Niebo październikowe Gdy październik ciepło trzyma zwykle mroźna bywa zima... Po niezbyt ciepłym, kapryśnym okresie letnim nastała piękna złota polska jesień, którą też nazywa się babim latem. W powietrzu unoszą się nici pajęcze, a liście drzew i krzewów przybierają odcienie brązu, czerwieni i złota. Październik jest czasem wyciszenia i globalnego uspokojenia się atmosfery na półkuli północnej Ziemi i ustabilizowania się układu wyżowego z powodu niewielkich różnic miedzy temperaturą na północ i południe od równika - obszary północne Ziemi i nagrzany latem ocean nie zdążyły się jeszcze wychłodzić. Nastrój tego wyjątkowo pięknego czasu w roku oddają obrazy wybitnego polskiego artysty-malarza Józefa Chełmońskiego (1849-1914) Babie lato, Odlot bocianów i Żurawie. Z tych trzech wybraliśmy Babie lato. Babie lato Józefa Mariana Chełmońskiego (źródło: Wikipedia) Październikowe rozgwieżdżone noce są dość chłodne i dłuższe przebywanie pod gołym niebem nie jest już tak przyjemne, jak latem. Ale niebo to sowicie wynagradza... Na mapce przedstawiającej prawie połowę sklepienia niebieskiego 15 października o godzinie 21.01 widoczne są rysunki gwiazdozbiorów (podano ich łacińskie nazwy zgodnie z astronomiczną tradycją) a wśród nich są cztery gwiazdozbiory Zodiaku: Wodnik (Aquarius), Ryby (Pisces), Baran (Aries) i Byk (Taurus). Na tle gwiazdozbioru Ryb świeci Księżyc w pełni i stosunkowo blisko niego planeta Uran (Uranus). Mapka podzielona jest siatką współrzędnych horyzontalnych, a także zaznaczona jest kolorem czerwonym ekliptyka pozorna roczna droga Słońca,
przesuwającego się na tle gwiazd, gdy jego ruch rozważamy w odniesieniu do Ziemi. (źródło: Stellarium) Łatwo zauważyć, że ekliptyka przechodzi przez obszary zajmowane przez gwiazdozbiory Zodiaku, Księżyc jest od niej oddalony o około 8, a Uran wręcz usadowił się na niej. Systematycznymi obserwacjami nieba zajęli się Babilończycy, zamieszkujący tereny południowej Mezopotamii, już w połowie trzeciego tysiąclecia p.n.e. Wynikiem tych obserwacji było zdefiniowanie pojęcia ekliptyki i jej podział na 12 części, wzdłuż której ulokowali 12 znaków Zodiaku. W momencie ich wprowadzenia (około 700-600 p.n.e.) pokrywały się z gwiazdozbiorami o takich samych nazwach. Akadyjskie zapiski na tabliczkach klinowych obserwacji Nin-dar-anna, czyli Wenus, zawierają prognozy pogody, urodzajów i dziejowych wydarzeń (kataklizmów) oraz bardziej astronomiczne informacje dotyczące jej widoczności. Gwiazda Marduka wschodzący Saturn miał zapowiadać obfite plony, natomiast koniunkcja Aldebarana i Merkurego - śmierć panującego władcy Elamu... Najważniejszym źródłem babilońskiej astronomii jest MUL.APIN, które w dosłownym tłumaczeniu oznacza: Gwiazdy Pługa. Bez trudu można dziś odnaleźć te gwiazdy na niebie, ponieważ tworzą Wielki Wóz. MUL.APIN powstało około 1370 roku p.n.e. w regionie Assur.
Awers i rewers najstarszego zachowanego egzemplarza MUL.APIN z 686 roku p.n.e. przechowywanego w Muzeum Brytyjskim (źródło: z artykułu Andrzeja Cedzyńskiego, Wikipedia) **** Ponieważ większości gwiazdozbiorów widocznych na mapce poświęciliśmy już w poprzednich informatorach sporo naszej uwagi, więc teraz spróbujemy zachęcić naszych Czytelników do rozpoczęcia własnych w miarę systematycznych obserwacji nieba metodą i sprzętem zależnymi w głównej mierze od obiektu zainteresowania. Wiele osób decyduje się na zakupienie niedrogiej lunety, aby nawet z balkonu, czy ogródka popatrzeć na Księżyc, jasne planety i gwiazdy. Zazwyczaj do zakupionej lunety dołączony jest poradnik, niezwykle pomocny dla początkującego obserwatora nieba. Z pewnością znajdzie się w nim bardzo istotna rada aby zacząć właśnie od oglądania Księżyca. Warto zakupić Atlas Księżyca, aby można było z jego pomocą, zidentyfikować kratery, morza, pasma górskie... Po zastosowaniu lunet do obserwacji nieba, wielu wybitnych astronomów poświęciło swój czas na obserwacje Księżyca m in. gdański astronom Jan Heweliusz. Spośród atlasów Księżyca jego Selenografia należy do najwybitniejszych tego rodzaju dzieł. Nomogram faz Księżyca powinien także znaleźć się w biblioteczce obserwatora nieba. Wspomniany już kiedyś przez nas program komputerowy Stellarium, jest jakby domowym planetarium. Gdy zapowiada się pogodna noc można posłużyć się tym programem, aby zobaczyć, jak wygląda niebo danej nocy i czy warto się wybrać z teleskopem na obserwacje nieba na przykład poza miasto...
W obrębie zainteresowań miłośników astronomii jest też fotografowanie Księżyca, Słońca (z odpowiednim filtrem), planet oraz obiektów tzw głębokiego nieba (Deep Sky, Space). I tu znowu nie należy od razu podejmować się zadań zbyt trudnych na początek wystarczą zdjęcia Księżyca, które można wykonać aparatem fotograficznym tzw lustrzanką przyczepioną do okularu teleskopu lub nawet kamerką internetową, którą pozbawiamy delikatnie jej obiektywu i umieszczamy zamiast okularu w teleskopie, podłączając ją do komputera (laptopa). Aby były efekty takiego zestawu musimy jeszcze wybrać z licznych programów komputerowych jeden lub dwa np. FireCapture2.2 i SharpCap (oba są bezpłatne). A to, co oprócz sprzętu jest równie ważne to praktyka i wiedza zdobywana nie tylko przez praktykę ale i przez korzystanie z porad, których jest sporo w Internecie oraz w różnego rodzaju poradnikach. Astrofotografia może z czasem stać się pasją, a o to przecież chyba chodzi... Wielką pomocą początkującemu obserwatorowi nieba służyć może również wydawnictwo Urania - Postępy Astronomii nie tylko jego aktualne numery ale i archiwalne. **** KSIĘŻYC 1 października jest w nowiu, 9 w pierwszej kwadrze, 16 w pełni, a 22 w trzeciej kwadrze, 30 znowu w nowiu. 3 października, o godzinie 22:57 Księżyc spotka się z Wenus, a w 16 dni później, między godziną 1:27 a 2:38 wystąpi zjawisko zakrycia przez Księżyc gwiazdy γ Tau (z gwiazdozbioru Byka). Znaczenie naukowe obserwacji zakryć gwiazd przez Księżyc jest nadal duże ponieważ umożliwiają one dokładne określenie jego pozycji na niebie wśród gwiazd, a tym samym są podstawą do badania jego ruchu. Od początków zeszłego stulecia prowadzone są systematyczne obserwacje zakryciowe, w których niebagatelny udział mają miłośnicy astronomii. W ramach Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii działa Sekcja Obserwacji Pozycji i Zakryć z siedzibą w Łodzi. 31 października Księżyc znajdzie się w tym roku w największej odległości od Ziemi 406 661,3 km. 30 października o godzinie 3:00 następuje zmiana czasu z letniego na zimowy: cofamy wskazówki zegara (tradycyjnego) o godzinę. Komputery wykonują tę czynność za nas. SATURN w Wodniku świeci krótko po zachodzie Słońca nad południowozachodnim widnokręgiem. MARS w Strzelcu, samotny pośród gwiazd, zachodzi krótko przed godziną 21:00. JOWISZ w Pannie pojawia się na krótko przed wschodem Słońca nad południowo-wschodnim widnokręgiem. Dla Merkurego i Wenus nadal panują niekorzystne warunki obserwacyjne.
ISS Międzynarodowa Stacja Kosmiczna stale okrąża Ziemię, a jej załoga wykonuje różnorodne badania naukowe. W październiku będzie ją można kilkakrotnie zobaczyć na nocnym niebie. Pełną informację o liczbie i rodzaju zjawiska można znaleźć korzystając z programu internetowego Transit Finder.com. Ciekawy, dzienny przelot stacji, na tle Księżyca, czyli tranzyt, nastąpi 8 października o godzinie 16:44. Pas widoczności zjawiska zaznaczono na mapie. (źródło: program Transit-Finder) Jak będzie przebiegało to krótkotrwałe zjawisko ukazuje poniższy obrazek. Jest tylko jeden poważny szkopuł: przebiega ono w dzień i bez lunety (teleskopu) nie da się je zaobserwować. Dzienny przelot ISS na tle tarczy Księżyca 8 października. (źródło: Transit Finder)