Projekt Ustawa z dnia.. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o umorzeniu składek emerytalno-rentowych Art. 1 W ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz.U.2007 r. Nr 11 poz. 74 ze zm.) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 9 po ust. 1b dodaje się ust. 1c i 1 d w brzmieniu: 1c. Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10, przebywające jednocześnie na urlopie wychowawczym lub pobierające zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym, pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Mogą one jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów. 1d. Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3 i 18a, przebywające jednocześnie na urlopie wychowawczym, lub pobierające zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów..
2) w art. 9 ust. 2 otrzymuje brzmienie: 2. Osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4-6 i 10, jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń, z zastrzeżeniem ust. 1c i 7., 3) Art.9 ust. 6 otrzymuje brzmienie: 6. Osoby o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 8 i 19 podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1c i 1d. ; Art. 2 1. Należności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych osób, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy, o której mowa w art. 1, które w okresie od 01.01.1999 r. do 08.06.2006 r. prowadziły działalność, o której mowa w art. 6 ust.2, 4, 5, 8 i 10, i nie opłaciły z tego tytułu składek emerytalnej i rentowych, z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ulegają umorzeniu. 2. Umorzenie obejmuje wszystkie naliczone koszty, o których mowa w art. 24 ust. 2 ustawy, o której mowa w art. 1. Art. 3
1. Osobom, o których mowa w art. 2, które po dniu 08.06.2006 r. uregulowały należności wobec ZUS z tytułu składek rentowo-emerytalnych za okres od 01.01.1999 r. do 08.06.2006 r., przysługuje roszczenie względem ZUS o zwrot zapłaconych składek. 2. Do osób, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy art. 24 ust. 6a 8 Ustawy, o której mowa w art. 1. Art. 4 Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
U Z A S A D N I E N I E Potrzeba uchwalenia niniejszej nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika z podstawowych zasad konstytucyjnych, których przestrzegania obywatel oczekuje od Państwa. Zgodnie z zasadą praworządności wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP obywatel ma prawo oczekiwać, że nie poniesie szkody na skutek stosowania się do obowiązujących organy państwowe przepisów prawnych. Zgodnie z art. 7 Konstytucji RP organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Na skutek niejasnych w szczególności dla organów państwowych przepisów prawa, tj. art. 9 ust. 6 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, przez okres blisko 8 lat obywatele, jak i organy państwowe Zakłady Ubezpieczeń Społecznych i Sądy wydawały sprzeczne ze sobą decyzje i orzeczenia. Okres obowiązywania niejasnych przepisów rozpoczął się od dnia 01.01.1991 r. tj. dnia wejścia w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zaś zakończył się w dniu 08.06.2006 r., tj. dnia opublikowania w Biuletynie Sądu Najwyższego uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 23.05.2006 r. III UZP 2/2006, która to uchwała rozstrzygała jednoznacznie wątpliwe zagadnienie. Zagadnienie to polegało na zasadniczym pytaniu: Czy korzystanie z urlopów macierzyńskiego i wychowawczego w okresie pozostawania w stosunku pracy powoduje powstanie obowiązku ubezpieczenia społecznego z tytułu jednoczesnego prowadzenia w tych okresach działalności pozarolniczej? Pojawiły się wyroki Sądu Najwyższego reprezentujące tezę według której - korzystanie z urlopów macierzyńskiego i wychowawczego w okresie
pozostawania w stosunku pracy wyłącza obowiązek ubezpieczenia z tytułu jednoczesnego prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej (wyrok z dnia 18 stycznia 2005 r. II UK 128/2004 OSNP 2005/15 poz. 233). W jego uzasadnieniu wskazano, że przerwy w świadczeniu pracy z tytułu urodzenia dziecka i sprawowania nad nim osobistej opieki nie są przerwami w wykonywaniu pracy powodującymi utratę statusu pracownika. Stanowisko to uprawnia wniosek, że - pozostając w okresach korzystania z urlopów macierzyńskiego i wychowawczego w stosunku pracy - stosownie do art. 9 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy, osoba taka nie podlega obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Mogła ona natomiast, zgodnie z art. 9 ust. 1 zdanie drugie ustawy, ubezpieczyć się dobrowolnie. Do przedstawionego poglądu, odwołał się także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 października 2005 r. I UK 63/2005 (dotychczas niepublikowany), zauważając w uzasadnieniu, że zgodnie z regułami wykładni systemowej, dyspozycja art. 9 ust. 6 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wedle której osoby przebywające na urlopach macierzyńskich lub pobierające zasiłek macierzyński podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych, nie dotyczy tych osób, które będąc pracownikami, prowadzącymi jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą, objęte zostały (zgodnie z dyspozycją art. 9 ust. 1 tej ustawy) wyłącznie obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi z tytułu stosunku pracy, a następnie w ramach tego ubezpieczenia skorzystały z prawa do zasiłku macierzyńskiego. Były też wyroki przeciwstawne Sąd Najwyższy, stosując wykładnię opartą na dosłownym brzmieniu art. 6 ust. 1 pkt 5, i 19 oraz art. 9 ust. 1 i 6 ustawy, w wyroku z dnia 19 marca 2003 r. II UK 157/2002 (OSNP 2004/1 poz.
9), przyjął, że decyzja organu rentowego o wyłączeniu z obowiązku ubezpieczenia społecznego, wydana na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (Tekst jednolity: Dz. U. 1989 r. Nr 25 poz. 137 ze zm.) nie może wywoływać skutków prawnych po wejściu w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jeżeli jej postanowienia są sprzeczne z przepisami tej ustawy. W uzasadnieniu tego wyroku wyrażono pogląd, że zgodnie z art. 9 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, osoby przebywające na urlopach wychowawczych podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osobami z nimi współpracującymi. Tym samym, w ocenianej sprawie, obowiązek ubezpieczenia emerytalno-rentowego zaczął (od dnia 1 stycznia 1999 r. - data wejścia w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) wypływać nie z zatrudnienia ale - z uwagi na korzystanie przez ubezpieczoną z urlopu wychowawczego - z faktu prowadzenia działalności gospodarczej. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 czerwca 2005 r. I UK 280/2004 (OSNP 2006/3-4 poz. 61), wyrażając w nim pogląd, że korzystanie z urlopu wychowawczego lub pobieranie zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego (art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), stanowi odrębny tytuł obowiązkowego ubezpieczenia (art. 9 ust. 6 tej ustawy), co w razie prowadzenia pozarolniczej działalności rodzi obowiązek opłacania składek z tytułu tej działalności, bez względu na równoczesne pozostawanie w stosunku pracy. Podobny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 18 grudnia 2001 r. III AUa 1391/2000 (OSA 2003/8 poz. 33 str. 82).
Jak w tych warunkach zachowywały się poszczególne oddziały Zakładów Ubezpieczeń Społecznych? Od 01.01.1999 roku, gdy weszła w życie znowelizowana ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, kobietom, które pracowały na etacie i przechodziły na urlop macierzyński a potem wychowawczy Zakład Ubezpieczeń Społecznych udzielał informacji, że z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w tym okresie należy płacić jedynie składkę na ubezpieczenie zdrowotne. W związku z tym w 1999 roku nikt nie miał wątpliwości, że tak należało interpretować przepisy wymienionej ustawy, co znajdowało także wyraz w informacjach udzielanych w tym okresie przez ZUS oraz informatorach wydawanych przez ZUS. W 2001 roku nastąpiła kolejna nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, po której pojawiły się wątpliwości prawne w kwestii interpretacji przepisów. ZUS zaczął wskazywać, iż zgodnie z jego wykładnią przepisów, w sytuacji zarejestrowanej działalności gospodarczej i w okresie pozostawania na urlopie macierzyńskim i wychowawczym z tytułu stosunku pracy, istnieje obowiązek pokrywania pełnej składki na ubezpieczenie społeczne i fundusz pracy. Jednak aż do 2006 roku sprawa nie została jednoznacznie rozstrzygnięta i w wielu oddziałach Inspektoraty ZUS nadal informowały kobiety, że wystarczającym jest opłacanie składek zdrowotnych. Także kontrole ZUS-u, przeprowadzane do roku 2006 nie stwierdzały zaległości w składkach, zaś sam ZUS wystawiał zaświadczenia o niezaleganiu z płatnościami składek (zaświadczenia wydawane np. w związku z ubieganiem się o kredyt). Także Sądy Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w wielu sprawach dotyczących obowiązku uiszczania składek na ubezpieczenie emerytalno rentowe w przedmiotowym zakresie wydawały jednoznaczne wyroki, wskazując, że nie ma obowiązku płacenia w tym okresie pełnej składki na ubezpieczenie społeczne.
Dopiero w 2004 roku pojawiły się pierwsze odmienne stanowiska Sądów w tej sprawie stwierdzające, że kobieta korzystająca z urlopu macierzyńskiego i wychowawczego musi odprowadzać również składki (oprócz obowiązkowej zdrowotnej) na ubezpieczenie emerytalno rentowe. W związku z rozbieżnościami w interpretacji przepisów, Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się w 2005 roku do Sądu Najwyższego o wydanie jednoznacznej interpretacji przepisu. Sąd Najwyższy dokonał tego w w/w Uchwale Składu Siedmiu Sędziów z dnia 23.05.2006 roku, opublikowanej w Biuletynie Sądu Najwyższego z dnia 08.06.2006 r. Projektowana nowelizacja zawiera zmiany w zakresie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym, pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, w przypadku zbiegu tego tytułu z innym tytułem ubezpieczenia. Dotychczas osoby pobierające zasiłek macierzyński (zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego) i przebywające na urlopie wychowawczym podlegali z tytułu pobierania tych świadczeń ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, finansowanym z budżetu państwa pod warunkiem, że nie wykonują w tym czasie innego zajęcia stanowiącego tytuł do ubezpieczeń społecznych oraz nie mają prawa do emerytury i renty. W art. 1 pkt 1 proponuje się, aby osoby w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego oraz przebywające na urlopie wychowawczym, wykonujące równocześnie pracę nakładczą, pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą (współpracujące przy niej), wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub będące duchownymi, podlegały obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) lub
urlopu wychowawczego. Mogłyby jednak one dobrowolnie na swój wniosek zostać objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z innych tytułów. Powyższa zmiana ma z jednej strony zracjonalizować sytuację osób, które w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego wykonują umowy, z których uzyskują niewielkie dochody a z drugiej strony ułatwić kobietom aktywnym zawodowo w okresie po urodzeniu dziecka prowadzenie działalności gospodarczej, z której podstawa wymiaru składek jest znikoma (lub w danym miesiącu zerowa) powoduje utratę ubezpieczenia emerytalno-rentowego z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) lub świadczeń związanych z urlopem wychowawczym. Ma to negatywne skutki dla przyszłego świadczenia emerytalnego lub rentowego kobiety łączącej opiekę nad dzieckiem z wykonywaniem umowy cywilnoprawnej czy wykonywaniem pracy nakładczej. W wyniku wprowadzenia proponowanych rozwiązań osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) i przebywania na urlopie wychowawczym będą mogły bez utraty tego ubezpieczenia prowadzić pozarolniczą działalność, korzystając z ochrony ubezpieczeniowej, jaką daje pobieranie zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) i korzystanie z urlopu wychowawczego. To samo dotyczy również kobiet wykonujących umowę-zlecenie, agencyjną czy pracę nakładczą. Jednakże nie ma przeszkód, aby osoby takie zgłosiły się do dobrowolnych ubezpieczeń także z innych tytułów. W art. 1 pkt 2 proponuje się aby osoby, które podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) i korzystania z urlopu wychowawczego, a stały się pracownikami, członkami spółdzielni lub funkcjonariuszami Służby Celnej, nie traciły tego ubezpieczenia natomiast podlegałyby ubezpieczeniom z obu tytułów. Regulacja ta dotyczy sytuacji, w
których kobieta podejmuje zatrudnienie w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub wychowawczego. W art. 1 pkt 3 projekt dostosowuje brzmienie przepisu art. 9 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do zaproponowanych zmian. W art. 2 wnioskodawcy postulują zastosowanie w stosunku do osób zalegających ze składkami emerytalnymi i rentowymi, będących jednocześnie osobami, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2,4,5,8 i 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, swoistej abolicji, polegającej na umorzeniu ex lege zaległości głównej z tytułu składek z przedmiotowego zakresu, wraz z odsetkami i kosztami dodatkowymi. Problem zaległości z tytułu niezapłaconych składek emerytalno-rentowych dotyczy dużego grona kobiet, które po 1999 r. przebywały na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym z tytułu pozostawania w stosunku pracy i równocześnie miały zarejestrowaną działalność gospodarczą. Do dnia podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały z dnia 2 lipca 2008 r., sygn. akt II UZP 5/08 zaległości tych osób z tytułu składek ZUS przedawniały się w terminie 5-cio letnim, a zatem większość z nich (od 1999 r.) uległa przedawnieniu. Dnia 2 lipca 2008 r. SN podjął uchwałę w następującej treści: Dziesięcioletni okres przedawnienia, przewidziany w art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 241, poz. 2074), znajduje zastosowanie do należności z tytułu składek, które stały się wymagalne przed dniem 1 stycznia 2003 r., jeżeli do tej daty nie uległy przedawnieniu według przepisów dotychczasowych. Oznacza to, że wszystkie zaległości względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 10 lat wstecz od dnia dzisiejszego nie ulegają przedawnieniu i
podlegają ściągnięciu w trybie egzekucyjnym wraz z naliczonymi odsetkami za zwłokę. W stosunku do osób, o których mowa w przedmiotowym projekcie rozwiązanie to nie wydaje się sprawiedliwe społecznie. Z pewnością naliczanie odsetek za zwłokę w sytuacji gdy to Instytucje Państwowe polecały niepłacenia składek emerytalno rentowych nie może zasługiwać na akceptację. W praktyce od sierpnia 2008 r. ZUS rozpoczął akcję wysyłania wezwań lub decyzji do wyrównania składek za lata 1999-2001, wraz z odsetkami za 9 lat zwłoki. Doprowadziło to do sytuacji, że z powodu niejasnych przepisów i błędnej ich interpretacji przez Instytucje Państwowe tysiące kobiet w Polsce zmuszonych jest do spłaty zaległych składek wraz z odsetkami, które znacznie przekraczają należność główną. Kwoty zaległych składek przekraczają niejednokrotnie ich roczne dochody. (za 3 letni okres pozostawania na urlopie macierzyńskim i wychowawczym zaległość wynosi wraz z odsetkami około 30.000 zł). Art. 3 reguluje sytuację osób, które pomimo powstania bez ich winy zaległości z tytułu składek emerytalno-rentowych, zaległości te spłaciły. Dotyczy to wyłącznie zaległości powstałych w okresie od 01.01.1999 r. do 08.06.2006 r., które zostały zapłacone przez te osoby po dniu 08.06.2006 r. Wnioskodawcy uznali, że jeżeli składki zostały zapłacone w wymienionym okresie, to znaczy, że płatnik miał świadomość legalności zapłaty składek do ZUS. Pozostałe osoby, które miały świadomość przeciwną - legalności niepłacenia składek emerytalno-rentowych w opisanej wyżej sytuacji, a ich zaległość ukonstytuowała się prawnie po uchwale SN z dnia 23.05.2006 r., opublikowanej w Biuletynie Sądu Najwyższego dnia 08.06.2006 r. - otrzymały uprawnienie zwrotu zapłaconej po dniu 08.06.2006 r. zaległości w trybie art. 24 ust. 6a 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Niniejszy projekt ustawy nie jest sprzeczny z Prawem Wspólnotowym. Ustawa nie spowoduje negatywnych skutków społecznych, ani ekonomicznych.
Na budżet Państwa nie wywrze istotnego wpływu, gdyż niniejszy projekt ustawy dotyczy stosunkowo wąskiego kręgu osób, zaś ewentualne przychody z tytułu niezapłaconych składek emerytalno-rentowych i tak miałyby charakter nadprogramowy w stosunku do prognozowanych wpływów do budżetu.