Wody wspólne dziedzictwo Jak należy realizować inwestycje aby chronić lub przywracać dobry stan wód? Analiza problemu. Niezbędne kroki do podjęcia. Marta Wiśniewska, WWF Polska
Dziedzictwo "... woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale raczej dziedziczonym dobrem, które musi być chronione, bronione i traktowane jako takie..."
Narzędzia ochrony Transponowane do polskiego porządku prawnego dyrektywy: -2000/60/WE i 2007/60/WE, -85/337/EWG, 2001/42/WE, 92/43/EWG Art. 191 (1) Traktatu o Funkcjonowaniu UE: zasada ostrożności Nie można zgadzać się na ryzyko, gdy w grę wchodzi środowisko Zgoda na realizację przedsięwzięcia mogącego potencjalnie szkodzić środowisku wymaga uprzedniego rozwiania wszystkich racjonalnych wątpliwości co do tego szkodliwego oddziaływania. Jeżeli pozostają wątpliwości co do możliwości szkodliwego oddziaływania, zgody należy odmówić.
Ale coś nie działa i tobardzo (1)
Ale coś nie działa i tobardzo (2) 53 przedsięwzięć, 215 km; 17 i 80 km Natura 2000
Ale coś nie działa i tobardzo (3) Międzywale Wisły: planowana wycinka nadrzecznych zarośli i lasów łęgowych na powierzchni co najmniej kilkudziesięciu hektarów w województwach małopolskim, świętokrzyskim i podkarpackim potencjalne zagrożenie dla gatunków i siedlisk dyrektywowych (w tym priorytetowych) brak informacji o ooś dla tych zamierzeń
Przestrzeganie prawa kłopotliwe? Specjalny status prac utrzymaniowych?: pominięcie procedury określenia środowiskowych uwarunkowań zgody na realizację przedsięwzięcia naruszenie Ustawy o ochronie przyrody: Art. 33 (naruszenie zakazu podejmowania działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000) Art. 56 (nie uzyskanie zezwolenia na odstępstwo od zakazów ochrony gatunkowej) Art. 118 (nie uzyskanie decyzji RDOŚ ws. warunków prowadzenia robót polegających na regulacji wód i innych robót zmieniających stosunki wodne na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych)
Przestrzeganie prawa kłopotliwe? Ignorowanie Art. 4(7) dyrektywy 2000/60/WE : przedsięwzięcia wpływające negatywnie na rzekę mogą być realizowane jedynie w imię osiągnięcia celu nadrzędnego interesu publicznego i przy braku rozwiązań alternatywnych realizacji celu, mniej szkodliwych dla środowiska
Wytyczne nie pomagają?
Błąd systemu (1) Brak polityki wodnej państwa/narodowej strategii gospodarowania wodami (projekt jest tylko projektem)
Błąd systemu (1) Brak polityki wodnej państwa/narodowej strategii gospodarowania wodami (projekt jest tylko projektem) Brak koordynacji działań rzgw i wzmiuw (zwłaszcza w kontekście celów dyrektyw 2000/60/WE i 2007/60/WE)
Błąd systemu (1) Brak polityki wodnej państwa/narodowej strategii gospodarowania wodami (projekt jest tylko projektem) Brak koordynacji działań rzgw i wzmiuw (zwłaszcza w kontekście celów dyrektyw 2000/60/WE i 2007/60/WE) Brak kompleksowych i wiążących planów i programów w zakresie gospodarki wodnej i ochrony przeciwpowodziowej (a powstające wycinkowe, często nie poddawane są oośczy weryfikacji w kontekście dyrektyw 2000/60/WE i 2007/60/WE)
Błąd systemu (2) Brak właściwego planowania przestrzennego (chroniącego tereny zalewowe, wspomagającego działania przeciwpowodziowe w skali całej zlewni)
Błąd systemu (2) Brak właściwego planowania przestrzennego (chroniącego tereny zalewowe, wspomagającego działania przeciwpowodziowe w skali całej zlewni) Podejmowanie działań często zdeterminowane zapotrzebowaniem politycznym lub koniecznością szybkiego wydatkowania środków finansowych
Błąd systemu (2) Brak właściwego planowania przestrzennego (chroniącego tereny zalewowe, wspomagającego działania przeciwpowodziowe w skali całej zlewni) Podejmowanie działań często zdeterminowane zapotrzebowaniem politycznym lub koniecznością szybkiego wydatkowania środków finansowych Brak analizy efektywności działań podejmowanych dotychczas (stopień realizacji celu, relacja koszty-korzyści)
Analiza efektywności Przykład niemiecki: po powodzi na Łabie (2002) plany odsuwania obwałowań
Analiza efektywności Przykład niemiecki: po powodzi na Łabie (2002) plany budowy polderów
Analiza efektywności Przykład polski: po powodzi w dorzeczu Górnej Wisły (2010) Program ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Wisły: - Modernizacja, budowa i rozbudowa obwałowań, - Regulacje i roboty utrzymaniowe, - Przebudowa koryt rzek i potoków, - Budowa zbiorników retencyjnych, - Modernizacja obiektów hydrotechnicznych inwestycje wykonane w ramach usuwania skutków powodzi 1997 roku nie spowodowały istotnego podwyższenia dotychczasowego potencjału systemu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły (w województwie małopolskim straty w roku 2001 były nawet większe niż w 1997) (str. 8) * wielkość strat przesłanką do realizacji Programu, celem: sukcesywne podnoszenie bezpieczeństwa
Analiza efektywności co chcemy osiągnąć? Przykład polski: po powodzi w dorzeczu Górnej Wisły (2010) Najpoważniejszym problemem jest jednak, w przypadku większości zbiorników, brak oceny redukcji różnych wielkości wezbrań na długości doliny oraz skutków tej redukcji dla przestrzennego zasięgu zagrożenia i jego poziomu. Ocena ta polega na określeniu wartości obniżenia stanu wody na długości oddziaływania zbiornika, co daje podstawę do oceny redukcji przestrzennego zasięgu zalewu i wartości potencjalnie zagrożonego mienia. (str. 17 wersja z maja 2010, str. 14 wersja z lutego 2008) ( ) problemy oceny wpływu zbiorników retencyjnych na obniżenie wielkości powodzi ( ) należy przesunąć do realizacji ( ) w fazie studium wykonalności poszczególnych zadań.
Programy a dyrektywa 2007/60/WE gdzie są środki nietechniczne? Program( ) budowany był w zgodzie z filozofią Dyrektywy Powodziowej. Sam PROGRAM można natomiast uznać za wyprzedzająco realizowany istotny element inwestycyjny przyszłego planu zarządzania ryzykiem powodziowym. versus Brak działań z zakresu prewencjii reagowania na powódź; działania z zakresu ochrony bezpośredniej ograniczone do środków technicznych zl. Nidy, Białej, Czarnej Staszowskiej Jednak ciągle, na etapie formułowania PROGRAMU, pozostaje brak możliwości uwzględnienia w pełnym oczekiwanym zakresie działań niestrukturalnych w ramach prewencji i częściowo bezpośredniej ochrony w skali lokalnej. Jest tojednak uzasadnione, ponieważ brak tradycji i doświadczeń spowodował, że nie ma w kraju udokumentowanych standaryzowanych rozwiązań szczegółowych w tej dziedzinie.
Problem z pieniędzmi Boom inwestycyjny niewątpliwie związany z napływem funduszy pozabudżetowych Wobec braku zmiany dotychczasowych standardów w planowaniu i realizacji inwestycji, środki te w znacznej części zostały wydatkowane w sprzeczności z polityką wodną i środowiskową UE
Pieniądze mogą szkodzić
i wydajemy je bez sensu
Niezbędne kroki poza trywialnym wdrażaniem prawa (1)Wstrzymać realizację wszystkich prac regulacyjnych i utrzymaniowych bez ooś weryfikacja w oparciu o udokumentowany, dostępny publicznie, screening(art. 6(3) dyrektywy 92/43/EWG, Art. 4(4) dyrektywy 85/337/EWG); list do MŚ (2) Ocenić realizowane i planowane obiekty hydrotechniczne, prace regulacyjne i utrzymaniowe pod kątem wpływu na ryzyko powodziowe (efektywność) i zgodność z prawodawstwem środowiskowym
Niezbędne kroki poza trywialnym wdrażaniem prawa (3) Przygotować o ile toniezbędne (vide utrzymanie rzek nizinnych), upowszechnić i wdrożyć wytyczne zgodne z duchem i literą prawodawstwa środowiskowego
Wezbrania rzek toniezbędny element funkcjonowania ekosystemów dolinowych