Komentarz praktyczny z orzecznictwem

Część I Komentarz praktyczny z orzecznictwem Rozdział 1. Adwokat w postępowaniu karnym jako pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, prywatnego, powoda cywilnego, subsydiarny akt oskarżenia Rozdział 2. Prawne aspekty obrony i występowania w charakterze obrońcy w sprawie karnej Rozdział 3. Powstanie i ustanie stosunku obrony. Odmowa obrony Rozdział 4. Obrońca w postępowaniu przygotowawczym Rozdział 5. Obrońca w trakcie stosowania środków zapobiegawczych Rozdział 6. Obrońca objęty klauzulą ściśle tajne Rozdział 7. Udział obrońcy w czynnościach po zamknięciu postępowania przygotowawczego, a przed rozpoczęciem przewodu sądowego przed sądem I instancji Rozdział 8. Udział obrońcy w rozprawie głównej, przesłuchaniu oskarżonych, świadków, biegłych i eksperymencie procesowym Rozdział 9. Obrońca w postępowaniu apelacyjnym przed sądem II instancji Rozdział 10. Obrońca w postępowaniach szczególnych Rozdział 11. Obrońca w postępowaniu kasacyjnym Rozdział 12. Wznowienie postępowania karnego uwagi adwokackie Rozdział 13. Obrońca w postępowaniu wykonawczym. Warunkowe przedterminowe zwolnienie Rozdział 14. Obrona w orzecznictwie Sądu Najwyższego

Rozdział 1. Adwokat w postępowaniu karnym jako pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, prywatnego, powoda cywilnego, subsydiarny akt oskarżenia 1. Uwagi wstępne Ustawa karna procesowa przewiduje udział adwokata w postępowaniu karnym w różnych rolach: obrońcy, pełnomocnika pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym, pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego lub prywatnego w postępowaniu rozpoznawczym albo pełnomocnika powoda cywilnego. Ponadto adwokat może być jeszcze pełnomocnikiem oskarżyciela subsydiarnego. Nie ulega żadnej wątpliwości, że w miarę jak rośnie świadomość prawna zwykłych osób, że pokrzywdzonymi stają się bardzo często podmioty gospodarcze, to rola adwokata jako pełnomocnika pokrzywdzonego w trakcie postępowania karnego staje się niebagatelna. Ponieważ tradycyjna rola obrońcy zostanie omówiona poniżej, to w tym miejscu należy wspomnieć o pozostałych możliwościach uczestnictwa adwokata w postępowaniu karnym. Na wstępie należy również zauważyć, że z dniem 1.7.2015 r. radcowie prawni uzyskają uprawnienia obrońców w rozumieniu KPK, a zatem wszelkie uwagi kierowane do adwokatów w tym rozdziale będą miały odniesienie również do radców prawnych. Rola adwokata 3

Część I. Komentarz praktyczny z orzecznictwem 2. Pełnomocnik pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym Pełnomocnik Uprawnienia pokrzywdzonego Zgodnie z art. 87 1 KPK strona inna niż podejrzany w postępowaniu przygotowawczym może działać przez pełnomocnika. Dla adwokata oznacza to, że może być pełnomocnikiem pokrzywdzonego przez cały czas postępowania przygotowawczego i rozpoznawczego. Należy rozróżnić dwa etapy reprezentacji. Pierwszy etap od momentu złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, i drugi etap od wniesienia aktu oskarżenia do sądu. Omawiając rolę adwokata jako pełnomocnika w postępowaniu przygotowawczym, należy zauważyć, że jego udział jest możliwy od złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa do wniesienia aktu oskarżenia do sądu. W przypadku śmierci pokrzywdzonego, na podstawie art. 52 1 KPK jego prawa mogą wykonywać osoby najbliższe, które też mogą być zastępowane przez pełnomocnika adwokata. W praktyce adwokat, ustanawiając się jako pełnomocnik pokrzywdzonego, powinien to zrobić na piśmie, załączając pełnomocnictwo. Formułując wniosek, adwokat powinien pamiętać o uprawnieniach pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym i są to: 1) prawo do zapoznania się z aktami sprawy i sporządzenia kserokopii, ale za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze (art. 156 5 KPK); 2) prawo do składania wniosków dowodowych i żądania dopuszczenia do udziału w czynnościach postępowania przygotowawczego, w razie złożenia takiego wniosku pełnomocnikowi nie można odmówić wzięcia udziału w czynności (art. 315 KPK); 3) prawo do wzięcia udziału w czynnościach niepowtarzalnych (art. 316 1 i 3 KPK); 4) prawo do udziału w innych czynnościach postępowania przygotowawczego, jeśli pełnomocnik o to wnosił (art. 317 1 KPK); 5) prawo do udziału w przesłuchaniu biegłych i do zapoznania się z ich opinią (art. 318 KPK). 4

Rozdział 1. Adwokat w postępowaniu karnym... Wobec tego we wniosku należy żądać dopuszczenia pełnomocnika do tych czynności postępowania przygotowawczego. Praktycznie rzecz ujmując, adwokat jako pełnomocnik powinien dążyć do uczestniczenia we wszystkich czynnościach postępowania przygotowawczego, w których jego udział jest dopuszczalny. Zob. Część I, rozdz. 4, 8; Część II, wzór 1. 3. Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego Zanim zostanie omówiona rola pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, należy wskazać na możliwość udziału pełnomocnika pokrzywdzonego w sytuacji, gdy prezes sądu skieruje sprawę na posiedzenie w trybie art. 339 1 i 3 pkt 1, 2 i 6 KPK. Pełnomocnik pokrzywdzonego może uczestniczyć w posiedzeniach sądu, jeżeli: 1) prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających; 2) zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania; 3) akt oskarżenia zawiera wniosek o skazanie bez rozprawy przewidziany w art. 335 KPK; 4) zachodzi potrzeba rozważenia: umorzenia postępowania w trybie art. 17 1 pkt 2 11 KPK, umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia albo wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu. Po zakończeniu postępowania przygotowawczego, jeśli został skierowany akt oskarżenia do sądu, dotychczasowy pełnomocnik, jeżeli pokrzywdzony w dalszym ciągu chce aktywnie uczestniczyć w postępowaniu karnym, powinien dokonać stosownego zgłoszenia. Artykuł 54 1 KPK przewiduje, że jeśli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Natomiast przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania aktu oskarżenia (art. 385 1 KPK). Oświadczenie może zostać złożone na piśmie lub ustnie do protokołu. Uczestnictwo pełnomocnika pokrzywdzonego w posiedzeniu sądu 5

Część I. Komentarz praktyczny z orzecznictwem Inicjatywa dowodowa Możliwość złożenia pisemnego oświadczenia w tym zakresie powstaje w momencie przesłania przez prokuratora aktu oskarżenia do sądu, o czym należy pokrzywdzonego zawiadomić (art. 334 2 KPK). Jeśli chodzi o możliwość ustnego złożenia takiego oświadczenia, to właściwym momentem jest czas, kiedy przewodniczący składu sędziowskiego zadaje pytanie: Czy przed odczytaniem aktu oskarżenia strony zgłaszają jakieś wnioski?. Taki wniosek jest tylko i wyłącznie badany przez sąd pod względem formalnym, tzn. czy złożył go uprawniony podmiot i czy został zachowany termin. W związku z tym, jeśli zostaną spełnione wymagania formalne, to pokrzywdzony staje się niejako automatycznie oskarżycielem posiłkowym. Oznacza to, że występuje w postępowaniu sądowym na prawach strony i ma wszelkie uprawnienia z tego statusu płynące. Oskarżyciel posiłkowy ma pełną inicjatywę dowodową, ma prawo zadawać pytania oskarżonym, świadkom, biegłym, może składać oświadczenia. Oczywiście, tych czynności może dokonywać przez swojego pełnomocnika. Bez wątpienia pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego może składać apelację od wyroku, ale tylko jeśli rozstrzygnięcia lub ustalenia wyroku naruszają prawa lub szkodzą interesom pokrzywdzonego (art. 425 3 KPK). Nie jest wykluczone zaskarżenie uzasadnienia wyroku. Zgodnie z art. 520 1 KPK oskarżyciel posiłkowy ma prawo wniesienia kasacji, ale z ograniczeniami wynikającymi z 2 tego artykułu. Pokrzywdzony nie traci statusu oskarżyciela posiłkowego w przypadku, gdy oskarżyciel publiczny odstąpił od oskarżenia (art. 54 2 KPK). Zob. Część II, wzór 4. 4. Pełnomocnik oskarżyciela prywatnego Obowiązki policji Postępowania w sprawach z oskarżenia prywatnego najczęściej dotyczą przestępstw zniesławienia (art. 212 KK), zniewagi (art. 216 KK) i naruszenia nietykalności (art. 217 KK). Postępowania w tych sprawach charakteryzują się dość poważną odmiennością od postępowania zwyczajnego, ponieważ nie prowadzi się postępowania przygotowawczego. Praktycznie cały ciężar zebrania dowodów w tych postępowaniach spoczywa na pokrzywdzonym. Rola Policji 6

Rozdział 1. Adwokat w postępowaniu karnym... może sprowadzać się wyłącznie do przyjęcia ustnej lub pisemnej skargi i zabezpieczenia dowodów lub wykonania pewnych czynności dowodowych na zlecenie sądu (art. 488 KPK). Wobec takiej regulacji rola pełnomocnika oskarżyciela prywatnego musi być aktywna. Na początek pełnomocnik powinien ocenić, czy opisywany przez pokrzywdzonego czyn nosi znamiona przestępstwa. Następnie trzeba zebrać materiał dowodowy i poddać go ocenie procesowej, tzn. czy spełnia wymagania dowodów procesowych. W konsekwencji pełnomocnik powinien sporządzić akt oskarżenia. Zgodnie z art. 487 KPK akt oskarżenia w takiej sprawie może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie. Jednakże adwokat powinien sporządzić akt oskarżenia w sposób profesjonalny, czyli tak, jak to robią prokuratorzy. Adwokat w takiej sytuacji powinien sformułować zarzut z podaniem podstawy prawnej i faktycznej oraz sporządzić uzasadnienie. Po wniesieniu aktu oskarżenia sąd obowiązkowo wyznacza posiedzenie pojednawcze, chyba że strony wnioskowały albo zgodziły się na przeprowadzenie postępowania mediacyjnego (art. 489 KPK). Nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na posiedzeniu pojednawczym traktowane jest jako odstąpienie od oskarżenia i sąd w konsekwencji postępowanie umarza (art. 491 1 KPK). Natomiast jeśli oskarżony nie stawi się na posiedzenie pojednawcze, sąd kieruje sprawę na rozprawę (art. 491 2 KPK). Jak nietrudno zauważyć, ustawodawca kładzie nacisk w takich sprawach na polubowne zakończenie sporu. Jednakże praktyka wskazuje, że niezbyt duży odsetek takich spraw kończy się ugodą, szczególnie jeśli chodzi o przestępstwa zniesławienia. W razie śmierci oskarżyciela prywatnego, zgodnie z art. 61 1 KPK postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego. Natomiast zgodnie z 2 tego artykułu, jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, postępowanie zostanie umorzone. Zob. Część II, wzór 3. Obowiązki pełnomocnika Posiedzenie pojednawcze Nieusprawiedliwione niestawiennictwo stron Śmierć oskarżyciela prywatnego 7

Część I. Komentarz praktyczny z orzecznictwem Subsydiarny akt oskarżenia Termin prekluzyjny Prawo przejrzenia akt 5. Pełnomocnik w sprawie z subsydiarnego aktu oskarżenia Procedura karna przewiduje możliwość złożenia tzw. subsydiarnego aktu oskarżenia. Chodzi o sytuację, gdy prokurator odmówił wszczęcia postępowania lub wszczęte umorzył. W tym zakresie art. 55 1 KPK stanowi, że w razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 2 KPK, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu, dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. Należy zaznaczyć, że jest to termin prekluzyjny i nie podlega przywróceniu. Taka regulacja oznacza, że upływ tego terminu powoduje wygaśnięcie możliwości wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia. Możliwość zaskarżenia postanowienia prokuratora przewiduje art. 306 1 KPK, który stanowi, że pokrzywdzonemu oraz instytucji wymienionej w art. 305 4 KPK przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa, a stronom na postanowienie o jego umorzeniu. Uprawnionym do złożenia zażalenia przysługuje prawo przejrzenia akt. Natomiast zgodnie art. 465 2 KPK w tym przypadku na postanowienie prokuratora przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy. W przypadku uchylenia postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego lub odmowie jego wszczęcia na podstawie art. 330 1 KPK, sąd wskazuje powody uchylenia, a w miarę potrzeby także okoliczności, które należy wyjaśnić, lub czynności, które należy przeprowadzić. Wskazania te są dla prokuratora wiążące. Paragraf 2 tego artykułu stanowi, że jeżeli prokurator nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub o odmowie jego wszczęcia. W takim wypadku pokrzywdzony, który wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 1 KPK, może wnieść akt oskarżenia określony w art. 55 1 KPK. W razie wniesienia przez pokrzywdzonego aktu oskarżenia prezes sądu przesyła jego odpis prokuratorowi, wzywając go do nadesłania w terminie 14 dni akt postępowania przygotowawczego (art. 330 3 KPK). 8

Rozdział 1. Adwokat w postępowaniu karnym... W razie wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia art. 488 2 KPK stosuje się odpowiednio, czyli na polecenie sądu policja dokonuje określonych przez sąd czynności dowodowych, po czym ich wyniki przekazuje sądowi. Artykuł 308 KPK przewidujący możliwość przeprowadzenia dochodzenia w niezbędnym zakresie stosuje się odpowiednio. Chodzi o zabezpieczenie śladów i dowodów przestępstwa, dokonanie oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego, przeszukania, a także przedsięwzięcie wobec osoby podejrzanej innych niezbędnych czynności, nie wyłączając pobrania krwi, włosów i wydzielin organizmu. W przypadku wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia przepisów art. 339 3 pkt 4 i art. 397 KPK nie stosuje się. Artykuł 55 2 KPK ustanawia wymogi formalne, jakie ma spełniać akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego, i stanowi, że: powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego, z zachowaniem warunków określonych w art. 332 i 333 1 KPK. Wobec tego akt oskarżenia powinien zawierać: 1) imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego; 2) dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody; 3) wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach wymienionych w art. 64 KK albo w art. 37 1 pkt 4 KKS; 4) wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada; 5) wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania; 6) uzasadnienie oskarżenia, w którym należy przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera, a w miarę potrzeby wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swej obronie; 7) listę osób, których wezwania żąda oskarżyciel; 8) wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel. Obowiązki policji Dochodzenie w niezbędnym zakresie Wymogi formalne subsydiarnego aktu oskarżenia 9

Część I. Komentarz praktyczny z orzecznictwem Uzasadnienie aktu oskarżenia Przyłączenie się do postępowania przez innego pokrzywdzonego Zgodnie z nowelą do KPK od 1.7.2015 r. zniesiony zostaje wymóg uzasadnienia aktu oskarżenia. Akt oskarżenia będzie mógł zawierać uzasadnienie, które powinno spełniać wymogi jak dotychczas. Ponadto do aktu oskarżenia trzeba będzie załączyć wykaz dowodów ze wskazaniem osobno dla każdego dowodu, jakie okoliczności mają być udowodnione, a w razie potrzeby także wraz ze wskazaniem sposobu i kolejności przeprowadzonych dowodów. Wykaz powinien być usystematyzowany według rodzaju czynności dowodowych: 1) lista osób, których wezwania domaga się oskarżyciel, 2) dokumentów, których odczytania odtworzenia lub ujawnienia domaga się oskarżyciel, 3) dowodów rzeczowych podlegających oględzinom. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do postępowania. W sprawie wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może brać udział również prokurator. Zob. Część II, wzór 13. 6. Adwokat jako pełnomocnik powoda cywilnego Powództwo adhezyjne Na wstępie rozważań dotyczących roli adwokata jako pełnomocnika powoda cywilnego w postępowaniu karnym należy wskazać podmioty, które zgodnie z ustawą karną procesową mają prawo wytoczyć powództwo adhezyjne. Na podstawie z art. 49 1 i 2 KPK powództwo adhezyjne może wytoczyć pokrzywdzony oraz podmioty, które mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego określone w art. 49 3a i 4, art. 52 KPK. Ponadto w charakterze pokrzywdzonego może występować zakład ubezpieczeń, w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia (art. 49 3 KPK). Może to zrobić prokurator (art. 64 KPK) oraz osoby najbliższe dla pokrzywdzonego, w razie jego śmierci (art. 63 KPK). Nie ulega żadnej wątpliwości, że poza 10

Rozdział 1. Adwokat w postępowaniu karnym... prokuratorem co oczywiste powoda cywilnego w postępowaniu karnym może reprezentować adwokat. Zgodnie z art. 62 KPK do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej podmiot uprawniony może wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa. Wskazany w tym artykule termin ma charakter prekluzji, co oznacza, że czynność procesowa dokonana po jego upływie nie wywołuje skutków procesowych. Termin ten nie może być przy tym przywrócony. Artykuł 63 1 i 2 KPK przewiduje, że w razie śmierci pokrzywdzonego osoby najbliższe mogą w terminie określonym w art. 62 KPK wytoczyć powództwo cywilne o przysługujące im roszczenia majątkowe wynikające z popełnienia przestępstwa. Natomiast w razie śmierci powoda cywilnego osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego i dochodzić przysługujących im roszczeń. Niewstąpienie tych osób nie tamuje biegu postępowania. Sąd, wydając orzeczenie kończące postępowanie, pozostawia wówczas powództwo cywilne bez rozpoznania. Rozważając możliwość przystąpienia do postępowania karnego w charakterze pełnomocnika powoda cywilnego, adwokat powinien zastanowić się, czy nie zachodzą przesłanki negatywne uzasadniające odmowę przyjęcia powództwa. Przesłanki te są zdefiniowane w art. 65 1 KPK, który stanowi, że sąd przed rozpoczęciem przewodu sądowego odmawia przyjęcia powództwa cywilnego, jeżeli: 1) powództwo cywilne jest z mocy przepisu szczególnego niedopuszczalne; 2) roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia; 3) powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną; 4) to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono; 5) po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego; 6) złożono wniosek, o którym mowa w art. 46 1 KK. Wytoczenie powództwa Zastępstwo w razie śmierci Odmowa przyjęcia powództwa 11

Część I. Komentarz praktyczny z orzecznictwem Przyjęcie powództwa cywilnego Zakres dowodzenia Przekazanie powództwa Zgłoszenie powództwa i zabezpieczenie roszczenia Wniosek o zabezpieczenie roszczenia Jeżeli pozew odpowiada warunkom formalnym i nie zachodzą przesłanki negatywne, sąd orzeka o przyjęciu powództwa cywilnego. Późniejsze ujawnienie się przesłanek negatywnych spowoduje, że sąd pozostawi powództwo adhezyjne bez rozpoznania. Na odmowę przyjęcia powództwa cywilnego lub na pozostawienie go bez rozpoznania zażalenie nie przysługuje. Jeżeli sąd odmówił przyjęcia powództwa cywilnego lub pozostawił je bez rozpoznania, powód cywilny może dochodzić swego roszczenia w postępowaniu cywilnym. Natomiast jeśli w terminie zawitym 30 dni od daty odmowy przyjęcia lub pozostawienia powództwa cywilnego bez rozpoznania powód cywilny wniesie o przekazanie pozwu sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych, za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się dzień wniesienia pozwu w postępowaniu karnym. Dla pełnomocnika powoda cywilnego kluczowe znaczenie ma art. 66 KPK, który stanowi, że powód cywilny może dowodzić istnienia tylko tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenie. Regulacja ta ma istotne znaczenie, ponieważ to na pełnomocniku powoda cywilnego spoczywa ciężar dowodu. Ponadto pełnomocnik powinien prowadzić dowody na okoliczności mające wpływ na: wysokość dochodzonego roszczenia, kwalifikację prawną czynu, winę sprawcy. Natomiast pełnomocnik nie może prowadzić dowodów na okoliczności związane z wymiarem kary, gdyż nie wchodzi to w zakres roszczeń cywilnoprawnych. W razie zawieszenia postępowania sąd na żądanie powoda cywilnego przekazuje wytoczone powództwo sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych (art. 68 KPK). Dla pełnomocnika bardzo ważne jest uregulowanie art. 69 1, 2, 3 i 4 KPK dotyczące terminu początkowego do zgłoszenia powództwa i zabezpieczenie roszczenia. Jeżeli powództwo cywilne zostało zgłoszone w toku postępowania przygotowawczego, organ prowadzący postępowanie załącza pozew do akt sprawy, a postanowienie co do przyjęcia powództwa wydaje sąd po wpłynięciu sprawy z aktem oskarżenia; za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się wówczas dzień zgłoszenia powództwa. Razem z powództwem cywilnym może zostać zgłoszony wniosek o zabezpieczenie roszczenia, w przedmiocie tego wniosku orzeka prokurator. Na postanowienie co do zabezpieczenia roszczenia przysługuje zażalenie do sądu. W ra- 12

Rozdział 1. Adwokat w postępowaniu karnym... zie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego pokrzywdzony w terminie zawitym 30 dni od daty doręczenia postanowienia może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych. Jeżeli pokrzywdzony w terminie tym żądania nie zgłosi, zabezpieczenie upada, a wniesiony poprzednio pozew nie wywołuje skutków prawnych. W kwestiach dotyczących powództwa cywilnego, a nieunormowanych przez przepisy KPK, stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym (art. 70 KPK). Odesłanie do KPC 7. Przegląd orzecznictwa Nieskorzystanie przez pokrzywdzonego z prawa do działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego Pokrzywdzonemu prawidłowo pouczonemu, przy skierowaniu aktu oskarżenia do sądu, o prawie do zgłoszenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego (art. 334 2 KPK i art. 54 1 KPK), który nie skorzystał z tego prawa do chwili wydania na posiedzeniu przygotowawczym postanowienia o umorzeniu postępowania karnego (art. 339 3 pkt 1 lub 2 KPK), mimo że został powiadomiony o możliwości wydania takiego orzeczenia przed rozprawą w określonym terminie i miejscu, nie przysługuje zażalenie na postanowienie w tym przedmiocie, gdyż nie stał się on stroną w postępowaniu sądowym. post. SN z 25.1.2005 r., WZ 70/04, Legalis Pokrzywdzony działający w charakterze oskarżyciela posiłkowego Pokrzywdzony, który ma zamiar działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego, musi złożyć oświadczenie stosownie do treści art. 54 1 KPK. Aby móc wywiązać się z tego obowiązku, a jednocześnie skorzystać z przysługującego mu uprawnienia, powinien być zawiadomiony o terminie rozprawy i dopiero wówczas jego niestawiennictwo pozwoliło na rozpoznanie sprawy. wyr. SN z 22.6.2001 r., III KKN 30/01, Legalis 13

Część I. Komentarz praktyczny z orzecznictwem Termin do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia Artykuł 55 1 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) w zakresie, w jakim nie określa wymienionego w nim terminu do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia jako terminu zawitego, jest zgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. wyr. TK z 8.1.2013 r., K 18/10, Dz.U. z 2013 r. poz. 88 Początek biegu terminu do wniesienia przez pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskarżenia Treść przepisów art. 55 1 KPK, art. 330 1 i 2 KPK i art. 306 1 KPK, które powinny być odczytywane łącznie, prowadzi do wniosku, że miesięczny termin z art. 55 1 KPK do wniesienia przez pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskarżenia rozpoczyna swój bieg od dnia doręczenia mu zawiadomienia o powtórnym wydaniu przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania wraz z pouczeniem, że na postanowienie to nie służy już zażalenie (art. 100 6 KPK) i prawie do wniesienia własnego aktu oskarżenia. Oba te warunki (zawiadomienie i pouczenia) muszą być spełnione łącznie. post. SA we Wrocławiu z 3.8.2011 r., II AKz 303/11, OSA 2012, Nr 7, poz. 24 Warunki wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia Wykładnia językowa art. 55 1 KPK oraz art. 330 2 KPK nie pozostawia wątpliwości, iż do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia niezbędne jest, aby pokrzywdzony nie tylko wykorzystał swoje uprawnienia przewidziane w art. 306 1 KPK, ale także musi kolejny raz dojść do wydania przez prokuratora takiej samej decyzji o zaniechaniu ścigania, to jest postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego lub umorzenia postępowania. Przepisy nie dopuszczają bowiem wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia w sytuacji, gdy najpierw nastąpiła odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego, a następnie na skutek uchylenia tego postanowienia przez sąd, na skutek zażalenia podmiotu wykorzystującego swoje uprawnienia przewidziane art. 306 1 KPK, doszło do jego umorzenia. W takim układzie procesowym pokrzywdzony nie jest 14

Rozdział 1. Adwokat w postępowaniu karnym... uprawnionym oskarżycielem w rozumieniu art. 17 1 pkt 9 KPK, a zatem postępowania nie wszczyna się, a wszczęte umarza. post. SA w Łodzi z 25.5.2011 r., II AKz 227/11, OSA 2011, Nr 3, poz. 32 Skutki złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia dla uprawnień prokuratorskich w zakresie wszczęcia postępowania oraz terminu przedawnienia roszczeń za niesłuszne tymczasowe aresztowanie 1. Wystąpienie przez pokrzywdzonego z subsydiarnym aktem oskarżenia rodzi określone skutki procesowe. Przede wszystkim powoduje stan zawisłości sprawy (art. 17 1 pkt 7 KPK), odnoszący się do określonej osoby i konkretnego zdarzenia faktycznego, tożsamego z czynem, którego dotyczyły uprzednie decyzje kończące postępowanie przygotowawcze. W takiej sytuacji niedopuszczalne będzie podjęcie umorzonego postępowania przygotowawczego, jeżeli ma ono być następnie skierowane przeciwko osobie, której dotyczy oskarżenie zainicjowane przez pokrzywdzonego (por. art. 327 1 KPK). Niedopuszczalne będzie również wznowienie postępowania przygotowawczego przez prokuratora nadrzędnego przeciwko osobie, która występowała w charakterze podejrzanego, zaś obecnie jest objęta skargą subsydiarną (art. 327 2 KPK). Także Prokurator Generalny nie będzie mógł skorzystać z uprawnienia przewidzianego w art. 328 1 KPK w sytuacji wniesienia przez pokrzywdzonego aktu oskarżenia do sądu w warunkach art. 55 KPK. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w powyższych sytuacjach, w razie skorzystania przez pokrzywdzonego i prokuratora ze swoich uprawnień, toczyłyby się jednocześnie dwa postępowania co do tego samego czynu i tej samej osoby, co jest przecież niedopuszczalne, z uwagi na treść art. 17 1 pkt 7 KPK ( ) wyr. SA w Lublinie z 11.8.2009 r., II AKa 107/09, OSA 2010, Nr 11, poz. 50 Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego na spotkaniu mediacyjnym Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego na spotkaniu mediacyjnym nie wywołuje skutków tożsamych z niestawiennictwem tego oskarżyciela i jego pełnomocnika na posiedzeniu pojednaw- 15