Spis treści Wstęp... 7 1. Definicja i struktura przestępstwa... 9 1.1. Definicja przestępstwa... 9 1.2. Elementy przestępstwa... 9 1.3. Ustawowe znamiona czynu zabronionego... 10 1.4. Podział przestępstw... 14 2. Formy popełnienia przestępstwa... 19 2.1. Stadialne formy popełnienia przestępstwa... 19 2.2. Zjawiskowe formy popełnienia przestępstwa... 21 3. Zbieg przestępstw i zbieg przepisów ustawy... 26 3.1. Rzeczywisty zbieg przestępstw... 26 3.2. Pozorny zbieg przestępstw... 26 3.3. Zbieg przepisów ustawy... 27 4. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną... 29 4.1. Okoliczności wyłączające bezprawność czynu... 29 4.2. Okoliczności wyłączające winę... 38 4.3. Okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu... 44 5. System kar i środków karnych... 45 5.1. Kary... 45 5.2. Środki karne... 49 6. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu... 59 6.1. Zabójstwo (art. 148 kk)... 59 6.2. Dzieciobójstwo (art. 148 kk)... 64 6.3. Eutanazja (art. 150 kk)... 65 6.4. Nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155 kk)... 67 6.5. Ciężki uszczerbek na zdrowiu (art. 156 kk)... 68 6.6. Średnie i lekkie uszkodzenie ciała (art. 157 kk)... 72 6.7. Udział w bójce lub pobiciu (art. 158 kk)... 74 3
4 6.8. Użycie w bójce lub pobiciu broni, noża lub niebezpiecznego przedmiotu (art. 159 kk)... 76 7. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu... 78 7.1. Spowodowanie niebezpieczeństwa powszechnego (art. 163 kk)... 78 7.2. Sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa powszechnego (art. 164 kk)... 81 8. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji... 84 8.1. Katastrofa komunikacyjna (art. 173 kk)... 84 8.2. Sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy komunikacyjnej (art. 174 kk)... 87 8.3. Wypadek komunikacyjny (art. 177 kk)... 88 8.4. Prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości (art. 178a kk)... 91 9. Przestępstwa przeciwko wolności... 94 9.1. Pozbawienie wolności (art. 189 kk)... 94 9.2. Handel ludźmi (art. 189a kk)... 96 9.3. Groźba karalna (art. 190 kk)... 98 9.4. Stalking uporczywe nękanie (art. 190a kk)... 100 9.5. Zmuszanie do określonego zachowania (art. 191 kk)... 102 9.6. Naruszenie miru domowego (art. 193 kk)... 104 10. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności... 106 10.1. Zgwałcenie (art. 197 kk)... 106 10.2. Wykorzystanie seksualne osoby bezradnej lub niepoczytalnej (art. 198 kk)... 109 10.3. Seksualne nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia (art. 199 kk)... 111 10.4. Seksualne wykorzystanie małoletniego (art. 200 kk)... 113 11. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece... 115 11.1. Znęcanie się (art. 207 kk)... 115 11.2. Niealimentacja (art. 209 kk)... 117 12. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej... 120 12.1. Zniewaga (art. 216 kk)... 120 12.2. Naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 kk)... 122
12.3. Naruszenie nietykalności cielesnej w związku z interwencją (art. 217a kk)... 123 13. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego... 125 13.1. Naruszenie nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego (art. 222 kk)... 125 13.2. Czynna napaść (art. 223 kk)... 128 13.3. Znieważenie funkcjonariusza publicznego (art. 226 kk)... 130 13.4. Łapownictwo bierne sprzedajność (art. 228 kk)... 132 13.5. Łapownictwo czynne przekupstwo (art. 229 kk)... 135 13.6. Nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza publicznego (art. 231 kk)... 138 14. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości... 142 14.1. Fałszywe zeznania (art. 233 kk)... 142 14.2. Fałszywe oskarżenie (art. 234 kk)... 144 14.3. Fałszywe zawiadomienie o przestępstwie (art. 238 kk)... 146 14.4. Poplecznictwo (art. 239 kk)... 147 14.5. Wymuszanie zeznań (art. 246 kk)... 150 14.6. Znęcanie się nad pozbawionym wolności (art. 247 kk)... 151 15. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów... 154 15.1. Fałszerstwo dokumentu fałszerstwo materialne (art. 270 kk)... 154 15.2. Fałszerstwo intelektualne poświadczenie nieprawdy (art. 271 kk)... 157 15.3. Wyłudzenie poświadczenia nieprawdy (art. 272 kk)... 159 15.4. Użycie dokumentu poświadczającego nieprawdę (art. 273 kk)... 161 16. Przestępstwa przeciwko mieniu... 163 16.1. Kradzież (art. 278 kk)... 163 16.2. Kradzież z włamaniem (art. 279 kk)... 167 16.3. Rozbój (art. 280 kk)... 168 16.4. Kradzież rozbójnicza (art. 281 kk)... 172 16.5. Wymuszenie rozbójnicze (art. 282 kk)... 174 16.6. Przywłaszczenie (art. 284 kk)... 176 16.7. Kradzież impulsów (art. 285 kk)... 178 5
16.8. Oszustwo (art. 286 kk)... 180 16.9. Oszustwo komputerowe (art. 287 kk)... 183 16.10. Zniszczenie mienia (art. 288 kk)... 185 16.11. Zabór pojazdu (art. 289 kk)... 187 16.12. Kradzież leśna (art. 290 kk)... 191 17. Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu... 193 17.1. Oszustwo kredytowe (art. 297 kk)... 193 17.2. Oszustwo ubezpieczeniowe (art. 298 kk)... 197 18. Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi... 199 18.1. Fałszowanie pieniędzy i papierów wartościowych (art. 310 kk)... 199 18.2. Rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji (art. 311 kk)... 203 18.3. Puszczanie w obieg fałszywego pieniądza otrzymanego jako prawdziwy (art. 312 kk)... 205 18.4. Fałszowanie urzędowego znaku wartościowego (art. 313 kk)... 206 6
Wstęp Podręcznik do nauki prawa karnego materialnego został opracowany w celu usystematyzowania wiedzy z prawa karnego materialnego, ze zwróceniem szczególnej uwagi na problematykę części ogólnej i szczególnej kodeksu karnego. Publikacja przeznaczona jest dla słuchaczy szkolenia podstawowego zawodowego, jej zakres merytoryczny zgodny jest z programem szkolenia podstawowego zawodowego policjantów. Bardzo przydatna będzie również w kształceniu na innych poziomach szkolenia, szczególnie specjalizacji kryminalnej. Prezentowany podręcznik ma pomagać w zrozumieniu bardzo trudnych nieraz zagadnień prawa karnego materialnego na poziomie podstawowym, w szczególności problematyki zasad odpowiedzialności karnej, form popełnienia przestępstwa czy okoliczności wyłączających odpowiedzialność karną, a także wybranych kategorii przestępstw z kodeksu karnego. Skrypt opiera się na dotychczasowym dorobku nauki prawa karnego, tj. podręcznikach i komentarzach, a także orzecznictwie sądowym. Należy pamiętać, iż ma on charakter pomocy dydaktycznej dla studentów dlatego w trakcie nauki konieczne jest więc sięganie po inne opracowania z zakresu omawianej problematyki oraz orzecznictwo sądowe. Pogłębianiu zagadnień służyć powinna literatura specjalistyczna w postaci komentarzy do kodeksu karnego, zawierających gruntowną analizę zawartych tam przepisów oraz przedstawiających problemy ich wykładni i stosowania w praktyce. W podręczniku uwzględniono stan prawny obowiązujący w dniu 31 marca 2013 r. Dorota Mocarska 7