HG HydroGeo PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA. DLA POWIATU ŚREDZKIEGO na lata z perspektywą na lata Środa Wlkp., lipiec 2011 r.

Transkrypt

1 HG HydroGeo Justy na Dabrow ska ul. Słowackiego Zaniemy śl te l/fax tel. kom NIP REGON BS Kórnik o/zaniemyś l PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU ŚREDZKIEGO na lata z perspektywą na lata Środa Wlkp., lipiec 2011 r.

2 TYTUŁ OPRACOWANIA: PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU ŚREDZKIEGO na lata z perspektywą na lata ZLECENIODAWCA: STAROSTWO POWIATOWE UL. DASZYŃSKIEGO ŚRODA WLKP. AUTOR OPRACOWANIA: DYREKTOR: mgr Justyna Dąbrowska mgr Przemysław Dąbrowski mgr Alicja Dąbrowska Środa Wlkp., lipiec 2011 r. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

3 SPIS TREŚCI I. WSTĘP Podstawa prawna opracowania Przedmiot i cel opracowania Terminologia Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego Terminologia z zakresu ochrony środowiska Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU Dane administracyjne Położenie geograficzne Warunki środowiskowe Użytkowanie terenu Walory kulturowe Infrastruktura Gospodarka wodno ściekowa Drogi i koleje Drogi Koleje Rurociągi Podmioty gospodarcze III. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Rzeźba terenu Litologia Budowa geologiczna Zasoby kopalin Wody podziemne Charakterystyka wód podziemnych Główne zbiorniki wód podziemnych Zasoby wód podziemnych Złoża wód geotermalnych Wody powierzchniowe Sieć rzeczna Zbiorniki wodne Gleby Charakterystyka elementów przyrody ożywionej Charakterystyka ogólna szaty roślinnej Zieleń urządzona Formy ochrony przyrody Sieć ECONET Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

4 Natura Lasy Ogólna charakterystyka świata zwierząt Zestawienie wielkość zasobów i walorów przyrodniczych IV. OCENA ZAGROŻEŃ I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Rzeźba terenu i przypowierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej Wody podziemne Wody powierzchniowe Stan czystości rzek Stan czystości zbiorników wodnych Zagrożenie powodziowe Zagrożenia dla wód podziemnych i powierzchniowych Gleby Degradacja naturalna gleb Degradacja chemiczna gleb Powietrze atmosferyczne Środowisko akustyczne Hałas komunikacyjny Hałas lotniczy Hałas przemysłowy Przyroda ożywiona Szata roślinna Lasy Świat zwierzęcy Walory krajobrazowe Synteza danych o stanie przeobrażeń środowiska przyrodniczego V. ŹRÓDŁA PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej Miejsca poboru wód podziemnych Miejsca zrzutu ścieków Urządzenia wodne Przyczyny degradacji gleb Źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery Źródła hałasu Źródła promieniowania elektromagnetycznego Przyczyny degradacji szaty roślinnej i przeobrażeń fauny Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

5 5.10. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska (NZŚ) VI. ANALIZA SWOT VII. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO - INFORMACYJNEGO Potrzeba edukacji ekologicznej Powiatowe Centrum Edukacji Ekologicznej (PCEE) Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa Społeczne kampanie informacyjne Media w kampanii informacyjnej Okresowe kampanie informacyjne VIII. POLITYKA, CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ Cele, kierunki i zadania ekologiczne dla Powiatu Średzkiego Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych Racjonalizacja zużycia wody Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych Ochrona powietrza Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych Ochrona przed hałasem Ochrona przed hałasem komunikacyjnym Ochrona przed hałasem przemysłowym Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego Preferowanie małokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego Ochrona wód Zarządzanie zasobami wodnymi Ochrona wód Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna Ochrona powierzchni ziemi Gleby użytkowane rolniczo Zasoby kopalin Zasoby przyrodnicze Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt Ochrona lasów Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody IX. HARMONOGRAM ZADAŃ KRÓTKO I DŁUGOTERMINOWYCH Przyjęte kryteria wyboru zadań priorytetowych Harmonogramy realizacyjne zadań ekologicznych X. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA Założenia systemu finansowania inwestycji Emisja obligacji komunalnych Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wsparcie finansowe dla krajów członkowskich Unii Europejskiej Bank Ochrony Środowiska Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

6 Partnerstwo publiczno prywatne XI. SYSTEM MONITORINGU I WDRAŻANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA Instrumenty prawne Instrumenty finansowe Instrumenty społeczne Instrumenty strukturalne Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska Zasady monitoringu Monitorowanie założonych efektów ekologicznych XII. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM XIII. UWARUNKOWANIA PRAWNE XIV. BIBLIOGRAFIA Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

7 I. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania Zgodnie z zapisami art. 17 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 Nr 25, poz. 150) organ wykonawczy powiatu w celu realizacji polityki ekologicznej państwa sporządza powiatowy program ochrony środowiska. Obowiązek ten był formalną przesłanką do opracowania w grudniu 2003 r. przez firmę ABRYS Technika Sp. z o.o. ul. Wiślana 46, Poznań - Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego. Program ten został zatwierdzony uchwałą nr XI/59/2003 Rady Powiatu Średzkiego z dnia r. w sprawie uchwalenia Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Średzkiego. W 2007 r. sporządzono, a w 2008 r. uchwalono Aktualizację Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata , opracowaną przez firmę SALMOPEM Przemysław Dąbrowski z siedzibą w Zaniemyślu, ul. Słowackiego 3. Aktualizacja ta została zatwierdzona uchwałą nr XVI/105/2008 Rady Powiatu Średzkiego z dnia 28 marca 2008 r. Z realizacji Programu Ochrony Środowiska organ wykonawczy powiatu sporządza co 2 lata raport, który przedstawiany jest Radzie Powiatu. Pierwszy Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego został sporządzony w 2007 r. i obejmował okres od uchwalenia Programu Ochrony Środowiska tj do Raport wraz ze Sprawozdaniem z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Średzkiego w latach zostały zatwierdzone uchwałą nr IX/55/2007 Rady Powiatu Średzkiego z dnia r. Uchwałą nr XLIII/254/2010 Rady Powiatu Średzkiego z dnia r. został zatwierdzony kolejny (drugi) Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska i Sprawozdanie z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Średzkiego. Okres sprawozdawczy obejmował okres od r. do r. W celu dostosowania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego do dokumentów nadrzędnych oraz aktualizacji danych zawartych w Programie w dniu r. została zawarta umowa pomiędzy Powiatem Średzkim, reprezentowanym przez Zarząd Powiatu Średzkiego, z siedzibą w Środzie Wlkp., ul. Daszyńskiego 5, a firmą HYDROGEO Justyna Dąbrowska z siedzibą w Zaniemyślu, ul. Słowackiego 3, której przedmiotem było opracowanie Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

8 1.2. Przedmiot i cel opracowania Przedmiotem opracowania jest Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata Program Ochrony Środowiska przedstawia szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na terenie Powiatu Średzkiego, szczegółowo charakteryzuje wszystkie elementy środowiska oraz towarzyszące im zagrożenia. Przedstawia zagadnienia z zakresu ochrony powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Określa cele i priorytety ekologiczne, ustala harmonogram realizacji działań proekologicznych na lata , z perspektywą na lata r. oraz prezentuje mechanizmy prawno ekonomiczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów. Celem niniejszego opracowania jest konieczność ochrony środowiska lokalnego, w którym żyjemy i z którym związani jesteśmy kulturowo, społecznie i gospodarczo. Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedną z dróg prowadzących do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, czyli takiego rozwoju społeczno gospodarczego, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zaspokajania potrzeb zarówno współczesnych i przyszłych pokoleń. Powyższe zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działań zmierzających do ich wprowadzenia na terenie Powiatu Średzkiego. Do najistotniejszych wytyczonych dla Powiatu Średzkiego, celów i kierunków działań w zakresie ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego należą: 1. racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin); 2. ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciążliwego hałasu); 3. ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, ochrona przed powodzią, właściwa gospodarka wodno-ściekowa); 4. ochrona gleb (racjonalne stosowanie nawozów, ochrona przed erozją); 5. ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich różnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna eksploatacja lasów); 6. prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań; Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

9 7. konsolidacja zadań proekologicznych na terenie powiatu (realizacja wspólnej polityki proekologicznej dla Powiatu Średzkiego). Realizacja wyznaczonych celów ekologicznych w powiązaniu z programem edukacji ekologicznej społeczeństwa powinna zapewnić Powiatowi Średzkiemu rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju Terminologia Program ochrony środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu, które są zgodne z definicjami zawartymi w Ustawie Prawo Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 Nr 25, poz. 150) Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej. Środowisko rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami. Zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

10 poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń Terminologia z zakresu ochrony środowiska Emisja rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancje, energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne. Eutrofizacja rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Hałas - rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do Hz. Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych. Oddziaływanie na środowisko - rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Oddziaływanie na obszar Natura 2000 rozumie się przez to podejmowane działania, które mogą w znaczący sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin i siedlisk zwierząt lub w inny sposób wpłynąć negatywnie na gatunki,dla których ochrony wyznaczono obszar Natura Organ ochrony środowiska rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I Prawa ochrony środowiska. Organizacja ekologiczna rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska. Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej i historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

11 Poważna awaria rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, lub środowiska, lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie gleba oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie. Powietrze - rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy. Poziom hałasu rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (db). Poziom substancji w powietrzu - rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Pozwolenie, bez podania jego rodzaju rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa Ochrony Środowiska. Standardy emisyjne rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji. Substancja niebezpieczna rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii. Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna i torfowiska, wydmy płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Wielkość emisji - rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

12 Zakład rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami. Zanieczyszczenie rozumie się przez to emisję, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej Ścieki rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: wody zużyte, w szczególności na cele bytowe lub gospodarcze; ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w ustawie z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 147 poz. 1003); wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów; wody odciekowe ze składowisk odpadów i miejsc ich magazynowania, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne; wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wtłaczanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wtłaczanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilościami substancji zawartych w pobranej wodzie; wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb łososiowatych; wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb innych niż łososiowate albo innych organizmów wodnych, o ile produkcja tych ryb lub organizmów, rozumiana jako średnioroczny przyrost masy tych ryb albo tych organizmów w poszczególnych latach cyklu produkcyjnego, przekracza 1500 kg z 1 ha powierzchni użytkowej stawów rybnych tego obiektu w jednym roku danego cyklu. Ścieki bytowe rozumie się przez to ścieki z budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej, powstające w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych oraz ścieki o zbliżonym składzie pochodzące z tych budynków. Ścieki komunalne rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, odprowadzane Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

13 urządzeniami służącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych. Ścieki przemysłowe rozumie się przez to ścieki, niebędące ściekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi powstałe w związku z prowadzoną przez zakład działalnością handlową, przemysłową, składową, transportową lub usługową, a także będące ich mieszaniną ze ściekami innego podmiotu, odprowadzane urządzeniami kanalizacyjnymi tego zakładu. Instalacje rozumie się przez to: stacjonarne urządzenie techniczne; zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu; budowle niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję. Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność. Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy; zbiorniki, obiekty zbiorników i stopni wodnych; stawy rybne oraz stawy przeznaczone do oczyszczania ścieków, rekreacji lub innych celów; obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych; obiekty energetyki wodnej; wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód lub urządzeń wodnych oraz wyloty urządzeń służące do wprowadzania wody do wód lub urządzeń wodnych; stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych; mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska; stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

14 Sieć przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub, którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. Urządzenia kanalizacyjne sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków. Urządzenia wodociągowe ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody. Przyłącze kanalizacyjne odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości gruntowej. Urządzenie pomiarowe przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków, znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym. Przyłącze wodociągowe odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

15 II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU 2.1. Dane administracyjne Powiat Średzki położony jest w środkowej części województwa wielkopolskiego, na południowy wschód od miasta Poznania. Od północy powiat graniczy z Powiatem Poznańskim i Wrzesińskim, od wschodu z Powiatem Wrzesińskim, od południa z Powiatem Jarocińskim, a od zachodu z Powiatem Śremskim. Siedzibą władz powiatu jest miasto Środa Wlkp. - oddalone od stolicy województwa wielkopolskiego - Poznania - o 33 km. Mapa 1. Podział administracyjny Województwa Wielkopolskiego. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

16 Administracyjnie Powiat Średzki dzieli się na 5 gmin: miejsko wiejska: Środa Wielkopolska; wiejskie: Dominowo, Krzykosy, Nowe Miasto nad Wartą, Zaniemyśl. Mapa 2. Podział administracyjny Powiatu Średzkiego. Zajmują one łączną powierzchnię 620,69 km 2. Co do wielkości powiat znajduje się na 28 miejscu wśród 35 powiatów w województwie wielkopolskim, a w jego skład wchodzi 105 jednostek osadniczych (wsi sołeckich), w tym miasto Środa Wlkp. Na obszarze tym zamieszkuje ok. 55,4 tys. osób, z czego ponad 40 % stanowią mieszkańcy miasta Środa Wielkopolska. Pod względem liczby ludności powiat znajduje się na 26-tym miejscu w województwie. Współczynnik feminizacji dla powiatu wynosi 104, przy czym najwyższy jest w mieście Środa Wlkp. (108), a najniższy w gminie Nowe Miasto n. Wartą. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

17 Powierzchnia i ludność Powiatu Średzkiego w 2009 r. T a b e l a 1 Powiat/ Powierzchnia Ludność Kobiety Gminy w km 2 ogółem mężczyźni kobiety na 1 km 2 na 100 mężczyzn Powiat Średzki Gmina miejsko - wiejska Środa Wlkp w tym miasto Gminy wiejskie Dominowo Krzykosy Nowe Miasto n. Wartą Zaniemyśl Źródło: GUS Warszawa Ludność 2010 r. W 2009 r. liczba dzieci i młodzieży do 18 roku życia (wiek przedprodukcyjny) w powiecie wynosiła , w tym 5549 dziewcząt. W wieku produkcyjnym było osoby w tym 1744 kobiety, a w wieku poprodukcyjnym 7650 osób, w tym 5359 kobiet. Wskaźnik ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym wynosił 52,8. Dokładny rozkład struktury ludności Powiatu Średzkiego na dzień r. był następujący: Ludność wg płci i wieku stan na r. T a b e l a 2 Powiat Ogółem W wieku (w latach) Średzki i więcej Źródło: GUS Warszawa Ludność 2010 r. Do najważniejszych szlaków komunikacji drogowej przechodzących przez teren powiatu należą: autostrada A2 łącząca wschód Polski z zachodem, droga krajowa nr 11 Poznań Katowice, droga krajowa nr 15 Środa Wlkp. Gniezno, droga wojewódzka nr 432 Śrem Września i droga wojewódzka nr 436 Śrem Nowe Miasto n/wartą. Głównym szlakiem komunikacyjnym kolejowym jest linia kolejowa Poznań Ostrów Wlkp. Katowice. Usytuowane są przy niej 4 stacje kolejowe w: Środzie Wlkp., Sulęcinku, Solcu i Chociczy. Powiat Średzki ma charakter rolniczo przemysłowy. Teren powiatu jest równinny, monotonię krajobrazu urozmaica dolina rzeki Warty, ciąg jezior polodowcowych rynny kórnickiej oraz rozległe kompleksy leśne gmin: Krzykosy i Zaniemyśl. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

18 Z uwagi na bliskość aglomeracji poznańskiej, dobrze rozwiniętą sieć dróg Powiat Średzki jest miejscem dogodnym dla inwestycji gospodarczych, zwłaszcza na terenie miasta Środa Wlkp., gdzie bardzo prężnie rozwija się sektor przemysłowy i usługowy Położenie geograficzne Zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizyczno geograficzne wg. Kondrackiego obszar powiatu należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie, makroregionu Pojezierze Wielkopolskie i Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej (Warszawsko-Berlińskiej) stanowiącej fragment Równiny Wrzesińskiej i Kotliny Śremskiej. Część północna Pojezierza to Równina Wrzesińska urozmaicona na południowym zachodzie długą rynną jezior Zaniemysko-Kórnickich. Południową część ziemi średzkiej zajmuje Kotlina Śremska, którą pośrodku przecina szeroka pradolina Warty, płynącej tutaj na linii wschód - zachód. Równina Wrzesińska charakteryzuje się młodoglacjalną rzeźbą terenu będącą pozostałością działalności lądolodu skandynawskiego. Cały obszar charakteryzuje płaska lub falista wysoczyzna morenowa, zbudowana z osadów glacjalnych i fluwioglacjalnych, związanych ze stadiałem leszczyńskim i poznańskim zlodowacenia bałtyckiego. Wysoczyzna odznacza się wyrównaną powierzchnią poprzecinaną niewielką ilością drobnych obniżeń dolinnych. Urozmaiceniem rzeźby wysoczyzny morenowej jest długa rynna polodowcowa, którą wypełnia 9 jezior należących do tzw. rynny jezior kórnickich. Region Równiny Wrzesińskiej obejmuje powierzchnię ok km 2. Kotlina Śremska stanowi rozszerzoną część doliny Warty w miejscu, gdzie rozgałęzia się ona, przechodząc w Poznański Przełom Warty. W dolinie Warty wydzielono trzy zasadnicze poziomy terasowe, których powierzchnię urozmaicają liczne starorzecza. Region zajmuje powierzchnię ok. 450 km Warunki środowiskowe Warunki środowiskowe Powiatu Średzkiego w dużym stopniu uzależnione są od położenia geograficznego, które kształtuje warunki przyrodnicze oraz klimatyczne danego obszaru. Klimat Pojezierza Poznańskiego należy do strefy klimatu umiarkowanego. Cechą tutejszego klimatu jest wzajemne oddziaływanie powietrza morskiego i kontynentalnego, co powoduje zmienne stany pogody. Najczęściej na teren powiatu napływa powietrze polarno- Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

19 morskie znad północnego Atlantyku. Latem jest to powietrze chłodne, powodujące znaczne zachmurzenie i opady atmosferyczne. W zimie powietrze to powoduje ocieplenie i odwilż. Drugim typem napływającego powietrza jest powietrze polarno-kontynentalne z Europy Wschodniej i Azji. Napływa ono głównie zimą i latem przynosząc ochłodzenie z jednoczesnym wypogodzeniem. Powiat Średzki według regionalizacji klimatycznej E. Romera położony jest w krainie Wielkich Dolin. Jest to obszar o najniższym w Polsce opadzie rocznym średnioroczna suma opadów atmosferycznych kształtuje się tutaj poniżej 550 mm, największej liczbie dni słonecznych ponad 50 oraz najmniejszej ilości dni pochmurnych w kraju poniżej 130. Z danych Urzędu Miejskiego w Środzie Wlkp. wynika, że przeciętna suma opadów atmosferycznych w latach na tym terenie wynosiła 550 mm, z maksimum opadów w lipcu (781 mm) i minimum w lutym (124 mm). Jest to teren leżący w strefie największych deficytów wodnych. Niedobór wody, mierzony różnicą rocznych sum opadowych i rocznej wartości parowania z wolnej powierzchni wody, wynosi ok. 300 mm. Średnie temperatury powietrza na podstawie danych ze stacji Pętkowo gm. Środa Wlkp. wynosiły odpowiednio: średnia minimalna stycznia 1,5 0 C, średnia maksymalna lipca C, średnia roczna +8,8 0 C. Liczba dni mroźnych waha się od dni, liczba dni z przymrozkami wynosi średnio dni, a przeciętny czas trwania pokrywy śnieżnej waha się od dni. Okres wegetacyjny trwa dni. Na większości terenu przymrozki występują jeszcze w połowie kwietnia. Przeważają tu wiatry z sektora zachodniego i południowo-zachodniego, co uwarunkowane jest cyrkulacją atmosferyczną w tej części kraju. Klimat powiatu należy do łagodnych, ciepłych, w pełni sprzyjających produkcji rolnej, niemniej do niekorzystnych zjawisk atmosferycznych należy erozja wietrzna oraz występujące na wiosnę gradobicia. Podstawowe parametry charakteryzujące klimat przedstawia tabela 3. Parametry klimatyczne ze stacji meteorologicznej w Pętkowie T a b e l a 3 Parametr Wartość Średnia roczna temperatura powietrza 8,8 o C Średni roczny opad 550 mm Średnia roczna prędkość wiatru 3,7 m/sek Teren Powiatu Średzkiego nie wykazuje znacznych dysproporcji w lokalnych warunkach klimatycznych, przede wszystkim ze względu na mało urozmaiconą rzeźbę terenu. Pewne różnice klimatyczne zaznaczają się okresowo na terenach wysoczyznowych Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

20 oraz większych dolin rzecznych: Maskawy, Miłosławki, Strugi Średzkiej i Warty. W rejonie dolin rzecznych okresowo zalegają chłodniejsze masy powietrza o zwiększonej wilgotności oraz częściej występują przygruntowe przymrozki. Doliny rzeczne pełnią, więc okresowo rolę korytarzy umożliwiających spływ chłodnego powietrza. Zjawiska podwyższonej wilgotności powietrza oraz większej częstotliwości występowania mgieł i zamgleń towarzyszą również płytko występującym wodom gruntowym oraz podmokłościom. Pewien swoisty mikroklimat wprowadzają również kompleksy leśne rozproszone po terenie powiatu, w postaci większych i mniejszych enklaw roślinnych. Cechuje je większa wilgotność powietrza, zaciszność, zacienienie. Wpływają łagodząco na dobowe i roczne wahania temperatur. Oddziaływanie lasów na klimat terenów sąsiednich dotyczy przede wszystkim pasa o szerokości m wokół większego kompleksu leśnego Użytkowanie terenu Powiat Średzki ma charakter rolniczo - przemysłowy, przy czym w gminach wiejskich zasadniczą funkcję odgrywa rolnictwo. Na terenie miasta Środa Wlkp. zlokalizowanych jest natomiast wiele zakładów usługowych i przemysłowych, a w pozostałych większych miejscowościach rozwija się handel i rzemiosło. Piękno krajobrazu i liczne obiekty zabytkowe powodują, że powiat jest również atrakcyjny pod względem krajobrazowym i turystycznym. Jeziora i atrakcyjne lesiste tereny w rejonie koryta Warty stwarzają dobre warunki dla letniego wypoczynku. Prężnie rozwija się baza noclegowa, a w gospodarstwach agroturystycznych istnieje możliwość konnej rekreacji. Uproszczoną strukturę użytkowania gruntów na terenie Powiatu Średzkiego, na podstawie danych otrzymanych ze Starostwa Powiatowego w Środzie Wlkp. przedstawia tabela 4. Struktura użytkowania gruntów na terenie powiatu T a b e l a 4 Powierzchnia Udział w ogólnej Rodzaje gruntów ewidencyjna w ha powierzchni w % Powierzchnia ogólna Użytki rolne ,4 Użytki leśne ,9 Grunty zabudowane i zurbanizowane ,3 Wody 553 0,9 Tereny inne 938 1,5 Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. stan z dnia r. Szczegółowe użytkowanie gruntów na terenach poszczególnych gmin powiatu przedstawia tabela 5. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

21 Formy użytkowania terenu w poszczególnych gminach powiatu T a b e l a 5 Gmina Grunty Powierzchnia Użytki Użytki Tereny zabudowane i Wody ogólna rolne leśne inne zurbanizowane ha Dominowo Krzykosy Nowe Miasto Środa Wlkp (gmina) Środa Wlkp (miasto) Zaniemyśl Źródło: Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp. stan z dnia r. Jak wynika z zestawienia przedstawionego w tabeli 3, najwięcej użytków rolnych w stosunku do całkowitej powierzchni gminy, mają gminy Dominowo i Środa Wlkp., co stanowi odpowiednio 85,5 % i 83,8 % gruntów ogółem. Fot.1. Grunty orne na terenie gm. Dominowo. Fot.2. Użytki leśne na terenie gm. Zaniemyśl. Najmniej użytków rolnych w stosunku do powierzchni gminy, znajduje się w gminie Krzykosy z 63,2 % udziałem oraz Zaniemyśl z 64,8 % udziałem gruntów ogółem. Natomiast największą lesistością charakteryzuje się gmina Krzykosy z 28,4 %-owym udziałem w całkowitej powierzchni gminy. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

22 2.5. Walory kulturowe Na terenie Powiatu Średzkiego znajduje się wiele interesujących obiektów zabytkowych, między innymi: kościoły, zespoły pałacowo-parkowe i dworsko-folwarczne, a także ekspozycje wiatraków typu koźlak. Na szczególną uwagę zasługuje historyczny gród Giecz w gminie Dominowo, który w XI w był jednym z najważniejszych grodów piastowskich. Teren rezerwatu archeologicznego w Gieczu wraz z odsłoniętymi fundamentami palatium ksiązęcego jest miejscem stałej ekspozycji i prac archeologów. Fot.3. Ruiny palatium, Grodziszczko, gm. Dominowo. Fot.4. Rekonstrukcja osady piastów, Grodziszczko. Drewniane kościoły parafialne o konstrukcji zrębowej p.w. św. Marcina z 1767 r. w Śnieciskach (gmina Zaniemyśl) oraz p.w. św. Katarzyny Panny i Męczenniczki z 1751 r. w Bagrowie (gmina Dominowo) są obiektami niezwykle urokliwymi i cennymi architektonicznie. Fot.5. Grobowiec E. Raczyńskiego, Zaniemyśl. Wyspa wraz z modrzewiowym Domem Szwajcarskim położona na Jeziorze Raczyńskim w Zaniemyślu, nierozerwalnie wiąże się z osobą hrabiego Edwarda Raczyńskiego. Ten społecznik i mecenas sztuki, po samobójczej śmierci został pochowany przy zachodniej ścianie neogotyckiego kościoła p.w. św. Wawrzyńca. Grobowiec zdobi posąg jego żony Konstancji (jako grecka bogini Hygea), która również w nim spoczęła. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

23 Ciekawy układ urbanistyczny z XIII XIX w wraz z późnogotycką kolegiatą p.w. NMP Wniebowziętej jest wizytówką miasta Środa Wlkp. Niewątpliwą atrakcją jest Powiatowa Kolej Wąskotorowa z 1902 r., która regularnie kursuje w sezonie letnim na trasie Środa Wlkp. Zaniemyśl. Kolej wąskotorowa nazywana potocznie ciuchcią lub baną, rozwija prędkość 25 km/h, a 14 km odcinek ze Środy Wlkp. do Zaniemyśla pokonuje w 45 minut. Fot.6. Kolegiata p.w. N.M.P. Wniebowziętej w Środzie Wlkp. Fot.7. Powiatowa Kolej Wąskotorowa. Nowe Miasto n. Wartą już w latach posiadało prawa miejskie (obecnie wieś gminna). W XVII lokowano tutaj inne miasto Laskówkę. Dzisiejszy układ wsi charakteryzuje się dwoma rynkami: Rynek i Zielony Rynek (Laskówka). W miejscowości Solec (gmina Krzykosy) znajduje się neoromański kościół p.w. św. Katarzyny z lat ze strzelistą wieżą. Przez Wartę prowadzi żelazny most kolejowy do Rogulska z kładką dla pieszych. Wykaz najważniejszych zabytkowych obiektów znajdujących się na terenie Powiatu przedstawia tabela 6. Wykaz najważniejszych zabytkowych obiektów na terenie powiatu T a b e l a 6 Miejscowość Obiekt 1 2 Gmina Dominowo Bagrowo Kościół p.w. św. Katarzyny z 1751 r. Zespół dworski z końca XIX w Biskupice Zespół dworski z początku XIX w Borzejewo Zespół folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy przed 1880 r. Chłapowo Zespół dworski z XIX w Dominowo Kościół ewangelicki p.w. św. Andrzeja Boboli z początku XX w Pastorówka z początku XX w Zespół karczmy z początku XX w Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

24 1 2 Dzierżnica Zespół dworsko-folwarczny z końca XIX i początku XX w Wiatrak Koźlak z 1884 r. Giecz Zespół kościoła parafialnego p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja z XII i XIII w Pozostałości zespołu dworskiego z XIX i XX w, w tym park krajobrazowy z początku XX w Grodziszczko Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Jana Chrzciciela i Matki Bożej Pocieszenia z XVIII i XIX w znajdujący się na pozostałościach wczesnopiastowskiej, kamiennej świątyni z XII w Rezerwat archeologiczny Gród Piastowski w Gieczu z fundamentami Palatium książęcego z X w Marianowo Wiatrak Koźlak z 1865 r. Murzynowo Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Jana Chrzciciela z XVIII i XIX w Kościelne Kaplica przedpogrzebowa z XIX w Zespół dworski z końca XIX w, w tym park krajobrazowy z ok r. Nowojewo Pozostałości zespołu folwarcznego z 1900 r. Rusiborek Wiatrak Koźlak z końca XIX w Rusibórz Zespół dworski z końca XIX w, w tym park krajobrazowy z XIX i XX w Sobaszczewo Zespół folwarczny, w tym park krajobrazowy z XIX/XX Wysławice Gorzelnia dworska z początku XX w Zberki Zespół dworski, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Gmina Krzykosy Borowo Pozostałości zespołu folwarcznego z XIX/XX w Garby Pozostałości zespołu dworskiego z początku XX w, w tym park krajobrazowy z XIX w Lubrze Zespół dworski z XIX/XX w Młodzikowo Zespół pałacowy z XIX w, w tym park krajobrazowy Murzynowo Leśne Zespół dworski z 1906 r, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Murzynówko Zespół dworski z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w 2 mosty drogowe nad potokiem w kierunku Nowego Miasta z 1885 r Solec Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Katarzyny z XIX/XX w Sulęcin Zespół dworski z początku XX w, w tym park krajobrazowy z połowy XIX w Zespół dworca kolejowego z końca XIX w Sulęcinek Dwór z lat XX w Gmina Nowe Miasto nad Wartą Boguszyn Zespół pałacowy z XIX/XX w Zespół folwarczny z końca XIX w Boguszynek Kościół fil. p.w. św. Józefa Oblubieńca NMP z r. Chocicza Zespół dworsko - folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XIX w Chwalęcin Pozostałości zespołu dworskiego z XIX w Dębno Zespół kościoła parafialnego p.w. Wniebowzięcia NMP z XV XX w Zespół pałacowy z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z połowy XIX w Klęka Zespół pałacowy z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XIX w Zespół folwarczny z końca XIX w Kruczyn Zespół dworski z XIX w Skoraczew Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park leśny z 1937 r. Szypłów Zespół pałacowy z XIX w Zespół folwarczny z XIX w Nowe Miasto Zespół kościoła parafialnego p.w. Świętej Trójcy z XV XX w Zespół kościoła ewangelickiego z XIX w Remiza strażacka z 1934 r. Młyn z początku XX w Spichlerz portowy z 1894 r. Most na zalewie Warty z 1909 r. odbudowany w latach Gmina Środa Wlkp. Babin Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XVIII w Bieganowo Pozostałości zespołu folwarcznego z końca XIX w Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

25 1 2 Brodowo Zespół dworsko folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy Brzeziny Pozostałości zespołu folwarcznego z początku XX w Chocicza Pozostałości zespołu folwarcznego z początku XX w Chudzice Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Chwałkowo Zespół dworsko folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy z XIX/XX w Dróżniczówka z 1910 r. Dębicz Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Most kolejki wąskotorowej nad kanałem z r. Januszewo Zespół dworsko folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy Jarosławiec Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Kijewo Dróżniczówka z początku XX w Pozostałości zespołu folwarcznego z końca XIX w Koszuty Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Katarzyny i Najśw. Serca Jezusowego z XIX/XX w Zespół dworski z końca XVIII w (obecnie Muzeum Regionalne Ziemi Średzkiej), w tym park krajobrazowy z początku XIX w. Ekspozycja Wiatraków Koźlaków z XVIII i XIX w (3 sztuki) Mączniki Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Wawrzyńca z XVIII/XIX w. Zespół dworsko folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w. Nadziejewo Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w. Nietrzanowo Zespół kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych XIX/XX w Ołaczewo Pozostałości zespołu folwarcznego z końca XIX w Pętkowo Zespół folwarczny z XIX/XX w Pierzchno Zespół dworsko folwarczny z XVIII/XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z końca XVIII w Zespół młyna z końca XIX w Pławce Kaplica p.w. św. Stanisława Kostki z 1934 r. Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy Połażejewo Pałacowy park krajobrazowy Zespół dworsko folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy Słupia Wielka Zespół dworski folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z początku XIX Starkówiec Pozostałości zespołu dworsko folwarcznego z końca XIX w, w tym park Piątkowski krajobrazowy z lat 80 XIX w Strzeszki Zespół dworsko folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Szlachcin Zespół dworsko folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Most drogowy nad ciekiem wodnym Wielki Rów z 1907 r. Środa Zespół kościoła kolegiackiego parafialnego p.w. NMP Wniebowziętej z Wielkopolska XV/XVI w Zespół kościoła ewangelickiego p.w. Najśw. Serca Jezusa z XIX w Pozostałości zespołu klasztornego Dominikanów (kościoła p.w. Św. Krzyża i klasztoru) z XV w Zespół cmentarza grzebalnego rzym. kat. z 1913 r. Zespół cmentarza grzebalnego ewangelickiego z początku XX w Zespół dworsko folwarczny z początku XX w Zespół dworsko folwarczny Źrenica z połowy XIX i XX w Młyn z lat 30 XX w Topola Zespół dworsko folwarczny z polowy XIX w, pozostałości parku krajobrazowego z II połowy XIX w Trzebisławki Ulejno Winna Góra Zdziechowice Zespół dworsko folwarczny z początku XX w, w tym ogród Zespół dworsko folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy z XIX/XX w Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Michała Archanioła z XVIII/XIX w Zespół pałacowo folwarczny z początku XX w, w tym park krajobrazowy z XVII w Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

26 1 2 Zielniki Zespół dworsko folwarczny z XIX/XX w, w tym park krajobrazowy z XIX w Żabikowo Zespół dworsko folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy Gmina Zaniemyśl Czarnotki Zespół dworsko folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy Wiatrak Koźlak z 1821 r. Jeziory Wielkie Zespół dworsko folwarczny z XVIII w, w tym park krajobrazowy Łękno Zespół pałacowo folwarczny z końca XIX w, w tym park krajobrazowy z 1890 r. Mądre Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Jadwigi z r. Pigłowice Zespół dworski z końca XIX w, w tym park krajobrazowy Płaczki Zespół dworsko folwarczny z XIX w, w tym park krajobrazowy Polwica Zespół dworski z początku XIX w, w tym park krajobrazowy z końca XIX w Śnieciska Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Marcina z 1767 r. Zespół dworski z XIX w Zespół folwarczny z XIX w Wyszakowo Zespół dworski z lat 60 XIX w, w tym park krajobrazowy z początku XX w Zaniemyśl Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Wawrzyńca z XIX w Kościół ewangelicki parafialny p.w. Niepokalanego Serca NMP z r. Zespół parkowy na wyspie Edwarda z początku XIX w Źródło:Starostwo Powiatowe w Środzie Wlkp., 2011 r Infrastruktura Gospodarka wodno ściekowa Gospodarka wodno-ściekowa w gminach należących do Powiatu Średzkiego jest obecnie częściowo uregulowana. Powiat posiada pełen stopień zwodociągowania, a niedostatecznie rozbudowaną sieć kanalizacji sanitarnej. Widoczne są znaczne dysproporcje w długości sieci kanalizacyjnej pomiędzy gminą Środa Wlkp., a pozostałymi gminami wiejskimi. Zestawienie długości sieci wodociągowej i kanalizacyjnej wg stanu na 2010 r., zawiera tabela 7. Wodociągi i kanalizacja w poszczególnych gminach powiatu T a b e l a 7 Gminy Sieć w km Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych Zużycie wody z wodociągów w Ścieki odprowadzane wodociągowa kanalizacyjna wodociągowe kanalizacyjne dam 3 m 3 w dam 3 Środa 237,3 96, ,0 35,3 1147,0 Wlkp. w tym 72,7 36, ,4 36,8 1104,0 miasto Dominowo 74,1 8, ,5 54,3 31,1 Krzykosy 104,5 11, ,4 25,0 19,0 Nowe 111,5 44, ,8 30,1 198,4 Miasto Zaniemyśl 103,9 18, ,5 34,5 146,0 POWIAT 631,3 179, ,2 34,1 1541,5 Źródło: GUS Warszawa Ochrona Środowiska 2010, na podstawie sprawozdań przesłanych przez Urzędy Gmin. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

27 Aktualnie działania samorządów lokalnych koncentrują się na rozbudowie i usprawnieniu gospodarki ściekowej, realizowanych jest wiele inwestycji poprawiających gospodarkę ściekową na terenie powiatu. Budowa nowych, modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków czy rozbudowa kanalizacji sanitarnej, ewidentnie zmniejsza zagrożenie zanieczyszczenia środowiska ściekami bytowymi. Na terenie poszczególnych gmin brakuj systemu kontroli zbiorników bezodpływowych oraz oczyszczalni przydomowych. Procentowy udział mieszkańców poszczególnych gmin Powiatu Średzkiego, objętych siecią wodociągową wg stanu z czerwca 2011 r., przedstawia wykres 1. % mieszkanców 100% 90% % 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Dominowo Krzykosy Nowe Miasto n. Wartą Środa Wlkp. Zaniemyśl Wykres 1. Procentowy udział mieszkańców poszczególnych gmin Powiatu Średzkiego objętych siecią wodociągową stan na czerwiec 2011 r. Wszyscy mieszkańcy gmin: Dominowo, Krzykosy, Nowe Miasto n. Wartą, Środa Wlkp. i Zaniemyśl są objęci siecią wodociągową. Zgodnie z danymi przekazanymi przez poszczególne Urzędy Gmin sieci wodociągowe wykonane są głównie z rur PVC. Występowanie sieci wodociągowych wykonanych z azbestu zgłosiły wszystkie gminy. Rury wodociągowe z azbestocementu rozpoczęto powszechnie stosować w latach 60. Na terenie Powiatu najwięcej rur wodociągowych wykonanych z azbesto cementu pochodzi z lat 70. i 80., a więc rury mają około 30 lat. Mechanizm korozji rur wodociągowych jest identyczny jak płyt azbestowo cementowych, to znaczy, że wraz z wiekiem rur, nasila się proces wypłukiwania Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata

28 cementowego spoiwa włókien azbestowych. Rury stają się kruche i łamliwe, a do wody przedostają się włókna azbestu. W związku z brakiem inwentaryzacji sieci wodociągowej większość Urzędów Gmin nie dysponuje dokładnymi danymi odnośnie lokalizacji i ilości rur azbestowo cemntowych znajdujących się na terenie gminy. Szacunkowo należy przyjąć, że około % sieci wodociągowej wykonana jest z rur azbestowo cementowych, które są systematycznie usuwane w trakcie przebudowy dróg czy podczas awarii. Długość sieci wodociągowej wykonanej z rur azbestowo-cementowych T a b e l a 8 Gmina Długość sieci wodociągowej wykonanej z rur azbestowo-cementowych [km] Dominowo 16,500 Krzykosy 10,000 Nowe Miasto 4,500 Środa Wlkp. 17,599 Zaniemyśl 2,095 Źródło: Dane otrzymane z Urzędów Gmin lipiec 2011 r. Zgodnie z postanowieniami Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, który r. został przyjęty przez Radę Ministrów, zastępowanie rur azbestowo cementowych w instalacjach ziemnych wyrobami bezazbestowymi powinno następować sukcesywnie i w miarę technologicznego zużycia, albo w przypadku woli wymiany na rury bezazbestowe. Kolejność usuwania wyrobów zawierających azbest powinna zostać określona w lokalnych programach np.: powiatowych, gminnych, wykonanych na bazie szczegółowej inwentaryzacji. Wszystkie gminy w powiecie średzkim opracowały Programy usuwania azbestu. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Średzkiego na lata został opracowany w marcu 2010 r. Ilość materiałów zawierających azbest na terenie gmin T a b e l a 9 Ilość płyty azbestowo cementowych Długość sieci wodociągowej Gmina wykonanej z rur azbestowo cementowych m 2 Mg** m 3* km m 2 Mg*** m 3* Dominowo , , ,0 16, ,9 169,4 138,9 Krzykosy , , , ,3 140,0 66,1 Nowe Miasto n , , ,7 4, ,0 63,0 11,8 Wartą Środa Wlkp , , , ,9 336,0 275,5 Zaniemyśl , , ,8 5, ,9 81,1 66,5 Powiat Średzki , , , ,5 558,8 * średnia objętość 1 tony składowanej masy wyrobów azbestowych wynosi 0,82 m 3 ** średnia masa 1 m 2 płyt azbestowo cementowych wynosi 11 kg *** średnia masa 1 m rur azbestowo cementowych wynosi 14 kg Źródło: Gminne Programy Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest, 2010 (zmodyfikowane) Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego na lata