Temat 4 Środowisko i tryb życia naczelnych
Rozmieszczenie biomów
Zasięg naczelne Głównie rejony gorące (obszar międzyzwrotnikowy) i wilgotne (las, sawanna). Na innych obszarach występują jedynie pojedyncze gatunki: północna Afryka, Gibraltar magot, Półwysep Arabski pawian płaszczowy, Japonia makak japoński (pokrywa śnieżna przez 8 miesięcy w roku).
Zasięg lemurokształtne Tylko Madagaskar (ale przodkowie żyli w Afryce, Azji i Ameryce)
Zasięg lorisokształtne Lorisowate Azja oraz okolica równikowa Afryki Galagowate Afryka
Zasięg wyraki Na żółto wyrak upiór Na zielono wyrak sundajski Na czerwono wyrak syrichna
Zasięg małpy szerokonose
Zasięg małpy wąskonose
Zasięg gibony Kolorami oznaczono różne rodzaje gibonów.
Zasięg orangutany Orangutan sumatrzański (na zachodzie) i borneański (na wschodzie).
Zasięg goryle Na czerwono goryl zachodni. Na pomarańczowo goryl wschodni.
Zasięg szympansy Na czerwono szympans karłowaty (bonobo). Pozostałe kolory podgatunki szympansa zwyczajnego.
Gatunki o niewielkim zasięgu 1. Orangutan sumatrzański: por. powyżej. 2. Lemur wari: drobne obszary na Madagaskarze. 3. Marmozeta lwia (lwiatka): niewielki obszar w Brazylii.
Gatunki o dużym zasięgu 1. Galago senegalski. 2. Rezus (makak rezus). 3. Werweta (koczkodan tumbili). 2 1 Obszar stałego (na zielono) i sporadycznego występowania (na brązowo) 3
Siedliska naczelnych Tropikalny las deszczowy: wiecznie zielony, dużo opadów. Las podmokły: podłoże w formie mokradła. Las namorzynowy: las w strefie pływów. Las wtórny: po pożarze, huraganie, pladze owadów, wyrębie gęsto młode drzewa, bujny podszyt. Las mglisty: w górach, dużo mchów, paproci, epifitów i porostów. Las monsunowy: zrzuca liście w porze suchej. Las galeriowy: wzdłuż rzek. Las parkowy = laso-sawanna: forma pośrednia między lasem a sawanną. Sawanna: obszar trawiasty + trochę drzew. Step: obszar trawiasty. Zarośla: obszar krzewiasty. Półpustynia: niewielka ilość roślin.
Tropikalny las deszczowy
Las podmokły
Las namorzynowy
Las mglisty
Las galeriowy
Las parkowy (laso-sawanna)
Sawanna
Step
Zarośla
Półpustynia
Siedlisko małpiatek i małp szerokonosych Małpiatki: niemal wszystkie żyją w lesie, niemal wszystkie są nadrzewne. Wyjątki: lemur katta, lepilemur leucopus, niektóre galago (np. senegalski): naziemno-nadrzewne, od lasów po suche zarośla. Małpy szerokonose: wszystkie są leśne i nadrzewne, schodzą na ziemię po pokarm, wodę i by pokonać przerwę lasu. Czyli w Amerykach i na Madagaskarze są (niemal) wyłącznie leśne naczelne.
Siedlisko małp wąskonosych (1) Gradient liczby gatunków zgodny z ilością opadów: las tropikalny > las parkowy / galeriowy > sawanna > step > półpustynie. Las tropikalny: żyje tu 80% gatunków naczelnych, przedstawiciele prawie każdego rodzaju, zalety: ciepło, dostępność pożywienia i wody, problemy: dużo konkurentów pokarmowych, drapieżników, pasożytów, organizmów przenoszących choroby (moskity, kleszcze). Las podmokły: uakari, nosacz, koczkodan błotny, mangaba zwyczajna. Las namorzynowy: nosacz, talapoin (drobny koczkodan). Las przy zbiornikach wodnych: makak jawajski, makak japoński.
Siedlisko małp wąskonosych (2) Las parkowy (między lasem a sawanną): gatunki leśne: np. gereza abisyńska, gatunki sawannowe: por. niżej. Las galeriowy: nosacz, mangaba zwyczajna. Sawanna, step: pawiany, koczkodan zielony i rudy (patas). Półpustynia: pawian płaszczowy, pawian anubis, patas. Kosmopolici: koczkodan tumbili (werweta), rezus: las, sawanna, step, góry. Gatunki synantropijne: makaki, hulmany (święte).
Siedlisko gatunki wysokogórskie Rokselana czarna: góry Hengduan (na wschód od Himalajów), do 4700m npm, lasy liściaste / iglaste. Goryl górski: góry Wirunga (Afryka środkowa), do 4200m npm, las. Dżelada: Wyżyna Abisyńska, do 4500m npm, trawy.
Siedlisko typowo nadrzewne naczelne Małpiatki (z kilkoma wyjątkami: lemur katta, lepilemur leucopus, galago senegalski). Małpy szerokonose. Małpy wąskonose zwierzokształtne: gerezy w szerokim sensie (w tym: hulmany, nosacz, duk, rokselana), niektóre koczkodany (np. diana, czarnosiwy). Małpy wąskonose człekokształtne: gibony, orangutany.
Siedlisko piętra roślinności w lesie Naziemne w lesie: mandryl, dryl, sawannowe pawiany i makaki. Naziemno-nadrzewne: mangaby, goryl, szympans. Korony drzew niższych: małpiatki, niektóre kapucynki, sajmiri, koczkodan diana, gereza abisyńska. Korony drzew wyższych: wyjce, niektóre kapucynki, koczkodan czarnosiwy, gereza ruda, hulmany.
Aktywność (1) Tryb życia: 1. Nocny: większość małpiatek, ponocnica (jako jedyna małpa). 2. Nocno-dzienny (katameralny): niektóre lemurowate. 3. Dzienny: niektóre indrisowate (indris, sifaka, ale nie np. lemur wełnisty), wszystkie małpy (z wyjątkiem ponocnicy).
Aktywność (2) Ewolucyjnie pierwotny jest nocny (lub nocno-dzienny) tryb życia dzienny jest wtórny. Konsekwencje przejścia na dzienny tryb życia: widzenie na większe odległości, dostrzegalność kolorów rozwój zmysłu wzroku (np. widzenia barwnego), bycie bardziej widocznym większe zagrożenie drapieżnikami życie w grupach (w celu lepszej detekcji i fizycznej obrony), rozwój komunikacji wizualnej (konsekwencja powyższych zjawisk).
Aktywność (3) Aktywność zależy od pory roku i temperatury: zima / chłód wystawianie ciała na słońce na szczytach drzew, lato / upał długie sjesty. Lemurek maczi: estywacja (sen letni) w porze suchej i gorącej (tłuszcz u nasady ogona). Większość naczelnych jest energicznych. Powolne są: duże gatunki: goryl, orangutan, lorisy: przed drapieżnikami bronią się ugryzieniami z toksyczną śliną.