RAPORT O POMOCY DE MINIMIS W POLSCE UDZIELONEJ PRZEDSIĘBIORCOM W 2011 ROKU

RAPORT O POMOCY DE MINIMIS W POLSCE UDZIELONEJ PRZEDSIĘBIORCOM W 2011 ROKU Warszawa, październik 2012 roku

Raport został opracowany przez Departament Monitorowania Pomocy Publicznej UOKiK 2

SPIS TREŚCI I. WSTĘP POMOC DE MINIMIS I KOMPETENCJE PREZESA UOKIK...4 II. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA...7 III. POMOC DE MINIMIS W UJĘCIU PRZEKROJOWYM... 10 III. POMOC DE MINIMIS W UJĘCIU PRZEKROJOWYM... 10 1. Pomoc de minimis w podziale według form pomocy... 10 2. Pomoc de minimis w podziale według źródła pochodzenia pomocy... 13 3. Pomoc de minimis w podziale według instytucji udzielających pomocy... 14 4. Pomoc de minimis w podziale według podstaw prawnych... 17 5. Pomoc de minimis w podziale według wielkości beneficjentów... 18 6. Pomoc de minimis w podziale według województw... 20 IV. PODSUMOWANIE... 24 3

I. WSTĘP POMOC DE MINIMIS I KOMPETENCJE PREZESA UOKIK Zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu do pomocy de minimis 1 pomoc, której wartość dla danego beneficjenta w okresie trzech kolejnych lat kalendarzowych nie przekracza 200 tys. euro (lub 100 tys. euro w sektorze transportu drogowego), czyli tzw. pomoc de minimis, nie wpływa na handel między państwami członkowskimi i/lub nie zakłóca bądź nie zagraża zakłóceniem konkurencji i dlatego nie podlega przepisom art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) 2. W związku z tym pomoc de minimis nie jest szczegółowo omawiana w sporządzanym corocznie przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Raporcie o pomocy publicznej. Ze względu jednak na to, że co roku łączna wartość pomocy de minimis jest stosunkowo duża (w roku 2011 wyniosła 3 446,6 mln zł) 3, Prezes UOKiK od 2008 roku przygotowuje odrębny raport dotyczący tej pomocy. Niniejszy raport dotyczy pomocy de minimis udzielonej przedsiębiorcom w 2011 roku. Jednocześnie należy wyjaśnić, iż niniejszy raport dotyczy wszelkiej pomocy udzielanej zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1998/2006 w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu do pomocy de minimis. Biorąc pod uwagę fakt, iż rozporządzenie to, co do zasady, stosuje się również do pomocy w sektorze przetwarzania i wprowadzania do obrotu produktów rolnych 4, niniejsze opracowanie obejmuje również pomoc w tych sektorach. Raport nie uwzględnia natomiast pomocy de minimis w rolnictwie i rybołówstwie, o której mowa w rozporządzeniu Komisji nr 1535/2007 z dnia 20 grudnia 2007 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy de minimis w sektorze produkcji rolnej 5, która jest monitorowana przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) Nr 1998/2006 w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu do pomocy de minimis: łączna kwota pomocy de minimis dla danego beneficjenta nie może przekroczyć 200 tys. euro w okresie trzech kolejnych lat podatkowych 6 (uwzględnia się wszelką pomoc de minimis otrzymaną przez danego przedsiębiorcę, niezależnie od jej źródła i przeznaczenia), 1 Dz. Urz. UE L Nr 379 z dnia 28 grudnia 2006 roku. Artykułom 87 i 88 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) odpowiadają obecnie artykuły 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). 2 Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej - Dz.Urz. UE C 83 z dnia 30 marca 2010 roku. Z dniem 1 grudnia 2009 roku w związku z wejściem w życie Traktatu z Lizbony (Traktat zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską - Dz.Urz. UE C 306 z dnia 17 grudnia 2007 roku) nastąpiła zmiana nazwy Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) oraz zmiana numeracji jego artykułów. Artykuł 107 TFUE odpowiada dawnemu artykułowi 87 TWE. 3 Wszystkie dane liczbowe dotyczące pomocy de minimis udzielonej w 2011 roku zostały przedstawione według stanu na dzień 30 kwietnia 2012 roku. 4 Wyjątki w tym zakresie określone zostały w art. 1 ust. 1 lit. c podpunkt i) oraz ii) rozporządzenia Komisji (WE) Nr 1998/2006 w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu do pomocy de minimis. 5 Dz. Urz. UE L Nr 337 z dnia 21 grudnia 2007 roku. 6 W przypadku podmiotów działających w sektorze transportu drogowego limit ten wynosi 100 tys. euro. 4

pomocy de minimis nie może otrzymać przedsiębiorca zagrożony w rozumieniu wytycznych wspólnotowych dotyczących pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw 7, pomoc de minimis musi być przejrzysta, tzn. musi istnieć możliwość obliczenia ex ante ekwiwalentu dotacji brutto bez potrzeby przeprowadzania oceny ryzyka, w niektórych sektorach możliwość udzielania pomocy de minimis podlega szczególnym zasadom, wykluczającym lub ograniczającym możliwości jej udzielania (dotyczy to produkcji rolnej, rybołówstwa, akwakultury, transportu i górnictwa węgla) 8. Zgodnie z art. 3 rozporządzenia 1998/2006 przed przyznaniem pomocy de minimis państwo członkowskie musi uzyskać od podmiotu ubiegającego się o tą pomoc oświadczenie w formie pisemnej lub elektronicznej na temat wszelkiej pomocy de minimis przyznanej mu w ciągu bieżącego roku oraz dwóch poprzedzających go lat. Zobowiązanie to wpisane zostało do art. 37 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej 9, wedle którego przedsiębiorca ubiegający się o pomoc de minimis ma obowiązek przedstawienia wszystkich zaświadczeń (lub oświadczenia) o wielkości takiej pomocy otrzymanej w powyższym okresie lub oświadczenia o jego nieotrzymaniu. Zaświadczenia de minimis, o których szczegółowo mowa w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 marca 2007 r. w sprawie zaświadczeń o pomocy de minimis i pomocy de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie 10, wydawane są beneficjentowi przed podmiot udzielający tego rodzaju wsparcia na podstawie art. 5 ust. 3 ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej. Służą one weryfikowaniu nieprzekraczania przez przedsiębiorcę właściwych limitów, o których mowa była wcześniej. W sytuacji, gdy limit ten zostałby przekroczony, organ, do którego zwrócił się wnioskodawca, zobowiązany jest do odmówienia udzielenia takiej pomocy. Zadaniem Prezesa UOKiK w zakresie pomocy de minimis jest przede wszystkim monitorowanie udzielania tej pomocy, to jest gromadzenie przesyłanych sprawozdań o udzielonej pomocy de minimis. Ponadto Prezes UOKiK realizuje obecnie projekt utworzenia centralnego rejestru pomocy de minimis, tj. centralnej, na bieżąco aktualizowanej bazy danych (której rolę pełnić będzie aplikacja SHRIMP) o udzielonej pomocy de minimis, która umożliwi podmiotom udzielającym pomocy de minimis weryfikowanie bezpośrednio przed udzieleniem tej pomocy (na zasadzie dostępu on-line) 7 Dz. Urz. UE C Nr 244 z dnia 1 października 2004 roku. 8 Ponadto od kilku miesięcy na podstawie rozporządzenia Komisji (UE) nr 360/2012 z dnia 25 kwietnia 2012 roku w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis przyznawanej przedsiębiorstwom wykonującym usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym (Dz. Urz. UE L 114 z dnia 26 kwietnia 2012 roku) udzielać można nowego rodzaju pomocy de minimis związanej ściśle z dofinansowywaniem usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym. Limit dla tego rodzaju wsparcia wynosi 500 tys. euro na 3 lata budżetowe i związany jest ściśle z usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym. W związku jednak z tym, że ten rodzaj pomocy de minimis wprowadzony został w roku 2012, niniejsze opracowanie nie zawiera informacji na temat tego rodzaju wsparcia. 9 Dz. U. z 2007 r. Nr 59, poz. 404, z późn. zm. 10 Dz.U. z 2007 r., Nr 53, poz. 354, z późn. zm. 5

wielkości pomocy de minimis otrzymanej już przez beneficjenta, a w konsekwencji możliwości udzielenia mu kolejnej pomocy przy uwzględnieniu obowiązującego limitu. Ponadto, rola Prezesa UOKiK w zakresie pomocy de minimis sprowadza się do zapewnienia zgodności tej pomocy z przepisami rozporządzenia Komisji (WE) Nr 1998/2006 i obejmuje m.in.: - aktywne uczestnictwo w procesie legislacyjnym w odniesieniu do aktów prawnych będących podstawami prawnymi udzielania pomocy de minimis (zgłaszanie uwag i projektów sformułowań konkretnych przepisów), - zgłaszanie w terminie 14 dni zastrzeżeń do projektów programów pomocy de minimis w zakresie przejrzystości planowanej pomocy, - zgłaszanie organom udzielającym pomocy de minimis informacji o zidentyfikowanych nieprawidłowościach w udzielaniu (niezgodność z przepisami rozporządzenia Komisji (WE) Nr 1998/2006) oraz jej sprawozdawaniu (brak sprawozdań, przekraczanie limitów, niezgodności z zaświadczeniami de minimis). Niniejszy raport został opracowany na podstawie informacji zawartych w sprawozdaniach przekazywanych do Prezesa UOKiK przez podmioty udzielające pomocy. Przy sporządzaniu niniejszego raportu przyjęto metodologię analogiczną do zastosowanej przy opracowaniu Raportu o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2010 roku. 6

II. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Tabela 1. Statystyka ogólna 2011 Liczba podmiotów, które udzieliły pomocy de minimis 2,6 tys. Liczba beneficjentów, którzy otrzymali pomoc 130 tys. Liczba przypadków pomocy 500 tys. * Liczba przypadków przypadających średnio na jednego beneficjenta 4 Wielkość pomocy de minimis przypadająca średnio na jednego beneficjenta 26 tys. zł (6 tys. euro) *Liczba przypadków pomocy jest ok. czterokrotnie wyższa od liczby beneficjentów, m.in. z następujących względów: możliwości korzystania przez jednego beneficjenta z wielu źródeł pomocy, finansowania pomocy zarówno ze źródeł krajowych jak i zagranicznych wykazywania 4 razy w roku (na dzień udzielenia) pomocy w formie ustawowego zwolnienia osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą z podatku od nieruchomości możliwości dokonywania korekt ujemnych przez organy podatkowe w przypadku niewywiązania się przez beneficjenta z układu ratalnego spłaty podatku wynikającego z decyzji. Tabela 2. Wartość pomocy de minimis udzielonej przedsiębiorcom w 2011 roku mln zł mln euro Ogólna wartość pomocy de minimis 3 446,6 836,6 Analiza sprawozdań podmiotów udzielających pomocy wykazała, że ogólna wartość pomocy de minimis udzielonej w 2011 roku wyniosła 3 446,6 mln zł, co stanowi 836,6 mln euro (przyjmując średni kurs z 2011 roku: 1 euro = 4,1198 zł). Do roku 2010 występował stały wzrost pomocy de minimis, co widać na wykresie 2, przedstawiającym wielkość tej pomocy w latach 2006-2011. W 2009 roku jej wartość była niemal 3-krotnie wyższa (wzrost o 187,6 proc.) niż w roku poprzednim, a w 2010 roku zwiększyła się o dalsze 38,5 proc. Natomiast w roku 2011 wartość pomocy de minimis zmniejszyła się o ok. 1/4 w porównaniu z rokiem poprzednim, wracając tym samym do wielkości porównywalnej z rokiem 2009. Przyczyną bardzo szybkiego wzrostu pomocy de minimis do roku 2010 mogło być przede wszystkim rozpoczęcie, a następnie kontynuowanie, udzielania pomocy z nowych źródeł, często współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej oraz wygaśnięcie niektórych 7

programów pomocowych, których instrumenty wsparcia objęte wcześniej tymi programami były następnie realizowane jako pomoc de minimis. Natomiast po szczytowym roku 2010, kiedy to zawarta została bardzo duża ilość umów związanych ze wsparciem z funduszy unijnych, w roku 2011 nastąpił spadek wielkości pomocy. Wykres 1. Wartość pomocy de minimis udzielonej w latach 2006-2011 Porównanie wielkości udzielonej pomocy publicznej spełniającej przesłanki art. 107 TFUE i pomocy de minimis pozwala dostrzec, że pomocy de minimis udziela się zdecydowanie mniej, co jest zrozumiałe ze względu na ograniczenie wielkości pomocy de minimis możliwej do otrzymania przez jednego przedsiębiorcę. W latach 2006-2010 wartość pomocy de minimis stanowiła od 8 do 16 proc. całkowitej wartości pomocy udzielanej przedsiębiorcom ze środków publicznych. W roku 2011 jej udział wyniósł prawie 14 proc. 8

Wykres 2. Wartość pomocy publicznej spełniającej przesłanki art. 107 TFUE i pomocy de minimis udzielonej w latach 2006-2011 9

III. POMOC DE MINIMIS W UJĘCIU PRZEKROJOWYM 1. Pomoc de minimis w podziale według form pomocy W niniejszym opracowaniu dokonano analizy form pomocy de minimis w ramach czterech grup oznaczonych literami A, B, C i D. W każdej grupie wyróżniono podgrupy, którym przypisano cyfrę 1 lub 2, w zależności od tego, czy następuje przepływ środków finansowych z budżetu (1), czy też pomoc jest związana z uszczupleniem wpływów budżetowych (2). Do poszczególnych grup i podgrup zaliczono następujące formy pomocy: Tabela 3. Formy pomocy publicznej Grupa Podgrupa Forma pomocy A dotacje i ulgi podatkowe A1 A2 dotacje dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych (bezpośrednio dla przedsiębiorców) inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich zadań statutowych refundacje rekompensaty zwolnienie z podatku odliczenie od podatku obniżka lub zmniejszenie, powodujące obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku obniżenie wysokości opłaty zwolnienie z opłaty zaniechanie poboru podatku zaniechanie poboru opłaty umorzenie zaległości podatkowej wraz z odsetkami umorzenie odsetek od zaległości podatkowej umorzenie opłaty i odsetek za zwłokę z tytułu opłaty (składki, wpłaty) umorzenie kar oddanie do korzystania mienia będącego własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego i ich związków na warunkach korzystniejszych dla przedsiębiorcy od oferowanych na rynku zbycie mienia będącego własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego i ich związków na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku umorzenie kosztów egzekucyjnych jednorazowa amortyzacja Grupa B B1 wniesienie kapitału do spółki 10

subsydia kapitałowoinwestycyjne B2 konwersja wierzytelności na akcje lub udziały Grupa C tzw. miękkie kredytowanie C1 C2 pożyczki, kredyty preferencyjne dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych (dla banków) pożyczki warunkowo umorzone odroczenie lub rozłożenie na raty płatności podatku lub zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę odroczenie lub rozłożenie na raty płatności opłaty (składki, wpłaty), zaległej opłaty (składki, wpłaty) lub zaległej opłaty (składki, wpłaty) wraz z odsetkami odroczenie lub rozłożenie na raty płatności kary odroczenie lub rozłożenie na raty kosztów egzekucyjnych odroczenie lub rozłożenie na raty odsetek Grupa D D1 poręczenia i gwarancje Grupa E inne odroczenie lub rozłożenie na raty kosztów sądowych Mimo znacznego spadku wielkości pomocy w porównaniu z rokiem 2010 udział poszczególnych form pomocy de minimis udzielonej w roku 2011 nie różni się praktycznie od roku poprzedniego. Wśród form dominowała nadal pomoc z grupy A, tj. dotacje i ulgi podatkowe, którego udział wyniósł aż 95,1 proc. (3,3 mld zł). Pomoc z grupy C, czyli tzw. miękkie kredytowanie, stanowiła 2,6 proc. (88,3 mln zł). Pomoc w grupach B (subsydia kapitałowo-inwestycyjne) i D (poręczenia i gwarancje kredytowe), tak jak w roku ubiegłym, nie przekroczyła 1 proc. wartości pomocy de minimis. Wykres 3 ilustruje wartość pomocy de minimis z podziałem na formy, w których była udzielana. 11

Wykres 3. Formy pomocy de minimis udzielonej w 2011 roku Analizując strukturę pomocy de minimis w poszczególnych grupach można zauważyć zdecydowaną przewagę podgrupy A1 (obejmującej przede wszystkim dotacje i refundacje tych drugich udzielono więcej), która stanowiła aż 84,2 proc. całej pomocy de minimis udzielonej w 2011 roku. Udział subsydiów podatkowych (podgrupa A2) wyniósł natomiast 10,9 proc. (były to głównie obniżenia podatku lub podstawy opodatkowania, zwolnienia z podatku oraz umorzenia zaległości podatkowej wraz z odsetkami). Zdecydowanie mniejsza, lecz jednak zauważalna, była pomoc z podgrupy C1 (głównie pożyczki warunkowo umorzone i pożyczki preferencyjne) 1,5 proc., a także C2 (w szczególności rozłożenie na raty płatności zaległości podatkowej wraz z odsetkami oraz rozłożenie na raty opłaty) 1,1 proc. Szczegółowe dane na ten temat zawarte są w tabeli 4. Tabela 4. Struktura pomocy de minimis w poszczególnych grupach 2010 2011 Forma pomocy Grupa A Dotacje i subsydia podatkowe ogółem Wartość pomocy [mln zł] Udział w grupie Udział w pomocy de minimis ogółem Wartość pomocy [mln zł] Udział w grupie [proc.] Udział w pomocy de minimis ogółem [proc.] 4 462,3 100,0 96,6 3 276,5 100,0 95,1 12

A1 dotacje i refundacje 4 148,5 93,0 89,8 2 901,0 88,5 84,2 A2 subsydia podatkowe 313,8 7,0 6,8 375,5 11,5 10,9 Grupa B Subsydia kapitałowoinwestycyjne ogółem 21,1 100,0 0,5 18,1 100,0 0,5 B1 wniesienie kapitału 21,1 99,9 0,5 18,1 100,0 0,5 B2 konwersja wierzytelności na akcje lub udziały 0,02 0,1 0,0005 0,01 0,04 0,0002 Grupa C Miękkie kredytowanie ogółem 85,2 100,0 1,8 88,3 100,0 2,6 C1 pożyczki preferencyjne i warunkowo umorzone 39,3 46,2 0,9 51,7 58,5 1,5 C2 odroczenie i rozłożenie na raty płatności wobec 45,9 53,8 1,0 36,6 41,5 1,1 budżetu i funduszu Grupa D1 Poręczenia i gwarancje kredytowe ogółem 6,5 100,0 0,1 23,6 100,0 0,7 Grupa E Inne 43,5 100,0 0,9 40,1 100,0 1,2 Analiza sposobu finansowania pomocy de minimis w 2011 roku w Polsce pokazuje ponadto, że najczęściej udzielano tej pomocy w postaci bezpośrednich wydatków (przede wszystkim refundacje i dotacje) ok. 87 proc. Udział form stanowiących różnego rodzaju uszczuplenia wpływów do budżetu wyniósł 12 proc. pomocy de minimis ogółem. Ok. 1 proc. pomocy stanowiła grupa inne zawierająca w sobie zarówno bezpośrednie wydatki, jak i uszczuplenia budżetu. 2. Pomoc de minimis w podziale według źródła pochodzenia pomocy Pomoc de minimis w 2011 roku udzielana było głównie ze źródeł zasilanych jednocześnie ze środków pochodzenia krajowego i zagranicznego 11 (1 946,5 mln zł, czyli ok. 56 proc. pomocy de minimis), w mniejszej części ze środków pochodzenia wyłącznie krajowego (1 203,2 mln zł, czyli ok. 35 proc. pomocy de minimis), a najmniej udzielono go ze środków pochodzenia wyłącznie zagranicznego (296,9 mln zł, czyli ok. 9 proc. pomocy). 11 Tzw. źródło mieszane oznaczane w sprawozdaniach o pomocy publicznej symbolem AB na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 2008 r. w sprawie sprawozdań o udzielonej pomocy publicznej, informacji o nieudzieleniu takiej pomocy oraz sprawozdań o zaległościach przedsiębiorców we wpłatach świadczeń należnych na rzecz sektora finansów publicznych (Dz. U. Nr 153, poz. 952, z późn. zm.). Kod ten został wprowadzony do sprawozdań o pomocy publicznej dopiero od roku 2011 na skutek wejścia w życie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 2010 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie sprawozdań o udzielonej pomocy publicznej, informacji o nieudzieleniu takiej pomocy oraz sprawozdań o zaległościach przedsiębiorców we wpłatach świadczeń należnych na rzecz sektora finansów publicznych (Dz. U Nr 257, poz. 1728), w związku z czym wcześniejsze raporty o pomocy de minimis nie uwzględniały tego rodzaju źródła pochodzenia pomocy. 13

Wykres 4. Wartość wsparcia de minimis według źródła pochodzenia pomocy 3. Pomoc de minimis w podziale według instytucji udzielających pomocy Tabela 5. Liczba podmiotów udzielających pomocy de minimis w 2011 roku Liczba podmiotów udzielających pomocy de minimis 2011 Liczba podmiotów, które udzieliły pomocy de minimis 2,6 tys. Liczba jednostek samorządu terytorialnego 1 836 Liczba województw 16 (spośród 16) Liczba powiatów 306 (spośród 314) Liczba gmin 1 514 (spośród 2 479) 14

W 2011 roku podmiotem, który udzielił pomocy de minimis o największej wartości był Prezes Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Udzielone przez niego 1 167,3 mln zł (34 proc. ogólnej wartości pomocy) prawie w całości przeznaczone zostało na finansowanie działań w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. 33 proc. łącznej wartości pomocy de minimis w roku 2011 (1 151 mln zł) udzieliły jednostki samorządowe. Najwięcej środków rozdysponowane zostało przez starostów powiatów (530,6 mln zł), głównie w formie dotacji i refundacji udzielanych na podstawie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 12, ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju 13 oraz ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 14. W gminach/miastach w dużej ilości występowały ponadto zwolnienia podatkowe, obniżanie podstaw opodatkowania, umarzanie zaległości podatkowych oraz rozkładanie na raty płatności zaległości podatkowych. Warto zauważyć, że w porównaniu z rokiem 2010 znacznie mniej dotacji i refundacji udzielone zostało przez marszałków województw na podstawie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. W roku 2011 pomocy de minimis o dużej wartości udzieliły także jednostki będące beneficjentami Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. 275 tego rodzaju podmiotów udzieliło pomocy de minimis o wartości 306,9 mln zł 15. Były to głównie dotacje związane ze szkoleniami i usługami doradczymi w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Dużej pomocy de minimis udzielił także Prezes Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości jego wartość w 2011 roku wyniosła 267,4 mln zł, z czego ok. 90 proc. stanowiła pomoc udzielona w związku z Programem Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka. Dużej wartości pomocy udzielili również naczelnicy urzędów skarbowych łączna wartość wsparcia de minimis udzielonego w roku 2011 przez te organy wyniosła 195,9 mln zł. Główną formę pomocy stanowiła obniżka lub zmniejszenie powodujące obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku udzielane na podstawie ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych 16. W grupie podmiotów udzielających największej ilości pomocy de minimis w roku 2011 znalazł się również Prezes Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, który na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych udzielał refundacji na sumę 128,9 mln zł. Ogólna kwota pomocy de minimis udzielonej przez fundusze ochrony środowiska (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) wyniosła ok. 130 mln zł. Pomoc ta, tak jak w roku 2010, była udzielana niemal wyłącznie (99,6 proc.) na podstawie ustawy 12 Tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm. 13 Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm. 14 Tj. Dz.U. z 2011 r., Nr 127, poz. 721, z późn. zm. 15 Wartość ta nie obejmuje pomocy w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki udzielonej przez jednostki samorządu terytorialnego (która jest już uwzględniona w kwotach pomocy odpowiednich jednostek). 16 Tj. Dz.U. z 2012 r., poz. 361, z późn. zm. 15

z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska 17 i miało najczęściej formę dotacji, pożyczek warunkowo umorzonych lub pożyczek preferencyjnych. Pomoc udzielona przez wyżej wymienione podmioty stanowi ok. 97 proc. całej wartości pomocy de minimis udzielonej w roku 2011. Tabela 6 przedstawia zestawienie opisanych powyżej danych, uwzględniając główne podstawy prawne stosowane przez podmioty udzielające największej ilości pomocy de minimis i stosowane przez nie najczęściej formy pomocy. Tabela 6. Największa pomoc de minimis według podmiotów udzielających pomocy Lp. 1. 2. 3. Podmiot udzielający pomocy Prezes Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Starostowie powiatów Wójtowie gmin/burmistrzowie/ Prezydenci miast Wartość pomocy [mln zł] 1 167,3 530,6 388,2 Główne podstawy prawne Wartość pomocy [mln zł] ustawa z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz. U. Nr 64, poz. 427, z późn. zm.) 1 162,8 ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.) 486,2 ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm.) 21,4 ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tj. Dz.U. z 2011 r., Nr 127, poz. 721, z późn. zm.) 20,8 ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.) 127,6 ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tj. Dz.U. z 2010 r., Nr 95, poz. 613, z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tj. Dz.U. z 2012 r., poz. 749) 102,5 59,5 ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tj. Dz.U. z 2011 r., Nr 127, poz. 721, z późn. zm.) 41,9 ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm.) 22,7 Główne formy pomocy - refundacja - dotacja - refundacja - dotacja - dotacja - refundacja - dotacja - refundacja - zwolnienie z podatku - obniżka lub zmniejszenie powodujące obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku - umorzenie zaległości podatkowej wraz z odsetkami - rozłożenie na raty płatności zaległości podatkowej lub zaległości podatkowej wraz z odsetkami - zwolnienie z podatku - dotacja - refundacja - dotacja 17 Tj. Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150, z późn. zm. 16

4. 5. 6. Beneficjenci Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 306,9 Prezes Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości 267,4 Marszałkowie województw 232,2 Naczelnicy Urzędów Skarbowych 7. 195,9 Prezes Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób 8. Niepełnosprawnych 128,9 Prezes Zarządu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i 9. Gospodarki Wodnej 92,2 Prezesi Zarządów Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i 10. Gospodarki Wodnej 37,3 11. inne podmioty 99,7 Ogółem 3 446,6 ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm.) 291,6 ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (tj. Dz. U. z 2007 r., Nr 42, poz. 275, z późn. zm.) 267,4 ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm.) 216,3 ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tj. Dz.U. z 2012 r., poz. 361, z późn. zm.) ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tj. Dz.U. z 2011 r., Nr 127, poz. 721, z późn. zm.) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tj. Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150, z późn. zm.) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tj. Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150, z późn. zm.) 183,9 128,9 91,8 37,3 - dotacja - dotacja - refundacja - dotacja - refundacja - obniżka lub zmniejszenie powodujące obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku - refundacja - dotacja - pożyczka warunkowo umorzona - pożyczka preferencyjna 4. Pomoc de minimis w podziale według podstaw prawnych Zestawienie największych kwot pomocy de minimis udzielonych na podstawie poszczególnych podstaw prawnych ściśle wiąże się z poprzednim rozdziałem dotyczącym instytucji udzielających największego wsparcia w roku 2011. Pomocy de minimis o największej wartości udzielono na podstawie ustawy z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich 18 (w kwocie 1 165,5 mln zł, co stanowi ok. 34 proc. pomocy de minimis udzielonej w roku 2011, głównie przez Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, o czym mowa była wcześniej). Po około 18 proc. wsparcia de minimis udzielono na podstawie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Pomocy de minimis o dużej wartości (prawie 9 proc. ogólnej wartości pomocy de minimis) udzielono także w związku z ustawą z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości 19. Co istotne, 98 proc. pomocy de minimis 18 Dz. U. Nr 64, poz. 427, z późn. zm. 19 Tj. Dz. U. z 2007 r., Nr 42, poz. 275, z późn. zm. 17

w roku 2011 udzielone zostało jedynie na podstawie dziewięciu aktów prawnych. Zestawienie opisywanych powyżej danych przedstawia tabela 7. Tabela 7. Największa pomoc de minimis według podstaw prawnych Podstawa prawna Wartość pomocy [mln zł] Udział w ogólnej wartości pomocy de minimis [proc.] ustawa z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz. U. Nr 64, poz. 427, z późn. zm.) ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.) ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm.) ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (tj. Dz. U. z 2007 r., Nr 42, poz. 275, z późn. zm.) ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tj. Dz.U. z 2011 r., Nr 127, poz. 721, z późn. zm.) ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tj. Dz.U. z 2012 r., poz. 361, z późn. zm.) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tj. Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150, z późn. zm.) ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tj. Dz.U. z 2010 r., Nr 95, poz. 613, z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tj. Dz.U. z 2012 r., poz. 749) 1 165,5 33,8 613,8 17,8 603,9 17,5 307,2 8,9 196,4 5,7 183,9 5,3 132,1 3,8 102,5 3,0 73,3 2,1 pozostałe akty prawne 68,0 2,0 Ogółem 3 446,6 100,0 5. Pomoc de minimis w podziale według wielkości beneficjentów W 2011 roku aż 94,9 proc. pomocy de minimis trafiło do mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, co można uznać za zgodne z oczekiwaniami. Czynników, takie jak: proste zasady udzielania pomocy de minimis (warunkami, które powinien spełnić jej beneficjent jest nieprzekraczanie w ciągu trzech lat określonego limitu pomocy oraz nieznajdowanie się w trudnej sytuacji ekonomicznej), brak powiązania z konkretnym projektem, 18

ograniczone możliwości absorpcji kapitału sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorców powodują, że corocznie pomocą de minimis zainteresowane są przede wszystkim mniejsze podmioty. Potwierdzeniem tego jest to, że ok. 3/4 tego rodzaju pomocy w 2011 roku (77,3 proc.) otrzymali mikroprzedsiębiorcy, co jest wartością porównywalną z poprzednimi latami. Szczegółowe dane dotyczące podziału pomocy według wielkości beneficjentów przedstawiono na wykresie 5, a porównanie tych wielkości z rokiem 2010 w tabeli 8. Wykres 5. Wartość udzielonej w 2011 roku pomocy de minimis ze względu na wielkość beneficjenta 19

Tabela 8. Wartość udzielonej pomocy de minimis ze względu na wielkość beneficjenta 2010 2011 Wielkość przedsiębiorcy wielkość pomocy [mln zł] Udział w ogólnej wartości pomocy de minimis [proc.] wielkość pomocy [mln zł] Udział w ogólnej wartości pomocy de minimis [proc.] mikroprzedsiębiorstwa małe przedsiębiorstwa średnie przedsiębiorstwa duże przedsiębiorstwa 3 553,8 76,9 2 662,9 77,3 514,7 11,1 326,8 9,5 332,4 7,2 280,0 8,1 212,3 4,6 176,8 5,1 brak danych 5,4 0,1 0,0 0,0 Ogółem 4 618,6 100,0 3 446,6 100,0 6. Pomoc de minimis w podziale według województw Badając położenie geograficzne siedziby przedsiębiorstw, które otrzymały w 2011 roku pomoc de minimis, można zauważyć, iż podobnie jak w latach ubiegłych najwięcej pomocy udzielono przedsiębiorcom z województwa wielkopolskiego (472,1 mln zł), mazowieckiego (426,2 mln zł), małopolskiego (323,9 mln zł) oraz śląskiego (261,1 mln zł), których łączny udział w ogólnej wartości pomocy de minimis udzielonej w roku 2011 sięga 43 proc. Najmniej pomocy de minimis, tak jak w poprzednich latach, otrzymali beneficjenci z województwa podlaskiego (117,1 mln zł), lubuskiego (82,5 mln zł) oraz opolskiego (76,3 mln zł). Pomoc de minimis udzielona przedsiębiorcom posiadającym siedzibę we wspomnianych województwach łącznie stanowiła jedynie 8 proc. ogólnej wartości pomocy de minimis udzielonej w 2011 roku. Szczegółowe dane na ten temat przedstawione są w tabeli 9. 20

Tabela 9. Pomoc de minimis w podziale na województwa według siedziby beneficjenta pomocy 2010 2011 Lp. Województwo Wartość pomocy de minimis [mln zł] Udział w pomocy de minimis ogółem [proc.] Wartość pomocy de minimis [mln zł] Udział w pomocy de minimis ogółem [proc.] 1. Wielkopolskie 545,2 11,8 472,1 13,7 2. Mazowieckie 561,7 12,2 426,2 12,4 3. Małopolskie 386,6 8,4 323,9 9,4 4. Śląskie 444,2 9,6 261,1 7,6 5. Kujawsko-Pomorskie 281,6 6,1 231,5 6,7 6. Podkarpackie 322,5 7,0 219,3 6,4 7. Łódzkie 318,0 6,9 215,4 6,2 8. Dolnośląskie 293,7 6,4 208,8 6,1 9. Lubelskie 244,0 5,3 200,1 5,8 10. Pomorskie 268,2 5,8 190,3 5,5 11. Warmińsko-Mazurskie 183,1 4,0 145,8 4,2 12. Świętokrzyskie 164,6 3,6 145,0 4,2 13. Zachodniopomorskie 161,9 3,5 131,1 3,8 14. Podlaskie 132,1 2,9 117,1 3,4 15. Lubuskie 126,0 2,7 82,5 2,4 16. Opolskie 185,2 4,0 76,3 2,2 Ogółem 4 618,6 100,0 3 446,6 100,0 Wielkość pomocy w podziale na województwa została ustalona w oparciu o kryterium siedziby przedsiębiorcy, który otrzymał pomoc. Należy w związku z tym zaznaczyć, że wysoka wartość pomocy przypisana niektórym województwom może wynikać z faktu, iż wielu przedsiębiorców wybiera duże miasta na umiejscowienie swojej siedziby. Jednocześnie nie jest wykluczone, że przedsiębiorca mający siedzibę na obszarze jednego województwa otrzymał pomoc w związku z działalnością prowadzoną na obszarze innego województwa (np. w związku z posiadaniem tam oddziału). Należy także zauważyć, iż poszczególne województwa bardzo różnią się między sobą jeśli chodzi o poziom przedsiębiorczości rozumianej jako udział przedsiębiorstw działających w danym województwie w całkowitej liczbie przedsiębiorców zarejestrowanych w Polsce. Z tego względu dokonywanie analiz jedynie w oparciu o bezwzględne wartości pomocy de minimis w poszczególnych województwach może być 21

mylące. W związku z tym poniżej udział poszczególnych województw w ogólnej wartości pomocy de minimis zestawiono z danymi wskazującymi na poziom przedsiębiorczości w poszczególnych regionach 20. Tabela 10. Udział województw w ogólnej wartości pomocy de minimis na tle poziomu przedsiębiorczości województw w 2011 roku Lp. Województwo Udział w pomocy de minimis ogółem [proc.] Poziom przedsiębiorczości (udział w ogólnej liczbie przedsiębiorstw) [proc.] 1. Wielkopolskie 13,7 9,7 2. Mazowieckie 12,4 17,4 3. Małopolskie 9,4 8,6 4. Śląskie 7,6 11,5 5. Kujawsko-Pomorskie 6,7 4,8 6. Podkarpackie 6,4 3,9 7. Łódzkie 6,2 5,9 8. Dolnośląskie 6,1 8,5 9. Lubelskie 5,8 4,2 10. Pomorskie 5,5 6,7 11. Warmińsko-Mazurskie 4,2 3,0 12. Świętokrzyskie 4,2 2,7 13. Zachodniopomorskie 3,8 5,5 14. Podlaskie 3,4 2,4 15. Lubuskie 2,4 2,7 16. Opolskie 2,2 2,5 Zestawienie powyższych wartości pozwala stwierdzić, że poziom pomocy de minimis udzielonej przedsiębiorcom w poszczególnych regionach w ogólnej wartości pomocy de minimis jest adekwatny do ich poziomu przedsiębiorczości. Jednakże w województwach wielkopolskim, kujawsko-pomorskim i podkarpackim poziom pomocy de minimis udzielonej przedsiębiorcom w ogólnej wartości pomocy de minimis przewyższa poziom przedsiębiorczości tych regionów. Natomiast odwrotną sytuację możemy zaobserwować 20 Ze względu na fakt, iż sprawozdania Głównego Urzędu Statystycznego zawierające informacje o faktycznej liczbie przedsiębiorstw (ustalonej na podstawie badania statystycznego) oraz wielkości PKB w podziale na województwa za 2011 rok nie były dostępne w momencie sporządzania niniejszego Raportu, w obliczeniach uwzględniono wszystkich przedsiębiorców zarejestrowanych w poszczególnych województwach wg rejestru podmiotów gospodarki narodowej REGON za 2011 rok. W związku z powyższym należy zaznaczyć, iż liczba oparta na rejestrze REGON może być zawyżona (może uwzględnia ona przedsiębiorców, którzy pomimo zakończenia działalności nie wyrejestrowali się). 22

m.in. na terenie województwa mazowieckiego, śląskiego i dolnośląskiego, gdzie poziom pomocy de minimis udzielonej przedsiębiorcom w ogólnej wartości tej pomocy jest niższy od poziomu przedsiębiorczości tych regionów. 23

IV. PODSUMOWANIE Wartość pomocy de minimis udzielonej w 2011 roku w Polsce wyniosła 3 446,6 mln zł, co stanowiło 13,8 proc. pomocy udzielonej przedsiębiorcom ze środków publicznych (pomocy publicznej w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE i pomocy de minimis). W ostatnich latach wartość udzielanej pomocy de minimis wykazywała tendencję wzrostową, co można tłumaczyć pojawieniem się nowych źródeł finansowania pomocy (zwłaszcza programów współfinansowanych przez Unię Europejską) oraz częściowym zastępowaniem pomocy udzielanej wcześniej w ramach programów pomocowych pomocą de minimis. W roku 2011 odnotowano jednak spadek wartości pomocy de minimis (podobnie jak i ogólnej wartości pomocy publicznej) do poziomu porównywalnego z rokiem 2009, co może oznaczać, że kumulację wydatkowania środków ze źródeł współfinansowanych z funduszy unijnych w ramach perspektywy finansowej na lata 2007-2013 mamy za sobą. Pomoc de minimis udzielona w 2011 roku wykazywała pewne cechy, które charakteryzowały również pomoc spełniającą przesłanki art. 107 TFUE udzieloną w tym samym roku. Przede wszystkim dominacja bezpośrednich wydatków z budżetu państwa (ok. 87 proc. pomocy de minimis) głównie w formie dotacji i ulg (95,1 proc.) 21. Główna różnica między pomocą publiczną a pomocą de minimis to dominacja mikro, małych i średnich przedsiębiorców wśród jej beneficjentów pomocy de minimis (94,9 proc. w roku 2011) i ich zaledwie ok. 38-procentowy udział w roku 2011 wśród beneficjentów pomocy publicznej 22, co wiąże się z kwotowym ograniczeniem pomocy de minimis i przez to korzystaniem z tego rodzaju wsparcia głównie przez mniejsze podmioty. 21 Pomoc publiczna w podziale według formy pomocy w Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2011 roku, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Warszawa, październik 2012 roku. 22 Pomoc publiczna w podziale według wielkości beneficjentów w Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2011 roku, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Warszawa, październik 2012 roku. 24