Jak dostosować przykładowy program nauczania do warunków konkretnej szkoły?

1 Jak dostosować przykładowy program nauczania do warunków konkretnej szkoły? Poniższy materiał dotyczy przykładowych programów nauczania dla zawodu opracowywanych w projektach: Doskonalenie podstaw programowych kluczem do modernizacji kształcenia zawodowego oraz Szkoła zawodowa szkołą pozytywnego wyboru. Programy te będą sukcesywnie ukazywały się na stronie internetowej KOWEZiU (www.koweziu.edu.pl). Jednak każdy z tych programów trzeba dostosować do warunków konkretnej szkoły, ponieważ z założenia mają one charakter dość uniwersalny. Wraz z przykładowym programem nauczania dla zawodu publikowany jest plan nauczania, zgodnie z którym został opracowany program (w obu plikach znajduje się tabela pogrupowanych w przedmioty/moduły efektów kształcenia z podstawy programowej kształcenia w zawodzie). Każdy opracowany w projektach program ma strukturę podaną poniżej (szczegółowy opis poszczególnych elementów struktury znajduje się w poradniku Opracowanie programu nauczania dla zawodu krok po kroku). Kluczowe jest pytanie, które elementy programu należy przeanalizować i zmodyfikować. Poniżej kolorem zaznaczono elementy struktury, które wymagają dostosowania do warunków szkoły. PROGRAM NAUCZANIA DLA ZAWODU X TYP SZKOŁY 1. TYP PROGRAMU: PRZEDMIOTOWY/MODUŁOWY 2. RODZAJ PROGRAMU: LINIOWY/SPIRALNY/ 3. AUTORZY, RECENZENCI I KONSULTANCI PROGRAMU NAUCZANIA: 4. PODSTAWY PRAWNE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO 5. CELE OGÓLNE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO 6. PRZEDMIOTY ROZSZERZONE W TECHNIKUM 7. KORELACJA PROGRAMU NAUCZANIA DLA ZAWODU X Z PODSTAWĄ PROGRAMOWĄ KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO 8. INFORMACJA O ZAWODZIE X 9. UZASADNIENIE POTRZEBY KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE X 10. POWIĄZANIA ZAWODU X Z INNYMI ZAWODAMI 11. CELE SZCZEGÓŁOWE KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE X 12. PLAN NAUCZANIA DLA ZAWODU X (tabela 3) 13. PROGRAMY NAUCZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH PRZEDMIOTÓW/MODUŁÓW 1 Każdy dział programowy/jednostka modułowa zawiera: uszczegółowione efekty kształcenia, poziom wymagań edukacyjnych dla każdego efektu kształcenia, kategorię taksonomiczną dla każdego efektu kształcenia zgodną z taksonomią, materiał kształcenia dla działu programowego/jednostki modułowej, planowane zadania (ćwiczenia), warunki osiągania założonych efektów kształcenia, w tym: środki dydaktyczne, zalecane metody dydaktyczne, formy organizacyjne, propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania efektów kształcenia, formy indywidualizacji. 14. PROJEKT EWALUACJI PROGRAMU 1 Program nauczania dla poszczególnych przedmiotów/modułów składa się z zeszytów. W programie jest tyle zeszytów, ile wyodrębniono przedmiotów bądź modułów.

ZAŁĄCZNIKI: Załącznik 1: EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA ZAWODU X ZAPISANE W ROZPORZĄDZENIU W SPRAWIE PODSTAWY PROGRAMOWEJ KSZTAŁCENIA W ZAWODACH (tabela 1) Załącznik 2: POGRUPOWANE EFEKTY KSZTAŁCENIA (tabela 2) Załącznik 3: USZCZEGÓŁOWIONE EFEKTY KSZTAŁCENIA (tabela 4) 2 Jeśli do analizy wybrany będzie przykładowy program nauczania dla zawodu: technik budownictwa, technik mechanik, technik technologii wyrobów skórzanych, technik technologii żywności, to koniecznie trzeba sprawdzić, jaki zawód (jaka kwalifikacja) na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej stanowi jego podbudowę. Wśród przykładowych programów nauczania będzie tyle wersji, ile dany zawód ma zawodów stanowiących podbudowę, np. program nauczania dla zawodu technik mechanik będzie miał trzy wersje: dla ślusarza, operatora obrabiarek skrawających oraz dla mechanika-montera maszyn i urządzeń. Zatem wybrać trzeba będzie wersję dla takiego zawodu z poziomu zasadniczej szkoły zawodowej, w którym szkoła kształci. Dostosowywanie przykładowego programu nauczania dla zawodu do warunków i potrzeb określonej szkoły trzeba zacząć od analizy PLANU NAUCZANIA, do którego został przygotowany program. Analiza powinna dotyczyć zapisów w zakresie: wyodrębnienia przedmiotów/modułów wraz z przypisaną im liczbą godzin oraz czasem realizacji, przypisania poszczególnym przedmiotom/modułom efektów kształcenia (tabela 2), zaplanowania terminów przystąpienia do poszczególnych egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie, w przypadku zawodów, w których wyodrębniono dwie lub trzy kwalifikacje, wyboru przedmiotów rozszerzonych, w przypadku technikum. Bardzo ważna jest analiza pogrupowanych efektów kształcenia (w planach opublikowanych na stronie KOWEZiU tabela efektów jest załącznikiem do planu nauczania). To z niej wynikają najważniejsze decyzje związane z tym kto, czego, kiedy i jak długo będzie uczył. Pogrupowane w przedmioty/moduły efekty kształcenia z podstawy programowej pozwalają zrozumieć, jak autorzy zaplanowali kształcenie w zawodzie i co kryje się pod poszczególnymi efektami kształcenia. Na tym etapie może pojawić się potrzeba niewielkich zmian w przyporządkowaniu efektów kształcenia. W programie mogą pojawić się nazwy przedmiotów/modułów, których dotychczas nie stosowaliście. Autorów programów obowiązywały określone zasady nadawania nazw, dlatego ważniejsze od nazwy są przypisane do niej efekty kształcenia. To na ich podstawie można będzie określić, który nauczyciel będzie uczył danego przedmiotu/modułu. Przeniesienie efektów kształcenia z przedmiotu/modułu do innego przedmiotu/modułu może wiązać się z koniecznością zmiany nazwy przedmiotu lub modułu. Jest to związane z faktem, iż nazwa przedmiotu/modułu ma odzwierciedlać jego zawartość przypisane efekty kształcenia. Koniecznie trzeba pamiętać, że może to mieć wpływ na przydział godzin, a co za tym idzie na plan nauczania oraz na opisy poszczególnych przedmiotów/modułów.

3 Wybór innych przedmiotów rozszerzonych niż zaproponowane w programie może mieć wpływ na liczby godzin w planie nauczania, czas realizacji poszczególnych przedmiotów oraz korelację z przedmiotami ogólnokształcącymi. Jest to szczególnie ważne w przypadku zmiany przedmiotu o innej liczbie godzin. Sytuacja taka będzie wymagała korekty planu nauczania, zgodnie z którym opracowano program. Zmieniając przedmioty na poziomie rozszerzonym trzeba sprawdzić, czy w tych zaproponowanych przez autorów programu nie ma efektów kształcenia niezbędnych dla kształcenia zawodowego. Podjęcie decyzji o przeniesieniu efektów kształcenia do innych niż proponowane przedmiotów/modułów, a tym samym zmiana przydziału godzin wiąże się z bardzo dokładną analizą zapisów i głęboką modyfikacją zeszytów dla poszczególnych przedmiotów/modułów. INFORMACJA O ZAWODZIE X Ogólne informacje o zawodzie powinny być uzupełnione o informacje ściśle związane ze szkołą i jej otoczeniem. INFORMACJA O ZAWODZIE KUCHARZ Kucharz powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: przechowywania żywności, sporządzania potraw i napojów oraz wykonywania czynności związanych z ekspedycją potraw i napojów. W zakładzie gastronomicznym kucharz przyjmuje surowce żywnościowe i zabezpiecza je przed zepsuciem, w odpowiedni sposób je magazynując lub utrwalając. Ocenia i dobiera żywność przeznaczoną do produkcji. Przeprowadza obróbkę wstępną i przygotowuje półprodukty do obróbki cieplnej. Stosuje różne metody obróbki cieplnej. Do obróbki surowców i półproduktów, ale także do ekspedycji potraw wykorzystuje nowoczesne urządzenia gastronomiczne. Wykańcza potrawy i napoje oraz porcjuje je do odpowiednich naczyń, stosując aktualne trendy w zakresie aranżacji potraw i napojów. Wykonując swoje zadania zawodowe dba o właściwe bezpieczeństwo zdrowotne sporządzanych potraw i napojów, przestrzegając procedur obowiązujących w gastronomii. Przestrzega także zasad racjonalnego żywienia. Stale aktualizuje swoją wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe szczególnie w zakresie towaroznawstwa żywności i nowych technologii stosowanych w gastronomii. Obsługuje programy komputerowe do prowadzenia gospodarki magazynowej i do rejestrowania zamówień kelnerskich. Kucharz może sporządzać potrawy dietetyczne oraz regionalne i z kuchni obcych narodów. Zajmuje się także przygotowywaniem pełnych posiłków, zarówno codziennych jak i okolicznościowych; przygotowuje również potrawy i napoje na przyjęcia, dbając o wysoki standard swoich usług. Miejscem pracy kucharza najczęściej są zakłady gastronomiczne typu otwartego i zamkniętego, w tym restauracje hotelowe i gastronomia sieciowa oraz firmy cateringowe, ale również gastronomia na statkach lub w innych środkach transportu itp. W informacji o zawodzie warto uwzględnić doświadczenia związane ze współpracą z pracodawcami, np. w zakresie najnowszych technologii, czy oczekiwanych od pracowników nowych kompetencji oraz np. z udziału w projektach międzynarodowych, np. Leonardo da Vinci, czy realizowanych w ramach PO KL. UZASADNIENIE POTRZEBY KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE X Ogólne uzasadnienie potrzeby kształcenia w zawodzie powinno być uzupełnione o informacje nt. lokalnego i regionalnego rynku pracy.

4 Gastronomia, w obszarze której pracuje kucharz, jest branżą usługową. Według prowadzonych analiz rynek gastronomiczny jest wciąż rozwijającym się. W Polsce rynek lokali gastronomicznych nie jest nasycony. Jak podaje Euromonitor w Polsce (www.informator-turystyczny.pl) liczba zakładów gastronomicznych przypadających na 1000 mieszkańców jest kilkakrotnie niższa niż w innych krajach europejskich, co daje powody by sądzić, że wciąż przybywać będzie miejsc pracy dla kucharza. Tymbardziej, że zaznacza się trend, od lat występujący w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych, coraz częstszego spożywania posiłków poza domem i korzystania z usług gastronomicznych nawet z okazji dotychczas bardzo rodzinnych uroczystości i świąt, jak np. kolacja wigilijna. Już obecnie, na podstawie ofert pracy zamieszczanych w różnych mediach należy wnioskować, że kucharz to jeden z najmniej obarczonych ryzykiem bezrobocia zawodów. Z badań opinii publicznej przeprowadzonych przez TNS OBOP opublikowanych w raporcie Zawód kucharza w oczach Polaków wynika, że prawie trzy czwarte Polaków uważa zawód kucharza za atrakcyjny, tyle samo postrzega go jako dający duże możliwości rozwoju i podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Prawie 16 % uważa także, że zawód kucharza jest gwarancją wysokiego wynagrodzenia (źródło: www.praca.wp.pl). Popularności zawodu sprzyja fakt, że wielu kucharzy stało się postaciami medialnymi; inną przyczyną jest możliwość zatrudnienia na rynku europejskim. Opisując sytuację osób zatrudnionych w danym zawodzie trzeba sięgnąć do informacji nt. lokalnego i regionalnego rynku pracy publikowanych m.in. przez obserwatoria rynku pracy, powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy. POWIĄZANIA ZAWODU X Z INNYMI ZAWODAMI Niezwykle ważna jest analiza powiązań zawodu, dla którego opracowujemy program z innymi zawodami. W przykładowym programie nauczania zawarte są wszystkie informacje o wspólnych kwalifikacjach oraz efektach kształcenia stanowiących podbudowę kształcenia w zawodach. Z tych informacji należy wybrać te, które dotyczą konkretnej szkoły. PROGRAMY NAUCZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH PRZEDMIOTÓW/MODUŁÓW Jeśli po analizie tabeli 2. i 4. nie dokonano żadnych zasadniczych zmian, to opis poszczególnych przedmiotów/modułów nie ulegnie dużym zmianom. W zeszytach opisujących działy programowe/jednostki modułowe konieczne jest przede wszystkim dostosowanie zapisów dotyczących WARUNKÓW OSIĄGANIA ZAŁOŻONYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA. W tym miejscu pojawiają się następujące zapisy: Warunki realizacji kształcenia w zakresie danego działu programowego/jednostki modułowej z uwzględnieniem zapisów rozporządzenia w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach w części III. w warunkach realizacji kształcenia w zawodzie zapisano zalecane wyposażenie.

5 Zajęcia należy zorganizować w grupach liczących maksymalnie 15 osób. W pracowni powinny być zorganizowane następujące stanowiska: a) stanowiska mycia rąk (jedno stanowisko dla dziesięciu uczniów), wyposażone w: umywalkę z instalacją zimnej i ciepłej wody, dozownik do mydła, środki dodezynfekcji, ręczniki papierowe; b) stanowiska sporządzania potraw i napojów (jedno stanowisko dla trzech uczniów), wyposażone w: stoły produkcyjne, trzony kuchenne z piekarnikami, zlewozmywaki z instalacją zimnej i ciepłej wody, zestawy garnków i innych naczyń kuchennych, zestaw noży kuchennych i drobny sprzęt produkcyjny, termometry, wagi i miarki, maszynki do mielenia, roboty kuchenne wieloczynnościowe, frytkownice do smażenia, bieliznę i zastawę stołową, tace kelnerskiemetalowe oraz stoły i krzesła; Ponadto pracownia powinna być wyposażona w: chłodziarkę z zamrażarką, zmywarkę do naczyń, piec konwekcyjno-parowy lub piekarnik z termoobiegiem, kuchenkę mikrofalową, podgrzewacz do talerzy, naświetlacz do jaj, kosz na odpady, apteczkę, katalogi oraz instrukcje obsługi maszyn i urządzeń gastronomicznych, instrukcje do ćwiczeń. Dodatkowo zaleca się następujące urządzenia: przyrządy do dekoracyjnego rozdrabniania i do zdobienia. Wyposażenie pracowni opisane w przykładowym programie nauczania jest zgodne z zapisami z podstawy programowej. Konieczne jest dostosowanie nazw pomieszczeń i ich wyposażenia do rzeczywistych warunków szkoły w odniesieniu do konkretnego działu programowego/jednostki modułowej. Ważne jest, by wyposażenie było ściśle powiązane z efektami kształcenia przypisanymi do danego działu programowego/jednostki modułowej. Przedmioty/moduły, które wymagają od nauczycieli nowych, specyficznych kompetencji wynikających z nowej podstawy programowej kształcenia w zawodach. Analiza zapisów dotyczących działu programowego/jednostki modułowej, koniecznego wyposażenia, środków dydaktycznych, w tym specjalistycznego oprogramowania, wymaga analizy pod kątem kompetencji nauczyciela, który będzie uczył danego przedmiotu/modułu. Może okazać się, że potrzebne będzie dodatkowe szkolenie dla tej osoby. W tym miejscu warto to zaplanować. Formy i zakres współpracy z pracodawcami w ramach danego działu programowego/jednostki modułowej. Zapisy te trzeba dostosować do rzeczywistych warunków współpracy z pracodawcami. W tym miejscu szkoła powinna opisać, z jakimi pracodawcami współpracuje, w jakiej formie oraz z jakimi pracodawcami planuje nawiązanie współpracy, w odniesieniu do efektów kształcenia przypisanych do danego działu programowego/jednostki modułowej. Nowe technologie ważne dla procesu kształcenia. Jeśli w procesie kształcenia w zakresie efektów kształcenia przypisanych do danego działu programowego/jednostki modułowej, innych niż wypisane w części dotyczącej wyposażenia, szkoła stosuje nowoczesne technologie, to należy je opisać w tym miejscu. Warto do tego wykorzystać to, co zostało wypracowane w informacji o zawodzie. Środki dydaktyczne niezbędne do osiągnięcia przez uczniów zakładanych efektów kształcenia oraz przeprowadzenia zaplanowanych zadań. Receptury gastronomiczne, dokumentacja HACCP, filmy dydaktyczne na temat metod i technik kulinarnych, komputer z dostępem do internetu, urządzenia multimedialne. Zaproponowane w przykładowym programie nauczania środki dydaktyczne należy uzupełnić o środki wykorzystywane dotychczas w szkole w trakcie podobnych zajęć. Warto sięgnąć do wykazu środków dydaktycznych umieszczonych w poradniku Opracowanie programu nauczania dla zawodu krok po kroku, na s. 26.

6 Zalecane metody dydaktyczne, które najlepiej będą wspierały osiągnięcie przez uczniów zakładanych w danym dziale programowym/jednostce modułowej efektów kształcenia. Wśród proponowanych metod muszą znaleźć się metody aktywizujące. Przy każdej metodzie krótko uzasadniono jej rolę w osiąganiu efektów przypisanych do tego działu programowego/jednostki modułowej. Dział programowy Systemy zapewniające bezpieczeństwo żywności i zasady racjonalnego żywienia wymaga stosowania aktywizujących metod kształcenia, ze szczególnym uwzględnieniem metody ćwiczeń, metody przypadków, mapy mentalnej oraz dyskusji dydaktycznej, które pozwalają na osiągnięcia założonych efektów kształcenia. Zaproponowane w przykładowym programie nauczania metody dydaktyczne warto uzupełnić o metody wykorzystywane dotychczas w szkole w trakcie podobnych zajęć. Wskazane jest sięgnięcie do wykazu metod dydaktycznych umieszczonego w poradniku Opracowanie programu nauczania dla zawodu krok po kroku, na s. 26, szczególnie, jeśli nauczyciele nie mieli dotychczas doświadczenia w stosowaniu zalecanych metod dydaktycznych. Formy organizacyjne, w tym m.in. podział na grupy, propozycję wielkości grup, w jakich mogą odbywać się poszczególne zajęcia. Warto przeanalizować proponowane formy organizacyjne pod kątem doświadczeń w prowadzeniu podobnych zajęć. PROPOZYCJE KRYTERIÓW OCENY I METOD SPRAWDZANIA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA W tej części opisane są kryteria oceny i metody sprawdzania efektów kształcenia przypisanych do danego działu programowego/jednostki modułowej wraz z krótkim uzasadnieniem. Ocena może polegać na obserwacji pracy ucznia i notowaniu wyników obserwacji w karcie obserwacji lub na sprecyzowaniu kryteriów oceny projektów, lub gromadzonych w portfolio dowodów. Nie należy ograniczać metod sprawdzania efektów kształcenia do testów pisemnych, w szczególności testów wielokrotnego wyboru oraz testu praktycznego. Zaproponowane w przykładowym programie nauczania kryteria oceny i metody sprawdzania efektów kształcenia należy porównać z opracowanymi wewnętrznymi dokumentami, np. z wewnątrzszkolnym systemem oceniania. Warto wykorzystać doświadczenie nauczycieli. Wskazane jest sięgnięcie do informacji na ten temat umieszczonych w poradniku Opracowanie programu nauczania dla zawodu krok po kroku. FORMY INDYWIDUALIZACJI PRACY UCZNIÓW W tej części zaplanowano zapisy uwzględniające: dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do potrzeb ucznia, dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do możliwości ucznia.

Warto przeanalizować te zapisy, uwzględniając zarówno doświadczenia nauczycieli, wiedzę o kompetencjach uczniów, którzy przychodzą do szkoły oraz zapisy związane z udzielaniem pomocy psychologiczno-pedagogicznej. 7 PODSUMOWANIE Aby dostosować przykładowy program nauczania do warunków konkretnej szkoły, konieczne jest zapoznanie się wszystkich nauczycieli kształcenia zawodowego z całym programem nauczania i dyskusja nad proponowanymi zapisami. Z tych dyskusji może wyniknąć potrzeba dostosowania innych elementów przykładowego programu nauczania do warunków szkoły. W powyższym tekście pokazaliśmy te elementy, które według nas powinny być w szkole przedmiotem analiz, uzupełnień, modyfikacji.