Ks. Adam Piekarzewski SDB ZARYS HISTORYCZNY ZIEMI ŚWIĘTEJ Okres Mezolitu (11000-7000 p.n.e.) Z tego okresu pochodzi wieża w Jerycho. ok. 3000 p.n.e. Semici (ludy posługujące się językami z rodziny semickiej, umownie: potomkowie jednego z synów Noego Sema) zaczynają osiedlać się w Palestynie. Pismo Święte nazywa ich Kananejczykami, a ziemię Palestyny Kanaanem (nazwa oznacza: kraj niski, nizinny). Inaczej niż w Egipcie, czy Mezopotamii, w Kanaanie nie powstaje jedno imperium, ale ostają się liczne, niezależne miasta-państwa. ok. 1850 p.n.e. W czasie jednej z migracji semickich, do Kanaanu przybywa Abraham z Ur w Mezopotamii. Rozpoczyna się okres patriarchów. ok. 1700 p.n.e. Potomkowie Abrahama na czele z Jakubem osiedlają się w Egipcie. W toku historii Izraelici zostają zredukowani do stanu niewolnictwa. XIII w. p.n.e. Izraelici pod wodzą Mojżesza opuszczają Egipt. Po 40-letniej tułaczce przez pustynię docierają do ziemi Kanaan. Mojżesz spogląda na Ziemię Obiecaną z góry Nebo i umiera. 1
Naród wybrany pod wodzą Jozuego przeprawia się przez Jordan i zdobywa szereg miast-państw kananejskich (pierwszymi były Jerycho i Aj zob. problem istnienia Jerycha w XIII w. p.n.e.). W Gilgal po raz pierwszy obchodzona jest uroczysta Pascha w Ziemi Obiecanej. Dolinę Nadmorską zajmują Filistyni, z którymi Izraelici będą się zmagać jeszcze długi czas. Po podbiciu Ziemi Obiecanej Jozue dzieli ją między 12 pokoleń Izraela (zob. problem z całościowym podbiciem Ziemi Świętej). Rozpoczyna się okres Sędziów. ok. 1030 p.n.e. Ostatni Sędzia, Samuel, namaszcza pierwszego króla Izraela Saula rozpoczyna się okres monarchii (księgi Samuela i Królewskie). Saul w końcu ginie w bitwie z Filistynami. ok. 1010 p.n.e. Kolejnym królem zostaje Dawid. Najpierw panuje w Hebronie 7 lat, a następnie przenosi stolicę do Jerozolimy (ok. 1000 r. p.n.e.), gdzie panuje kolejne 33 lata. Dawid jest wspaniałym królem, pomimo swoich grzechów (Batszeba). Myśli nawet o budowie świątyni, ale Bóg ma inne plany. ok. 970 p.n.e. Na tron wstępuje syn Dawida Salomon. W Jerozolimie wznosi świątynię; jest doskonałym zarządcą i słynie z mądrości. Panuje ok. 40 lat. 2
ok. 930 p.n.e. Po śmierci Salomona władza królewska należy do jego syna Roboama. Pogłębiający się kryzys, wywołany nadmiernymi obciążeniami poddanych, doprowadza do buntu 10 północnych pokoleń pod wodzą Jeroboama. W wyniku buntu państwo dzieli się na dwa królestwa: północne (tzw. Królestwo Izraela) i Południowe (tzw. Królestwo Judy). Rozdział pociągnął za sobą osłabienie nie tylko polityczne, ale i religijne w Królestwie Izraela utworzono dwa sanktuaria (Betel na południu i Dan na północy), by ludzie nie uczęszczali na pielgrzymki do świątyni jerozolimskiej. 721 p.n.e. Upada Królestwo Izraela (północne) podbite przez Asyrię (wojska pod wodzą Sennacheryba). Część ludności zostaje uprowadzona do Asyrii (zob. polityka asyryjska/babilońska po podboju). 587 p.n.e. Upada Królestwo Judy (południowe) podbite przez wojska babilońskie pod wodzą Nabuchodonozora. Świątynia w Jerozolimie zostaje zniszczona, a Naród Wybrany idzie na 40- letnią niewolę do Babilonii. 539 p.n.e. Imperium babilońskie podbijają Medowie. Rozpoczyna się tzw. okres perski. Król Cyrus Wielki wydaje dekret o tolerancji kultu. Dzięki temu Izraelici mogą powrócić do 3
Ziemi Obiecanej. W pierwszym rzędzie repatrianci chcą odbudować Jerozolimę i świątynię. Dochodzi jednak do wewnętrznych konfliktów. W tym czasie odłączają się Samarytanie, którzy na górze Garizim budują swoją świątynię. 520 p.n.e. Dopiero w tym roku rusza odbudowa świątyni, która kończy się po ok. 5 latach. Reforma kultu związana jest z działaniem dwóch ważnych proroków tego okresu: Ezdrasza i Nehemiasza. Pogłębia się wzajemna wrogość z Samarytanami. 333 p.n.e. Imperium perskie zostaje podbite przez genialnego wodza macedońskiego, Aleksandra Wielkiego. Rozpoczyna się okres hellenistyczny silne wpływy kultury greckiej. 323 p.n.e. Umiera Aleksander Wielki, a imperium zostaje podzielone pomiędzy generałów. Palestyna przypada w udziale Ptolemeuszom władcom Egiptu, którzy generalnie są tolerancyjni wobec religii i zwyczajów żydowskich. 198 p.n.e. Po zbrojnych przetargach Ziemia Święta przechodzi w ręce Seleucydów władców Azji Mniejszej. Następują czasy agresywnej hellenizacji (język, ubiór, zwyczaje, budowle). 4
175 p.n.e. Władzę obejmuje Antioch IV Epifanes, który słynie z prześladowań żydowskich zwyczajów i religii. 167 p.n.e. Władca posuwa się aż do zbeszczeszczenia świątyni jerozolimskiej. Naród izraelski podrywa się do walki pod wodzą Matatiasza z Modin i jego pięciu synów, zwanych Machabeuszami. 165 p.n.e. Powstańcy zdobywają Jerozolimę i oczyszczają świątynię, której poświęcenie odbywa się rok później. Święto Chanuka ( święto świateł ) jest owocem tych wydarzeń: niewielka ilość poświęconej oliwy paliła się w świątyni przez 8 dni. 152 p.n.e. Władzę w Palestynie przejmuje dynastia Hasmoneuszy (judejski ród kapłański). Syria zmuszona zostaje uznać niepodległość narodu żydowskiego. 63 p.n.e. Rzymianie pod wodzą Pompejusza wkraczają do Palestyny. Rozpoczyna się tzw. okres rzymski. Zwierzchnikiem podbitej Palestyny zostaje Idumejczyk Antypater, a jego synowie: Fazael i Herod sprawują władzę nad Judeą i Galileą. 5
40 p.n.e. Herod Wielki zostaje mianowany królem Judei. Jest bardzo sprytnym i przebiegłym władcą. Wytraca swoich przeciwników (m.in. trzech własnych synów). Panuje 33 lata, rozbudowuje miasta (m.in. Cezareę, Samarię i Jerycho), buduje twierdze (Masadę, Macheront, Herodium). Wznosi pałace (np. letni pałac pod Jerycho), a dla przypodobania się Żydom, którzy szczerze go nienawidzą, podejmuje się wielkiego projektu świątyni jerozolimskiej prace rozpoczęto w roku 20 p.n.e., a zakończono dopiero w 63 n.e. 7/6 p.n.e. Narodziny Jezusa w Betlejem. Tradycyjna data 1 r. n.e. to wynik pomyłki, jakiej dopuścił się mnich Dionizjusz Mniejszy, który na polecenie papieża Jana I miał w 525 r. ustalić datę narodzenia Mesjasza. 4 p.n.e. W swoim pałacu w Jerycho umiera Herod Wielki. Zostaje pochowany w swojej twierdzy Herodion. Królestwo zostaje podzielone między trzech jego synów: Archelausa, Antypasa i Filipa. Herod Antypas znany jest z historii ewangelicznej o ścięciu Jana Chrzciciela to on swojemu bratu Filipowi zabrał żonę. 6 n.e. Po wygnaniu Archelausa Judeą rządzą prokuratorzy rzymscy. 6
26 n.e. Poncjusz Piłat na okres ok. 10 lat zostaje prokuratorem Judei. ok. 30 n.e. Jezus zostaje skazany na śmierć krzyżową. 66 n.e. Ostatni rzymski prokurator, Gesjusz Florus rabuje skarbiec świątyni jerozolimskiej. Rozpoczyna się żydowskie powstanie, na czele którego staje Eleazar, natomiast Galilea powierzona zostaje Józefowi, synowi Matatiasza. Józef w końcu dopuszcza się zdrady i przez to zachowuje życie. Dzięki temu powstaje dzieło De bello judaico (O wojnie żydowskiej, Józefa Flawiusza). 70 n.e. Upada Jerozolima, świątynia zostaje spalona a naród zdziesiątkowany i poddany w niewolę. Wiele tysięcy Żydów wywieziono do Rzymu. W Palestynie walczy rzymski legion X Legio Fretensis. Wraz z definitywnym zniszczeniem świątyni przeobrażeniu ulega kult, który od teraz mocno akcentuje synagogę, jako miejsce studiowania Tory. 73 n.e. Upada ostatni, symboliczny bastion żydowskiej rewolucji: twierdza Masada. Judea znowu staje się rzymską prowincją, pod rządami stacjonującego w Cezarei gubernatora. 7
98 n.e. W miejscowości Jamnia (Jawne) rabini ustanawiają oficjalny kalendarz świąt Narodu Wybranego oraz określają kanon Tanach, czyli Biblii Hebrajskiej (24 księgi: Prawo Tora, Prorocy Newiim, Pisma Ketuwim). 132 n.e. Cesarz Hadrian postanawia odbudować Jerozolimę, ale jako miasto rzymskie. Wybucha powstanie żydowskie pod wodzą Szymona Bar Kochby. Po trzech latach walk, powstanie zostaje stłumione a cesarz realizuje swój pomysł. Powstaje Aelia Capitolina. Żydzi mogą wejść do miasta tylko raz w roku, by przy Ścianie Płaczu opłakiwać świątynię, na miejscu której cesarz wznosi posąg Jowisza. 313 n.e. Edykt mediolański cesarza Konstantyna Wielkiego ustanawia chrześcijaństwo jako pełnoprawną, urzędową religię cesarstwa rzymskiego. W Ziemi Świętej, za sprawą matki Konstantyna, św. Heleny, powstają piękne bazyliki (Boży Grób, Betlejem, Góra Oliwna) oraz wiele innych kościołów. 451 n.e. Jerozolima staje się siedzibą patriarchatu. 614 n.e. Najazd Persów na Palestynę pod wodzą Kosroe II. Zniszczeniu ulega wiele kościołów. 8
629 n.e. Cesarz Herakliusz odnosi zwycięstwo nad Persami i odzyskuje skradzione relikwie Krzyża Św. 638 n.e. Najazd arabskich muzułmanów na Palestynę. Jerozolima jest nazywana przez nich El-Quds ( Święte ). Rozpoczyna się tzw. okres arabski. 692 n.e. Rozpoczęcie budowy meczetów na wzgórzu świątynnym w Jerozolimie: Skały i el-aqsa. Chrześcijanie cieszą się względną swobodą religijną. 905 n.e. Władzę nad Palestyną przejmują Fatymidzi egipscy. Chrześcijanie zaczynają odczuwać trudności m.in. w pielgrzymowaniu do świętych miejsc. 1009 n.e. Kalif Hakim burzy bazylikę Bożego Grobu i nakazuje spalenie wszystkich chrześcijańskich kościołów. Siłą nawraca chrześcijan na Islam. Po śmierci Hakima Boży Grób zostaje odrestaurowany, ale po niedługim czasie znów popada w ruinę. 1096 n.e. Pierwsza wyprawa krzyżowa jako odpowiedź na głos papieża. Rozpoczyna się okres wypraw krzyżowych. 9
1099 n.e. Wojska krzyżowców zdobywają Jerozolimę. Ustanowione zostaje Królestwo Jerozolimskie, które przetrwa prawie sto lat. Pierwszym królem zostaje Baldwin I. Kolejne wyprawy krzyżowe (było ich łącznie dziewięć) umacniają pozycję Europy na Bliskim Wschodzie. Krzyżowcy odbudowują wiele świątyń, w tym Grób Boży. 1187 n.e. Przegrana bitwa krzyżowców z Saladynem pod Hattin. Rozpoczyna się kolejny podbój Palestyny przez Islam. 1291 n.e. Pada ostatnia twierdza krzyżowców w Akko. Kończy się tym samym okres wypraw krzyżowych. Palestyna przechodzi w rękę egipskich Mameluków. Zaczyna się czas upadku i nędzy. 1516 n.e. Sulejman Wspaniały, władca Imperium osmańskiego wypędza Mameluków z Palestyny. Terytorium na 400 lat przechodzi w ręce Turków. 1542 n.e. Sulejman Wspaniały wznosi wokół Jerozolimy potężne mury (zachowane do dzisiaj). Turcy chętnie sprzedają chrześcijanom miejsca święte. Z racji lepszych kontaktów w Istambule, Grecy prawosławni wykupują większość. Powstaje tzw. status quo. 10
1897 n.e. Początek międzynarodowego ruchu syjonistycznego, który zapoczątkowuje Teodor Herzel. Wzrasta napływ ludności żydowskiej do Palestyny. 1917 n.e. Armia brytyjska zdobywa Palestynę. Rozpoczyna się tzw. okres Mandatu Brytyjskiego. Jest to czas rozwoju gospodarczego i dalszego napływu ludności żydowskiej, głównie z Europy. Te gwałtowne imigracje doprowadzają do konfliktów z ludnością palestyńską. 1948 n.e. Wybuch wojny izraelsko-palestyńskiej po ogłoszeniu powstania państwa Izrael (14 maja). Pierwszym premierem zostaje Dawid Ben Gurion. 1949 n.e. Rozejm rodyjski, w wyniku którego Palestyna zostaje podzielona pomiędzy nowo powstałe państwo Izrael i sprzymierzeńców sprawy palestyńskiej: Jordanię i Egipt. Jordania anektuje Samarię i Judeę, a Egipt Strefę Gazy. Izrael rozpoczyna wzmacnianie swojej pozycji gospodarczej, demograficznej i militarnej. 1963 n.e. W pielgrzymce do Ziemi Świętej przybywa ks. abp Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II. 11
1967 n.e. W wyniku wojny sześciodniowej Izrael wypiera Egipt za Kanał Sueski, a Jordanię za Jordan. 1973 n.e. Po 20-dniowej tzw. wojnie Jom Kippur, Izrael zabiera Syrii część wzgórz Golan. 1980 n.e. Izrael podpisuje układ pokojowy z Egiptem. 1993 n.e. Szymon Peres, w imieniu Izraela, i Jaser Arafat, w imieniu Organizacji Wyzwolenia Palestyny, podpisują tzw. Porozumienie z Oslo, które otwiera drogę do utworzenia Autonomii Palestyńskiej na Zachodnim Brzegu Jordanu i w Strefie Gazy. 2000 n.e. Jubileuszowa pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Ziemi Świętej. 2004 n.e. Premier Ariel Szaron rozpoczyna budowę muru bezpieczeństwa, mającego oddzielić terytorium Autonomii Palestyńskiej od terytorium Izraela. 2009 n.e. Pielgrzymka papieża Benedykta XVI do Ziemi Świętej. 12