Aspekty prawne i organizacyjne

OBRONA CYWILNA I OCHRONA LUDNOŚCI Aspekty prawne i organizacyjne Andrzej Marjański R e f l e k s y j n i e W debacie na temat bezpieczeństwa, którą w Polsce ożywił Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego zainicjowany przez prezydenta B. Komorowskiego, ważne jest przypomnienie podstawowych kwestii i definicji pojęć z zakresu wewnętrznej i zewnętrznej aktywności podmiotów bezpieczeństwa. Istota bezpieczeństwa jest określana jako zapewnienie egzystencji i swobody realizacji interesów aktorów w kontekście szans, wyzwań oraz ryzyk i zagrożeń. Urzeczywistnieniu bezpieczeństwa służy strategia bezpieczeństwa, która polega na zdefiniowaniu interesów, ocenie warunków bezpieczeństwa, sformułowaniu koncepcji strategicznej oraz ustanowieniu systemu bezpieczeństwa. 2 prof. Stanisław Koziej Szef BBN, 2011 1

Agenda Obowiązki Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa Prawo międzynarodowe a obrona cywilna Konstytucyjne aspekty bezpieczeństwa i obrony cywilnej Stany gotowości obronnej państwa Powszechny obowiązek obrony RP Zadania samorządów terytorialnych w zakresie obrony cywilnej Zadania wojewody Zakres obowiązków osób zobowiązanych do udziału w OC Powszechna samoobrona 3 4 Obowiązki Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa Zadaniem Rzeczypospolitej Polskiej jest ochrona swych obywateli przez różnego rodzaju niebezpieczeństwami wewnętrznymi i zewnętrznymi W tym celu tworzony jest system krajowych aktów prawnych przyjmowanych przez parlament W tworzeniu aktów prawnych konieczne jest uwzględnianie praw, które obowiązują Polskę z tytułu przynależności do struktur międzynarodowych m.in. Unia Europejska NATO Pakt Północnoatlantycki 2

Konwencje genewskie a obrona cywilna Jedną z ważniejszych części układu dotyczącego obronności kraju jest funkcjonująca w ramach tzw. pozamilitarnego systemu obrony, obrona cywilna. Funkcjonuje ona na całym świecie w oparciu o przepisy międzynarodowe znane, jako konwencje genewskie z 12 sierpnia 1949 roku: Konwencja o ochronie osób cywilnych i chorych w armiach czynnych. Konwencja o polepszaniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu. Konwencja o traktowaniu jeńców wojennych. Konwencja o ochronie osób cywilnych podczas wojny. Uzupełnieniem konwencji genewskich są dwa protokoły dodatkowe z 1977 r. dotyczące ochrony ofiar: konfliktów zbrojnych o charakterze międzynarodowym, konfliktów nie mających charakteru międzynarodowego. 5 Umowy międzynarodowe a prawo międzynarodowe Umowy zawarte przez dwa lub kilka państw albo zwyczaj uznany przez dwa lub kilka państw stanowią partykularne prawo międzynarodowe publiczne obowiązujące tylko między tymi państwami, które dane umowy zawarły lub dany zwyczaj uznają, Umowy zawarte przez wszystkie lub prawie wszystkie państwa lub zwyczaj uznany przez wszystkie lub prawie wszystkie państwa stanowią powszechnie obowiązujące prawo międzynarodowe. Międzynarodowe prawo humanitarne jest w dużej części prawem powszechnie obowiązującym. 6 3

Prawo wojenne 7 Kluczowe zasady organizacji i funkcjonowania obrony cywilnej formułuje międzynarodowe prawo wojenne, Zwłaszcza Protokół dodatkowy I z 1977 roku do konwencji genewskich z 1949 roku o ochronie ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych, ratyfikowany przez Polskę 19 września 1991 roku. Prawo wojenne 8 Normy międzynarodowego prawa wojennego mają zastosowanie przede wszystkim w okresie trwania konfliktu zbrojnego. W unormowaniach międzynarodowych obrona cywilna oznacza wypełnienie wszystkich lub niektórych zadań humanitarnych, mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych, przezwyciężenie ich bezpośrednich następstw i zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania. 4

Konstytucja najwyższe prawo RP RP strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju (art. 5, Konstytucji RP) 9 Konstytucja najwyższe prawo RP Konstytucyjny podział władzy: Władza ustawodawcza Sejm i Senat Władza wykonawcza Prezydent RP i Rada Ministrów Władza sądownicza sądy i trybunały: Konstytucyjny - organ sądownictwa konstytucyjnego. Stanu - instytucja odpowiedzialności konstytucyjnej. 10 5

Stany gotowości obronnej państwa Bezpieczeństwo obywateli zapewniane jest przez odpowiednie komórki rządowe i samorządowe, które powołują w tym celu odpowiednie: instytucje, służby, organizacje Wszystkie samorządy terytorialne uczestniczą w sprawowaniu władzy publicznej W ustawach zostały nałożone na nie odpowiednie prawa i zadania, które wykonują we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność 11 Stany gotowości obronnej państwa 12 6

13 Pojęcie stanów gotowości obronnej państwa Stan systemu obronnego określający zdolność tego systemu do planowania i zorganizowanego działania na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa kraju i w czasie wojny. Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979 Stan przygotowania wszystkich elementów systemu obronnego, który zapewni bezpieczeństwo i rozwój państwa w każdym okresie jego funkcjonowania. Praca studyjna, AON Warszawa 1997 Stan stabilności elementów systemu obronnego państwa do utrzymania bezpieczeństwa narodowego oraz do skutecznego działania w zaistniałych sytuacjach nadzwyczajnych i możliwości przeciwstawienia się wszelkim zagrożeniom kryzysowym oraz wojennym. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002 Stan przygotowania państwa do obrony. DSiPO MON 14 Stany gotowości obronnej państwa Występują trzy stany gotowości obronnej państwa: Stan stałej gotowości Stan gotowości obronnej państwa w czasie kryzysu Stan gotowości obronnej czasu wojny 7

Stan stałej gotowości obronnej państwa Obowiązuje w czasie pokoju, gdy nie stwierdza się istotnych zagrożeń zewnętrznego bezpieczeństwa państwa Realizowane zadania mają na celu utrzymanie sprawności systemu obronnego państwa Realizowane działania obejmują zadania: planistyczne organizacyjne szkoleniowe kontrolne 15 Stan gotowości obronnej państwa czasu kryzysu Wprowadzany jest w czasie wystąpienia zagrożenia zewnętrznego bezpieczeństwa państwa Powstała sytuacja wymaga uruchomienia wybranych elementów systemu obronnego lub realizacji zadań ustalonych dla tego stanu Realizowane są zadania zapewniające przygotowywanie do przeciwdziałania zewnętrznym zagrożeniom bezpieczeństwa państwa oraz usuwania skutków ich wystąpienia 16 8

Stan gotowości obronnej państwa czasu wojny Wprowadzany w: celu odparcia bezpośredniej zbrojnej napaści na terytorium Polski gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji Zakres podejmowanych działań obejmuje zadania: umożliwiające przeprowadzenie powszechnej mobilizacji wprowadzenie stanu wojennego pełne rozwinięcie systemu obronnego państwa do odparcia agresji militarnej 17 Plan reagowania Obronnego RP W przypadku wprowadzania wyższych stanów gotowości obronnej państwa realizuje się zadania przewidziane w planie Zadania realizuje się z uwzględniem pierwszeństwa wykonywanych na rzecz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i wojsk sojuszniczych oraz uruchomiania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym 18 9

Powszechny obowiązek obrony RP Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej Dokument o uniwersalnym charakterze określający stany gotowości obronnej państwa Obrona Ojczyzny jest sprawą i obowiązkiem wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej. Umacnianie obronności Rzeczypospolitej Polskiej, przygotowanie ludności i mienia narodowego na wypadek wojny oraz wykonywanie innych zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony należy do wszystkich organów władzy i administracji rządowej oraz innych organów i instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych, organizacji społecznych, a także do każdego obywatela w zakresie określonym w ustawach. 19 Obowiązki obywatela Obywatele polscy, którzy ukończyli osiemnaście lat życia, podlegają rejestracji. Rejestrację prowadzi wójt lub burmistrz (prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce pobytu stałego lub pobytu czasowego trwającego ponad trzy miesiące osoby objętej rejestracją w dniu ukończenia przez nią osiemnastu lat życia. W pozostałych przypadkach właściwość miejscową ustala się według przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Rejestrację prowadzi się na potrzeby założenia ewidencji wojskowej oraz prowadzenia kwalifikacji wojskowej. 20 10

Kwalifikacja wojskowa W ramach kwalifikacji wojskowej wykonuje się czynności związane z: sprawdzeniem tożsamości osób podlegających stawieniu się do kwalifikacji wojskowej; ustaleniem zdolności do czynnej służby wojskowej osób podlegających stawieniu się do kwalifikacji wojskowej; wstępnym przeznaczeniem osób podlegających stawieniu się do kwalifikacji wojskowej do poszczególnych form powszechnego obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, określonych w art. 4 ust. 2, oraz przyjęciem wniosków o przeznaczenie do służby zastępczej; założeniem lub aktualizacją ewidencji wojskowej i przetwarzaniem danych gromadzonych w tej ewidencji; wydaniem wojskowych dokumentów osobistych; przeniesieniem osób podlegających stawieniu się do kwalifikacji wojskowej do rezerwy i wydaniem na ich wniosek zaświadczeń o uregulowanym stosunku do służby wojskowej; przygotowaniem rekrutacji wojskowej do ochotniczych form służby wojskowej. 21 Obowiązek służby wojskowej w czasie pokoju Odbywanie ćwiczeń wojskowych przez żołnierz rezerwy, osoby przeniesione do rezerwy niebędące żołnierzami rezerwy, ochotników Pełnieniu służby przygotowawczej przez osoby przeniesione do rezerwy w tym żołnierzy rezerwy, którzy dotychczas nie odbywali czynnej służby wojskowej, ochotników, którzy zgłoszą się do jej odbycia i nie podlegają obowiązkowi odbycia zasadniczej służby wojskowej. Pełnieniu służby okresowej przez żołnierzy rezerwy. 22 11

Obowiązek służby wojskowej w czasie zagrożenia bezpieczeństwa państwa W sytuacji, jeżeli jest to niezbędne obowiązek służby wojskowej polega na: Odbywaniu zasadniczej służby wojskowej prze osoby podlegające temu obowiązkowi Odbyciu przeszkolenia wojskowego przez absolwentów szkół wyższych 23 Przeszkolenie zarządza Prezydent RP na wniosek Prezesa Rady Ministrów, biorąc pod uwagę stopień zagrożenia bezpieczeństwa państwa 24 Obowiązek służby wojskowej w czasie stanu wojny lub ogłoszenia mobilizacji Obowiązkowi pełnienia służby wojskowej polegają osoby: podlegające kwalifikacji wojskowej przeniesione do rezerwy, w tym żołnierze rezerwy żołnierze w czynnej służbie wojskowej zgłaszających się ochotniczo 12

Zakres czasowy obowiązku Wszyscy obywatele polscy począwszy od dnia, w którym kończą 18 lat, do końca roku kalendarzowego, w którym kończą pięćdziesiąt lat, a posiadającym stopień podoficerski lub oficerski sześćdziesiąt lat, podlegają obowiązkowi służby wojskowej (z wyjątkami określonymi w ustawie) pracownikom oraz innym osobom niebędącym pracownikami mogą być nadawane w czasie pokoju przydziały mobilizacyjne na stanowiska, które są określone w etacie jednostki wojskowej i występują w czasie wojny żołnierzom rezerwy w czasie pokoju można nadać przydziały kryzysowe na stanowiska służbowe, określone w etacie jednostki wojskowej 25 Obowiązek uczestnictwa w szkoleniach na obywatelach polskich spoczywa obowiązek uczestniczenia w szkoleniach, które mają przygotować ich do funkcjonowania w przypadku wprowadzenia stanu gotowości obronnej czasu kryzysu bądź wojny oraz w przypadku wystąpienia zdarzeń, które mogą powodować obawy utraty zdrowia bądź życia. Od dnia 1 września 2009 r. Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r., nr 4, poz. 17) uczniowie gimnazjów, zasadniczych szkół zawodowych, liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych i techników, za wyjątkiem uczniów szkół dla dorosłych, podlegają obowiązkowi w zakresie edukacji dla bezpieczeństwa. 26 13

Obowiązek uczestnictwa w szkoleniach osoby posiadające obywatelstwo polskie, zdolne ze względu na stan zdrowia, podlegają obowiązkowi szkolenia ludności w zakresie powszechnej samoobrony. Szkolenie ma na celu przygotowanie do samoobrony przed środkami masowego rażenia oraz innymi działaniami nieprzyjaciela. 27 Świadczenia na rzecz obrony Jednym z obowiązków obywateli w zakresie obronności kraju są tzw. świadczenia na rzecz obrony. Wyróżnia się dwa rodzaje świadczeń: osobiste i rzeczowe. Dodatkowo występuje podział na czas pokoju i wojny. Oprócz ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP regulują to akty prawne: Rozporządzenia Rady Ministrów z 5 lutego 2002 r. w sprawie świadczeń na rzecz obrony, Rozporządzenie Rady Ministrów z 5 października 2004 r. w sprawie świadczeń osobistych na rzecz obrony w czasie pokoju Rozporządzenie Rady Ministrów z 3 października 2004 r. w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju 28 14

Świadczenia na rzecz obrony Przepisy te precyzują obowiązek świadczeń rzeczowych i osobistych, określając między innymi, że: może on być nałożony na osoby posiadające obywatelstwo polskie, które ukończyły szesnaście, a nie przekroczyły sześćdziesięciu lat życia, polega na wykonywaniu różnego rodzaju prac doraźnych na rzecz przygotowania obrony państwa albo zwalczania klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków. do wykonywania prac obywatele mogą być powołani z własnymi narzędziami bądź środkami transportu. 29 Świadczenia rzeczowe na rzecz obrony Świadczenia rzeczowe w czasie pokoju dotyczą nie tylko osób fizycznych, lecz także urzędów i instytucji państwowych, przedsiębiorstw i innych jednostek organizacyjnych. Świadczenie polega to na oddaniu do użytkowania posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych na cele przygotowania obrony państwa. 30 15

Świadczenia rzeczowe na rzecz obrony Mogą być wykonywane na rzecz: Sił Zbrojnych jednostek organizacyjnych stanowiących bazy formowania specjalnie tworzonych jednostek zmilitaryzowanych jednostek organizacyjnych obrony cywilnej jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na potrzeby obrony państwa albo zwalczania klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków 31 Zakres czasowy świadczeń Korzystanie ze świadczeń rzeczowych jest ograniczone czasowo i nie może przekraczać jednorazowo: 24 godzin w celu sprawdzenia gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych, 7 dni w związku z ćwiczeniami wojskowymi lub ćwiczeniami w jednostkach przewidzianych do militaryzacji 24 godzin w związku z ćwiczeniami w obronie cywilnej lub ćwiczeniami praktycznymi w zakresie powszechnej samoobrony. Ograniczeń tych nie stosuje się w celu zwalczania klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków. Decyzję administracyjną o przeznaczeniu nieruchomości lub rzeczy ruchomej na cele świadczeń rzeczowych wydaje wójt lub burmistrz (prezydent miasta) na wniosek organów i kierowników jednostek organizacyjnych. 32 16

Zadania samorządu terytorialnego gmina Ustawa o samorządzie gminnym stanowi, że zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty jest zadaniem własnym gminy. Zadania te obejmują m. in.: gwarantowanie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego. 33 Zadania samorządu terytorialnego powiat Ustawa o samorządzie powiatowym określa, że działania i zadania powiatu są zadaniami publicznymi o charakterze ponadgminnym i obejmują czynności związane z: porządkiem publicznym i bezpieczeństwem obywateli oraz dotyczą ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. 34 17

Zadania samorządu terytorialnego województwo Ustawa o samorządzie województwa uwzględnia w większym stopniu strategię województwa, jednak treści tej ustawy również odnoszą się do spraw zapewnienia bezpieczeństwa Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim, w szczególności w zakresie gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpożarowej, obronności oraz bezpieczeństwa publicznego. 35 Zadania administracji rządowej województwo Na poziomie województwa oprócz administracji samorządowej funkcjonuje administracja rządowa. Jej istnienie reguluje ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie. Wojewoda jest przedstawicielem Rady Ministrów w województwie, zwierzchnikiem rządowej administracji zespolonej w województwie, organem nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego i ich związków pod względem legalności, organem administracji rządowej w województwie, reprezentantem Skarbu Państwa, organem wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu Postępowania Administracyjnego. 36 18

Zadania wojewody Wojewoda, odpowiada za wykonywanie polityki Rady Ministrów w województwie, a w szczególności w zakresie bezpieczeństwa: zapewnia współdziałanie wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania : zagrożeniom życia, zdrowia lub mienia zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, kieruje działami w celu zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków, 37 Zadania wojewody c.d. Wojewoda, odpowiada za wykonywanie polityki Rady Ministrów w województwie, a w szczególności w zakresie bezpieczeństwa: dokonuje oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy, wykonuje i koordynuje zadania w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa oraz zarządzania kryzysowego. 38 19

Udział służb państwowych w systemie OC Policja formacja, która służy bezpieczeństwu umundurowana i uzbrojona ustawa z 6 kwietnia 1990 o Policji Policja jest przeznaczona do: ochrony bezpieczeństwa ludzi utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego 39 Zadania Policji 40 Wypełnianie nałożonych na formację zadań: ochrony życia i zdrowia ludzi ochrony mienia ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego w tym zapewnienia spokoju w: miejscach publicznych oraz środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania Inicjowania i organizowania działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym 20

Zadania Policji 41 Wykrywanie przestępstw i wykroczeń Ściganie sprawców Nadzór nad strażami gminnymi Nadzór nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi Kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną i obowiązującą w miejscach publicznych Współdziałanie z policjami innych państw i ich organizacjami międzynarodowymi ( w oparciu o umowy i porozumienia) Gromadzenie informacji kryminalnych, DNA, SIS system informacyjny Schengen,.. Zadania Policji 42 Policja realizuje swe zadania we współpracy z: organami państwowymi samorządem terytorialnym organizacjami społecznymi 21

Zadania Policji związane z Obroną Cywilną Zabezpieczenie mienia w przypadku wystąpienia klęsk żywiołowych Pomoc ludziom z przypadku bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia 43 Państwowa Straż Pożarna Formacja zawodowa, umundurowana i wyposażona w specjalistyczny sprzęt Przeznaczona do walki z: pożarami klęskami żywiołowymi innymi miejscowymi zagrożeniami 44 22

Państwowa Straż Pożarna podstawowe zadania Rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń Organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie pożarów, klęsk żywiołowych lub likwidacji innych miejscowych zagrożeń Wykonywanie pomocniczych specjalistycznych czynności ratowniczych w czasie klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń przez inne służby ratownicze Kształcenie kadr dla PSP i innych jednostek ochrony przeciwpożarowej oraz powszechnego systemu ochrony ludności Nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych Prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz powszechnego systemu ochrony ludności Współpracę z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych 45 Państwowa Straż Pożarna podstawowe zadania c.d. Współdziałanie ze strażami pożarnymi i służbami ratowniczymi innych państw oraz ich międzynarodowymi organizacjami (oparciu o zawarte przez Polskę umowy międzynarodowe lub obowiązujące przepisy) Realizacja innych zadań wynikających z zawartych przez RP umów międzynarodowych 46 23

Uwarunkowania prawne działań PSP Rozporządzenie RM z 4 lipca 1992 w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniem ratowniczym Rozporządzenie Ministra SWiAz 7 czerwca 2010 w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów.. 47 Akcję ratowniczą organizuje i kieruje nią Państwowa Straż Pożarna (art. 20. Ustawy o PSP) Państwowe Ratownictwo Medyczne Cel podstawowy zapewnienie pomocy każdej osobie znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia Ustawa z 8 września 2006 o Państwowym Ratownictwie Medycznym określa zasady organizacji, funkcjonowania i finansowania systemu Organizacja systemu w taki sposób aby zapewnić standardy czasu dojazdu na miejsce zdarzenia: 8 minut w miastach powyżej 10 tys. mieszkańców 15 minut poza miastem Numer 112 i Centra Powiadamiania Ratunkowego 48 24

Obowiązek obywateli w zakresie obrony cywilnej Służbę w obronie cywilnej pełni się w formacjach obrony cywilnej, może być ona sprawowana również w jednostkach organizacyjnych niebędących formacjami obrony cywilnej, określonych przez Radę Ministrów. Obowiązek obywateli w zakresie obrony cywilnej polega na: odbywaniu: służby w obronie cywilnej, edukacji dla bezpieczeństwa, szkolenia w zakresie powszechnej obrony cywilnej; wykonywaniu innych zadań przewidzianych w ustawie. 49 Służba w obronie cywilnej Obowiązek służby w obronie cywilnej polega na odbywaniu w czasie pokoju: zasadniczej służby lub szkolenia, ćwiczeń. Obowiązek służby w obronie cywilnej polega pełnieniu w czasie wojny czynnej służby 50 25

Osoby zobowiązane do służby w OC Obowiązkowi temu podlegają: osoby uznane za zdolne do służby wojskowej, przeznaczone zamiast zasadniczej służby wojskowej do odbycia: zasadniczej służby w oddziałach obrony cywilnej, jeżeli nie korzystają z odroczenia zasadniczej służby wojskowej, szkolenia w oddziałach obrony cywilnej; 51 Osoby zobowiązane do służby w OC Przeznaczeni do tej służby są: żołnierze rezerwy nieprzewidziani do służby wojskowej albo do służby w jednostkach zmilitaryzowanych, mężczyźni niepodlegający obowiązkowi służby wojskowej, do końca roku kalendarzowego, w którym kończą sześćdziesiąt lat życia, kobiety począwszy od 1 stycznia roku, w którym kończą osiemnaście lat życia, do końca roku kalendarzowego, w którym kończą pięćdziesiąt lat życia. 52 26

Obowiązkowi służby w obronie cywilnej nie podlegają: osoby uznane za stale lub długotrwale niezdolne do pracy w gospodarstwie rolnym na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników lub za całkowicie niezdolne do pracy oraz samodzielnej egzystencji albo całkowicie niezdolne do pracy na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lub zaliczone do osób o znacznym stopniu niepełnosprawności albo umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych; 53 Obowiązkowi służby w obronie cywilnej nie podlegają: kobiety w ciąży i w okresie sześciu miesięcy po odbyciu porodu; osoby sprawujące opiekę nad dziećmi do lat ośmiu; sprawujące opiekę nad: dziećmi od lat ośmiu do szesnastu, osobami obłożnie chorymi, osobami, wobec których orzeczono stałą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, osobami, wobec których orzeczono całkowitą niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, osobami zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, jeżeli osoby te wspólnie z nimi zamieszkują i opieki tej nie można powierzyć innym osobom. 54 27

Zasadnicza służba w OC czas szkolenia Zasadniczą służbę w obronie cywilnej odbywa się w jednym, nieprzekraczalnym okresie przez dziewięć miesięcy. Osoby powołane do niej z dniem stawienia się do służby otrzymują bez szczególnego nadania tytuł ratownika. Nadanie tytułu starszego ratownika następuje w drodze mianowania. Ratownicy odbywają zasadniczą służbę w obronie cywilnej w formie skoszarowanej lub nieskoszarowanej w oddziałach obrony cywilnej i przechodzą szkolenie praktyczne w zakresie przygotowania obrony cywilnej. Formę odbywania służby określa organ, który tworzy oddział obrony cywilnej w ramach formacji obrony cywilnej. Łączny czas szkolenia w jednostkach organizacyjnych obrony cywilnej nie może przekraczać sześćdziesięciu dni w roku, w tym dwudziestu dni ustawowo wolnych od pracy. 55 Zasadnicza służba w OC czas szkolenia Do czasu szkolenia nie wlicza się udziału w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków. Zajęcia szkoleniowe w okresie zwalczania klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwania ich skutków mogą być prowadzone w czasie pracy. Szkoleniem w obronie cywilnej mogą być również objęte kobiety uznane za zdolne do służby wojskowej. Powołanie kobiet do odbywania tego szkolenia może nastąpić do końca roku kalendarzowego, w którym kończą dwadzieścia cztery lata. 56 28

Mobilizacja i czas wojny W sytuacji ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny osoby powołane i przeznaczone do służby w obronie cywilnej są obowiązane do jej czynnego pełnienia przez czas i w zakresie wynikającym z wykonywanych zadań. Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, jednostki organizacyjne obrony cywilnej, w których w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny czynna służba jest pełniona bezterminowo, biorąc pod uwagę jednostki, do których zadań należy wykrywanie zagrożeń, alarmowanie i prowadzenie akcji ratunkowych. Osoby pełniące czynną służbę w obronie cywilnej mogą być skoszarowane na zarządzenie organu tworzącego jednostkę organizacyjną obrony cywilnej. 57 Uprawnienia ratowników Ratownikom w czasie odbywania zasadniczej służby: przysługuje umundurowanie lub równoważnik pieniężny i uposażenie w wysokości i na zasadach przewidzianych dla szeregowych odbywających zasadniczą służbę wojskową, urlopy w wymiarze i na zasadach przewidzianych dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. 58 29

Powszechna samoobrona Zgodnie z zapisami ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP osoby posiadające obywatelstwo polskie, zdolne ze względu na stan zdrowia, podlegają obowiązkowi szkolenia ludności w zakresie powszechnej samoobrony. Szkolenie ludności w zakresie powszechnej samoobrony ma na celu przygotowanie do samoobrony przed środkami masowego rażenia oraz innymi działaniami nieprzyjaciela. Szkolenie przeprowadza się w formie zajęć podstawowych lub ćwiczeń praktycznych. Ćwiczenia praktyczne mogą polegać również na udziale w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków. 59 Powszechna samoobrona Osoby posiadające obywatelstwo polskie mogą być zobowiązane do zaopatrzenia się w sprzęt ochrony indywidualnej oraz w inne artykuły i przedmioty niezbędne w razie zagrożenia. W ramach przygotowania do samoobrony osoby posiadające obywatelstwo polskie mogą być zobowiązane do: przygotowania ochrony budynku lub lokalu mieszkalnego oraz mienia osobistego i indywidualnego; zabezpieczenia własnych źródeł wody pitnej i środków spożywczych przed zanieczyszczeniem lub skażeniem; utrzymywania i konserwacji posiadanego oraz przydzielonego sprzętu i środków ochrony; utrzymywania i konserwacji domowych pomieszczeń ochronnych; wykonywania innych przedsięwzięć mających na celu ochronę własnego życia, zdrowia i mienia oraz udzielania pomocy poszkodowanym. 60 30

Powszechna samoobrona Obowiązki takie nakładają wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast). Uzupełnieniem i uszczegółowieniem ustawy jest Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 września 1993 r. w sprawie powszechnej samoobrony ludności. 61 Podsumowanie Zapewnienie bezpieczeństwa jest podstawowym obowiązkiem RP Problematykę obrony cywilnej i ochrony ludności regulują skomplikowane przepisy prawa międzynarodowego i polskiego Występują trzy stany gotowości obronnej państwa Powszechny obowiązek obrony jest W tworzenie systemu obrony cywilnej i ochrony zaangażowane są instytucje państwa i organa samorządu terytorialnego w ramach przydzielonych zadań i obowiązków 62 31

63 Zagadnienia do dyskusji Wskaż i scharakteryzuj przepisy prawne regulujące obszar działania Oborny Cywilnej i ochrony ludności. Jakie podmioty są odpowiedzialne za organizację OC na terenie kraju, województwa, powiatu i gminy. Wskaż, jakie unormowania prawa międzynarodowego odnoszą się do zadań OC Jakie przepisy prawa polskiego kształtują zadania OC Omów pojęcie powszechnej samoobrony dotyczy wszystkich obywateli 64 Literatura do wykładu Fr. Krynojewski, Obrona cywilna Rzeczypospolitej Polskiej, Difin, Warszawa 2012. 32

Pytania? Fałszywe argumenty zwalcza się najlepiej nie przeszkadzając w ich wykładaniu. 65 Alec Guiness www.amarjanski.san.edu.pl 33