres 1), jednakże proporcje płci są różne w poszczególnych grupach wiekowych. Tabela 1. Struktura ludności w Gminie Jawor w latach 2011-2014. WYSZCZEGÓLNIENIE Rok 2011 Rok 2012 Rok 2013 Rok 2014 MIESZKAŃCY Ogółem 1 24 240 24 150 23 937 23 614 KOBIETY Ogółem 2 12 583 12 540 12 412 12347 Wiek 0-17 3 1 933 1 906 1 838 1858 Wiek 18-60 4 7 781 7 710 7 478 7495 Wiek 61 lat i więcej 5 2 869 2 924 3 096 2436 MĘŻCZYŹNI Ogółem 6 11 657 11 610 11 407 11267 Wiek 0-17 7 2 002 1 965 1 924 1866 Wiek 18-60 8 8 590 8 528 8 226 7296 Wiek 61 lat i więcej 9 1 065 1 117 1 257 2105 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Jaworze. 8

Wykres 1. Podział ludności ze względu na płeć. Podział ludności ze względu na płeć (2014 r.) 11 267 12 347 Liczba kobiet Liczba mężczyzn Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Jaworze. Schemat 1. Procentowy wskaźnik ludności ze względu na wiek i płeć. Kobiety wiek przedprodukcyjny (0-17 lat) : 15,05% wiek produkcyjny (18-60 lat) : 60,70% wiek poprodukcyjny (61 lat i więcej) : 24,25% Mężczyźni wiek przedprodukcyjny (0-17 lat) : 16,56% wiek produkcyjny (18-60 lat) : 64,75% wiek poprodukcyjny (61 lat i więcej) : 18,69% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z UM Jawor W oparciu o powyższe dane można stwierdzić, że ogólna liczba kobiet na terenie Gminy jest niewiele większa od liczby mężczyzn. Natomiast największa różnica występuje wśród osób w wieku poprodukcyjnym aż 5,56%. Dodatkowo można 9

zauważyć, że w gminie Jawor, pomimo większej liczby mężczyzn w wieku produkcyjnym, to kobiety stanowią większość w wieku poprodukcyjnym. Duża liczba osób w wieku produkcyjnym oraz stosunkowa wysoka liczba osób w wieku przedprodukcyjnym mogą stanowić duży potencjał rozwojowy na terenie gminy Jawor. Ponadto na uwagę zasługuje fakt, że liczba osób w wieku poprodukcyjnym wzrasta, tzn. lokalne społeczeństwo starzeje się. Odsetek osób w tej grupie wiekowej wyniósł w 2014 roku 21,59 % w stosunku to ogólnej liczby ludności (schemat 1). O randze i szansach rozwojowych miasta świadczy także liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Na podstawie danych z Urzędu Miasta w roku 2014 na terenie miasta Jawora funkcjonowało 739 podmiotów gospodarczych. W latach 2011-2014 w Jaworze zaobserwowano spadek liczby przedsiębiorstw o niemalże 41%. Tabela 2. Liczba podmiotów gospodarczych w Gminie Jawor w latach 2011-2014. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w Gminie Jawor 2011 1246 2012 1051 2013 1028 2014 739 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z UM Jawor W zestawieniu podmiotów gospodarczych mieszą się również podmioty w obrębie sektora publicznego. Są to między innymi następujące jednostki gminne i powiatowe: Urząd Miasta, Starostwo Powiatowe, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Powiatowy Urząd Pracy, Komenda Powiatowa Policji, Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej, Dom Pomocy Społecznej dla Dorosłych, Dom Dziecka, Powiatowe Centrum Rozwoju Edukacji, Jaworski Ośrodek Kultury, placówki podstawowej opieki zdrowotnej. Dominującą rolę w sektorze prywatnym stanowią firmy małe o charakterze rodzinnym, które przeważnie nie zatrudniają pracowników, bądź zatrudniają ich małą liczbę. Do największych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w Gminie Jawor można zaliczyć: 10

- Kuźnia - Jawor S.A. producent odkuwek matrycowych - GLOBAL COSMED GROUP Spółka Akcyjna- producent środków chemicznych, -Spółdzielnia Inwalidów Inprodus zakład pracy chronionej produkujący wyroby branży motoryzacyjnej, elektronicznej, metalowej, - PIONIER Jawor Sp. z o.o. - producent wyrobów gumowych, - Zakład Produkcji Opakowań Jan Legień- zakład pracy chronionej, producent tektury i opakowań, - Korpo Sp. z o.o. - obróbka mechaniczna odlewów i odkuwek, - Metal - Jawor Sp. z o.o. producent maszyn i urządzeń dla przemysłu kamieniarskiego, - COM-D Sp. z o. o. Przedsiębiorstwo Usługowo Produkcyjne i Handloweprowadzenie usług komunalnych, - PHU Agroma Sp. z o. o. prowadzenie sprzedaży maszyn i urządzeń rolniczych, materiałów elektrycznych i budowlanych, - IS POLSKA Sp. z o. o. - producent elementów samochodowych, - PPH CERAL Andrzej Brambor produkcja pasz, - DOMEX Sp. J. Dorota Witold Szcześniewscy dystrybucja sprzętu AGD, - Martex S-ka Jawna Stanisław Furtak i S-ka - produkcja pieczywa i wyrobów cukierniczych, - BDA Montaż Sp. z o.o. - usługi budowlane. Mając na uwadze dobro mieszkańców Gminy Jawor władze miasta starają się aktywnie współpracować z organizacjami, instytucjami (w tym pozarządowymi), które działają na obszarze miasta. Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. Burmistrz Miasta Jawora corocznie ogłasza 11

otwarte konkursy ofert na wsparcie lub powierzenie realizacji zadań publicznych w sferze działalności pożytku publicznego. Zakres tych działań obejmuje ochronę oraz promocję zdrowia i pomocy społecznej, działalność na rzecz dzieci i młodzieży w formie organizacji wypoczynku, kulturę, sztukę, ochronę dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej, ekologię i ochronę zwierząt oraz dziedzictwa przyrodniczego, turystykę i krajoznawstwo. Organizacje pozarządowe, obok sektora publicznego i prywatnego, są trzecim sektorem działającym na rzecz dobra publicznego. Stanowią one bazę dla rozwoju lokalnych społeczności, zrzeszają najaktywniejszych i najbardziej wrażliwych na sprawy społeczne obywateli, podejmują cenne działania dla dobra mieszkańców oraz integrują i aktywizują społeczność lokalną. Na terenie gminy działa około 40 zarejestrowanych stowarzyszeń. W realizacji zadań na rzecz osób i rodzin potrzebujących Gmina Jawor współpracuje między innymi z następującymi organizacjami: - Jaworskie Stowarzyszenie Charytatywne Damy Radę - Stowarzyszenie Bank Żywności - Stowarzyszenie Dzieci Wojny w Polsce oddział w Jaworze - Charytatywne Stowarzyszenie Niesienia Pomocy Osobom Uzależnionym oraz Ofiarom Przemocy AZYL w Jaworze - Stowarzyszenie Kobiet Aktywnych Przed Siebie - Towarzystwo Aktywności Kulturalnej TAK Jawor - Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Koło przy Specjalnym Ośrodku Szkolno - Wychowawczym w Jaworze - Ochotnicza Straż Pożarna w Jaworze - Związek Harcerstwa Polskiego Chorągiew Dolnośląska Hufiec w Jaworze - Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów w Jaworze - Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych koło w Jaworze 12

- Związek Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego w Jaworze. - Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Księstwo Jaworskie - Stowarzyszenie Na Rzecz Domu Małych Dzieci w Jaworze - Związek Pracodawców Ziemi Jaworskiej - Parafia pw. Miłosierdzia Bożego w Jaworze - Parafia pw. Matki Boskiej Różańcowej w Jaworze - Parafia pw. Św. Marcina w Jaworze oraz liczne kluby sportowe: szkolne, międzyszkolne, międzyzakładowe, a także miejskie. 13

II. DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH 2.1. Pomoc społeczna Mieszkańcy gminy Jawor, żyjąc we współczesnym świecie, są narażeni na różnego rodzaju zmiany, postęp i szybkie tempo życia. Niesie to za sobą negatywne skutki m. in. nasilający się problem bezrobocia, przemocy, uzależnień i różnego rodzaju chorób czy przestępczości. Część mieszkańców Jawora jest w stanie sama poradzić sobie z nowymi problemami, a pozostali korzystają ze wsparcia instytucji działających na rzecz społeczności. Wsparcie udzielane przez placówki pomocowe ma na celu przezwyciężanie bieżących trudności, wskazanie możliwości rozwiązań, zmianę dotychczasowych niewłaściwych nawyków oraz nabycie nowych umiejętności, które pomogą w radzeniu sobie z przeciwnościami losu. Pomoc społeczna umożliwia przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych osobom, które nie są w stanie same ich pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Wspiera te osoby w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Pomoc społeczna funkcjonuje na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Tekst jednolity Dz.U. z 2015r. poz. 163 tekst jednolity). Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej. Realizując zadania pomocy społecznej współpracują oni, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Prawo do świadczeń pieniężnych przysługuje osobom i rodzinom, których posiadane dochody nie przekraczają kryteriów dochodowych ustalonych w oparciu o próg interwencji socjalnej. Od dnia 1 października 2012 r. dla osoby samotnie gospodarującej jest nim dochód nieprzekraczający kwoty 542 zł, natomiast dla osoby w rodzinie kwota 456 zł. Natomiast od 1 października 2015 r. kryteria te wzrosną. Kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej wyniesie 634 zł, zaś dla osoby w rodzinie 514 zł. 14

Zadania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jaworze polegają w szczególności na: przyznawaniu i wypłacaniu świadczeń, pracy socjalnej, prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej, analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej, realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych, rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb. Jak wynika z danych Miejskiego Ośrodka Pomocy w Jaworze, w roku 2012 liczba osób, którym udzielono wsparcia ze świadczeń pomocy społecznej systematycznie spada. W 2012 roku liczba ta wyniosła 1075, natomiast w roku 2014 934 osoby. Podobna tendencja widoczna jest w stosunku do liczby rodzin. W porównaniu do roku 2012, w roku 2014 liczba ta spadła o 5 rodzin. Wykres 2. Liczba osób i rodzin w Gminie Jawor korzystających z pomocy w latach 2011-2014. Liczba osób i rodzin korzystających ze świadczeń MOPS w latach 2011-2014 1200 1075 1062 1000 922 934 800 695 694 767 689 600 400 200 0 2011 2012 2013 2014 Liczba osób Liczba rodzin Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MOPS Jawor 15

Struktura rodzin korzystających z pomocy społecznej jest zróżnicowana. Różnorodność ta dotyczy liczebności gospodarstw domowych, typów rodzin, obszarów problemowych czy struktury wiekowej klientów. Najczęstszymi powodami korzystania z pomocy społecznej na terenie Gminy Jawor w latach 2011-2014 było: ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba, bezradność w prowadzeniu gospodarstwa domowego, alkoholizm, narkomania oraz potrzeba ochrony macierzyństwa (Wykres 3). Wykres 3. Najczęstsze powody przyznawania pomocy w latach 2011-2014. 600 Najczęstsze powody przyznania pomocy w latach 2011-2014 500 400 300 200 100 0 2011 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MOPS Jawor Mając na uwadze powyższe dane można wywnioskować, że lokalne społeczeństwo boryka się z problemem bezrobocia, co prowadzi do ubożenia ludności lokalnej, również długotrwałe bezrobocie i choroba są najczęściej podawanymi powodami zmuszającymi ludzi do korzystania ze wsparcia finansowego Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jaworze. 16

2.2. Ubóstwo Ubóstwo jest jednym z najważniejszych i bardzo niebezpiecznym zjawiskiem społecznym, które może dotknąć społeczeństwo. Trudno jest się odnieść do określenia kryteriów, na podstawie których można sformułować definicję ubóstwa. W zasadzie można przyjąć, że ubogim można nazwać kogoś, kto nie może zaspokoić swoich podstawowych potrzeb, a w określonych społecznościach są uznawane za elementarne. Za podstawowe potrzeby uważamy wyżywienie, ubranie, mieszkanie, utrzymanie zdrowia, dostęp do oświaty poprzez uzyskanie wykształcenia, dostęp do kultury i uczestnictwa w życiu kulturalnym etc., których realizacja umożliwia ludziom godne życie. Przyczyny, które stymulują powstawanie ubóstwa to m.in. nasilające się bezrobocie, zbyt niskie płace, samotne macierzyństwo, wysoki przyrost naturalny, rozpad rodziny, wielodzietność, uchylanie się od podjęcia pracy, uzależnienia, niepełnosprawność. Ubóstwo zmniejsza popyt na towary hamując rozwój gospodarczy, uniemożliwia lub znacznie ogranicza dostęp do zdobycia wykształcenia i zachowania dobrego stanu zdrowia, przyczynia się do wzrostu przestępczości, sprzyja powstawaniu patologii społecznych. Zmniejszenie rozmiarów ubóstwa wymaga ogromnych nakładów nie tylko finansowych, ale i społecznych. Kwestia ta nadal jest żywa i pozostaje aktualna, ponieważ ubóstwo reprodukuje się samodzielnie, ubodzy rodzą się i wychowują dzieci, które od początku skazane są na pozostanie w sferze biedy. Rolą państwa powinna być polityka, dążąca do zminimalizowania rozmiarów ubóstwa, zapobiegania pogłębiającej się patologii życia społecznego, poprzez włączanie do niej organów władzy samorządowej oraz innych jednostek, w tym organizacji pozarządowych. Wówczas wspólne działania mogą doprowadzić do zmniejszania rozmiarów biedy w Polsce i skutecznie walczyć z tym zjawiskiem. Walka z bezrobociem, a zarazem programy rządowe interwencja państwa, mogą zmniejszyć strefę ubóstwa. 17

2.3. Bezdomność W ujęciu ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz.U. z 2015r., poz.163 jednolity tekst) - art.6, pkt 8, za osobę bezdomną uznaje się osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i niezameldowaną na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych, a także osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym i zameldowaną na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania. Bezdomność można definiować w wielu aspektach: psychologicznym, socjologicznym, kulturowym, politycznym, gospodarczym. Jednak jak podkreśla wielu badaczy, bezdomność jest przede wszystkim zjawiskiem społecznym, niepoddającym się opisowi w kategoriach czysto prawnych. Ani formalne prawo do zamieszkania w danym lokalu, ani brak tego prawa, nie przesądzają bowiem niczego w kwestii bezdomności. Problem bezdomności jest ściśle powiązany z innymi problemami społecznymi: ubóstwem, bezrobociem, nadużywaniem alkoholu, narkomanią, przestępstwami i prostytucją nieletnich, a także z deprywacją w sferach psychicznych: obniżenia własnej wartości, poczucia utraty godności. Biorąc pod uwagę negatywne skutki utraty dachu nad głową niektórzy autorzy opracowań o bezdomności uważają, że bezdomność jest nie tylko problemem, ale kwestią społeczną, którą należy rozwiązywać przez opracowanie właściwych programów polityki społecznej. Można wyróżnić następujące kryteria bezdomności, którymi posługują się badacze zjawiska bezdomności: ze względu na jej uwarunkowania (np. z przymusu, z wyboru); w zależności od czasu jej trwania (okresowa, frykcyjna, krótkotrwała, tymczasowa, trwała, przewlekła); ze względu na jej skutek (całkowita, częściowa); ze względu na uzewnętrznienie jej postaci (ukryta, sytuacyjna, jawna); 18

ze względu na konkretne grupy bezdomnych (więźniów, uliczna, imigrantów i uchodźców, pensjonariuszy schronisk i noclegowni, potencjalnych, dzikich lokatorów) Bezdomni przebywający na terenie gminy Jawor, będący beneficjentami Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jaworze, to głównie mężczyźni. W roku 2011 na terenie miasta było 22 osoby bezdomne, które skorzystały ze świadczeń MOPS, natomiast w roku 2014 liczba ta wynosiła 43 osoby. Wykres 4. Liczba osób bezdomnych na terenie Gminy Jawor w latach 2011-2014. Liczba osób bezdomnych na terenie Jawora w latach 2011-2014 45 43 40 35 30 25 22 28 32 20 15 10 5 0 2011 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MOPS Jawor W myśl ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej bezdomnemu należy się tymczasowe miejsce noclegowe, odzież i posiłek, a w niektórych przypadkach również pomoc finansowa i inne formy pomocy. Na terenie miasta i gminy Jawor lokalny system wychodzenia z bezdomności tworzą wspólnie: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Jaworze, mający w swoich zasobach m.in: Poradnię Rodzinną i Klub Integracji Społecznej, Komenda Powiatowa Policji w Jaworze, Powiatowy Urząd Pracy w Jaworze, Urząd Miasta w Jaworze (posiadający w swoich zasobach m.in. Wydział Gospodarki Komunalnej, Miejską 19

Komisję Mieszkaniową, Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych), Charytatywne Stowarzyszenie Niesienia Pomocy Osobom Uzależnionym, Osobom Współuzależnionym oraz Ofiarom Przemocy AZYL w Jaworze ( prowadzącym Grupę AA i Al. NON), Organizacje kościelne, m.in. SILOAH, Jaworskie Centrum Medyczne (w tym Zakład Opiekuńczo-Leczniczy), Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej w Jaworze (m.in. poradnie terapii uzależnienia i współuzależnienia od alkoholu, poradnie zdrowia psychicznego, poradnie rodzinne), Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Jaworze - Punkt poradnictwa specjalistycznego, Ośrodek Wsparcia dla Osób z Zaburzeniami Psychicznymi w Jaworze, Stowarzyszenie Bank Żywności i Sprzętu w Jaworze. Poza wymienionymi powyżej instytucjami, dużego wsparcia udzielają placówki zamiejscowe: schroniska dla osób bezdomnych, noclegownie, domy samotnych matek, itp. 20

2.4. Bezrobocie Bezrobocie jest zjawiskiem polegającym na tym, że pewna część ludzi, którzy są zdolni do podjęcia pracy, nie znajdują zatrudnienia. Problemy na rynku pracy, objawiające się niedostateczną liczbą miejsc pracy, prowadzą do obniżenia standardu życia i ubożenia społeczeństwa. Utrzymujące się bezrobocie ma negatywny wydźwięk społeczny i wpływa na spowolnienie rozwoju gospodarczego danego regionu. Bezrobocie pociąga za sobą negatywne zjawiska społeczne. Jego skutkiem jest między innymi dość mocno rozwinięta szara strefa, a brak stałej pracy nie wpływa na ograniczenie tego zjawiska. Następstwa bezrobocia dla życia rodzinnego są bardzo różnorodne. Brak pracy może być przyczyną negatywnych zachowań w rodzinie - od przestępczości, po upadek obyczajów i degradacji potrzeb. Oprócz obniżenia się dochodów i poziomu życia rodziny dotkniętej bezrobociem, można jeszcze wymienić następujące negatywne następstwa tego zjawiska: wzmaga niepokój o jutro i wywołuje stres u członków rodziny, potęguje konflikty, popycha do różnych uzależnień (np. do alkoholizmu, narkomanii, hazardu), kształtuje lub wzmaga postawy aspołeczne, rozwija poczucie niskiej wartości samego siebie, obniża twórcze możliwości. Długi okres pozostawania bez pracy może być przyczyną dezintegracji rodziny, jej rozpadu jak i może powodować u osób bezrobotnych pewne stany frustracji, zniechęcenia, apatii, agresji itp. Bezrobocie długoterminowe definiowane jest, jako pozostanie bez pracy, pomimo woli i chęci jej podjęcia, w czasie dłuższym niż 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat. Przyczyną takiej sytuacji jest niemożność znalezienia zatrudnienia przez tych samych ludzi, którzy z czasem stają się ludźmi marginalnymi. Długoterminowi bezrobotni, którzy nie mogą znaleźć odpowiedniego zatrudnienia pomimo posiadanych kwalifikacji zawodowych mogą nabierać przekonania, że są ludźmi zbędnymi. Podjęcie pracy na czarno przeważnie nie jest związane z ich zawodem, rzadko mogą w niej wykorzystać dotychczasowe doświadczenie czy posiadane umiejętności, a ich zdolności nadal pozostają uśpione. 21

Brak środków finansowych uniemożliwia rodzinom bezrobotnym, ubogim i ich dzieciom wyrwanie się ze środowiska, w którym żyją, co może obniżać możliwości rozwoju fizycznego i intelektualnego dzieci i młodzieży w tych rodzinach. Jeżeli bezrobocie obecnie stało się zjawiskiem powszechnym, to nie oznacza, że każdy pozostający bez pracy nie poszukuje zatrudnienia na własną rękę. Wiele osób bezrobotnych poszukuje pracy z większym lub mniejszym powodzeniem. Można się spotkać z wieloma klientami, dla których barierą w podjęciu zatrudnienia jest - wiek, płeć, wykształcenie, sytuacja rodzinna, zdrowotna czy brak dyspozycyjności. Ożywienie gospodarcze jest bez wątpienia najważniejszym czynnikiem poprawy sytuacji na rynku pracy. Skuteczność i pozytywny wpływ na rynek pracy będą tym większe, im bardziej będzie ono sprzyjało tworzeniu nowych miejsc pracy w małych i średnich podmiotach sektora prywatnego, głównie w usługach, które absorbują najwięcej pracowników. Tabela 3. Struktura bezrobocia w gminie Jawor w latach 2011-2014. Rynek pracy 2011 2012 2013 2014 Bezrobotni ogółem Bezrobotni długotrwale ogółem Bezrobotni ogółem z prawem do zasiłku 1628 1732 1554 1159 776 803 793 625 403 412 331 221 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z PUP. 22

Wykres 5. Struktura bezrobocia w Gminie Jawor w latach 2011-2014. 2000 1800 1600 1400 1200 Struktura bezrobocia w Gminie Jawor w latach 2011-2014 1628 1732 1554 1159 1000 800 600 400 200 776 803 793 403 412 331 625 233 0 2011 2012 2013 2014 Bezrobotni ogółem Bezrobotni ogółem z prawem do zasiłku Bezrobotni długotrwale ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z PUP. Analizując powyższe dane można stwierdzić, że zmniejszyła się liczba osób, które są długotrwale bezrobotne, a tendencja spadkowa występuje również wśród osób bezrobotnych z prawem do zasiłku z tyt. pozostawania bez pracy. W związku z pozostawaniem bez pracy jedynie 233 osoby w roku 2014 były zarejestrowane w PUP z prawem do zasiłku. Ogólna liczba osób bezrobotnych w przeciągu ostatnich lat w Gminie Jawor uległa spadkowi. Analizując problem bezrobocia w Gminie Jawor według powyższej tabeli można zauważyć, że na przestrzeni lat 2013-2014 ogólna liczba osób bezrobotnych spadła z 1554 w 2013 roku na 1159 osób w roku 2014, jednak nie można tego przyjąć, jako stałą tendencję spadkową, ponieważ w latach poprzednich występowały zmiany wzrostowe, jak i spadkowe liczby bezrobotnych, a nie wszystkie osoby pozostające bez zatrudnienia są zarejestrowane w PUP. Wpływ na powyższe dane ma fakt, że w Powiatowym Urzędzie Pracy znacznie wzrosła ilość ofert pracy dla osób bezrobotnych, które poszukują zatrudnienia. 23

Wykres 6. Liczba ofert pracy w PUP Jawor w latach 2011-2014. 1200 1000 Liczba ofert pracy w PUP Jawor w latach 2011-2014 995 800 600 630 709 400 200 190 0 2011 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z PUP. Analizując dane dotyczący ofert pracy można zauważyć, że w porównaniu do roku 2011 liczba propozycji pracy dostępnych w Powiatowym Urzędzie Pracy znacząco wzrosła - ponad pięciokrotnie w stosunku do roku 2014, co wiąże się z faktem zauważalnego spadku bezrobocia na terenie Gminie Jawor i obecnie kształtuje się na poziomie 4,9% - tj. 1159 osób w stosunku do ogólnej liczby mieszkańców miasta. Kolejna istotną kwestią jest wiek osób bezrobotnych, które są zarejestrowane w Powiatowym Urzędzie Pracy w Jaworze (Tabela nr 4.) Tabela 4. Struktura osób bezrobotnych z uwagi na wiek w latach 2011-2014. Wyszczególnienie 2011 2012 2013 2014 18-24 lat 295 291 232 144 25-34 lat 479 519 467 315 35-44 lat 270 324 291 207 45-54 lat 355 354 291 243 55-59 lat 192 193 207 169 60-64 lat 36 51 64 80 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z PUP. Z analizy powyższych danych wynika, iż w roku 2014 największą grupą ludzi pozostających bez pracy są bezrobotni w wielu 25-34 lata (315 osób). 24

Najmniejszą grupę stanową osoby będące w wieku przedemerytalnym, czyli w wieku 60-64, których w roku 2014 było 80. Na terenie miasta Jawora działa Klub Integracji Społecznej przy MOPS w Jaworze, którego głównym celem jest reintegracja społeczna oraz zawodowa osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Najczęściej osobami kierowanymi do udziału w zajęciach prowadzonych w KIS są osoby długotrwale bezrobotne, które mają szczególne problemy z powrotem na lokalny rynek pracy. 25

2.5. Niepełnosprawność, długotrwała i ciężka choroba Niepełnosprawność oraz długotrwała lub ciężka choroba już teraz stanowią jeden z głównych powodów udzielania świadczeń pomocy społecznej. Oba te zjawiska są ze sobą powiązane, bo długotrwała choroba może w konsekwencji doprowadzić do niepełnosprawności. Może to być utrudnienie w funkcjonowaniu okresowe lub trwałe. Do osób niepełnosprawnych zalicza się te osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową i intelektualną, co może w oddziaływaniu z różnymi barierami ( psychologiczną, społeczną, prawną czy architektoniczną) utrudniać im pełny i skuteczny udział w korzystaniu z dobrodziejstw życia społecznego na zasadzie równości z innymi osobami. W związku ze starzeniem się populacji mieszkańców problem niepełnosprawności także będzie przybierał tendencje wzrostowe. Wzrastać będzie też liczba osób niepełnosprawnych z powodu wielu wad wrodzonych, choroby przewlekłej czy też nagłego wydarzenia. Zatem będzie zwiększał się problem zapewnienia opieki tym ludziom, rehabilitacji i integracji społecznej. Mając na uwadze fakt, że problemy zdrowotne człowieka nasilają się z wiekiem oraz spadek dzietności i zmianę modelu rodziny, należy spodziewać się wzrostu udziału świadczeń podyktowanych długotrwałą chorobą, niepełnosprawnością udzielanych w ramach świadczeń z pomocy społecznej. Ustawa o pomocy społecznej określa, jakie zadania są realizowane na szczeblu gminy i powiatu. Podzielone są na świadczenia o charakterze finansowym, rzeczowym i usługowym. Z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jaworze z powodu choroby i niepełnosprawności spowodowanej wiekiem lub stanem zdrowia korzysta część naszej społeczności lokalnej. Stanowi to ważny problem w skali miasta, który wynika z kłopotów: systemowych, związanych z systemem emerytalno-rentowym, z jakością i dostępnością opieki zdrowotnej i rehabilitacji, problemem mieszkaniowym oraz historyczno kulturowych stereotypów myślowych i zachowaniowych w stosunku do osób niepełnosprawnych, a także ich postaw wobec świata i samego siebie. Wśród świadczeń z pomocy społecznej dla osób niepełnosprawnych oraz biernych zawodowo z powodu wieku, przewidziany jest zasiłek stały. Jego maksymalna 26

wysokość dla osoby samotnie gospodarującej może wynosić 529 zł, natomiast minimalna 30 zł. Wysokość zasiłku stałego dla osoby w rodzinie uzależniona jest od dochodu, który przypada na osobę we wspólnym gospodarstwie domowym natomiast minimalna kwota zasiłku stałego nie może być niższa niż 30 zł. Osoby niepełnosprawne oraz przewlekle chore oprócz wsparcia finansowego mogą również ubiegać się o pomoc w formie usług opiekuńczych świadczonych przez MOPS w miejscu zamieszkania. Pomocne w realizacji zadań związanych z tą grupą ludzi są różnego rodzaju świetlice, ośrodki wsparcia z salami dziennego pobytu, kluby seniora, związki emerytów, rencistów i inwalidów. Wykres 7. Liczba osób, którym przyznano pomoc w formie zasiłku stałego w latach 2011-2014. Liczba osób, którym przyznano pomoc w formie zasiłku stałego w latach 2011-2014. 120 108 100 92 89 88 80 72 69 64 78 60 40 20 22 20 25 30 0 2011 2012 2013 2014 Liczba zasiłków stałych ogółem - dla osoby samotnie gospodarującej - dla osoby w rodzinie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MOPS Jawor 27

Tabela 5. Ogólna kwota wydatków na zasiłki stałe w latach 2011-2014 Wyszczególnienie 2011 2012 2012 2014 Kwota wydatków na zasiłki stałe ogółem 281 153 zł 275 021 zł 332 396 zł 375 581 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MOPS Jawor W roku 2014 ogólna kwota wydatków na zasiłki stałe w porównaniu do roku 2011 wzrosła o około 94 tys. złotych (tabela 5). Wzrost wydatków na pomoc w formie zasiłku stałego spowodowany jest zwiększeniem kryterium dochodowego w pomocy społecznej (od października 2012 roku) oraz systematycznym wzrostem liczby osób uprawnionych to tej formy pomocy (tabela 5, wykres 7). 28

2.6. Sytuacja osób starszych Na podstawie danych z Urzędu Miasta w Jaworze można zaobserwować, że w gminie Jawor od kilku lat postępuje proces zmiany struktury demograficznej, który cechuje się rosnącą populacją osób w wieku poprodukcyjnym ( tj. w przypadku kobiet powyżej 61 lat, a w przypadku mężczyzn powyżej 65 lat). Na koniec roku 2011 ogólna liczba osób starszych wynosiła 3934 osoby, natomiast w roku 2014 liczba ta wzrosła do 4578 osób (wykres 8). Postępujące zmiany ekonomiczno-społeczne, wzrost stopy życiowej ludzi, rozwój medycyny, szybki wzrost technologii i informatyki są przyczyną tego, że ludzkie życie wydłuża się. Do najważniejszych problemów ludzi starszych możemy zaliczyć chorobę, inwalidztwo, poczucie nieprzydatności, życie w ubóstwie oraz samotność. Wszystko to powoduje marginalizację osób starszych, jako zbiorowości, co uwidacznia się w eliminowaniu ich z aktywnego życia zawodowego i społecznego w momencie, kiedy przekraczają granicę wieku emerytalnego. W świadomości społecznej starość często łączona jest z niedołężnością, czy chorobą. Za podstawowe cechy starości uważa się między innymi znaczny spadek zdolności adaptacyjnych człowieka w wymiarze biologicznym i psychospołecznym, postępujące ograniczenie samodzielności życiowej, stopniowe nasilenie się zależności od otoczenia. W ostatnich latach w Gminie Jawor zaobserwowano wzrost osób w tej grupie wiekowej i dlatego tak ważne jest wsparcie instytucjonalne w stosunku do osób starszych. Na uwagę zasługuję również fakt, że wśród osób starszych największą liczbę osób stanowią kobiety, co można zauważyć na poniżej przedstawionym wykresie (wykres 8). Największą dysproporcje wśród osób starszych z uwagi na płeć można zauważyć w roku 2014 tj. liczba kobiet w tym roku wynosiła 3213, natomiast mężczyzn 1365. W latach wcześniejszych dysproporcja ta również jest bardzo widoczna. 29

Wykres 8. Ludność Gminy Jawor w wieku poprodukcyjnym w latach 2011-2014 z podziałem na płeć. Ludność Gminy Jawor w wieku poprodukcyjnym w latach 2011-2014 z podziałem na płeć 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 4578 4353 4120 3934 3213 2869 2960 3096 1065 1160 1257 1365 2011 2012 2013 2014 Liczba osób starszych ogółem Liczba kobiet w wieku poprodukcyjnym (60+) Liczba mężczyzn w wieku poprodukcyjnym (65+) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP Ważną rolę w życiu ludzi starszych odgrywa aktywna postawa społeczna. Przejawem jest uprawianie i rozwinięcie różnych form działalności w środowisku lokalnej społeczności, np. Uniwersytet III Wieku, działalność w klubie seniora lub w innych organizacjach. Dla niektórych osób tym środowiskiem jest najbliższa rodzina, zwłaszcza jeśli jest to rodzina wielopokoleniowa, w której osoby starsze mogą liczyć na pomoc czy opiekę. Niestety, taki model należy już do przeszłości, toteż w niektórych przypadkach ludzie odchodzący na emeryturę czują się osamotnieni, pozbawieni dotychczasowego środowiska zawodowego, społecznego i muszą sobie stworzyć nowe, zastępcze środowisko. Pomoc instytucjonalna dla rodzin, które opiekują się starszymi rodzicami, czy dziadkami jest niedostateczna. Natomiast na pobyt w domu pomocy społecznej trzeba czekać, a tego typu jednostek jest ciągle za mało. Dodatkowym problemem jest koszt utrzymania mieszkańca w DPS, który jest zbyt wysoki, a świadczenia emerytalno-rentowe zbyt niskie. W takich przypadkach koszt pobytu w domu pomocy społecznej spoczywa głównie na gminie, 30

a w nielicznych przypadkach na członkach rodziny wskazanych w ustawie o pomocy społecznej i na jej zasadach. Sposoby na kontynuację aktywności w wieku podeszłym mogą odbywać się w różnych sferach życia. Należałoby wyróżnić trzy możliwości: 1. Uczestnictwo w życiu towarzyskim, z rodziną, przyjaciółmi. Jeśli takich zabraknie, to należy szukać nowych kontaktów. 2. Uczestnictwo w bieżącym życiu społeczno-kulturalnym (uniwersytet trzeciego wieku, organizacje społeczne, utrzymywanie zainteresowań, rozwijanie nowych). 3. Otwieranie się na kontakty z ludźmi młodymi czy przyswajanie innowacji techniczno-cywilizacyjnych. Kolejną możliwością jest skierowanie pomocy już istniejących aktywnych grup seniorów w kierunku tych, którzy nie potrafią się odnaleźć w nowej sytuacji, są zagubieni i osamotnieni. Dzięki temu jedni otrzymują pomoc, inni motywację do działania. Rolą państwa jest wypracowanie takiego systemu i takich rozwiązań, aby przeciwdziałać dyskryminacji ludzi ze względu na wiek oraz pomagać w niedogodnościach życia codziennego seniorów. Na terenie Gminy Jawor działa Dzienny Ośrodek Wsparcia przy MOPS, w którym prowadzona jest Sala Dziennego Pobytu. Oferta w/w placówki skierowana jest przede wszystkim do osób starszych, samotnych, które nadal w miarę swoich możliwości chcą uczestniczyć w życiu społecznym. Uczestnicy Sali Dziennego Pobytu mają możliwość skorzystania z gorących posiłków świadczonych przez DOW. Mniej sprawni uczestnicy mogą skorzystać z pomocy w formie transportu z miejsca zamieszkania do placówki i z powrotem. Do zadań Dziennego Ośrodka Wsparcia należy w szczególności: integracja ze środowiskiem osób samotnych, starszych, udzielanie wsparcia o charakterze samopomocowym, pobudzanie aktywności społecznej osób i rodzin, udzielanie pomocy w formie poradnictwa dotyczącego możliwości rozwiązywania problemów życiowych i rodzinnych, 31

prowadzenie zajęć o charakterze rekreacyjno kulturalnym, organizacja czasu wolnego. Wykres 9. Liczba osób w Sali Dziennego Pobytu w latach 2011-2014. Liczba osób w Sali Dziennego Pobytu DOW w latach 2011-2014 20 15 16 18 20 15 10 5 0 Liczba osób w Sali Dziennego Pobytu 2011 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MOPS Jak widać na powyższym wykresie, liczba osób korzystających z Sali Dziennego Pobytu systematycznie wzrasta. Z 15 osób w 2011 roku do 20 osób w roku 2014. Z uwagi na coraz szybsze starzenie się społeczeństwa, wzrasta także zapotrzebowanie na pracę z ludźmi w podeszłym wieku. Konsekwencje socjalne starzenia się ludności mogą wiązać się ze wzrostem zapotrzebowania na usługi opiekuńcze. Należy zaznaczyć, że na terenie Gminy Jawor usługi opiekuńcze są przyznawane w szczególności: osobom starszym, samotnym, które z uwagi na swój wiek, stan zdrowia i brak wsparcia ze strony rodziny nie są w stanie samodzielnie zaspokajać swoich potrzeb, a opieka osób drugich jest im niezbędna. Tabela 6. Liczba i koszt przyznanych usług opiekuńczych w poszczególnych latach. Wyszczególnienie 2011 2012 2013 2014 Usługi opiekuńcze Koszty usług opiekuńczych 76 73 69 68 522 938 zł 469 048 zł 471 227 zł 492 905 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MOPS Jawor 32

Tabela 7. Liczba osób skierowanych do Domów Pomocy Społecznej oraz odpłatność Gminy za pobyt w latach 2011-2014 Wyszczególnienie 2011 2012 2013 2014 Liczba osób skierowanych do DPS Odpłatność Gminy za pobyt w Domu Pomocy Społecznej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MOPS Jawor. 22 27 37 42 468 043 zł 529 842 zł 629 358 zł 838 024 zł Z danych MOPS dotyczących korzystania z usług opiekuńczych wynika, że liczba osób, którym takie usługi zostały przyznane, z roku na rok systematycznie spada (tabela 6). W 2011 roku 76 osób korzystało z takiej formy wsparcia, natomiast w roku 2014 było to 68 osób. Spadek liczby świadczonych przy MOPS usług opiekuńczych może być spowodowany powstaniem prywatnych firm świadczących usługi opiekuńcze na terenie Gminy Jawor czy przyznawanymi przez tut. Ośrodek świadczeniami opiekuńczymi w postaci zasiłków dla opiekunów lub specjalnych zasiłków opiekuńczych. Zgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych z dnia 28 listopada 2003 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 114, 693.) zasiłki powyższe przysługują osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r. poz. 788, z późn. zm.11)) ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom, jeżeli nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Z posiadanych danych dotyczących liczby osób skierowanych do DPS oraz odpłatności, które ponosi gmina Jawor w związku z utrzymaniem osób skierowanych do w/w placówek wynika, że zapotrzebowanie na taką formę wsparcia ciągle wzrasta, a co za tym idzie wzrasta również zapotrzebowanie na środki finansowe, 33

które pozwalają na utrzymanie osób w Domu Pomocy Społecznej ( tabela 7). Przyczyną wzrostu zapotrzebowania na skierowanie do DPS jest wcześniej już wspomniane starzenie się lokalnej społeczności oraz problem z zapewnieniem odpowiedniej opieki osobom starszym przez najbliższe otoczenie. 34

2.7. Ochrona macierzyństwa W Polsce akty prawne dotyczące ochrony macierzyństwa wydano w 1919,1920 i 1924 roku. Po wojnie zwiększył się znacznie zakres ochrony macierzyństwa. Jednym z istotnych elementów w polityce społecznej i gospodarczej państwa jest kodeks pracy, który w 1974 r. (wielokrotnie nowelizowany) wprowadził dalsze uprawnienia przysługujące kobiecie pracującej. Przepisy prawa pracy przewidują zapewnienie m.in. trwałości stosunku pracy w okresie ciąży, urlopu macierzyńskiego i urlopu wychowawczego, zakaz zatrudniania kobiet w ciąży przy pracach uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia. Ochrona macierzyństwa gwarantuje też w związku z porodem płatny urlop macierzyński, ponadto kobiety mogą korzystać z 3-letniego urlopu wychowawczego do ukończenia przez dziecko 4 lat, zachowując ciągłość pracy. Rzeczpospolita Polska postanowieniem zawartym w art. 71 ust.1 Konstytucji z 1997r. zobowiązała się do uwzględniania dobra rodziny w polityce społecznej i gospodarczej. Artykuł ten stanowi, że prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych mają rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, a zwłaszcza rodziny wielodzietne i niepełne. Potrzeba ochrony macierzyństwa jest także jednym z celów pomocy społecznej. Wymieniona w ustawie o pomocy społecznej przesłanka,,ochrona macierzyństwa kierowana jest do kobiet posiadających dzieci i wiążą się z nią dwa istotne zagadnienia do którego momentu dziecko wymaga ochrony macierzyńskiej oraz jaka jest w tym zakresie sytuacja ojca dziecka. Potrzeba ta jest najistotniejsza w pierwszym okresie życia dziecka, tj. do 18 roku życia, a to znajduje odzwierciedlenie w unormowaniach prawnych. Ochrona macierzyństwa wspierana jest poprzez wypłacanie zasiłków rodzinnych oraz przewidzianych do nich dodatków, takich jak: z tyt. urodzenia dziecka, opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, samotnego wychowywania dziecka, a także świadczenia z funduszu alimentacyjnego dla osób niemogących wyegzekwować alimentów na dziecko. Najważniejsze zadanie rodziny to utrzymanie ciągłości biologicznej i kulturowej społeczeństwa, realizowanie zadań kontrolnych i socjalizacyjnych, zaspokajanie 35

potrzeb bytowych i emocjonalnych jej członków. Zatem rodzina jest zarówno instytucją formalną, jak i społeczną. Stanowi ona podstawową kwestię w polityce społecznej. Dlatego istotną rolę powinna odgrywać gmina poprzez utworzenie i zapewnienie odpowiedniej liczby miejsc w żłobkach i przedszkolach, aby dać matkom możliwość podjęcia zatrudnienia i jednocześnie szansę na poprawę sytuacji finansowej. Natomiast państwo powinno tworzyć takie warunki prawne, ekonomiczne oraz społeczne, aby zachęcać młodych ludzi do zakładania rodzin. 36

2.8. Rodziny z problemami opiekuńczo - wychowawczymi z dziećmi. Rodzina jest podstawową komórką społeczną spełniającą istotne funkcje mające na celu zaspokojenie potrzeb społecznych, psychicznych i emocjonalnych swoich członków. Środowisko rodzinne jest pierwszym środowiskiem wychowawczym w życiu dziecka. Składa się na nie: struktura rodziny, atmosfera wychowawcza w domu, poziom wykształcenia rodziców, sytuacja materialna i zdrowotna. Przyczyną złego funkcjonowania rodziny są zaburzenia równowagi systemu rodzinnego, które przejawiają się trudnościami w wypełnianiu ról społecznych przez poszczególnych członków rodziny. Najczęściej niezaradność rodziny w opiece i wychowaniu własnych dzieci łączy się z innymi dysfunkcjami, takimi jak uzależnienia od alkoholu i środków psychoaktywnych, przemoc domowa, nieprawidłowe pełnienie ról rodzicielskich, małżeńskich, zawodowych. Problemy wychowawcze z dziećmi ujawniają się w postaci zachowań buntowniczych, agresywnych, konfliktowych, łamania przez dzieci i młodzież panujących obyczajów, norm, wartości. Dzieci w wielu sytuacjach pozostawione są same sobie. Większość czasu wolnego spędzają na podwórku wśród rówieśników, częściej pojawiają się u nich problemy w szkole, a rodzice nie pomagają, lecz podwyższają wymagania w stosunku do ocen i zachowań dziecka lub też w ogóle przestają się nimi interesować. W konsekwencji dzieci odrzucone przez środowisko rodzinne szukają akceptacji wśród rówieśników, łączą się w grupy subkulturowe, zaczynają wagarować, uciekać z domu i popadać w konflikt z prawem. Rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczych zapewnia się wsparcie, które polega w szczególności na: analizie sytuacji rodziny i środowiska rodzinnego oraz przyczyn kryzysu w rodzinie, wzmocnieniu roli i funkcji rodziny, rozwijaniu umiejętności opiekuńczo-wychowawczych rodziny, podniesienie świadomości w zakresie planowania oraz funkcjonowania rodziny, przeciwdziałaniu marginalizacji i degradacji społecznej rodziny, dążeniu do reintegracji rodziny. 37