9.6.2 Współpraca międzynarodowa w zakresie monitoringu jakości wód powierzchniowych Województwo dolnośląskie, z racji swojego położenia geograficznego, w obszarze wód powierzchniowych wystawione jest na oddziaływanie źródeł zanieczyszczeń pochodzących z terytorium państw graniczących Czech i Niemiec. Rzeka Nysa Łużycka stanowi granicę państwa od tzw. trójpunktu granicznego do ujścia do Odry. Rzeka Ścinawka na odcinku 23 km przepływa przez terytorium Czech. Obie rzeki choć w różnym stopniu narażone są na dopływ ścieków spoza terytorium Polski i wnoszą na jej teren określony ładunek zanieczyszczeń. NYSA ŁUŻYCKA Nysa Łużycka wypływa z południowo-zachodnich stoków Gór Izerskich, z rezerwatu przyrody na terenie Czech. Rzeka ta zbiera wody z obszaru 4 297 km2 i odprowadza do Odry w 542,4 km jej lewego brzegu. Długość Nysy wynosi 251,6 km. Górny odcinek o długości 53,8 km i powierzchni zlewni 375,3 km2 znajduje się na terenie Czech. Od km 197,8 Nysa Łużycka jest rzeką graniczną Polski i Niemiec. Nysa Łużycka wpływa na teren Polski z Czech na wysokości 230 m n.p.m. poniżej miasta Hradek. Na długim odcinku zbiera wody spływające potokami z Gór Izerskich i Gór Łużyckich. W rejonie Zittau zbiegają się granice trzech państw: Polski, Czech i Niemiec, rzeka przyjmuje kierunek południkowy i aż do ujścia płynie na północ, wyznaczając granice między Polską a Niemcami. Do Odry wpada na terenie województwa lubuskiego. Głównymi dopływami po stronie polskiej są: Miedzianka, Witka, Czerwona Woda, Jędrzychowicki Potok, a po stronie niemieckiej: Mandau i Pließnitz. W 2003 roku Nysę Łużycką kontrolowano w 6 przekrojach pomiarowych, od tak zwanego trójpunktu granicznego do przekroju w Pieńsku, w ramach monitoringu granicznego prowadzonego we współpracy z Niemcami. Podstawą prawną do prowadzenia monitoringu granicznego jest umowa z 19 maja 1992 roku między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o współpracy w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych. Program badań jakości wód granicznych ustalany jest w protokołach z narad polsko-niemieckiej Grupy Roboczej W2 Ochrona Wód Komisji ds. Wód
Granicznych. Wyniki badań są podstawą do opracowania wspólnej, polsko-niemieckiej oceny jakości wód granicznych. Monitoring wód Nysy Łużyckiej w przekroju trójpunktu granicznego realizowany był także we współpracy z Czechami. Podobnie badania wód Witki (dopływu Nysy Łużyckiej) w przekroju granicznym prowadzone były wspólnie z Czechami. Podstawą prawną do prowadzenia monitoringu granicznego z Republiką Czeską, jest umowa między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Republiki Czechosłowackiej o gospodarce wodnej na wodach granicznych z dnia 21 marca 1958 roku oraz Porozumienie Szczegółowe między Pełnomocnikiem Rządu Rzeczypospolitej Polskiej a Pełnomocnikiem Rządu Republiki Czeskiej do spraw gospodarki wodnej na wodach granicznych w sprawie jakości wód ważniejszych cieków granicznych z dnia 27 kwietnia 1990 r. Zakres badań jakości wód granicznych jest określony w Porozumieniu Szczegółowym Pełnomocników. W 2003 roku Nysę Łużycką i jej dopływy badano w następujących przekrojach pomiarowo-kontrolnych: - tzw. trójpunkt graniczny, km 197,0, - Drauensdorf, km 190,0, - Marienthal, km 177,0, - powyżej Zgorzelca, km 158,0, - poniżej Zgorzelca, km 150,0, - m. Pieńsk-Deschka, km 135,0; oraz jej dopływy: - Miedziankę, ujście do Nysy Łużyckiej km 0,3/186,7, - Witkę, m. Èernousy-Zawidów (punkt graniczny) km 10,9, - Witkę, ujście do Nysy Łużyckiej km 0,5/167,3,
- Czerwoną Wodę, ujście do Nysy Łużyckiej km 0,5/154,8. Jakość wód Nysy Łużyckiej płynącej wzdłuż zachodniej granicy powiatu zgorzeleckiego zależy od wielkości ładunków zanieczyszczeń dopływających z Czech, Polski i Niemiec. Ważniejszymi źródłami zanieczyszczeń wód Nysy Łużyckiej są ścieki bytowe i przemysłowe z miejscowości położonych w Czechach: Liberec, Hradek, w Polsce: Bogatynia, Zgorzelec, Pieńsk, w Niemczech: Zittau, Hirschfelde, Görlitz. Na terenie Polski głównymi źródłami zanieczyszczeń są: - ścieki komunalne odpływające z następujących ośrodków miejskich: Zgorzelec, Zawidów; z terenu gmin miejsko-wiejskich: Bogatynia, Pieńsk, - ścieki bytowe, wody kopalniane i wody deszczowe spływające z terenu zwałowiska zewnętrznego Kopalni Węgla Brunatnego Turów, - ścieki przemysłowe z Elektrowni Turów, - ścieki bytowe z gminy wiejskiej Sulików. Największymi oczyszczalniami ścieków eksploatowanymi na tym terenie są: - zmodernizowana, mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków o przepustowości 8 000 m3/d w Bogatyni, oczyszczone ścieki (Qśr = 5 000 m3/d) odprowadzane są do rzeki Miedzianki, - dwie mechaniczno-chemiczne oczyszczalnie wód kopalnianych z odkrywki I śr. 20 m3/min. oraz wód z odkrywki II śr. 30 m3/min. Kopalni Węgla Brunatnego Turów, - mechaniczno-chemiczna oczyszczalnia ścieków z Elektrowni Turów, oczyszczone ścieki w ilości około 30 000 m3/d odprowadzane są do Miedzianki i jej dopływów, - mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków bytowych z Elektrowni Turów (o przepustowości 900 m3/d), odprowadzanych do rzeki Miedzianki,
- mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia w Sieniawce (o przepustowości 487 m3/d) dla potrzeb miejscowości Sieniawka, Porajów, Kopaczów i dla przejścia granicznego; docelowo etap II przepustowość 898 m3/d, - mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia typu Bioblok MU o przepustowości 300 m3/d w Zawidowie, ścieki oczyszczone w ilości 200 m3/d odprowadzane są do potoku Kocia prawobrzeżnego dopływu Witki, - mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków komunalnych ze Zgorzelca o przepustowości 17 470 m3/d; zlokalizowana w Jędrzychowicach; oczyszczone ścieki w ilości 8 000 m3/d odprowadzane są do Jędrzychowickiego Potoku; - mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków z Pieńska oraz z niemieckich gmin Gross-Krauscha, Zodel i Deschka o przepustowości 2 000 m3/d, oczyszczone ścieki w ilości 1 100 m3/d odprowadzane są do Nysy Łużyckiej; planowana jest modernizacja oczyszczalni. W Kopalni Węgla Brunatnego Turów na bieżąco realizowana jest rozbudowa systemów sprowadzeń rurowych i lokalnych osadników w celu wyeliminowania niekontrolowanych spływów wód opadowych, zanieczyszczonych zawiesiną pochodzenia mineralnego. Nysa Łużycka wpływa na teren Polski już znacznie zanieczyszczona, chociaż w ostatnich latach zaobserwować można pewną stabilizację wartości charakterystycznych parametrów zanieczyszczenia. Dla większości badanych parametrów obserwuje się spadek wartości charakterystycznych w ostatnim dziesięcioleciu. Porównując wyniki badań w trójpunkcie granicznym i w ostatnim punkcie pomiarowokontrolnym na terenie województwa w Pieńsku odnotowano wyraźne obniżenie się poziomu zanieczyszczeń wzdłuż biegu rzeki. ŚCINAWKA Rzeka Ścinawka bierze początek na terenie Polski w Górach Wałbrzyskich, w okolicy wsi Kamionki. Poniżej Golińska rzeka wpływa na terytorium Czech, które opuszcza powyżej Tłumaczowa. Odtąd, aż do ujścia do Nysy Kłodzkiej w 124,0 km tej rzeki, jako jej lewobrzeżny dopływ, przepływa przez terytorium
Polski. Sumaryczna długość odcinków rzeki znajdujących się na terenie Polski wynosi 40,9 km (całkowita długość to 62,0 km). Zlewnia rzeki jest zróżnicowana. Początkowo Ścinawka zbiera wody z terenów górskich i podgórskich zlokalizowanych w rejonie Gór Wałbrzyskich i Kamiennych. W tej części zlewni zlokalizowane są m.in. miejscowości Sokołowsko i Mieroszów. Po przepłynięciu przez Czechy, rzeka wpływa na tereny rolnicze położone w okolicach miejscowości Ścinawki, stając się jednocześnie odbiornikiem wód dopływów, pochodzących z rejonów turystyczno-wypoczynkowych, m.in. Radkowa i Wambierzyc. Do Ścinawki uchodzą również cieki wodne z okolic Nowej Rudy. Jakość wody w rzece kontrolowana była w 2003 r. w 3 przekrojach pomiarowo-kontrolnych: - poniżej Golińska, km 46,3 (punkt graniczny), - powyżej Tłumaczowa, km 25,2 (punkt graniczny), - ujście do Nysy Kłodzkiej, km 0,5. Na terytorium Polski Ścinawka jest odbiornikiem ścieków z: - mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków w Sokołowsku (ilość odprowadzanych ścieków 1 130 m3/d); oczyszczalnia jest przeciążona i przewidziana do likwidacji, w przyszłości ścieki kierowane będą do oczyszczalni w Golińsku, - mechaniczno-biologicznej, z podwyższonym stopniem usuwania biogenów, oczyszczalni ścieków w Golińsku o przepustowości 950 m3/d (ilość odprowadzanych ścieków po oczyszczeniu biologicznym 485 m3/d), - grupowej, mechaniczno-biologicznej, z podwyższonym stopniem usuwania biogenów, oczyszczalni ścieków w Ścinawce Dolnej o przepustowości 6000 m3/d (ilość odprowadzanych ścieków 4 900 m3/d). Na terytorium Czech głównym źródłem zanieczyszczeń są ścieki z miasta Broumov. W badanych przekrojach pomiarowo-kontrolnych, zarówno w punktach granicznych, jak i w przekroju ujściowym, stwierdzono wody
charakterystyczne dla III klasy jakości wód powierzchniowych. O klasyfikacji rzeki decydowały najczęściej związki biogenne (a w tej grupie wskaźników głównie fosforany, a także fosfor ogólny, azotany i azotyny) oraz zanieczyszczenia bakteriologiczne. Przeanalizowane zostały również zmiany w wieloleciu charakterystycznych wskaźników zanieczyszczenia: BZT5, fosforanów i azotanów w przekrojach granicznych. W obu badanych przekrojach obserwuje się obniżanie wartości charakterystycznych tych wskaźników w ostatnim dziesięcioleciu. Ich wartości bezwzględne są nieznacznie wyższe w przekroju powyżej Tłumaczowa, po wpłynięciu rzeki z Czech na teren Polski. O ile wartości BZT5 i azotanów pozostają na względnie niskim poziomie, to stężenia fosforanów w obu punktach są wysokie na poziomie IV i V klasy jakości wód powierzchniowych. W związku z tym, że Ścinawka jest rzeką graniczną, prowadzona jest współpraca z czeskimi służbami ochrony środowiska z okręgu Hradec Kralove i Liberec. Na spotkaniach, które odbywają się jeden raz w roku, poruszane są wszystkie zagadnienia związane z ochroną środowiska. Istnieje zintegrowany system powiadamiania na wypadek poważnych awarii strony mają obowiązek wzajemnie powiadamiać się o wystąpieniu awarii mogących mieć wpływ na pogorszenie stanu środowiska.