PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚRODA WIELKOPOLSKA. na lata z perspektywą na lata

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚRODA WIELKOPOLSKA na lata 2013 2016 z perspektywą na lata 2017 2020 Środa Wielkopolska, grudzień 2012 r.

HG HydroGeo Justy na Dabrow ska ul. Słowackiego 3 63-020 Zaniemy śl te l/fax 0-612857 4 44 tel. kom. 0 501 961 357 NIP 786-150-92-46 REGON 300140453 BS Kórnik o/zaniemyś l 57 9076 0008 2002 0072 0836 0001 TYTUŁ OPRACOWANIA: PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚRODA WIELKOPOLSKA na lata 2013 2016 z perspektywą na lata 2017 2020 ZLECENIODAWCA: GMINA ŚRODA WIELKOPOLSKA UL. DASZYŃSKIEGO 5 63 000 ŚRODA WLKP. AUTOR OPRACOWANIA: DYREKTOR: mgr Justyna Dąbrowska mgr Przemysław Dąbrowski Środa Wielkopolska, grudzień 2012 r. 2

1. WSTĘP...5 1.1. Podstawa prawna opracowania...5 1.2. Przedmiot i cel opracowania...5 1.3. Terminologia...6 1.3.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego...6 1.3.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska...7 1.3.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej...9 1.3.4. Słowniczek...11 2. CHARAKTERYSTYKA MIASTA I GMINY ŚRODA WIELKOPOLSKA...13 2.1. Dane administracyjne...13 2.2. Położenie geograficzne i warunki klimatyczne...16 2.3. Użytkowanie terenu...17 2.4. Wartości kulturowe...18 2.5. Infrastruktura techniczna...20 2.5.1. Komunikacja drogowa...20 2.5.2. Komunikacja kolejowa...21 2.6. Podmioty gospodarcze...22 3. ŚRODOWISKO...23 3.1. Przyroda i krajobraz...23 3.1.1. Lasy...23 3.1.2. Zieleń urządzona...24 3.1.3. Formy ochrony przyrody...26 3.1.3.1. Obszar chronionego krajobrazu...27 3.1.3.2. Pomniki przyrody...29 3.1.3.3. Obszary NATURA 2000...29 3.2. Powierzchnia ziemi i gleb...36 3.2.1. Rzeźba terenu...39 3.2.2. Budowa geologiczna...40 3.2.2.1. Zasoby kopalin...41 3.2.2.2. Wody geotermalne...43 3.2.3. Gleby...43 3.3. Zasoby wodne i gospodarka wodno ściekowa...46 3.3.1. Wody powierzchniowe...46 3.3.2. Zbiorniki wodne...49 3.3.4. Wody podziemne...52 3.3.4.1. Zasoby wód podziemnych...54 3.3.4.2. Zasoby wód podziemnych...54 3.3.4.2. Monitoring i jakość wód podziemnych...55 3.3.4.5. Ujęcia wód podziemnych...57 3.3.4.6. Oczyszczalnie ścieków...60 3.3.4.7. Urządzenia wodne...63 3.4. Powietrze atmosferyczne...64 3.4.1. Zanieczyszczenia komunikacyjne...66 3.4.2. Zanieczyszczenia ze źródeł niskiej emisji...68 3.4.3. Zanieczyszczenia przemysłowe...69 3.5. Poważne awarie...71 3.6. Hałas...72 3.7. Pola elektromagnetyczne...76 3.8. Energia odnawialna...78 4. ANALIZA SWOT...81 5. POLITYKA, CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ...82 5.1. Cel 1 Ochrona przyrody i krajobrazu...82 5.1.1. Kierunki działań...83 5.2. Cel 2 Ochrona powierzchni ziemi i gleb...83 5.2.1. Kierunki działań...84 5.3. Cel 3 - Ochroną zasobów wodnych oraz racjonalizacja gospodarki wodno - ściekowej...84 5.3.1.Kierunki działań...85 5.4. Cel 4 - Ochrona powietrza atmosferycznego...85 5.4.1. Kierunki działań...86 5.5. Cel 5 Ochrona przed poważnymi awariami ("nadzwyczajnymi zagrożeniami 3

środowiska" - NZŚ)...86 5.5.1. Kierunki działań...87 5.6. Cel 6 Ochrona przed hałasem...87 5.6.1. Kierunki działań...87 5.7. Cel 7 - Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym...87 5.7.1. Kierunki działań...88 5.8. Cel 8 - Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych...88 5.8.1.Kierunki działań...88 6. HARMONOGRAM ZADAŃ KRÓTKO I DŁUGOTERMINOWYCH...89 6.1. Harmonogram czasowo - kosztowy przedsięwzięć związanych z realizacją Celu 1 - Ochrona przyrody i krajobrazu...90 6.2. Harmonogram czasowo - kosztowy przedsięwzięć związanych z realizacją Celu 2 - Ochrona powierzchni ziemi i gleb...91 6.3. Harmonogram czasowo - kosztowy przedsięwzięć związanych z realizacją Celu 3 - Ochrona zasobów wodnych oraz racjonalizacja gospodarki wodno - ściekowej...92 6.4. Harmonogram czasowo - kosztowy przedsięwzięć związanych z realizacją Celu 4 - Ochrona powietrza...93 6.5. Harmonogram czasowo - kosztowy przedsięwzięć związanych z realizacją Celu 5 Ochrona przed poważnymi awariami ("nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska" - NZŚ)...93 6.6. Harmonogram czasowo - kosztowy przedsięwzięć związanych z realizacją Celu 6 Ochrona przed hałasem...94 6.7. Harmonogram czasowo - kosztowy przedsięwzięć związanych z realizacją Celu 7 Ochrona przed polami elektromagnetycznymi...94 6.8. Harmonogram czasowo - kosztowy przedsięwzięć związanych z realizacją Celu 8 Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych...94 7. FINANSOWANIE PROGRAMU...95 7.1. Emisja obligacji komunalnych...96 7.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej...97 7.3. Wsparcie finansowe dla krajów członkowskich Unii Europejskiej...97 7.4. Bank Ochrony Środowiska...101 7.5. Partnerstwo publiczno prywatne...104 8. MONITORING I OCENA...106 9. EDUKACJA EKOLOGICZNA...109 10. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM...116 11. UWARUNKOWANIA PRAWNE...118 12. BIBLIOGRAFIA...119 13. ZAŁACZNIKI...121 4

1. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania Zgodnie z zapisami art. 17 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 Nr 25, poz. 150), organ wykonawczy gminy w celu realizacji polityki ekologicznej państwa sporządza gminny program ochrony środowiska. Obowiązek ten był formalną przesłanką do opracowania w 2004 r. przez firmę Geokom Sp. z o.o. z Poznania, Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Środa Wielkopolska. Program ten został zatwierdzony uchwałą nr XXIII/324/2005 Rady Gminy Środa Wielkopolska z dnia 10.02.2005 r. w sprawie uchwalenia Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Środa Wielkopolska. Aktualizację Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Środa Wielkopolska na lata 2008 2011 z perspektywą na lata 2012-2015, opracowało Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Sp. J. W celu dostosowania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Środa Wielkopolska do dokumentów nadrzędnych oraz aktualizacji danych zawartych w Programie w dniu 09.10.2012 r. została zawarta umowa pomiędzy Gminą Środa Wielkopolska, reprezentowanym przez Burmistrza Wojciecha Ziętkowskiego, z siedzibą w Środzie Wielkopolskiej, ul. Daszyńskiego 5, a firmą HYDROGEO Justyna Dąbrowska z siedzibą w Zaniemyślu, ul. Słowackiego 3, której przedmiotem było opracowanie Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Środa Wielkopolska na lata 2013 2016 z perspektywą na lata 2017 2020. 1.2. Przedmiot i cel opracowania Przedmiotem opracowania jest aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Środa Wielkopolska na lata 2013 2016 z perspektywą na lata 2017 2020. Program Ochrony Środowiska przedstawia szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na terenie Gminy. Szczegółowo charakteryzuje jego wybrane elementy oraz towarzyszące im zagrożenia. Przedstawia zagadnienia z zakresu zasobów przyrody i krajobrazu, powierzchni ziemi i gleb, gospodarki wodno - ściekowej, powietrza, hałasu, pól elektromagnetycznych, możliwości wystąpienia poważnych awarii oraz aspektów dotyczących potencjału energii odnawialnej na terenie Gminy. Ustala harmonogram realizacji działań proekologicznych na lata 2013 2016, z perspektywą na lata 2017 2020 r. oraz prezentuje mechanizmy prawno ekonomiczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów. 5

Zagadnienia dotyczące gospodarki odpadami zostały zawarte w odrębnym opracowaniu pod nazwą Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami na lata 2008 2011 z perspektywą na lata 2012 2019 oraz wspólny Plan Gospodarki Odpadami dla 17 gmin - członków zawartego Porozumienia Międzygminnego". Celem niniejszego opracowania jest konieczność ochrony środowiska lokalnego, w którym żyjemy i z którym związani jesteśmy kulturowo, społecznie i gospodarczo. Zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, czyli takiego rozwoju społeczno gospodarczego, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zaspokajania potrzeb zarówno współczesnych i przyszłych pokoleń zostały opracowane cele i kierunki działań w zakresie ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego. Polityka środowiskowa gminy realizowana jest między innymi poprzez: ograniczanie zanieczyszczeń powietrza, wody, gleby, prowadzenie racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej, kształtowanie świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży oraz prowadzenie edukacji ekologicznej społeczeństwa zgodnie z art. 3 pkt 50 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 Nr 25, poz. 150). Realizacja Programu w istotny sposób przyczyni się do usprawnienia działań z zakresu ochrony środowiska, poprawy jego stanu, a w efekcie podwyższenia jakości życia mieszkańców Gminy Środa Wielkopolska. 1.3. Terminologia Program ochrony środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu, które są zgodne z definicjami zawartymi w Ustawie Prawo Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 Nr 25, poz. 150). 1.3.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, 6

przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej. Środowisko rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami. Zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń. 1.3.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska Emisja rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancje, energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne. Eutrofizacja rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Hałas - rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz. Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych. Oddziaływanie na środowisko - rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Oddziaływanie na obszar Natura 2000 rozumie się przez to podejmowane działania, które mogą w znaczący sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin 7

i siedlisk zwierząt lub w inny sposób wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000. Organ ochrony środowiska rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I Prawa ochrony środowiska. Organizacja ekologiczna rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska. Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej i historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Poważna awaria rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, lub środowiska, lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie gleba oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie. Powietrze - rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy. Poziom hałasu rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (db). Poziom substancji w powietrzu - rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Pozwolenie, bez podania jego rodzaju rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa Ochrony Środowiska. Standardy emisyjne rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji. Substancja niebezpieczna rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować 8

zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii. Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna i torfowiska, wydmy płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Wielkość emisji - rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach. Zakład rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami. Zanieczyszczenie rozumie się przez to emisję, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. 1.3.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej Ścieki rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: wody zużyte, w szczególności na cele bytowe lub gospodarcze; ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w ustawie z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 147 poz. 1003); wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów; wody odciekowe ze składowisk odpadów i miejsc ich magazynowania, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne; wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wtłaczanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wtłaczanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilościami substancji zawartych w pobranej wodzie; wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb łososiowatych; 9

wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb innych niż łososiowate albo innych organizmów wodnych, o ile produkcja tych ryb lub organizmów, rozumiana jako średnioroczny przyrost masy tych ryb albo tych organizmów w poszczególnych latach cyklu produkcyjnego, przekracza 1500 kg z 1 ha powierzchni użytkowej stawów rybnych tego obiektu w jednym roku danego cyklu. Ścieki bytowe rozumie się przez to ścieki z budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej, powstające w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych oraz ścieki o zbliżonym składzie pochodzące z tych budynków. Ścieki komunalne rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, odprowadzane urządzeniami służącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych. Ścieki przemysłowe rozumie się przez to ścieki, niebędące ściekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi powstałe w związku z prowadzoną przez zakład działalnością handlową, przemysłową, składową, transportową lub usługową, a także będące ich mieszaniną ze ściekami innego podmiotu, odprowadzane urządzeniami kanalizacyjnymi tego zakładu. Instalacje rozumie się przez to: stacjonarne urządzenie techniczne; zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu; budowle niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję. Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność. Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy; zbiorniki, obiekty zbiorników i stopni wodnych; stawy rybne oraz stawy przeznaczone do oczyszczania ścieków, rekreacji lub innych celów; 10

obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych; obiekty energetyki wodnej; wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód lub urządzeń wodnych oraz wyloty urządzeń służące do wprowadzania wody do wód lub urządzeń wodnych; stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych; mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska; stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych. Sieć przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub, którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. Urządzenia kanalizacyjne sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków. Urządzenia wodociągowe ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody. Przyłącze kanalizacyjne odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości gruntowej. Urządzenie pomiarowe przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków, znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym. Przyłącze wodociągowe odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. 1.3.4. Słowniczek GDDKiA - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GSM - Global System for Mobile Communications, pierwotnie Groupe Spécial Mobile (najpopularniejszy standard sieci komórkowej) GUS - Główny Urząd Statystyczny GPZ - Główny Punkt Zasilania (elektro - energetycznego) GZWP - Główny Zbiornik Wód Podziemnych IUNG - Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa 11

JCWPd - Jednolite Części Wód Podziemnych KPOŚK - Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych MPECWiK - Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. MRiRW - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi NFOŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej NSRO - Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia NZŚ - Nadzwyczajne Zagrożenia Środowiska OWO - Obszar Wysokiej Ochrony PIG - Państwowy Instytut Geologiczny POŚ - Program Ochrony Środowiska RLM - Równorzędna Liczba Mieszkańców SWW - Strategiczne Wytyczne Wspólnoty SUW - Stacja Uzdatniania Wody WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WPI - Wieloletni Plan Inwestycyjny WRPO - Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny ZDG - Zarząd Dróg Gminnych ZDP - Zarząd Dróg Powiatowych WZDW - Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich 12

2. CHARAKTERYSTYKA MIASTA I GMINY ŚRODA WIELKOPOLSKA 2.1. Dane administracyjne Gmina Środa Wielkopolska leży w granicach administracyjnych województwa wielkopolskiego (mapa 1.), w środkowej jego części w powiecie średzkim. Jest największą i jedyną miejsko - wiejską gminą Powiatu Średzkiego. Mapa 1. Położenie Gminy Środa Wielkopolska w województwie Wielkopolskim 13

Gmina Środa Wielkopolska graniczy z następującymi jednostkami administracyjnymi: od północy z gminą Kostrzyn (powiat poznański) i gminą Dominowo (powiat średzki), od wschodu z gminą Miłosław (powiat wrzesiński), od zachodu z gminami Kórnik i Kleszczewo (powiat poznański), od południa z gminami Zaniemyśl i Krzykosy (powiat średzki). Siedzibą władz Gminy i Powiatu jest miasto Środa Wielkopolska - oddalone od stolicy województwa wielkopolskiego - Poznania - o 33 km. Gmina Środa Wielkopolska zajmuje łącznie powierzchnię 207 km 2, z czego na miasto Środa Wielkopolska przypada 18 km 2. Mapa 2. Podział administracyjny Powiatu Średzkiego. Na obszarze tym zamieszkuje ok. 30,4 tys. osób, z czego ponad 72 % stanowią mieszkańcy miasta Środa Wielkopolska. Współczynnik feminizacji dla gminy wynosi 105, przy czym najwyższy jest w mieście Środa Wielkopolska (108). 14

Powierzchnia i ludność Gminy Środa Wielkopolska w 2010 r. Tabela 1 Powiat/ Powierzchnia Ludność Kobiety Gminy w km 2 ogółem mężczyźni kobiety na 1 km 2 na 100 mężczyzn Powiat Średzki 624 55794 27345 28449 89 104 Gmina miejsko - wiejska Środa Wlkp. 207 30664 14960 15704 148 105 w tym miasto 18 22179 10677 11502 1234 108 Źródło: GUS Warszawa Ludność 2011 r. Gminę tworzy miasto Środa Wielkopolska oraz 38 sołectw: - Sołectwo Annopole: wieś Annopole, - Sołectwo Babin: wieś Babin, - Sołectwo Brodowo: wsie Brodowo, Nietrzanowo, Włostowo, - Sołectwo Brzezie: wieś Brzezie, - Sołectwo Chocicza: wieś Chocicza, - Sołectwo Chudzice: wieś Chudzice, - Sołectwo Chwałkowo: wsie Chwałkowo, Czartki, - Sołectwo Czarne Piątkowo: wsie Czarne Piątkowo, Grójec, - Sołectwo Dębicz: wieś Dębicz, - Sołectwo Dębiczek: wieś Dębiczek, - Sołectwo Janowo: wieś Janowo, - Sołectwo Januszewo: wieś Januszewo, - Sołectwo Jarosławiec: wsie Jarosławiec, Marcelin, Urniszewo, - Sołectwo Kijewo: wieś Kijewo, - Sołectwo Koszuty: wsie Brzeziny, Koszuty, Koszuty Huby, - Sołectwo Lorenka: wieś Lorenka, - Sołectwo Marianowo Brodowskie: wieś Marianwo Brodowskie, - Sołectwo Mączniki: wieś Mączniki, - Sołectwo Nadziejewo: wieś Nadziejewo, - Sołectwo Olszewo: wsie Henrykowo, Olszewo, - Sołectwo Pętkowo: wsie Pętkowo, Strzeszki, - Sołectwo Pierzchnica: wsie Pierzchnica, Pierzchno, - Sołectwo Pławce: wsie Pławce, Staniszewo, Zdziechowice, - Sołectwo Połażejewo: wieś Połażejewo, - Sołectwo Romanowo: wsie Podgaj, Romanowo, - Sołectwo Rumiejki: wieś Rumiejki, - Sołectwo Ruszkowo: wieś Ruszkowo, - Sołectwo Starkówiec Piątkowski: wieś Srarkówiec Piątkowski, - Sołectwo Szlachcin wsie Szlachcin, Szlachcin Huby, 15

- Sołectwo Tadeuszewo wieś Tadeuszewo, - Sołectwo Topola wieś Topola, - Sołectwo Trzebisławki wieś Trzebisławki, - Sołectwo Ulejno, wieś Ulejno, - Sołectwo Winna Góra wsie Ołaczewo, Winna Góra, - Sołectwo Zielniczki wieś Zielniczki, - Sołectwo Zielniki wieś Zielniki, - Sołectwo Zmysłowo wsie Bieganowo, Turek, Zmysłowo, - Sołectwo Żabikowo wsie Słupia Wielka, Żabikowo. Według kryterium wielkości zaludnienia, wsie Gminy można podzielić na następujące grupy: wsie duże (powyżej 500 mieszkańców): Jarosławiec, Słupia Wielka, wsie średnie (od 300-500 mieszkańców): Brodowo, Kijewo, Koszuty, Pławce, Szlachcin, Winna Góra, wsie małe (od 150-300 mieszkańców): Babin, Bieganowo, Chwałkowo, Czarne Piątkowo, Mączniki,Nadziejewo, Pętkowo, Połażejewo, Starkówiec Piątkowski, Trzebisławki, wsie bardzo małe (do 150 mieszkańców): Annopole, Brzezie, Brzeziny, Chocicza, Chudzice, Dębicz, Dębiczek, Grójec, Henrykowo, Janowo, Januszewo, Lorenka, Marianowo Brodowskie, Nietrzanowo, Olszewo, Ołaczewo, Pierzchnica, Pierzchno, Podgaj, Romanowo, Rumiejki, Ruszkowo, Staniszewo, Strzeszki, Tadeuszewo, Topola, Ulejno, Włostowo, Zdziechowice, Zielniczki, Zielniki, Zmysłowo, Żabikowo. Z uwagi na bliskość aglomeracji poznańskiej, dobrze rozwiniętą sieć dróg Gmina Środa Wielkopolska jest miejscem dogodnym dla inwestycji gospodarczych, zwłaszcza na terenie miasta Środa Wielkopolska, gdzie bardzo prężnie rozwija się sektor przemysłowy i usługowy. 2.2. Położenie geograficzne i warunki klimatyczne Zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizyczno geograficzne wg. J. Kondrackiego (2002), obszar gminy należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie, makroregionu Pojezierze Wielkopolskie i mezoregionu stanowiącej Równiny Wrzesińskiej i Kotliny Śremskiej. Równina Wrzesińska charakteryzuje się młodoglacjalną rzeźbą terenu będącą pozostałością działalności lądolodu skandynawskiego. Cały obszar charakteryzuje płaska lub falista wysoczyzna morenowa, zbudowana z osadów glacjalnych i fluwioglacjalnych, 16

związanych ze stadiałem leszczyńskim i poznańskim zlodowacenia bałtyckiego. Wysoczyzna odznacza się wyrównaną powierzchnią poprzecinaną niewielką ilością drobnych obniżeń dolinnych. Teren gminy należy do regionu klimatycznego VIII zachodnio-pomorskiego północno wielkopolskiego, subregionu Pyzderskiego VIII-6 wg A. Wosia (1994). Charakterystyczną cechą tego regionu jest występowanie pogody bardzo ciepłej, a jednocześnie pochmurnej i bez opadów, z mniejszą amplitudą temperatur oraz wczesną wiosną i latem, a krótką zimą. Warunki klimatyczne na terenie subregionu Pyzderskiego Tabela 2 Warunki klimatyczne Wskaźnik Średni roczny opad 530 [ mm ] Średnia temperatura powietrza 8,8 [ C ] Najwyższe średnie temperatury 17,2 [ C ] czerwiec Najniższe średnie temperatury - 3,2 [ C ] styczeń Liczba dni ciepłych 275 Liczba dni mroźnych 35 Liczba dni z przymrozkami 81 Przeważający kierunek wiatrów W i SW o prędkości 4,0 m/sek. Okres wegetacyjny 200 220 dni Teren gminy położony jest w krainie Wielkich Dolin wg E. Romera, jest to obszar o najniższym wskaźniku opadów. Niedobór wody wynosi ok. 300 mm. Średnia roczna suma opadów wynosi 530 mm, w latach wilgotnych opady wynoszą 816 mm, natomiast w latach suchych 345 mm. W okresie wegetacyjnym istotnym dla rolnictwa suma opadów wynosi 325 mm. Średnie temperatury powietrza na podstawie danych ze stacji Pętkowo, gmina Środa Wielkopolska wynosiły odpowiednio: średnia minimalna stycznia 1,5 0 C, średnia maksymalna lipca +19 0 C, średnia roczna +8,8 0 C. Liczba dni mroźnych waha się od 30 50 dni, liczba dni z przymrozkami wynosi średnio 100 110 dni, a przeciętny czas trwania pokrywy śnieżnej waha się od 38 60 dni. 2.3. Użytkowanie terenu Gmina Środa Wielkopolska ma charakter rolniczo - przemysłowy. Na terenie miasta Środa Wielkopolska zlokalizowanych jest wiele zakładów usługowych i przemysłowych, a na terenach wiejskich zasadniczą funkcję odgrywa rolnictwo. Formy użytkowania terenu w Gminie Środa Wielkopolska Tabela 3 Gmina Grunty Powierzchnia Użytki Użytki Tereny zabudowane i Wody ogólna rolne leśne inne zurbanizowane ha Środa Wlkp. 18 855 16 120 1 420 1 074 55 188 (gmina) Środa Wlkp. (miasto) 1 798 1 195 4 542 28 29 Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. 2011 r. 17

W Gminie Środa Wielkopolska użytki rolne w stosunku do całkowitej powierzchni gminy stanowią 78 % gruntów ogółem. Na terenie gminy największe obszary gleb należą do wyższych klas bonitacyjnych (III a i IV a). Uprawia się tu przede wszystkim zboża, ziemniaki, buraki cukrowe i warzywa. W gospodarce gminy dominują duże i średnie gospodarstwa rolne specjalizujące się w hodowli trzody chlewnej, bydła mlecznego oraz drobiu. 2.4. Wartości kulturowe Środa jest stolicą historyczno - geograficznego regionu nazywanego Ziemią Średzką, który scharakteryzowany jest jako region w dorzeczu Maskawy, Strugi Średzkiej i Bardzianki. Historyczną spuścizną tego regionu są liczne zabytki - pojedyncze obiekty lub zespoły o znaczeniu krajowym, do których zaliczyć należy: zespół obiektów wczesnopiastowskich w Gieczu i siedzibę donacji napoleońskiej J. H. Dąbrowskiego w Winnej Górze z kościołem - miejscem pochówku wodza Legionów. W centrum Środy znajduje się zespół obiektów związanych z funkcjonowaniem miasta jako miejsca sejmików szlacheckich. Należą do nich: Kolegiata pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP oraz 3 domki senatorskie z XVIII w. Stare miasto w obrębie dawnych obwarowań zachowało do dziś swą pierwotną siatkę ulic. Ich regularny układ szachownicowy zakłócony jest w części północnej (koło kościoła kolegiackiego) istnieniem starszej, zapewne przed lokacyjnej osady. Mury miejskie, zniszczone w 1655 r., rozebrane zostały ostatecznie po 1797 r. Stary Rynek jest pozostałością rynku średniowiecznego miasta. Przebiegała przez niego droga łącząca Poznań z Pyzdrami. Fot.1. Kolegiata p.w. N.M.P. Wniebowziętej w Środzie Wlkp. Fot.2. Pałac w Winnej Górze. 18

Kościół kolegiacki, wzniesiony w latach 1423-1428, w końcu XV w. lub na początku XVI w. rozbudowano przez dodanie naw bocznych i podwyższenie wieży. Wykaz najważniejszych zabytkowych obiektów na terenie Gminy Tabela 4 Miejscowość Obiekt 1 2 Babin Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XVIII w Bieganowo Pozostałości zespołu folwarcznego z końca XIX w Brodowo Zespół dworsko folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy Brzeziny Pozostałości zespołu folwarcznego z początku XX w Chocicza Pozostałości zespołu folwarcznego z początku XX w Chudzice Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Chwałkowo Zespół dworsko folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy z XIX/XX w Dróżniczówka z 1910 r. Dębicz Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Most kolejki wąskotorowej nad kanałem z 1902 1903 r. Januszewo Zespół dworsko folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy Jarosławiec Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Kijewo Dróżniczówka z początku XX w Pozostałości zespołu folwarcznego z końca XIX w Koszuty Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Katarzyny i Najśw. Serca Jezusowego z XIX/XX w Zespół dworski z końca XVIII w (obecnie Muzeum Regionalne Ziemi Średzkiej), w tym park krajobrazowy z początku XIX w Ekspozycja Wiatraków Koźlaków z XVIII i XIX w (3 sztuki) Mączniki Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Wawrzyńca z XVIII/XIX w. Zespół dworsko folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w. Nadziejewo Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Nietrzanowo Zespół kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych XIX/XX w Ołaczewo Pozostałości zespołu folwarcznego z końca XIX w Pętkowo Zespół folwarczny z XIX/XX w Pierzchno Zespół dworsko folwarczny z XVIII/XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XVIII w Zespół młyna z końca XIX w Pławce Kaplica p.w. św. Stanisława Kostki z 1934 r. Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy Połażejewo Zespół pałacowy z drugiej połowy XIX w, w tym park krajobrazowy Słupia Wielka Zespół dworski folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z początku XIX Starkówiec Pozostałości zespołu dworsko folwarcznego z końca XIX w, w tym park Piątkowski krajobrazowy z lat 80 XIX w Strzeszki Zespół dworsko folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Szlachcin Zespół dworsko folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Most drogowy nad ciekiem wodnym Wielki Rów z 1907 r. Środa Zespół kościoła kolegiackiego parafialnego p.w. NMP Wniebowziętej z Wielkopolska XV/XVI w Zespół kościoła ewangelickiego p.w. Najśw. Serca Jezusa z XIX w Pozostałości zespołu klasztornego Dominikanów (kościoła p.w. Św. Krzyża i klasztoru) z XV w Zespół cmentarza grzebalnego rzym. kat. z 1913 r. Zespół cmentarza grzebalnego ewangelickiego z początku XX w Zespół dworsko folwarczny z początku XX w Zespół dworsko folwarczny Źrenica z połowy XIX i XX w Młyn z lat 30 XX w Topola Zespół dworsko folwarczny z polowy XIX w, pozostałości parku krajobrazowego z II połowy XIX w Trzebisławki Zespół dworsko folwarczny z początku XX w, w tym ogród 19

Ulejno 1 2 Zespół dworsko folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy z XIX/XX w Winna Góra Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Michała Archanioła z XVIII/XIX w Zespół pałacowo folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy z XVII w Zdziechowice Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy Zielniki Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XIX w Żabikowo Zespół dworsko folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. 2011 r. 2.5. Infrastruktura techniczna 2.5.1. Komunikacja drogowa Do najważniejszych szlaków komunikacji drogowej przechodzących przez teren gminy należą: droga krajowa nr 11 Poznań Katowice, droga krajowa nr 15 Środa Wielkopolska Gniezno, droga wojewódzka nr 432 Śrem Września. Przez teren gminy w odległości 9 km od miasta Środa Wielkopolska przebiega autostrada A-2 z Nowego Tomyśla do Konina. Trasa autostrady przebiega przez Gminę Środa Wielkopolska na odcinku 5,0 km. Fot. 3. Droga krajowa nr 11 w miejscowości Żabikowo. Zestawienie danych dotyczących dróg powiatowych na terenie gminy przedstawia tabela 5. Dane dotyczące dróg na terenie Gminy Środa Wielkopolska Tabela 5 Opis odcinka na terenie powiatu Nr drogi Długość [km] Nazwa 1 2 3 Autostrady A2 12,0 Markowice - Górzno Drogi krajowe 20

1 2 3 11 36,3 Trzebisławki Wolica Pusta 15 3,7 Miąskowo Białe Piątkowo Drogi wojewódzkie 432 28,271 Mateuszewo - Zberki Drogi powiatowe w rozbiciu na gminy ŚRODA WLKP. obszar miejski 2410 3,103 ul. Topolska, Witosa, Wrzesińska 2411 2,141 ul. Strzelecka 3662 1,455 ul. Nekielska 3667 3,140 ul. Harcerska 3718 1,914 3719 1,377 ul. Brodowska ul. Jażdżewskiego, Dąbrowskiego, Brodowska 3720 3,139 ul. Kórnicka, Kilińskiego, Dolna 3721 1,910 ul. Kosynierów 3722 1,955 ul. Paderewskiego ul. 20 Października 3723 0,991 ul. Kościuszki 3724 0,543 ul. Szpitalna, Kegla, Wiosny Ludów 3725 0,383 ul. Daszyńskiego 3725 0,077 ul. Daszyńskiego (lewa jezdnia) 3726 0,678 ul. Żwirki i Wigury 3727 1,043 ul. Hallera 3727 0,529 ul. Hallera (lewa jezdnia) ŚRODA WLKP. obszar wiejski 2410 5,623 Krerowo Środa Wlkp. 2411 7,493 Węgierskie Środa Wlkp. 2481 4,066 Kromolice - Jarosławiec 3662 4,323 Środa Wlkp. - Dębicz 3667 10,790 Środa Wlkp. - Miłosław 3668 4,170 Brzezie - Grójec 3669 4,457 Połażejewo - Szlachcin 3670 5,163 Szlachcin - Brodowo 3671 5,175 Kijewo - Garby 3672 6,167 Koszuty - Pętkowo 3673 3,935 Trzebisławki - Koszuty 3674 2,245 Słupia Wielka - Śnieciska 3729 2,825 Dębicz - Szrapki 3731 1,995 Pławce - Borzejewo 3732 4,262 Środa Wlkp. - Chudzice 3733 5,152 Szlachcin - Pałczyn 3767 4,712 Janowo - Dębiczek 3768 3,969 Ulejno - Tadeuszewo 3769 3,860 Babin - Dębicz 3770 3,470 Bieganowo - Babin 3771 1,865 Zdziechowice - Gablin 3773 3,720 Biernatki - Trzebisławki Źródło: Powiatowy Zarząd Dróg w Środzie Wlkp., 2011 r. 2.5.2. Komunikacja kolejowa Głównym szlakiem komunikacyjnym kolejowym jest linia kolejowa Poznań Ostrów Wielkopolski Katowice, przy której w Środzie Wielkopolskiej znajduje się stacja kolejowa. Na terenie gminy przebiega również trasa koleji wąskotorowej. Jest to odcinek Środa Wielkopolska Zaniemyśl o łącznej długości 14 km, na którym w miesiącach letnich kursuje zabytkowa wąskotorowa kolejka parowa (jedna z ostatnich w Polsce), pełniąca funkcję 21

atrakcji turystycznej powiatu. Na odcinku tym istnieją dwie stacje (Środa Wlkp. Miasto i Zaniemyśl) oraz 6 przystanków (Środa Wlkp. Wąskotorowa, Słupia Wielka, Annopole, Płaczki, Śnieciska, Polwica). Średzka Kolej Powiatowa 12 czerwca 1995 r. wpisana została do rejestru zabytków. 2.6. Podmioty gospodarcze Na terenie gminy Środa Wielkopolska w 2010 r. funkcjonowały 3162 podmioty gospodarki narodowej, z czego 86 to podmioty sektora publicznego, a 3076 sektora prywatnego. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w 2010 r. Tabela 6 Sektor Z ogółem Powiat/ Gminy Ogółem publiczny prywatny Spółki handlowe razem w tym z kapitałem zagranicznym Spółki cywilne Spółdzielnie Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Powiat Średzki 4895 161 4734 227 51 275 44 129 3841 Gmina miejsko - wiejska Środa Wlkp. 3162 86 3076 176 35 193 29 75 2453 w tym miasto 2603 77 2526 145 26 176 17 54 2014 Źródło: GUS Warszawa Ludność 2011 r. Do najważniejszych podmiotów istniejących na terenie powiatu należą między innymi: AQUAFORM S.A. Środa Wielkopolska, DECORA S.A. - Środa Wielkopolska, Homag Machinery Sp. z o.o. Środa Wielkopolska Sp. z o.o., HYBNER S.A. Kijewo, KNOTT Sp. z o.o. Pławce, LENA - LIGHTING S.A. - Środa Wielkopolska, MC BAUCHEMIE Sp. z o.o. Oddział MC I i MC II - Środa Wielkopolska, PFEIFER & LANGEN POLSKA S.A CUKROWNIA Środa Wielkopolska, SCHELLING Obrabiarki do Drewna Sp. z o.o. - Środa Wielkopolska, SOLARIS Bus & Coach Sp. z o.o. Środa Wielkopolska, Średzka Spółdzielnia Mleczarska JANA - Środa Wielkopolska, ULTRAMENT - MC BAUCHEMIE Sp. z o.o. - Środa Wielkopolska, ZPOW - Kijewo. 22

3. ŚRODOWISKO 3.1. Przyroda i krajobraz 3.1.1. Lasy Lasy na terenie Gminy Środa Wielkopolska należą do zasięgu terytorialnego 3 Nadleśnictw: Nadleśnictwo Babki, Nadleśnictwo Czerniejewo i Nadleśnictwo Jarocin. Według klasyfikacji geobotanicznej W. Szafera, lasy Powiatu Średzkiego zaliczane są do Działu Bałtyckiego, Poddziału Pasa Wielkich Dolin oraz Krainy Wielkopolsko Kujawskiej. Lesistość w Gminie Środa Wielkopolska jest niska i wynosi 6,9 %, jest niższa od średniej Powiatu Średzkiego, która wynosi 16,7 % i średniej w województwie wielkopolskim, która jest na poziomie 25,6 %. Udział lasów do gruntów ogółem w poszczególnych gminach przedstawia tabela 7. Powierzchnia lasów w poszczególnych gminach powiatu Tabela 7 Powierzchnia ogólna Użytki leśne Udział powierzchni leśnej do Gmina [ha] powierzchni ogólnej [%] Dominowo 7 874 588 7,4 Krzykosy 11 048 3 140 28,4 Nowe Miasto 11 845 2 503 21,1 Środa Wlkp. 20 653 1 420 6,9 Zaniemyśl 10 656 2 711 25,4 Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. stan z 2011 r. W granicach administracyjnych miasta Środa Wielkopolska znajdują się lasy o powierzchni 2 ha. Lasy tworzą dwa kompleksy: jeden w południowej, a drugi w północnej części Gminy. Większość z nich koncentruje się w okolicy: Uniszewa - Podgaju - Bieganowa w północno zachodniej części Gminy, Ulejna w północnej części Gminy, Winnej Góry we wschodniej części Gminy, Nietrzanowa w południowej części Gminy. Dominującym typem siedlisk są bór mieszany świeży (BMśw.) i las mieszany świeży (LMśw.). W występującym naturalnym drzewostanie przeważa sosna zwyczajna z domieszką dębu, brzozy i olszy. W mniejszym stopniu występuje las mieszany (LM), gdzie w drzewostanie przeważa sosna z domieszką dębu, brzozy, topoli oraz las świeży (Lśw.) z dębem, topolą, modrzewiem i świerkiem. W pradolinie oraz wokół jezior przeważają lasy liściaste: olsy oraz łęgi olszowe, w których dominuje olcha, osika i brzoza. W podszyciu występuje: jałowiec, jarzębina, leszczyna, tarnina, a na stanowiskach wilgotniejszych 23

kruszyna. Wśród runa leśnego spotyka się: borówkę czarną, jeżynę, paproć, konwalię, poziomkę orlicę i inne. Bory świeże posiadają duże walory zdrowotne i nadają się do wypoczynku. Część lasów stanowi własność prywatną. Wszystkie lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa objęte są inwentaryzacją lub planem urządzenia lasów. Grunty nieleśne zalesione i przeznaczone do zalesienia w 2010 r. Tabela 8 Powierzchnia gruntów Zalesienie gruntów nieleśnych nieleśnych Powiat/ gmina przeznaczonych do zalesienia ogółem publiczne prywatne ogółem w tym Lasy razem w tym Lasy państwowe Państwowe Średzki - - - - 4,0 - Środa Wlkp. - - - - 4,0 - Źródło: GUS Warszawa 2011 r. Lasy spełniają dwie podstawowe funkcje: produkcyjną i pozaprodukcyjną. Funkcje produkcyjne (gospodarcze) lasu, polegają na zdolności do produkcji biomasy i ciągłego powtarzania tego procesu, co umożliwia trwałe użytkowanie drewna i surowców niedrzewnych pozyskiwanych z lasu, w tym użytków gospodarki łowieckiej. W konsekwencji prowadzi to do uzyskiwania dochodów. Do funkcji pozaprodukcyjnych należy zaliczyć między innymi funkcje ekologiczne (ochronne) oraz funkcje społeczne. Funkcje ekologiczne wyrażają się między innymi korzystnym wpływem lasów na kształtowanie klimatu, skład atmosfery, regulację obiegu wody w przyrodzie, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem, zachowanie potencjału biologicznego bardzo dużej liczby gatunków i ekosystemów, a także różnorodności krajobrazu. Z kolei funkcje społeczne lasu kształtują korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla społeczeństwa, zapewniają rozwój kultury, nauki i edukacji ekologicznej społeczeństwa. Lasy ochronne Zlokalizowane są one na terenie Gminy Środa Wielkopolska niewielki obszar lasów w pobliżu m. Winna Góra oraz pas leśny długości ok. 600 m przecięty drogą krajową nr 11. 3.1.2. Zieleń urządzona Ważną rolę w systemie ekologicznym gminy spełnia roślinność nieleśna zieleń urządzona czyli zieleń: śródpolna, parkowa, cmentarna, przydrożna, przywodna. W poniższej tabeli przedstawiono wyszczególnienie terenów zieleni w miastach i wsiach w Gminie Środa Wielkopolska. 24

Tereny zieleni w Gminie Środa Wielkopolska stan na 2008 r. Tabela 9 Wyszczególnienie Jednostka Miasto Wieś miary 2007 2008 2007 2008 Parki spacerowo - wypoczynkowe Zieleńce obiekty 2 2 1 1 ha 11,1 11,1 2,5 2,5 obiekty 5 5 - - ha 5,9 5,9 - - Zieleń uliczna ha 5,8 5,8 1,5 1,5 Tereny zieleni osiedlowej ha 0,9 0,9 0,5 0,5 Żywopłoty m 568311 635290 44807 49257 Cmentarze Źródło: GUS: Leśnictwo i ochrona środowiska 2009 r. obiekty 1 1 5 5 ha 4,3 4,3 2,8 2,8 Urząd Miejski w Środzie Wielkopolskiej w 2007 r. przeprowadził inwentaryzację wszystkich drzew rosnących w parkach miejskich, na osiedlach oraz przy drogach publicznych na terenie miasta Środa Wielkopolska. Każde drzewo zostało scharakteryzowane pod względem gatunkowym, określono ich wielkość, stan zdrowotny oraz konieczne zabiegi pielęgnacyjne. Zgodnie z inwentaryzacją na terenach komunalnych miasta znajduje się 7 707 drzew, miejsce ich występowania przedstawia tabela nr 10. Inwentaryzacja drzew na terenie miasta Środa Wielkopolska Tabela 10 Miejsce występowania Ilość [sztuk] Drogi publiczne 3 576 Parki 1 976 Osiedla 1 525 Źródło: Urząd Miejski., 2007 r. Ogólny rozkład ilości drzew pod względem gatunkowym przedstawia tabela nr 11. Rozkład gatunkowy drzew na terenie miasta Środa Wielkopolska Tabela 11 Gatunek Ilość [sztuk] Ilość [%] Lipa 1 600 20,7 Klon 1 085 14,1 Jarząb 544 7,0 Topola 521 6,7 Jesion 413 5,4 Grochodrzew 385 5,0 Brzoza 294 3,8 Kasztanowiec 199 2,5 Dąb 172 2,2 Platan klonolistny 33 0,4 Miłorząb dwuklapowy 4 0,05 Glediczja trójciernista 1 0,01 Inne 2 456 31,9 Źródło: Urząd Miejski, 2007 r. Większość drzew na terenie miasta jest w dobrej kondycji zdrowotnej, około 80 % z nich posiada I klasę zdrowotności. W przyszłości Urząd Miejski planuje inwentaryzację 25

zieleni na terenach wiejskich Gminy Środa Wielkopolska. Dotychczas nie przeprowadzono aktualizacji inwentaryzacji drzewostanu miejskiego i nie wykonano inwentaryzacji zieleni wiejskiej. Z danych uzyskanych w Urzędzie Miejskim wynika, że stan liczebny drzewostanu miejskiego nie uległ zmianie, wycinane są drzewa chore lub zagrażające bezpieczeństwu ruchu, a w zamian sadzone są nowe. Na terenie gminy istnieje 29 parków, w tym 6 parków miejskich. Część z nich została wpisana do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Wykaz istniejących parków w Gminie Środa Wielkopolska Tabela 12 Miejscowość Rodzaj parku Powierzchnia parku [ha] w tym wód [ha] Bieganowo podworski, krajobrazowy 1,82 0,12 Brodowo dworski, krajobrazowy 7,70 0,10 Chudzice dworski, krajobrazowy 5,00 0,15 Dębicz dworski, krajobrazowy 2,74 0,18 Januszewo dworski, krajobrazowy 0,87 0,09 Jarosłwiec dworski, krajobrazowy 6,85 0,69 Koszuty dworski 4,67 0,04 Mączniki podworski 4,90 0,35 Nadziejewo dworski, krajobrazowy 3,20 0,25 Pętkowo krajobrazowy 2,19 0,014 Pierzchno dworski, krajobrazowy 4,22 0,27 Pławce podworski, krajobrazowy 1,60 brak Połażejewo pałacowy, krajobrazowy 2,75 0,14 Rumiejki podworski, krajobrazowy 2,56 0,12 Słupia Wielka krajobrazowy 4,20 - Starkowiec Piątkowski krajobrazowy 2,54 brak Strzeszki podworski 3,45 0,05 Szlachcin pałacowy 8,20 0,20 Środa Wlkp. - miasto 6 parków miejskich 15,8 - Ulejno dworski, krajobrazowy 1,53 brak Winna Góra dworski, krajobrazowy 8,20 0,55 Zdziechowice dworski 4,80 0,12 Zielniki dworski 2,10 0,03 Żabikowo wiejski, krajobrazowy 2,60 0,25 Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp., 2011 r. 3.1.3. Formy ochrony przyrody Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (tekst jednolity z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z póź. zm.) określa cele, zasady i formy ochrony przyrody ożywionej, nieożywionej i krajobrazu. Na podstawie powyższej ustawy wyróżnia się następujące rodzaje obszarów chronionych: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe wraz z ich otulinami, obszary chronionego krajobrazu oraz obszary Natura 2000. Oprócz nich istnieje również ochrona gatunkowa niektórych roślin i zwierząt oraz ochrona indywidualna pomników przyrody, użytków ekologicznych, stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych. 26

3.1.3.1. Obszar chronionego krajobrazu Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku województwa, która określa jego nazwę, położenie, obszar, sprawującego nadzór, ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów oraz zakazy właściwe dla danego obszaru chronionego krajobrazu lub jego części. Obszar Chronionego Krajobrazu Bagna Średzkie został ustanowiony Uchwałą Nr X/95/95 Rady Miejskiej w Środzie Wielkopolskiej z dnia 20 czerwca 1995 r. oraz Uchwałą Nr XXVII/367/2005 Rady Miejskiej w Środzie Wielkopolskiej z dnia 23 czerwca 2005 r. w sprawie wyznaczenia terenu Bagien Średzkich za obszar chronionego krajobrazu. Fot. 4. Obszar Chronionego Krajobrazu Bagna Średzkie - symbol i tablica informacyjna. Obszar Chronionego Krajobrazu położony jest na terenie gminy Środa Wielkopolska, między szosą Poznań Katowice, a nasypem kolejki wąskotorowej Środa Wielkopolska - Zaniemyśl, a szosą Kórnicką. Zajmuje powierzchnię 120,32 ha, z czego łąki 8,41 ha, doły potorfowe i rzeka Struga Średzka 39,47 ha, zadrzewienia 0,43 ha oraz 72 ha użytkowane rolniczo. Rozporządzenie wprowadza 17 ograniczeń i zakazów na terenie Bagien Średzkich. Teren Bagien Średzkich w dolinie Średzkiej Strugi pokrywają gleby torfowe, które okresowo, zwłaszcza wiosną są zalewane. W związku z tak sprzyjającymi warunkami teren Bagien Średzkich jest ostoją wielu rzadkich gatunków ptaków wodnych, z których ok. 25 to 27

gatunki chronione (stan w 1997 roku). Należą do nich między innymi: perkozy rdzawoszyje, perkozki, bąki, łabędzie, cyranki, płaskonosy, zauszniki, wodniki, błotniaki stawowe, zielonki, bataliony, śmieszki, rybitwy czarne, remizy, wąsatki. Najczęściej spotykane to przede wszystkim: rycyk, kaczka krzyżówka, płaskonos, cyranka i gęgawa. Spośród roślinności dominują gatunki zbiorowisk łąkowych, zarośli nadbrzeżnych, szuwarów, zbiorowisk wodnych, muraw zalewowych oraz olszyn i torfowisk. Za ginące i zagrożone w Wielkopolsce uznaje się 8 gatunków roślin występujących na terenie Bagien Średzkich, a 2 za zagrożone w skali kraju. Ponadto występuje tutaj storczyk kukawa objęty ścisłą ochroną, kruszyna pospolita i porzeczka czarna objęte ochroną częściową. Fot. 5 i 6. Obszar Chronionego Krajobrazu Bagna Średzkie. W celu promowania walorów środowiska naturalnego na Obszarze Chronionego Krajobrazu Bagna Średzkie, utworzono ścieżkę dydaktyczną, która została otwarta 27.IX.2005 r. Dzięki tym działaniom obszar Bagien Średzkich, na którego terenie stwierdzono występowanie wielu cennych gatunków ptaków i roślin, stał się wizytówką miasta Środy Wielkopolska i atrakcją dla odwiedzających. Tablice dydaktyczne ustawione na terenie tego obszaru pozwalają mieszkańcom powiatu w pełni docenić walory przyrodnicze tego zakątka. Teren Bagien Średzkich stanowi część obszaru NATURA 2000, o nazwie Dolina Średzkiej Strugi. Na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Bagna Średzkie, Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej prowadzi szeroko zakrojoną działalność edukacyjną wśród młodzieży. Organizuje wycieczki i lekcje terenowe, które mają na celu bezpośrednie zapoznanie młodzieży z unikatową w skali regionu florą i fauną środowiska wodnego, a także zwrócenie uwagi na konieczność poszanowania i ochrony przyrody. 28