Nadzór zewnętrzny nad działalnością administracyjną sądów powszechnych artykuł Tomasza M. Niemca

CENA 44,10 ZŁ (W TYM 5% VAT) NUMER 4 (17) GRUDZIEŃ 2012 Nadzór zewnętrzny nad działalnością administracyjną sądów powszechnych artykuł Tomasza M. Niemca Kompetencje referendarzy w postępowaniu wykroczeniowym postulat czy realna możliwość artykuł Beaty Morawiec Prawo do sądu jako podstawowa zasada prawa administracyjnego wybranych państw zachodnich artykuł Karoliny Wojszkun Od Amber Gold po likwidację sądów felieton Waldemara Żurka Nieuchronność kary to nie wszystko rozmowa z prof. Lechem Gardockim Bo żyć trzeba z pasją wywiad z sędzią-żeglarzem Lechem Wiśniewskim Najważniejsze opinie, stanowiska i uchwały KRS podjęte w okresie: 1.07 30.09.2012 r. PKWiU 2008 58.14.12.0

Nowa generacja produktów informacji prawnej www.lex.pl/navigator Pełna interaktywność i przejrzystość postępowania administracyjnego, cywilnego i podatkowego. Każda czynność przedstawiona i opisana krok po kroku: Procedura administracyjna pod redakcją naukową prof. dr. hab. Andrzeja Wróbla Procedura cywilna pod redakcją naukową dr. hab. prof. ALK Tadeusza Wiśniewskiego Procedura podatkowa doradcy podatkowego Krzysztofa J. Musiała Pełna integracja procedur z zasobami SIP LEX oraz ABC*. *Wybór wszystkich dokumentów powiązanych merytorycznie z poszczególnymi etapami każdej procedury (m.in. orzeczenia, komentarze, monografie, wzory pism i deklaracji, pisma urzędowe). www.lex.pl/navigator

SPIS TREŚCI ARTYKUŁY I KOMENTARZE 5 Nadzór zewnętrzny nad działalnością administracyjną sądów powszechnych Tomasz M. Niemiec 10 Kompetencje referendarzy w postępowaniu wykroczeniowym postulat czy realna możliwość Beata Morawiec 13 Prawo do sądu jako podstawowa zasada prawa administracyjnego w wybranych państwach europejskich i w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej Karolina Wojszkun LUDZIE I WYDARZENIA Felieton 26 Od Amber Gold po likwidację sądów Waldemar Żurek Wywiad 27 Nieuchronność kary to nie wszystko rozmowa z prof. Lechem Gardockim Alicja Seliga Kalendarz wydarzeń 32 Uhonorowanie sędziów w stanie spoczynku medalem Zasłużony dla Wymiaru Sprawiedliwości Bene Merentibus Iustitiae 33 Spotkanie członków KRS z prof. Ireną Lipowicz, Rzecznikiem Praw Obywatelskich 34 Lista osób powołanych przez Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego do pełnienia urzędu sędziego 16.08 i 18.09.2012 r. 35 Wybrane sylwetki nowych sędziów 35 Krzysztof Staryk, SSN 35 Barbara Stukan-Pytlowany, SNSA 36 Nina Półtorak, SWSA w Krakowie 36 Patrycja Joanna Suwaj, SWSA w Warszawie 37 Tomasz Kobus, SSO w Warszawie 37 Grażyna Szymańska-Pasek, SSO w Ostrołęce 38 Anna Bojanowska-Wysmołek, SSR w Częstochowie 38 Elżbieta Opałacz, SSR w Mielcu Współpraca międzynarodowa 39 Współpraca w ramach sieci ENCJ Karolina Janson-Ernert 40 Spotkania, wizyty, konferencje Rafał Michalczewski POZA WOKANDĄ 41 Bo żyć trzeba z pasją wywiad z SSR Lechem Wiśniewskim Alicja Seliga DOKUMENTY KRS Najważniejsze opinie, stanowiska i uchwały podjęte w okresie: 1.07 30.09.2012 r. 46 Stanowisko KRS z 20.07.2012 r. w sprawie zobowiązywania sędziów zamieszkujących poza siedzibą sądu, w których pełnią służbę, dojeżdżających do siedziby sądu prywatnymi pojazdami, do przeprowadzania badań przewidzianych dla osób prowadzących pojazdy dla celów służbowych 46 Stanowisko KRS z 20.07.2012 r. w sprawie wniosku Zarządu Stowarzyszenia Sędziów Polskich IUSTITIA w kwestii wykładni przepisów ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych w związku ze zmianami wprowadzonymi ustawą z 18.08.2011 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA KWARTALNIK Kolegium redakcyjne Redaktor naczelny Krzysztof Grajewski Z-ca redaktora naczelnego Roman Kęska Barbara Godlewska-Michalak Justyna Kossak Małgorzata Niezgódka-Medek Waldemar Żurek Sekretarz redakcji Bogdan Bugdalski tel. 22 535 82 59 e-mail: bbugdalski@wolterskluwer.pl Redaktor prowadzący Marcin Trepczyński e-mail: mtrepczynski@wolterskluwer.pl Patronat honorowy SSN Antoni Górski Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa Materiały do publikacji o objętości do 15 stron maszynopisu (ok. 25 tysięcy znaków) wraz z danymi autora (stanowisko, adres, numer telefonu) i ewentualnym listem polecającym prosimy przysyłać pocztą elektroniczną lub zwykłą, z załączoną płytą CD. Autor, przekazując redakcji tekst, przenosi na wydawcę wyłączne prawo do jego publikacji (prawa autorskie i wydawnicze). Redakcja zastrzega sobie możliwość dokonywania zmian w tekstach przeznaczonych do publikacji. Materiały niezamówione nie będą zwracane. Warunkiem publikacji tekstu jest odesłanie podpisanej umowy do Wydawnictwa. Podstawowe zasady recenzowania tekstów naukowych oraz wymagania dla autorów dotyczące ghostwritingu są dostępne na stronie internetowej czasopisma: www.czasopisma.lex.pl/krs. Pismo znajduje się na liście czasopism naukowych Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego i Nauki z liczbą 2 punktów za każdą publikację naukową Wersją pierwotną (preferencyjną) czasopisma jest wydanie papierowe WYDAWCA Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. 01-231 War sza wa, ul. Płoc ka 5a WOLTERS KLUWER POLSKA Dyrektor Działu Czasopism Klaudiusz Kaleta tel. 22 535 83 13 e-mail: kkaleta@wolterskluwer.pl Sekretariat tel. 22 535 82 03 faks 22 535 83 32 Szczegółowe informacje o prenumeracie czasopisma można uzyskać pod numerem infolinii 0 801 04 45 45; faks 22 535 82 05 Biuro Reklamy tel. 22 535 83 23 Skład i ła ma nie: A.P. GRAF Paweł Sieńko Druk: PAPER&TINTA, Marki Na kład 300 egz. KRAJOWA RADA SĄ DOWNICTWA 4/2012 3

SPIS TREŚCI 47 Stanowisko KRS z 20.07.2012 r. w przedmiocie formy pytań prejudycjalnych kierowanych w postępowaniu karnym przez sądy krajowe do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej 47 Stanowisko KRS z 7.09.2012 r. w sprawie wykładni i ujednolicenia praktyki dotyczącej stosowania art. 57 ustawy z 27.07.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych 47 Stanowisko KRS z 7.09.2012 r. w sprawie projektu założeń projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw 49 Stanowisko KRS z 7.09.2012 r. w przedmiocie wykładni przepisów znoszących awanse poziome zawartych w ustawie z 19.12.2008 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r., Nr 1 poz. 4) 49 Stanowisko KRS z 7.09.2012 r. w sprawie powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego 50 Stanowisko KRS z 26.09.2012 r. w przedmiocie zagrożeń niezależności sądów i niezawisłości sędziów 50 Stanowisko KRS z 27.09.2012 r. w przedmiocie sposobu uiszczenia opłat sądowych 50 Stanowisko KRS z 27.09.2012 r. w sprawie udostępniania akt sądowych przez prezesów sądów powszechnych w ramach nadzoru administracyjnego sprawowanego przez Ministra Sprawiedliwości 51 Stanowisko KRS z 27.09.2012 r. w kwestii wykładni przepisów przejściowych zawartych w ustawie z 18.08.2011 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 203, poz. 1192) 51 Opinia KRS z 19.07.2012 r. w przedmiocie projektu ustawy o zmianie ustawy o prokuraturze oraz niektórych innych ustaw 52 Opinia KRS z 20.07.2011 r. w przedmiocie rządowego projektu ustawy w sprawie spłaty niezaspokojonych należności przedsiębiorców za niektóre prace, wynikających z realizacji udzielonych zamówień publicznych 53 Opinia KRS z 4.09.2012 r. w przedmiocie autopoprawki do poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych 53 Opinia KRS z 5.09.2012 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego 54 Opinia KRS z 7.09.2012 r. w przedmiocie projektu ustawy o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów 54 Opinia KRS z 7.09.2012 r. w przedmiocie projektu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości zmieniającego rozporządzenie Regulamin urzędowania sądów powszechnych 55 Opinia KRS z 7.09.2012 r. w przedmiocie projektu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości zmieniającego rozporządzenie w sprawie wynagrodzenia przysługującego lekarzowi sądowemu i trybu finansowania tego wynagrodzenia oraz zwrotu kosztów dojazdu, a także wzoru zestawiania wystawionych zaświadczeń 55 Opinia KRS z 7.09.2012 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy o uzgodnieniu płci 55 Opinia KRS z 7.09.2012 r. dotycząca projektu rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej zmieniającego rozporządzenie w sprawie sposobu wykonywania nadzoru w zakresie czynnej służby wojskowej żołnierzy pełniących służbę w sądach wojskowych 56 Opinia KRS z 7.09.2012 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny 56 Opinia KRS z 28.09.2012 r. w przedmiocie projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z podwyższeniem wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn 57 Uchwała Nr 197/2012 KRS z 17.07.2012 r. w sprawie wniosku do Ministra Sprawiedliwości oraz do Ministra Obrony Narodowej o opracowanie projektu planu dochodów i wydatków sądów powszechnych i sądów wojskowych 57 Uchwała Nr 215/2012 KRS z 19.07.2012 r. w sprawie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw 64 Uchwała Nr 216/2012 KRS z 19.07.2012 r. w sprawie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją: 1) art. 20 pkt 1 ustawy z 27.07.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.), w brzmieniu nadanym art. 1 pkt 13 ustawy z 18.08.2011 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 203, poz. 1192), 2) art. 3 3 ustawy z 21.08.1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych (Dz. U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1676 ze zm.) 4 KRAJOWA RADA SĄ DOWNICTWA 4/2012

ARTYKUŁY I KOMENTARZE NADZÓR ZEWNĘTRZNY NAD DZIAŁALNOŚCIĄ ADMINISTRACYJNĄ SĄDÓW POWSZECHNYCH Tomasz M. Niemiec Działalność administracyjna sądów obejmuje szeroki zakres czynności o charakterze zarządzająco-organizatorskim, których celem jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania sądów. Czynności te sprowadzają się zarówno do zapewnienia środków finansowych na działalność, warunków techniczno-organizacyjnych (dzięki wielu inwestycjom w ostatnich latach widać tutaj zdecydowaną poprawę), jak i do zapewnienia właściwego toku wewnętrznego urzędowania sądu, co można w skrócie sprowadzić do pracy poszczególnych organów i jednostek organizacyjnych sądu, a także nierozerwalnie wiążącej się z tym tzw. biurowości. Ponieważ zagadnienia dotyczące działalności administracyjnej sądów powszechnych nie spotkały się, jak na razie, z żadnym dokładniejszym omówieniem, należy przybliżyć pewne podstawowe pojęcia, aby następnie można było się zająć dokładniej nadzorem zewnętrznym. Zgodnie z art. 1 ustawy z 27.07.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych 1 sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości w zakresie nienależącym do sądów administracyjnych, sądów wojskowych oraz Sądu Najwyższego. Sądy powszechne wykonują również inne zadania z zakresu ochrony prawnej powierzone w drodze ustaw 2. Działalność sądów polega także na wykonywaniu funkcji administracyjnych, które sprowadzają się, według art. 8 p.u.s.p., do zapewnienia: 1) odpowiednich warunków techniczno-organizacyjnych oraz majątkowych funkcjonowania sądu i wykonywania przez sąd zadań, o których mowa w art. 1 2 i 3 p.u.s.p., 2) właściwego toku wewnętrznego urzędowania sądu, bezpośrednio związanego z wykonywaniem przez sąd zadań, o których mowa w art. 1 2 i 3 p.u.s.p. Nadzór administracyjny nad działalnością sądów w zakresie zapewnienia odpowiednich warunków techniczno-organizacyjnych oraz majątkowych funkcjonowania sądu i wykonywania przez sąd zadań, o których mowa w art. 1 2 i 3 p.u.s.p., sprawuje Minister 1 Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm., dalej jako p.u.s.p. 2 Por. T. Niemiec, Skuteczność skargi na czynności referendarne. Glosa do postanowienia SN z 28.09.2001 r., III CA 3/01, Prawo Spółek 2003/10, s. 55 oraz T. Niemiec, Nowy zakres czynności referendarzy sądowych, Gazeta Sądowa 2005/7 8, s. 30. Sprawiedliwości na zasadach określonych w dziale I, rozdziale 6 ustawy z 27.08.2009 r. o finansach publicznych 3. Minister Sprawiedliwości sprawuje również nadzór zewnętrzny nad działalnością sądów, o której mowa w art. 8 pkt 2 p.u.s.p., przez służbę nadzoru, którą stanowią sędziowie delegowani do Ministerstwa Sprawiedliwości w trybie art. 77 p.u.s.p. Wewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością sądów, o której mowa w art. 8 pkt 2 p.u.s.p., sprawują prezesi sądów. Czynności z zakresu nadzoru administracyjnego nie mogą wkraczać w dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli. Czynności ministra Podstawę działalności Ministra Sprawiedliwości określają przepisy działu VI Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2.04.1997 r. 4, ustawa z 8.08.1996 r. o Radzie Ministrów 5, ustawa z 4.09.1997 r. o działach administracji rządowej 6, rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 18.11.2011 r. w sprawie szczegółowego działania Ministra Sprawiedliwości 7, rozporządzenie Rady Ministrów z 3.11.1999 r. w sprawie utworzenia Ministerstwa Sprawiedliwości 8 oraz zarządzenie nr 14 Prezesa Rady Ministrów z 28.02.2012 r. w sprawie statutu Ministerstwa Sprawiedliwości 9. Zgodnie z tymi przepisami Minister Sprawiedliwości kieruje działem administracji rządowej sprawiedliwość i jest właściwy w sprawach sądownictwa w zakresie spraw niezastrzeżonych odrębnymi przepisami do kompetencji innych organów państwowych i z uwzględnieniem zasady niezawisłości sędziowskiej. Do zadań Ministra Sprawiedliwości w zakresie administracji sądowej należy zapewnienie odpowiednich warunków techniczno-organizacyjnych oraz majątkowych funkcjonowania sądu i wykonywania przez sąd zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości oraz z zakresu ochrony prawnej. W świetle przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z 4.12.2009 r. w sprawie klasyfikacji części 3 Dz. U. Nr 157, poz. 1240 ze zm. 4 Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm., dalej jako Konstytucja RP. 5 Tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 392. 6 Tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437 ze zm. 7 Dz. U. Nr 248, poz. 1490. 8 Dz. U. Nr 91, poz. 1024. 9 M. P. poz. 106. KRAJOWA RADA SĄ DOWNICTWA 4/2012 5

ARTYKUŁY I KOMENTARZE budżetowych oraz określenia ich dysponentów 10 budżetowi sądów powszechnych przypisano część 15/00, a sprawiedliwości część 37. Dysponentem części budżetowej odpowiadającej sądom powszechnym jest Minister Sprawiedliwości 11. Dyrektor sądu apelacyjnego, który zasadniczo zajmuje się zadaniami przypisanymi kierownikowi jednostki na podstawie przepisów w zakresie finansowym i gospodarczym, kontroli finansowej, gospodarowania mieniem Skarbu Państwa oraz audytu wewnętrznego, zamówień publicznych, pobierania i uiszczania opłat sądowych znakami opłaty sądowej, przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych 12, wykonuje zadania i kompetencje dysponowania budżetem sądów na obszarze apelacji oraz sprawuje kontrolę gospodarki finansowej i gospodarowania mieniem Skarbu Państwa przez te sądy. W tym zakresie dyrektor sądu apelacyjnego podlega bezpośrednio Ministrowi Sprawiedliwości, dyrektor sądu okręgowego odpowiednio dyrektorowi sądu apelacyjnego, a kierownik finansowy sądu rejonowego podlega dyrektorowi danego sądu okręgowego, mimo że normalnie organy te stosownie do art. 21 3 p.u.s.p. podlegają służbowo prezesowi sądu 13. Dyrektorzy sądów apelacyjnych i sądów okręgowych są organami kierującymi gospodarką finansową tych sądów. W sądach rejonowych za sprawy te odpowiada prezes sądu, chyba że w sądzie rejonowym został powołany kierownik finansowy 14, wówczas to on odpowiada za gospodarkę finansową danego sądu. Dyrektorzy sądów apelacyjnych i okręgowych prowadzą działalność inwestycyjną sądów: dla sądu apelacyjnego dyrektor sądu apelacyjnego, a dla sądu okręgowego i sądów rejonowych działających w danym okręgu sądowym dyrektor sądu okręgowego. Dyrektor sądu apelacyjnego może przekazać wykonywanie zadań inwestycyjnych dyrektorowi jednego sądu okręgowego dla innego sądu okręgowego oraz sądów rejonowych 10 Dz. U. Nr 211, poz. 1633 ze zm. 11 Por. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 9.07.2012 r. w sprawie sposobu planowania i wykorzystywania środków na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych sędziów oraz warunków przyznawania pomocy finansowej z tych środków (Dz. U. poz. 830). 12 Dyrektorowi sądu apelacyjnego, obok oddziału finansowego (finansowo-kontrolnego) i oddziału inwestycji, podlega oddział gospodarczy, do zadań którego należą sprawy zaopatrzenia sądu w sprzęt, urządzenia i materiały niezbędne do pracy sądu, administrowanie nieruchomościami sądu, sprawy dotyczące gospodarki środkami transportowymi, sprawy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej sądu, prowadzenie powielarni, zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa obiektów sądowych i prowadzenie sekretariatu dyrektora sądu. Szerzej na temat zakresu uprawnień dyrektora sądu apelacyjnego: T. Niemiec, Reprezentacja sądu apelacyjnego w postępowaniu o zamówienie, Monitor Zamówień Publicznych 2010/5, s. 20. 13 Dyrektorowi sądu okręgowego podlega prezes sądu rejonowego, w którym nie powołano kierownika finansowego sądu. Wówczas to do czynności prezesa sądu należą dodatkowo wykonywanie czynności związanych z gospodarką finansową sądu oraz zarząd obiektami sądowymi. 14 Szerzej na temat kompetencji kierownika finansowego: T. Niemiec, Kierownik zamawiającego w sądzie rejonowym, Monitor Zamówień Publicznych 2010/1, s. 23. działających w jego okręgu sądowym. Szczegółowe zasady prowadzenia gospodarki finansowej i działalności inwestycyjnej sądów zostały określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 11.01.2008 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia gospodarki finansowej i działalności inwestycyjnej sądów powszechnych 15. Minister Sprawiedliwości może powierzyć jednostce utworzonej na podstawie art. 23 ust. 2 pkt 1 ustawy o finansach publicznych określone zadania z zakresu działalności administracyjnej sądów dotyczące: 1) realizacji zadań z zakresu informatyzacji sądów oraz obsługi informatycznej sądów, 2) prowadzenia postępowań o udzielenie zamówienia publicznego 16. Jednostka ta może otrzymywać dotacje z budżetu państwa z części budżetowej odpowiadającej sądom powszechnym na realizację wyżej wymienionych zadań. Nadzór ministra Kwestia dopuszczalności nadzoru sprawowanego przez Ministra Sprawiedliwości była przedmiotem analizy Trybunału Konstytucyjnego (dalej jako TK). W wyroku z 15.01.2009 r. 17 TK stwierdził, że art. 9 p.u.s.p. (w poprzednim brzmieniu 18 ) jest zgodny z art. 2, art. 10, art. 173, art. 176 ust. 2 i art. 178 ust. 1 Konstytucji RP oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP 19. W uzasadnieniu pełny skład TK zaznaczył, że nie wszystkie czynności wykonywane w sądach mają charakter wymiaru sprawiedliwości. Czynności pozostające poza wymiarem sprawiedliwości nie wymagają więc przymiotu niezawisłości. W wyroku z 9 listopada 2005 r. (sygn. Kp 2/05, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 114) Trybunał stwierdził, że kompetencje budżetowe sądów i trybunałów nie odnoszą się bezpośrednio do sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy. Nie przesądzają one więc o tym, czy zachowana zostanie niezależność sądów i niezawisłość sędziów 20. W zakresie nadzoru sprawowanego przez Ministra Sprawiedliwości nad działalnością sądów, dotyczącego zapewnienia odpowiednich warunków techniczno-organizacyjnych oraz majątkowych funkcjonowania sądu i wykonywania przez sąd przypisanych mu zadań, przepisy ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych odsyłają do ustawy o finansach publicznych, a dokładnie do działu I, rozdziału 6 Kontrola zarządcza oraz koordynacja kontroli zarządczej 15 Dz. U. Nr 11, poz. 69 ze zm. 16 Por. T. Niemiec, Zakupy centralne, Przetargi Publiczne 2012/8, s. 50. 17 Wyrok TK z 15.01.2009 r. (K 45/07), OTK-A 2009/1, poz. 3. 18 Art. 9. Zwierzchni nadzór nad działalnością administracyjną sądów sprawuje Minister Sprawiedliwości osobiście oraz przez właściwą służbę nadzoru. Podstawowe zadania z zakresu zwierzchniego nadzoru nad działalnością administracyjną sądów bezpośrednio związaną z wykonywaniem wymiaru sprawiedliwości są wykonywane przez sędziów delegowanych do Ministerstwa Sprawiedliwości w trybie określonym w art. 77. 19 Krótkie omówienie na stronie: http://prawo.gazetaprawna.pl/ artykuly/107281,tk_nadzor_ministra_nad_administracyjna_dzialalnoscia_sadow_konstytucyjny.html. 20 Zm. na: Zob. pkt 1.2.3 uzasadnienia. 6 KRAJOWA RADA SĄ DOWNICTWA 4/2012

ARTYKUŁY I KOMENTARZE w jednostkach sektora finansów publicznych (art. 68 71). Zgodnie z tymi przepisami kontrolę zarządczą w jednostkach sektora finansów publicznych stanowi ogół działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy. Celem kontroli zarządczej jest zapewnienie w szczególności: 1) zgodności działalności z przepisami prawa oraz procedurami wewnętrznymi, 2) skuteczności i efektywności działania, 3) wiarygodności sprawozdań, 4) ochrony zasobów, 5) przestrzegania i promowania zasad etycznego postępowania, 6) efektywności i skuteczności przepływu informacji, 7) zarządzania ryzykiem. Przepisy stanowią także, że zapewnienie funkcjonowania adekwatnej, skutecznej i efektywnej kontroli zarządczej należy do obowiązków ministra w kierowanych przez niego działach administracji rządowej oraz kierownika jednostki. Minister Sprawiedliwości został zobowiązany do zapewnienia funkcjonowania adekwatnej, skutecznej i efektywnej kontroli zarządczej w kierowanym przez niego dziale administracji rządowej, w zakresie spraw niezastrzeżonych odrębnymi przepisami do kompetencji innych organów państwowych i z uwzględnieniem zasady niezawisłości sędziowskiej. Z dalszych przepisów wynika, że Minister Finansów określi w formie komunikatu i ogłosi w Dzienniku Urzędowym Ministra Finansów standardy kontroli zarządczej dla sektora finansów publicznych, zgodne z międzynarodowymi standardami, oraz szczegółowe wytyczne w zakresie kontroli zarządczej dla sektora finansów publicznych. Z kolei minister kierujący działem może określić w formie komunikatu i ogłosić, w dzienniku urzędowym ministra, szczegółowe wytyczne w zakresie kontroli zarządczej dla kierowanych przez niego działów administracji rządowej. Stosowne przepisy opublikowane zostały jako zarządzenie nr 49 Ministra Finansów z 1.12.2011 r. w sprawie systemu kontroli zarządczej 21, komunikat nr 3 Ministra Finansów z 16.02.2011 r. w sprawie szczegółowych wytycznych w zakresie samooceny kontroli zarządczej dla jednostek sektora finansów publicznych 22, komunikat nr 23 Ministra Finansów z 16.12.2009 r. w sprawie standardów kontroli zarządczej dla sektora finansów publicznych 23 oraz komunikat Ministra Sprawiedliwości z 16.11.2011 r. w sprawie szczegółowych wytycznych w zakresie kontroli zarządczej dla działu administracji rządowej sprawiedliwość 24. Ten ostatni akt zbudowany jest z 17 paragrafów ujętych w 4 rozdziały: rozdział I Przepisy ogólne, rozdział II Cele kontroli zarządczej w dziale, rozdział III System 21 Dz. Urz. MF Nr 9, poz. 44 ze zm. 22 Dz. Urz. MF Nr 2, poz. 11. 23 Dz. Urz. MF Nr 15, poz. 84. 24 Dz. Urz. MS Nr 14, poz. 199. kontroli zarządczej w dziale oraz rozdział IV Standardy kontroli zarządczej w dziale. Artykuł 70 ustawy o finansach publicznych stanowi jeszcze, że minister kierujący działem sporządza, do końca listopada każdego roku, plan działalności na rok następny dla kierowanych przez niego działów administracji rządowej. Plan ten powinien zawierać w szczególności określenie celów w ramach poszczególnych zadań budżetowych wraz ze wskazaniem podzadań służących osiągnięciu celów oraz mierniki określające stopień realizacji celu i ich planowane wartości. Minister jest zobowiązany sporządzać do końca kwietnia każdego roku sprawozdanie z wykonania planu działalności oraz składa oświadczenie o stanie kontroli zarządczej za poprzedni rok w zakresie kierowanych przez niego działów administracji rządowej. Z tym że może on zobowiązać kierownika jednostki w dziale do sporządzania planu działalności na rok następny dla tej jednostki oraz sporządzania sprawozdania z wykonania planu działalności i składania oświadczenia o stanie kontroli zarządczej za poprzedni rok w zakresie kierowanej przez niego jednostki. Plan działalności, sprawozdanie z wykonania planu działalności oraz oświadczenie o stanie kontroli zarządczej podlegają publikacji w Biuletynie Informacji Publicznej 25. Do zadań Ministra Finansów w zakresie koordynacji kontroli zarządczej w jednostkach sektora finansów publicznych należą w szczególności upowszechnianie standardów, o których mowa w art. 69 ust. 3 ustawy o finansach publicznych, wydawanie wytycznych, współpraca z krajowymi i zagranicznymi organizacjami oraz współpraca z komitetami audytu, o których mowa w art. 288 przywołanej ustawy. Nadzór nad zapewnieniem właściwego toku wewnętrznego urzędowania sądu, bezpośrednio związanego z wykonywaniem przez sąd zadań, o których mowa w art. 1 2 i 3 p.u.s.p., a więc czynności zapewniających prawidłowe funkcjonowanie sądu oraz wykonywanie przez niego zadań orzeczniczych, sprawowany jest przez służbę nadzoru 26, którą stanowią 25 Minister Finansów został również zobowiązany do określenia, w drodze rozporządzenia, wzoru oświadczenia o stanie kontroli zarządczej, biorąc pod uwagę cele kontroli zarządczej oraz zakres odpowiedzialności za jej funkcjonowanie, a także sposobu sporządzania oraz elementy planu działalności i sprawozdania z wykonania planu działalności, mając na uwadze potrzebę zapewnienia przejrzystości informacji zawartych w tych dokumentach. 26 Do podstawowych zadań Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości Ministerstwa Sprawiedliwości należy prowadzenie spraw z zakresu sprawowanego przez Ministra Sprawiedliwości nadzoru administracyjnego nad działalnością administracyjną sądów powszechnych i wojskowych, a także zwierzchniego nadzoru nad izbami morskimi i rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi. Z kolei do zakresu zadań Departamentu Wykonania Orzeczeń i Probacji należy prowadzenie spraw z zakresu sprawowanego przez Ministra Sprawiedliwości nadzoru administracyjnego nad działalnością administracyjną sądów powszechnych w zakresie wykonania orzeczeń karnych oraz działalnością administracyjną sądów powszechnych w zakresie wykonania orzeczeń w sprawach rodzinnych i nieletnich ( 19 i 20 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z 29.02.2012 r. w sprawie ustalenia regulaminu organizacyjnego Ministerstwa Sprawiedliwości, Dz. Urz. MS. poz. 25). KRAJOWA RADA SĄ DOWNICTWA 4/2012 7

ARTYKUŁY I KOMENTARZE sędziowie delegowani do Ministerstwa Sprawiedliwości na podstawie art. 77 p.u.s.p. Tryb delegowania sędziów do Ministerstwa Sprawiedliwości określają przepisy art. 77 79 p.u.s.p. oraz przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 18.06.2009 r. w sprawie delegowania sędziów do Ministerstwa Sprawiedliwości i Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury oraz świadczeń przysługujących sędziom delegowanym poza stałe miejsce pełnienia służby 27. Według znowelizowanych przepisów ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych zewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością administracyjną sądów obejmuje analizę i ocenę prawidłowości oraz skuteczności wykonywania przez prezesów sądów wewnętrznego nadzoru administracyjnego 28. Zewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością administracyjną sądów obejmuje ponadto wykonywanie czynności niezbędnych ze względu na wystąpienie uchybień w działalności administracyjnej sądów 29, a także czynności koniecznych do wykonywania zadań związanych z reprezentowaniem Rzeczypospolitej Polskiej przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w zakresie spraw dotyczących działalności sądów. Minister Sprawiedliwości, w ramach zewnętrznego nadzoru administracyjnego: 1) analizuje informacje roczne o działalności sądów (o czym mowa poniżej), 2) ustala ogólne kierunki wewnętrznego nadzoru administracyjnego, wykonywanego przez prezesów sądów apelacyjnych, 3) kontroluje wykonywanie obowiązków nadzorczych przez prezesów sądów apelacyjnych oraz wydaje stosowne zarządzenia 30. 27 Dz. U. Nr 98, poz. 824. 28 Według przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 23.02.2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249 ze zm.) w sądzie apelacyjnym do wykonywania czynności nadzoru nad działalnością administracyjną sądów tworzy się wydział wizytacji. Obowiązki przewodniczącego wydziału wizytacji może pełnić prezes lub wiceprezes sądu. Natomiast w sądzie okręgowym do wykonywania czynności nadzoru nad działalnością administracyjną sądów może być utworzony wydział wizytacji lub referat do spraw wizytacji. Wówczas obowiązki przewodniczącego wydziału wizytacji lub kierownika referatu do spraw wizytacji pełni prezes lub wiceprezes sądu. 29 Paragraf 32 regulaminu urzędowania sądów powszechnych określa podstawowe czynności prezesa sądu z zakresu administracji sądowej; por. także 33 35 tego regulaminu. 30 Wewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością sądów, o której mowa w art. 8 pkt 2 p.u.s.p., sprawują prezesi sądów. Nadzór wewnętrzny regulują przepisy art. 37 37e p.u.s.p. Zgodnie z tymi przepisami prezes sądu apelacyjnego sprawuje wewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością administracyjną sądu apelacyjnego oraz sądów okręgowych i rejonowych działających na obszarze apelacji. Prezes sądu apelacyjnego może zwrócić prezesowi lub wiceprezesowi sądu, działającego na obszarze apelacji, uwagę na piśmie, jeżeli stwierdzi uchybienia w zakresie kierowania sądem albo sprawowania wewnętrznego nadzoru administracyjnego. Prezes sądu apelacyjnego, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości lub nieracjonalności podziału czynności, ustalonego przez prezesa sądu okręgowego, wydaje zalecenie zmiany podziału czynności. Zalecenie nie może jednak naruszać uchwały kolegium sądu apelacyjnego, podjętej w trybie art. 22a 6 p.u.s.p. Do ustalenia podziału czynności w wyniku zalecenia prezesa sądu apelacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy art. 22a p.u.s.p. W przypadku stwierdzenia istotnych uchybień w działalności administracyjnej sądu lub niewykonania przez prezesa sądu apelacyjnego zarządzeń nadzorczych Minister Sprawiedliwości może zarządzić przeprowadzenie lustracji: 1) sądu lub wydziału sądu, 2) działalności nadzorczej prezesa sądu 31. Zarządzając przeprowadzenie wspomnianych czynności, Minister Sprawiedliwości wyznacza prezesowi sądu apelacyjnego zakres i termin ich przeprowadzenia. W uzasadnionych przypadkach Minister Sprawiedliwości może zarządzić przeprowadzenie czynności przez sędziów wizytatorów z obszaru innej apelacji. W czynnościach tych, jako przedstawiciel Ministra Sprawiedliwości, może brać udział sędzia delegowany do pełnienia czynności administracyjnych w Ministerstwie Sprawiedliwości. Ponadto, Minister Sprawiedliwości może zwrócić prezesowi lub wiceprezesowi sądu uwagę na piśmie, jeżeli stwierdzi uchybienia w kierowaniu sądem albo w sprawowaniu wewnętrznego nadzoru administracyjnego. Prezes sądu apelacyjnego jest zobowiązany sporządzić informację roczną o działalności sądów działających na obszarze apelacji w zakresie powierzonych mu zadań, którą po zaopiniowaniu przez zgromadzenie ogólne sędziów apelacji przedkłada Ministrowi Sprawiedliwości nie później niż do końca kwietnia każdego roku. Jeżeli z informacji tej wynika, że prezes sądu apelacyjnego nie podejmował w okresie sprawozdawczym niezbędnych czynności zmierzających do usunięcia uchybień w działalności administracyjnej sądów, to Minister Sprawiedliwości odmawia przyjęcia informacji rocznej i zawiadamia o tym prezesa, wskazując przyczyny odmowy. Niewykonanie w terminie obowiązku jest równoznaczne z odmową przyjęcia informacji. Dwukrotna odmowa przyjęcia informacji przez Ministra Sprawiedliwości oznacza rażące niewywiązywanie się przez prezesa z obowiązków służbowych w rozumieniu art. 27 1 pkt 1 p.u.s.p. 32 Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, jest zobowiązany określić, w drodze rozporządzenia, szczegółowy tryb sprawowania nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów, a także sposób dokumentowania czynności nadzorczych i sporządzania informacji rocznych o działalności sądów, mając na uwadze zapewnienie sprawności i skuteczności nadzoru oraz zapewnienie prawidłowego wykonywania czynności nadzorczych. Do niedawna było to regulowane przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości 31 Lustracja obejmuje wybrane zagadnienia z działalności administracyjnej sądu lub wydziału sądu, np. lustracja Sądu Okręgowego w Gdańsku ws. Amber Gold, zob. na stronie: http://www.kancelaria.lex.pl/czytaj/-/artykul/ ms-zlustruje-dzialalnosc-nadzorcza-prezesa-sadu-w-gdansku. 32 Art. 27 1 pkt 1. Prezes i wiceprezes sądu apelacyjnego oraz prezes i wiceprezes sądu okręgowego może być odwołany przez Ministra Sprawiedliwości w toku kadencji w przypadku rażącego niewywiązywania się z obowiązków służbowych. 8 KRAJOWA RADA SĄ DOWNICTWA 4/2012