GMINY CZERWONAK NA LATA 2009-2012

Załącznik nr 1 do uchwały Nr 387/LV/2010 Rady Gminy Czerwonak z dnia 15 lipca 2010r. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY CZERWONAK NA LATA 2009-2012 z perspektywą na lata 2013-2016

SPIS TREŚCI I. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 1.3. Potrzeba i cel opracowania 1.4. Metodyka opracowania Programu 1.5. Terminologia 1.5.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównowaŝonego 1.5.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 1.5.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej 1.6. Indeks skrótów stosowanych w opracowaniu 5 5 5 6 7 8 8 9 11 14 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. Dane administracyjne 2.2. PołoŜenie fizycznogeograficzne 2.3. Warunki klimatyczne 2.4. UŜytkowanie terenu 2.5. Uwarunkowania gospodarcze 2.5.1. Podmioty gospodarcze 2.5.2. Gospodarka rolna 2.6. Uwarunkowania społeczne 2.6.1. Procesy demograficzne 2.6.2. Struktura bezrobocia 2.7. Walory kulturowe 2.8. Turystyka i rekreacja 2.8.1. Szlaki turystyczne 2.8.1.1. Piesze szlaki turystyczne 2.8.1.2. Rowerowe szlaki turystyczne III. INFRASTRUKTURA GMINY 3.1. Gospodarka wodno ściekowa 3.1.1. Zaopatrzenie w wodę 3.1.1.1. Ujęcia wód 3.1.1.2. ZuŜycie wody w gminie 3.1.1.3. Ocena jakości wody przeznaczonej do spoŝycia 3.1.1.4. Charakterystyka oraz ocena sieci wodociągowej 3.1.2. Gospodarka ściekowa 3.1.2.1. Charakterystyka oraz ocena sieci sanitarnej 3.1.2.2. Charakterystyka oraz ocena sieci deszczowej 3.1.2.3. Oczyszczalnie ścieków 3.1.2.4. Oczyszczalnie przydomowe 3.1.2.5. Zbiorniki bezodpływowe 3.2. Gospodarka odpadami 3.3. Komunikacja 15 15 16 17 18 19 19 20 23 27 25 26 28 29 29 30 33 33 33 33 35 36 36 38 38 38 41 45 45 46 46-1 -

3.3.1. Drogi 3.3.2. Koleje 46 51 3.4. Sieć ciepłownicza i energetyczna 3.4.1. Ciepłownictwo 3.4.2. Gazownictwo 3.4.3. Energia odnawialna IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 4.1. Rzeźba terenu 4.1.1. Charakterystyka rzeźby terenu 4.1.2. Zasoby naturalne 4.2. Gleby 4.2.1 Degradacja gleb 4.3. Wody podziemne 4.3.1. Charakterystyka ogólna wód podziemnych 4.3.1.1. Jakość wód podziemnych 4.4. Wody powierzchniowe 4.4.1. Sieć rzeczna 4.4.2. Jeziora 4.4.2.1. Badania jezior 4.4.3. Jakość wód powierzchniowych 4.4.3.1. Stan czystości rzek 4.4.3.2. Stan czystości jezior 4.5. Powietrze atmosferyczne 4.5.1. Chemizm odpadów atmosferycznych 4.5.2. Emisja zanieczyszczeń na terenie gminy 4.5.2. Metody ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrzawykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych 4.6. Klimat akustyczny 4.6.1. Hałas komunikacyjny 4.6.1.1. Hałas drogowy 4.6.1.2. Hałas kolejowy 4.6.2. Hałas przemysłowy 4.6.3. Hałas komunalny 4.7. Pola elektromagnetyczne 4.8. Charakterystyka elementów przyrody oŝywionej 4.8.1. Lasy 4.8.2. Zieleń urządzona 4.8.3. Przyczyny degradacji szaty roślinnej i przeobraŝeń fauny 4.9. Formy ochrony przyrody 4.9.1. Park krajobrazowy Puszcza Zielonka 4.9.2. Pomniki przyrody 4.9.3. Ochrona gatunkowa 4.9.4. Obszary chronionego krajobrazu 4.10. PowaŜne awarie 4.11. Walory krajobrazowe 4.12. Synteza danych o stanie przeobraŝeń środowiska 51 51 52 52 53 53 53 54 55 57 58 59 61 62 62 63 63 64 65 67 68 72 73 77 80 82 83 85 85 86 86 88 88 88 89 90 90 91 92 93 99 100 100-2 -

V. ZAŁOśENIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO W ŚTWIETLE ZAGADNIEŃ OCHRONY ŚRODOWISKA 5.1. ZałoŜenia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy w świetle ochrony środowiska 5.1.1. Cele i kierunki działań w zakresie ochrony środowiska określone w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Czerwonak 5.1.2. Cele i kierunki działań w zakresie ochrony środowiska określone w Strategii rozwoju Gminy Czerwonak 5.1.3. Cele i kierunki działań w zakresie ochrony środowiska określone w Programie rozwoju lokalnego Gminy Czerwonak 2008-2017 5.1.4. Cele i kierunki działań w zakresie ochrony środowiska określone w powiatowym programie ochrony środowiska 5.2. Cele, kierunki i zadania do realizacji w ramach Programu Ochrony Środowiska 5.2.1. Przyjęte kryteria wyboru zadań priorytetowych 5.2.2. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych 103 103 103 108 110 110 115 115 118 VI. ZAŁOśENIA SYSTEMU INFORMACYJNO EDUKACYJNEGO 6.1. Potrzeba edukacji ekologicznej 6.2. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 6.2.1. Pracownicy samorządowi 6.2.2. Edukacja dzieci i młodzieŝy 6.2.3. Edukacja dorosłych 6.3. Społeczne kampanie informacyjne 6.3.1. Media w kampanii informacyjnej 6.3.2. Okresowe kampanie informacyjne 6.4. Prowadzenie edukacji ekologicznej na terenie Gminy Czerwonak VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 7.1. ZałoŜenia systemu finansowania inwestycji 7.1.1. Emisja obligacji komunalnych 7.1.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 7.1.3. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 7.1.4. Wsparcie finansowe dla krajów członkowskich Unii Europejskiej 7.1.5.1. Fundusze strukturalne 7.1.5.2. Programy pomocowe operacyjne 7.1.5. Bank Ochrony Środowiska 7.2. Koncepcja systemu zarządzania Programem Ochrony Środowiska 7.2.1. Instrumenty prawne 7.2.2. Instrumenty finansowe 7.2.3. Instrumenty społeczne 7.2.4. Instrumenty strukturalne 133 134 135 135 136 138 139 140 141 142 145 146 147 147 148 149 149 149 158 162 164 164 164 166-3 -

7.3. Monitorowanie realizacji Programu Ochrony Środowiska 7.3.1. Zasady monitoringu 7.3.2. Monitorowanie załoŝonych efektów ekologicznych 167 167 169 VIII. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM 171-4 -

I WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania Prawo Ochrony Środowiska obwiązujące od 1 października 2001 roku nakłada na Wójta Gminy Czerwonak obowiązek opracowania Programu Ochrony Środowiska. Obowiązek ten jest formalną przesłanką dla utworzenia niniejszego opracowania - art. 14 i 17 ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 25 z 2008 r., poz. 150 ze zm.). Formalną podstawą opracowania jest umowa zawarta w dniu 01.09.2008 r. pomiędzy Gminą z siedzibą w Czerwonaku, ul. Źródlana 39, a spółką ABRYS-TECHNIKA z siedzibą w Poznaniu, ul. Wiślana 46. 1.2. Przedmiot i zakres opracowania Przedmiotem opracowania jest aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Czerwonak połoŝonego w Województwie Wielkopolskim. Poprzedni Program Ochrony Środowiska został uchwalony 21 października 2004 roku Uchwałą Nr 205/XXXI/2004 Rady Gminy Czerwonak. Niniejsza aktualizacja Programu Ochrony Środowiska prezentuje aktualne problemy związane z ochroną środowiska oraz kształtowaniem środowiska przyrodniczego na terenie gminy. Zagadnienia z zakresu ochrony środowiska obejmują przede wszystkim ochronę powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Dane dotyczące gospodarki odpadami na terenie gminy zostały zawarte w odrębnym opracowaniu pod nazwą Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Czerwonak. wskazuje tzw. punkty zapalne w środowisku, wywołane niezrównowaŝonym rozwojem gospodarczym oraz przedstawia konkretne propozycje działań zmierzających do stopniowej likwidacji zagroŝeń. Hierarchiczne uporządkowanie celów pod kątem ich waŝności decyduje przede wszystkim o podziale przyszłego budŝetu gminy oraz spodziewanych środków pomocowych przeznaczony na ochronę środowiska prowadzoną na jej terenie. - 5 -

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska spełnia takŝe funkcje promocyjne oraz informacyjne. Dokument informuje o bieŝącym stanie środowiska na analizowanym terenie oraz o podejmowanych działaniach które zmierzają do jego poprawy. Program ten oprócz promowania walorów przyrodniczych i kulturowych znajdujących się na terenie gminy, ma za zdanie promować takŝe samą gminę, której elementem strategii rozwoju gospodarczego jest szeroko rozumiana ochrona środowiska. 1.3. Potrzeba i cel opracowania Programy Ochrony Środowiska są podstawowym instrumentem realizacji Polityki Ekologicznej Państwa. Sporządzanie Programów Ochrony Środowiska dla kolejnych szczebli administracji samorządowej, umoŝliwi najbardziej efektywną ochronę środowiska przyrodniczego. Ochrona Środowiska przyrodniczego jest jedną z głównych dróg do osiągnięcia zrównowaŝonego rozwoju, czyli osiągnięcia ładu ekologicznego, społecznego, ekonomicznego (gospodarczego) oraz przestrzennego. Wszystkie wymienione zasady zrównowaŝonego rozwoju oraz ochrony środowiska zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu aktualizacji Programu Ochrony Środowiska. Zasady te są zaleŝne od specyfiki oraz od rzeczywistych potrzeb gminy, na niej bowiem spoczywa większość obowiązków związanych z wdraŝaniem zadań zmierzających do osiągnięcia zrównowaŝonego rozwoju. Do najistotniejszych wytyczonych, celów i kierunków działań w zakresie rozwoju społeczno gospodarczego i ochrony środowiska naleŝą: - racjonalne uŝytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zuŝycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin); - ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciąŝliwego hałasu); - ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości uŝytkowej wód, racjonalizacja zuŝycia wody, ochrona przed powodzią, właściwa gospodarka wodno-ściekowa); - ochrona gleb; - ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich róŝnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna eksploatacja lasów); - 6 -

- prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyŝej wymienionych działań. Realizacja zdefiniowanych ekologicznych celów strategicznych w powiązaniu z programem edukacji ekologicznej społeczeństwa powinna zapewnić rozwój zgodny z zasadami zrównowaŝonego rozwoju. 1.4. Metodyka opracowania Programu Ochrony Środowiska Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska został opracowany zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi a takŝe z Wytycznymi sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym wydanymi przez Ministerstwo Środowiska w 2002 roku. W trakcie opracowywania niniejszego Programu uwzględniono jego zgodność z opracowanymi i zatwierdzonymi dokumentami rządowymi, tj.: - Polityka ekologiczna państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016; - Raport o stanie lasów w Polsce; - Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski; - Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Zakres i forma opracowania, w tym wyznaczone cele i zadania zawarte w Programie Ochrony Środowiska są równieŝ zgodne z dokumentami regionalnymi i lokalnymi, tj.: - dla Województwa Wielkopolskiego; - Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego; - Roczna Ocena Jakości Powietrza w Wielkopolsce, - Wieloletnie programy inwestycyjne ; - Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Czerwonak na lata 2008-2017; - Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Czerwonak; - Strategia Rozwoju Gminy Czerwonak na lata 2002-2011; - Sprawozdanie z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Czerwonak. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska oparta została o postanowienia w/w dokumentów oraz o postanowienia wynikające z innych dokumentów - 7 -

planistycznych - opracowań lokalnych, z uwzględnieniem wymogów wynikających z obowiązujących przepisów i wytycznych Ministerstwa Metoda konstruowania Programu oparta była o następujące elementy: - Ustalenie zakresu i formy opracowania Programu Ochrony Środowiska w oparciu o dyskusje z przedstawicielami władz samorządowych; - Zgromadzenie, przegląd oraz ocena wszystkich aktualnych danych dotyczących ochrony środowiska na analizowanym terenie; - Sporządzenie inwentaryzacji zasobów środowiska przyrodniczego i infrastruktury oraz ocena ich stanu, źródeł i tendencja przeobraŝeń w oparciu o wizje lokalną na terenie gminy; - Sprecyzowanie potrzeb i moŝliwości zrównowaŝonego rozwoju gminy na podstawie programów rozwoju wyŝszych szczebli administracyjnych (województwa, powiatu); - Sprecyzowanie harmonogramu celów krótkoterminowych oraz długoterminowych wraz z określeniem zadań priorytetowych do realizacji w zakresie Programu Ochrony Środowiska z uwzględnieniem wytycznych programów wyŝszego szczebla oraz innych opracowań strategicznych. - Określenie metod i kierunków realizacji Programu oraz monitorowania wdraŝania programu; - Weryfikacja i konsultacja opracowanego Programu z przedstawicielami Urzędu Gminy Czerwonak, dąŝąca do akceptacji opracowania; - Uzyskanie pozytywnej opinii społeczności lokalnej, jak i organu Zarządu Powiatu Poznańskiego zgodnie z art. 17 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku; - Przekazanie opracowania do zatwierdzenia przez Radę Gminy w Czerwonaku. Całość opracowania została oparta o bieŝące konsultacje oraz współpracę z Urzędem Gminy w Czerwonaku. Do sporządzenia Programu niezbędne były takŝe konsultacje z jednostkami i organizacjami, których działalność na terenie gminy związana jest z ochroną środowiska, edukacją ekologiczną oraz rozwojem infrastrukturalnym na terenie gminy. 1.5. Terminologia Program ochrony środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu ochrony środowiska. PoniŜej podane zostały znaczenia zwrotów uŝytych w opracowaniu. - 8 -

1.5.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównowaŝonego Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umoŝliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównowaŝonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody Ŝywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieoŝywionej. Środowisko rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym takŝe przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy róŝnorodności biologicznej, a takŝe wzajemne oddziaływanie pomiędzy tymi elementami. ZrównowaŜony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania moŝliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. 1.5.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska Emisja rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancje, energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne. Hałas - rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16.000 Hz. Obszar chronionego krajobrazu - obejmuje tereny chronione ze względu na wyróŝniający się krajobraz o zróŝnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na moŝliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu moŝe być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych. Oddziaływanie na środowisko - rozumie się przez to równieŝ oddziaływanie na zdrowie - 9 -

ludzi. Organ ochrony środowiska rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I Prawa ochrony środowiska. Organizacja ekologiczna rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska. Pomnik przyrody są to pojedyncze twory przyrody Ŝywej i nieoŝywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróŝniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. PowaŜna awaria rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, poŝar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagroŝenia Ŝycia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagroŝenia z opóźnieniem. Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym Ŝe pojęcie gleba oznacza górną warstwę litosfery, złoŝoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie. Powietrze - rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy. Poziom dźwięku A wyraŝony w decybelach (db) - rozumie się przez to wartość poziomu ciśnienia akustycznego, skorygowaną według charakterystyki częstotliwościowej A, wyznaczoną zgodnie z Polską Normą. Poziom substancji w powietrzu - rozumie się przez to stęŝenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Pozwolenie, bez podania jego rodzaju rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa ochrony środowiska. Standardy emisyjne rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji. Substancja niebezpieczna rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować - 10 -

zagroŝenie Ŝycia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną moŝe być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a takŝe substancja powstała w wyniku awarii. UŜytki ekologiczne rozumie się przez to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania róŝnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieuŝytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnaŝania lub miejsca sezonowego przebywania. Wielkość emisji - rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stęŝenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach. Zakład rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami. Zanieczyszczenie rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, moŝe powodować szkodę w dobrach materialnych, moŝe pogarszać walory estetyczne środowiska lub moŝe kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. 1.5.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej Ścieki rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: - wody zuŝyte, w szczególności na cele bytowe lub gospodarcze ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w ustawie z dnia 10 lipca 2007 roku o nawozach i nawoŝeniu (Dz. U. Nr 147, poz. 1033), - wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów. - wody odciekowe ze składowisk odpadów i miejsc ich magazynowania, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne, - wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wtłaczanych do górotworu, jeŝeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie - 11 -

wtłaczanej do górotworu są toŝsame z rodzajami i ilościami substancji zawartych w pobranej wodzie, - wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów gospodarki rybackiej, jeŝeli występują w nich nowe substancje lub zwiększone zostaną ilości substancji w stosunku do zawartych w pobranej wodzie, - wody wykorzystywane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb łososiowatych, - wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb innych niŝ łososiowate albo innych organizmów wodnych, o ile produkcja tych ryb lub organizmów, rozumiana jako średnioroczny przyrost masy tych ryb albo tych organizmów w poszczególnych latach cyklu produkcyjnego, przekracza 1.500 kg z 1 ha powierzchni uŝytkowej stawów rybnych tego obiektu w jednym roku danego cyklu; Ścieki bytowe rozumie się przez to ścieki z budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego oraz uŝyteczności publicznej, powstające w wyniku ludzkiego metabolizmu lub funkcjonowania gospodarstw domowych oraz ścieki o zbliŝonym składzie pochodzące z tych budynków. Ścieki komunalne rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, odprowadzane urządzeniami słuŝącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych. Ścieki przemysłowe rozumie się przez to ścieki niebędące ściekami bytowymi albo wodami odpadowymi lub roztopowymi powstałe w związku z prowadzoną przez zakład działalnością handlową, przemysłową, składową, transportową lub usługową, a takŝe będące ich mieszaniną ze ściekami innego podmiotu, odprowadzane urządzeniami kanalizacyjnymi tego zakładu. Instalacje rozumie się przez to: stacjonarne urządzenie techniczne, zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i połoŝonych na terenie jednego zakładu, budowle nie będące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja moŝe spowodować emisję. Przedsiębiorstwo wodociągowo - kanalizacyjne przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, jeŝeli prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania - 12 -

ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność. Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia słuŝące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a takŝe poldery przeciwpowodziowe kanały i rowy, zbiorniki, obiekty zbiorników i stopni wodnych, stawy rybne oraz stawy przeznaczone do oczyszczania ścieków, rekreacji lub innych celów, obiekty słuŝące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych, obiekty energetyki wodnej, wyloty urządzeń kanalizacyjnych słuŝące do wprowadzania ścieków do wód lub urządzeń wodnych oraz wyloty urządzeń słuŝące do wprowadzania wody do wód lub urządzeń wodnych, stałe urządzenia słuŝące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych, mury oporowe, bulwary, nabrzeŝa, pomosty, przystanie, kąpieliska, stałe urządzenia słuŝące do dokonywania przewozów międzybrzegowych. Zanieczyszczenie rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, moŝe powodować szkodę w dobrach materialnych, moŝe pogarszać walory estetyczne środowiska lub moŝe kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. Eutrofizacja rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyŝszych form Ŝycia roślinnego, w wyniku którego następują niepoŝądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Sieć przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. Urządzenia kanalizacyjne sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych słuŝących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków. Urządzenia wodociągowe ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia słuŝące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody. - 13 -

Przyłącze kanalizacyjne odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku do granicy nieruchomości gruntowej. Urządzenie pomiarowe przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków, znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym. Przyłącze wodociągowe odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. 1.6. Indeks skrótów stosowanych w opracowaniu BAT Najlepsze dostępne techniki GUS Główny Urząd Statystyczny IMGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej IOŚ Inspekcja Ochrony Środowiska IPPC Dyrektywa w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń KDPR Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej LP Lasy Państwowe LCA Cykl Ŝycia produktu NBP Narodowy Bank Polski NFOŚ i GW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej NSEE Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej PIG Państwowy Instytut Geologiczny PPISE Państwowa Powiatowa Inspekcja Sanitarno Epidemiologiczna PPOŚ Powiatowy PZŁ Polski Związek Łowiecki RDLP Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej UE Unia Europejska US Urząd Statystyczny WFOŚ i GW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WODR Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego - 14 -

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. Dane administracyjne Gmina Czerwonak jest gminą wiejską połoŝoną w północnej części Województwa Wielkopolskiego, na terenie NiŜu Wielkopolski. Administracyjnie gmina naleŝy do Powiatu Poznańskiego. Północną granicę gminy stanowi gmina Murowana Goślina. Od południa graniczy z miastem Poznaniem, a od wschodu z gminami Pobiedziska oraz Swarzędz. Od zachodu Czerwonak graniczy z gminą Suchy Las. Granice przestrzenne gminy od zachodu wyznacza rzeka Warta, a od wschodu tereny Puszczy Zielonki. Całą gminę moŝna podzielić na trzy zróŝnicowane pod względem funkcjonalnym części: wzdłuŝ południowo-wschodniej granicy: pas terenów uŝytkowanych rolniczo, z przewagą dobrych gleb. W tej części znajdują się wsie: Kicin, Kliny, Mielno oraz Dębogóra; zwarty kompleks obszarów leśnych w środkowej i północno-wschodniej części gminy: zajmuje około 40% powierzchni gminy; tereny pozostałe- pas między Wartą a obszarami leśnymi od Koziegłów do Szlachęcina: pełnią funkcję głównie mieszkaniową, usługowo-produkcyjną oraz rekreacyjną. Gmina podzielona jest na 11 sołectw oraz 3 zarządy osiedli. Pod względem powierzchni największe z nich to: Owińska, Bolechowo, Kliny oraz Czerwonak. Całkowita powierzchnia gminy wynosi 82,59 km 2. Spośród gmin wiejskich Powiatu Poznańskiego, Gmina Czerwonak charakteryzuje się dość wysokim stopniem urbanizacji. Ogólna liczba ludności zamieszkująca teren gminy w 2009 roku (stan na 31.01.2009r.) wynosiła 24.092 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 291 osób na km 2., a juŝ w roku 2010 (stan na 31.05.10r.) 24.618 osób. Gminę Czerwonak charakteryzuje dynamiczny rozwój gospodarki, niski poziom bezrobocia oraz szybki przyrost liczby ludności. Gmina naleŝy do sześciu stowarzyszeń międzygminnych zajmujących się m. in. - 15 -

tematyką ochrony Puszczy Zielonki, rozwoju turystyki i rekreacji, transportu i komunikacji. Gmina Czerwonak ze względu na swoja lokalizację, stała się częścią aglomeracji poznańskiej pełniąc funkcję zaplecza mieszkaniowego stolicy Wielkopolski. PołoŜenie Gminy obrazuje rysunek 1. Rys.1. PołoŜenie geograficzne Gminy Czerwonak Źródło: Urząd Gminy Czerwonak Gmina Czerwonak w grudniu 2000 roku, przystąpiła do Międzygminnego Związku Puszcza Zielonka, którego głównym celem jest ochrona środowiska naturalnego. Na Międzygminny Związek Puszcza Zielonka składa się 6 gmin, leŝących w obrębie Parku Krajobrazowego tj. : Czerwonak, Kiszkowo, Murowana Goślina, Pobiedziska, Skoki oraz Swarzędz. Siedziba związku znajduje się na terenie Gminy Murowana Goślina. 2.2. PołoŜenie fizycznogeograficzne Zgodnie z fizycznogeograficzną regionalizacją Polski wg Kondrackiego (1994) Gmina Czerwonak pod względem ukształtowania terenu połoŝone jest na obszarze naleŝącym do: makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego; mezoregionu Pojezierza Gnieźnieńskiego; mezoregionu Poznańskiego przełomu Warty. - 16 -

Obszar Gminy znajduje się w większości w strefie zlodowacenia północnopolskiego w zasięgu lądolodu fazy pomorskiej, poznańskiej, poznańsko-dobrzyńskiej i leszczyńskiej, a niewielka jego część pokryta jest przez utwory związane ze zlodowaceniem środkowopolskim. Powierzchnie Gminy pokrywają urozmaicone utwory czwartorzędowe plejstoceńskie, neoplejstoceńskie oraz holoceńskie, których miąŝszość sięga do 100 m, a miejscami zalegają utwory trzeciorzędowe pochodzące z neogenu (miocen). 2.3. Warunki klimatyczne Warunki środowiskowe analizowanego obszaru w duŝym stopniu są zaleŝne od warunków fizjograficznych. W zaleŝności od połoŝenia geograficznego kształtują się warunki przyrodnicze oraz klimatyczne danego obszaru. Gmina Czerwonak leŝy w środkowowielkopolskim regionie klimatycznym, charakteryzującym się klimatem umiarkowanym. Cechuje się wczesną i cieplejszą wiosną i latem oraz łagodną zimą z nietrwałą pokrywą śnieŝną. Na terenie gminy istnieje przewaga wpływów oceanicznych związanych z globalną cyrkulacją mas powietrza, napływającego z nad Atlantyku oraz basenu Morza Śródziemnego. W regionie tym częściej niŝ w innych notowane są przypadki występowania pogody bardzo ciepłej i jednocześnie pochmurnej bez opadów. Dni z taką pogodą jest przeciętnie około 39 w roku. Mniej liczne są dni ciepłe umiarkowane z duŝym zachmurzeniem bez opadów, jest ich około 11,6. Nieco liczniejsze w tym regionie są dni z przymrozkową pogodą tj. bardzo chłodną, z duŝym zachmurzeniem oraz opadami. Stosunki klimatyczne w tym regionie są kształtowane przez napływające masy powietrza polarno-morskiego (52%), polarno-kontynentalnego (28%), arktycznego (6%) oraz zwrotnikowego (7%). Średnia roczna temperatura powietrza na terenie gminy wynosi około 8 C, w tym dla półrocza zimowego (od X do III ) około 1,5-2 C, a dla półrocza letniego (od IV do IX) około 15 C. Dobowa temperatu ra w najcieplejszym miesiącu jakim jest lipiec wynosi 18 C. Okres wegetacyjny na terenie gminy trwa około 220 dni. Dominujące są wiatry wiejące z kierunku zachodniego, najczęściej w okresie od czerwca do września. Na terenie gminy występują takŝe wiatry południowo zachodnie, wiejące jesienią oraz zimą gdzie ich średnia prędkość wynosi około 4 m/s. Olbrzymi wpływ na kształtowanie się klimatu na terenie Gminy Czerwonak ma połoŝenie geograficzne gminy, a przede wszystkim bliskie sąsiedztwo duŝej aglomeracji jakim jest miasto Poznań. Na obszarze gminy występują takŝe tereny charakteryzujące - 17 -

się określonym mikroklimatem, a są to: Puszcza Zielonka charakteryzująca się klimatem leśnym; Koziegłowy, a zwłaszcza połoŝony w dolinie Warty Czerwonak - w miejscowościach z silnie rozwiniętym przemysłem klimat miejski; Owińska, Mielno oraz Kicin charakteryzujące się klimatem polnym. Szczegółowe parametry klimatyczne na terenie gminy przedstawia tabela 1. Tabela 1. Parametry klimatyczne na terenie Gminy Czerwonak Parametr Wartość Średnia roczna temperatura powietrza [ o C] 8 Średni roczny opad [mm] 500-550 Średnie roczne zachmurzenie nieba [%] 60-76 Średnia prędkość wiatru [m/s] 4 Okres wegetacyjny (w roku) 220 Liczba dni z mroźnych w ciągu roku 30-50 Liczba dni z przymrozkami 100-110 Źródło: Urząd Gminy Czerwonak 2.4. UŜytkowanie terenu Gmina Czerwonak pod względem uŝytkowania terenu charakteryzuje się dość znacznym udziałem uŝytków rolnych których powierzchnia zajmuje około 3.716 ha. Znaczny teren gminy zajmują takŝe uŝytki leśne i grunty zadrzewione o łącznej powierzchni 3.410 ha. Analizowany obszar charakteryzuje takŝe najniŝszy procent wód. Strukturę uŝytkowania gruntów na terenie gminy, na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Gminy przedstawiono w tabeli 2 oraz na rysunku 2. Tabela 2. Wykaz gruntów na terenie Gminy Czerwonak Rodzaje gruntów Powierzchnia ewidencyjna [ha] UŜytki rolne 3.716,0 UŜytki leśne oraz grunty zadrzewione 3.410,0 Grunty zabudowane i zurbanizowane 827,4 Wody 99,1 NieuŜytki 173,4 Pozostałe grunty 33,1 Powierzchnia ogólna 8.259 Źródło: Urząd Gminy Czerwonak - 18 -

Rys 2. Struktura uŝytkowania gruntów na terenie Gminy Czerwonak UŜytki rolne 10,0% 1,2% 2,1% 0,4% 45,0% UŜytki leśne oraz grunty zadrzewione Grunty zabudowane i zurbanizowane Wody NieuŜytki 41,3% Pozostałe grunty Źródło: Urząd Gminy Czerwonak Struktura gruntów wskazuje na charakter rolniczy gminy, bo aŝ 45 % jej powierzchni stanowią uŝytki rolne. Stopień zalesienia jest znacznie powyŝej średniej dla województwa (25%) i powyŝej średniej dla Polski (29,2%). 2.5. Uwarunkowania gospodarcze 2.5.1. Podmioty gospodarcze Zgodnie z danymi uzyskanymi z urzędu, ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na terenie Gminy Czerwonak w 2009 roku wynosiła 2.310. W okresie od 2003 do 2009 roku moŝna zauwaŝyć wzrost gospodarczy ze względu na dynamikę liczby powstających firm. Strukturę rozwoju gospodarczego na terenie gminy w latach 2003-2009 przedstawia tabela 3. Tabela 3. Struktura rozwoju gospodarczego według ewidencji REGON na terenie gminy Jednostki zarejestrowane w Lata systemie REGON ogółem 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Gmina Czerwonak 2.254 2.268 2.200 2.318 2.123 2.251 2.310 Źródło: Urząd Gminy Czerwonak - 19 -

Strukturę podmiotów gospodarczych na terenie gminy ze względu na rodzaj branŝy prezentuje rysunek 3. Rys 3. Podmioty gospodarcze wg rodzaju branŝy 13,0% 5,6% 4,4% przemysł i wytwórstwo oświata, ochrona zdrowia usługi transport, komunikacja 34,4% 9,0% 33,6% handel, naprawy budownictwo Źródło: Urząd Gminy Czerwonak Do największych firm na terenie gminy naleŝą: Solaris, ul. Obornicka 46 Bolechowo Osiedle; Presstern Sp. z o. o., ul. Obornicka 1, Bolechowo; Fabryka papieru i tektury, ul. Gdyńska 131, Czerwonak; Star Pipe Polska, ul. Gdyńska 51, Czerwonak; VOX Chemia, ul. Gdyńska 143, Czerwonak; YORK, ul. Poznańska 1, Bolechowo; Guma Bolechowo, ul. Poznańska 1, Bolechowo k/ Poznania; First Recycling Poznań, ul. Gdyńska 131, Czerwonak; Lemar, ul. Gdyńska 99, Czerwonak; Energetyka Poznań, ul. Gdyńska 83, Czerwonak; Hawle, ul. Piaskowa 9, Koziegłowy; Ulmar, ul. Gdyńska 21, Czerwonak; Transkom Sp. z o. o., ul. Piaskowa 1, Czerwonak; Zakłady Drobiarskie Koziegłowy, ul. Piaskowa 3, Koziegłowy k/ Poznania; Na terenie gminy istnieje teŝ duŝa ilość podmiotów o charakterze handlowym i usługowym, których działalność oparta jest o świadczenie usług mieszkańcom. - 20 -

2.5.2. Gospodarka rolna Znaczenie rolnictwa na terenie gminy jest bardzo duŝe. Funkcja ta jest wypadkową wielu uwarunkowań, gdzie do najwaŝniejszych naleŝą uwarunkowania przestrzenne, własnościowe i przyrodnicze. Na terenie gminy znajduje się 3.716 ha uŝytków rolnych, co stanowi około 45 % ogólnej powierzchni gruntów gminy. Większość uŝytków rolnych na terenie Gminy Czerwonak to grunty orne, zajmują one około 81,9 % powierzchni upraw. Strukturę uŝytkowania gruntów rolnych na terenie gminy przedstawia rysunek 4. Rysunek 4. Struktura uŝytkowania gruntów rolnych na terenie Gminy Czerwonak 5,2% 1,3% 3,2% 6,2% 0,8% 1,4% Grunty orne Grunty pod stawami Grunty pod rowami Grunty rolne zabudowane Pastwiska Łąki 81,9% Sady Źródło: Urząd Gminy Czerwonak Na terenie Gminy znajduje się 379 gospodarstw rolnych (stan na 04.02.2009 r.). Zdecydowana większość z nich (nieco ponad 73%) to gospodarstwa małe, o areale od 1 do 5 ha. DuŜych gospodarstw (powyŝej 15 ha) jest w Gminie 22, co stanowi 5,8% ogólnej ich liczby. Gospodarstwa te zajmują jednocześnie blisko 45% powierzchni ogólnego areału. Dokładną strukturę gospodarstw rolnych według powierzchni prezentuje tabela 4. - 21 -

Tabela 4. Struktura gospodarstw rolnych na terenie Gminy Czerwonak Powierzchnia gospodarstw rolnych [ha] Gmina Czerwonak 1-2 2-5 5-7 7-10 10-15 pow. 15 Ilość gospodarstw rolnych [%] Powierzchnia gospodarstw rolnych [%] 41,9 31,4 7,4 7,4 6,1 5,8 9,5 16,3 7,1 10,1 11,9 45,1 Źródło: Urząd Gminy Czerwonak Szczegółowe dane dotyczące rodzaju upraw na terenie Gminy Czerwonak prezentuje rysunek 5. Rysunek 5. Struktura upraw na terenie Gminy Czerwonak Pszenica ozima Pszenica jara 27,9% 21,8% 4,8% 2,7% 0,7% 0,4% 3,5% 2,6% 5,6% 15,3% 1,5% 4,6% 2,3% 6,3% śyto Jęczmień ozimy Jęczmień jary Owies PszeŜyto ozime Mieszanki zboŝowe Kukurydza na zielonk Ziemniaki Okopowe pastewne Warzywa gruntowe Odłogi i ugory Pozostałe Źródło: Urząd Gminy Czerwonak Gmina Czerwonak jest gminą o charakterze rolniczym, gdzie około 46% powierzchni zasiewów stanowią zboŝa. Pozostałe uprawy to przede wszystkim ziemniaki, kukurydza itd. Bezpośredni wpływ na rodzaj upraw oprócz jakości gleb ma równieŝ produkcja zwierzęca prowadzona na terenie gminy. Szczegółowe dane dotyczące produkcji zwierzęcej prowadzonej na terenie Gminy Czerwonak przedstawia tabela 5. - 22 -

Tabela 5. Produkcja zwierzęca na terenie Gminy Czerwonak Rodzaj hodowli Liczba pogłowia Drób 94.200 Świnie 990 Krowy 55 Konie 53 Kozy 38 Źródło: Urząd Gminy Czerwonak 2.6. Uwarunkowania społeczne 2.6.1. Procesy demograficzne Gminę Czerwonak zamieszkiwało w 2009r. - 24.092 osób na powierzchni wynoszącej 82,59 km 2 (dane z dnia 31.01.2009 r.). Gęstość zaludnienia na terenie gminy w 2009 roku wynosiła około 291 M/km 2. Szczegółowy przebieg procesów demograficznych na analizowanym obszarze w latach 2004-2008 zgodnie z danymi z Głównego Urzędu Statystycznego w Poznaniu przedstawia tabela 6. Tabela 6. Liczba mieszkańców na terenie Gminy Czerwonak w latach 2004-2008 Lata Ludność Ludność ogółem Kobiety MęŜczyźni 2004 22.999 11.728 11.271 2005 23.481 11.983 11.498 2006 23.908 12.187 11.721 2007 24.525 12.523 12.002 2008 25.056 12.850 12.206 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Odział w Poznaniu Ilość ludności Gminy Czerwonak w stosunku do lat poprzednich wzrosła, a co za tym idzie odnotowano wzrost gęstości zaludnienia. Ponadto zauwaŝa się przewagę kobiet w stosunku do liczby męŝczyzn. Gęstość zaludnienia na terenie Gminy Czerwonak na przestrzeni lat 2003-2008 charakteryzowała się dodatnią dynamiką. Szczegółowe dane dotyczące jej wzrostu przedstawia wykres 1. - 23 -

Wykres 1. Gęstość zaludnienia na terenie Gminy Czerwonak 300 296 295 290 284 289 280 278 270 260 2004 2005 2006 2007 2008 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Oddział w Poznaniu ZróŜnicowanie ludności pod względem wieku na terenie gminy w latach 2004-2008 przedstawia tabela 7. Tabela 7. Struktura ludności na terenie Gminy Czerwonak wg wieku w latach 2004-2008 Rok Liczba ludności wg określonych Ludność grup wiekowych ogółem przedprodukcyjnym produkcyjnym poproducyjnym 2004 22.999 4.001 17.100 1.898 2005 23.481 3.957 17.563 1.961 2006 23.908 3.973 17.841 2.094 2007 24.525 4.024 18.286 5.215 2008 25.056 5.054 17.642 2.360 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Odział w Poznaniu ZauwaŜa się wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym (choć są pewne wahania) oraz wzrost ludności w wieku przedprodukcyjnym. Grupa osób w wieku produkcyjnym wzrasta, jednak w związku z coraz to nowymi rocznikami wkraczającymi na rynek pracy, przy wzrastającym przyroście naturalnym moŝna spodziewać się wzrostu liczby osób w tej grupie. Do podstawowych czynników kształtującymi rzeczywisty przyrost ludności są przyrost naturalny oraz saldo migracji. Wartości powyŝszych wskaźników demograficznych przedstawia tabela 8. - 24 -

Tabela 8. Migracje i ruch naturalny ludności na terenie Gminy Czerwonak Lata Napływ ludności ogółem Odpływ ludności ogółem Saldo migracji Przyrost naturalny Kobiety MęŜczyźni Ogółem 2004 622 337 285 74 33 107 2005 731 348 383 64 76 140 2006 663 393 270 82 57 139 2007 857 383 474 82 65 147 2008 511 314 197 85 60 145 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Oddział w Poznaniu 2.6.2. Struktura bezrobocia Dokonujące się w ostatnich latach przekształcenia strukturalne i gospodarcze miały ogromny wpływ na sytuację ekonomiczną ludności. Wśród głównych przyczyn bezrobocia naleŝy wymienić: - restrukturyzację gospodarki (likwidacja miejsc pracy), - brak wystarczającej liczby ofert dla absolwentów szkół, - regres gospodarczy w sektorze rolniczym i innych gałęziach gospodarki, - brak kapitału inwestycyjnego zarówno własnego jak i obcego oraz zasobów kapitału. Stopa bezrobocia w województwie wielkopolskim wg Głównego Urzędu Statystycznego w Poznaniu wynosi 7%. Szczegółowe dane dotyczące ilości bezrobotnych na terenie Gminy Czerwonak w latach 2003-2009 prezentuje wykres 2. - 25 -

Wykres 2. Bezrobocia na terenie Gminy Czerwonak 1000 800 849 826 785 600 592 400 200 300 207 298 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Poznaniu W latach 2003-2008 obserwowano spadek ilości osób bezrobotnych na terenie gminy. Jednak w roku 2009 nastąpił nieoczekiwany wzrost ilości osób bezrobotnych. Szczegółowe dane dotyczące bezrobocia na terenie Gminy Czerwonak w latach 2007-2009 obrazuje tabela 9. Tabela 9. Bezrobotni wg płci na terenie Gminy Czerwonak Lata Liczba osób Ogólna Kobiety % MęŜczyźni % 2007 330 206 68,6 124 31,4 2008 207 129 62,3 78 37,7 2009 298 163 54,7 85 28,5 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Poznaniu Sytuacja kobiet na rynku pracy jest bardzo trudna, jest ich relatywnie coraz więcej, niŝsza jest rotacja i dłuŝej pozostają bez pracy. 2.7. Walory kulturowe Na terenie Gminy Czerwonak znajdują się liczne zabytki architektoniczne. Większość z zachowanych zabytków to przykłady typowego budownictwa wiejskiego. Do najwaŝniejszych zabytków zalicza się pocysterski klasztor w Owińskach. Klasztor ten został wybudowany w latach 1242-1252 przez księcia Przemysława oraz jego brata księcia Bolesława PoboŜnego. Kościół wybudowano dla sióstr pochodzących z Trzebnicy, przeznaczony był dla nich w celu prowadzenia szkoły Ŝeńskiej na jego terenie. - 26 -

Majątek klasztorny w ciągu wieków znacznie się powiększył, dzięki licznym darowiznom. Obejmował on równieŝ okoliczne wsie tj. Barcinek, Biedrusko, Bolechowo, Chludowo, Czerwonak, Dębogóra, Miękowa, Radojewo, Radzim, Skorzęcin Trzuskotowo oraz Wierzonka. Innym zabytkiem na terenie gminy jest klasycystyczny pałac rodziny von Treskow w Owińskach. Pałac połoŝony jest na terenie XIX wiecznego parku, obecnie jest dość zaniedbany. Został wybudowany w latach 1804-1806 przez Ottona von Treskowa, ówczesnego właściciela Owińsk. Właścicielami pałacu do II Wojny Światowej byli spadkobiercy von Treskow. Po wojnie w pałacu mieściła się szkoła oraz przedszkole. W ścianie frontowej pałacu znajduje się centralny ryzalit, poprzedzony portykiem z czterema kolumnami doryckimi, które podtrzymują balkon. Na piętrze znajduje się obszerna sala, która rozciąga się na całą szerokość pałacu. Od 2002r. właścicielem pałacu oraz okalającego go parku jest Gmina. Corocznie od 2004r. prowadzone są prace porządkowe oraz nasadzenia na terenie parku. W latach 2006-2007 wyremontowane zostały dwie bramy wjazdowe do pałacu. Renowacja bram była sfinansowana z BudŜetu Gminy, Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska oraz z dotacji Unii Europejskiej. Całkowity koszt remontu bram wyniósł 580.000 zł. Drewniany kościół pw. Św. Józefa w Kicinie to takŝe imponujący zabytek Gminy. Kościół mieści się na wzgórzu w centralnej części wsi Kicin. Powstał on na miejscu wcześniejszego Kościoła pw. Wszystkich Świętych, którego początki sięgają prawdopodobnie XIII w. W 1749 roku budowla ta została rozebrana, a na jej miejscu wzniesiono nową w 1751 roku. Zbudowana została z drewna na wzór pierwszej budowli, a ufundowana przez Kapitułę Poznańską. Nowo wybudowany Kościół został konsekrowany przez biskupa Józefa Kierskiego w Kicinie, który był dawnym proboszczem i głównym fundatorem powstałego kościoła. Od kilku lat prowadzone są prace renowacyjne na terenie kościoła. Elementy kultury materialnej w postaci zabytków gminy wpisane do rejestru zabytków znajdujące się pod ochroną konserwatorską przedstawia tabela 10. - 27 -

Tabela 10. Zabytki Gminy Czerwonak Miejscowość Bolechowo Bolechowo Kicin Owińska Owińska Owińska Owińska Owińska Owińska Owińska Owińska Owińska Owińska Owińska Trzaskowo Trzaskowo Źródło: Urząd Gminy Czerwonak Rodzaj chronionego zabytku Pałac Park Kościół Św. Józefa Browar Budynek poklasztorny Cysterek Dawna plebania Dom tzw. Dom Dyrektora Freski na sklepieniach i kopule kościoła paraf. Kościół Św. Mikołaja Kościół poklasztorny Św. Jana Chrzciciela Pałac, bramy wjazdowe Park Park poklasztorny Zespół budynków dawnego szpitala psychiatrycznego Dwór Park 2.8. Turystyka i rekreacja Ze względu na otoczenie gminy lasami Puszczy Zielonki, jej teren jest bardzo atrakcyjny krajobrazowo i turystycznie. Miejscowości połoŝone na terenie Gminy stanowią doskonały punkt początkowych tras wycieczkowych przez Puszczę Zielonkę. Miejsca w których najlepiej zacząć wędrówkę to Czerwonak, Owińska, Kicin oraz Miękowo. Z tych miejscowości wychodzą szlaki w kierunku Dziewiczej Góry- najciekawszego miejsca w Puszczy Zielonce. Dziewicza Góra jest to jedno z najwyŝszych wzniesień środkowo-poznańskiej moreny czołowej, a jej wysokość wynosi 143 m n.p.m. W jej okolicach spotkać moŝna wiele rzadkich okazów roślinności takich jak dzwonecznik wonny, pełnik europejski, tujowiec i wiele innych. Na szczycie Dziewiczej Góry stanęła 40 metrowa wieŝa, wyposaŝona w specjalną platformę widokową. Pomimo, Ŝe szczyt Dziewiczej Góry to tzw. strefa A ochrony rezerwatowej Nadleśnictwo otrzymało pozwolenie na budowę od Wojewódzkiej Rady Ochrony Przyrody, a część kosztów pokrył Fundusz Ochrony Środowiska. Dzięki wybudowanemu punktowi widokowemu moŝna oglądać przepiękną panoramę rozciągającego się krajobrazu gminy. Na obszarze Gminy Czerwonak, w miejscowości Owińska, w odrestaurowanej bramie pałacu rodziny von Treskow znajduje się Punkt Informacji Turystycznej, gdzie - 28 -

moŝna się dowiedzieć wielu ciekawych rzeczy na temat atrakcji gminy, zakupić przewodniki oraz mapy. Przez teren gminy przebiegają historyczne szlaki: kościołów drewnianych, cysterski i pielgrzymkowy Ottona III, na których zachowały się historyczne budowle, m.in. kościoły, pałac, browar. Gmina Czerwonak posiada równieŝ wspaniałe warunki do uprawiania sportu i rekreacji. SłuŜą temu nowo wybudowana Hala Sportowa w Czerwonaku doskonale wyposaŝona do sportów walki, 1 stadion i 5 boisk piłkarskich, kort tenisowy. Najnowszymi atrakcjami są aqua park (z basenem sportowym o dł. 25 m i 6 torami, brodzikiem, zjeŝdŝalniami o dł. 60 m i hydromasaŝami oraz sauną), skatepark, ścianka wspinaczkowa oraz przystań Akwenmarina. 2.8.1 Szlaki turystyczne 2.8.1.1. Piesze szlaki turystyczne Okolice Gminy Czerwonak stanowią prawdziwą korzyść dla miłośników przyrody. Na terenie gminy istnieją ciekawe pod względem walorów krajobrazowych i przyrodniczych cztery szlaki turystyczne (czerwony, niebieski, Ŝółty oraz czarny). Schemat szlaków pieszych przebiegających przez teren Gminy Czerwonak przedstawia rysunek 6. Rys 6. Schemat szlaków pieszych na terenie Puszczy Zielonki Źródło: www.czerwonak.pl CZERWONAK - DZIEWCZA GÓRA - OKONIEC - SKOKI: 35,6 KM To najpopularniejsze dojście na wierzchołek Dziewiczej Góry. Szlak w przewaŝającej części biegnie zalesionym terenem Puszczy Zielonki. DZIEWICZA GÓRA LEŚNICZÓWKA ANNOWO-OWIŃSKA LUDWIKOWO- TUCZNO: 17,3 KM - 29 -

Turyści podąŝający tym szlakiem mogą połączyć aktywnym wypoczynkiem na łonie natury z oglądanie zabytków. W okolicach Annowa warto zobaczyć leśniczówkę z połowy XIX w. W samym Annowie zachowały się zabudowania folwarczne z końca XIX i początku XX w. Następnym interesującym przystankiem na szlaku jest miejscowość Owińska z pocysterskimi zabytkami, pałacem von Tresków i pomnikowym dębem Bartkiem. Dalsza część szlaku biegnie przez Puszczę Zielonkę do jezior w okolicach Tuczna i dalej do Zielonki. Po drodze obejrzeć moŝna jeszcze Ludwikowo, niewielką osadę z zabudowaniami z przełomu XIX i XX w. DZIEWICZA GÓRA KICIN WIERZENICA KOBYLNICA: 9,9 KM Szlak prowadzi przez urozmaicone krajobrazowo okolice: lasy, pola i łąki. Po zejściu z Dziewiczej Góry turyści docierają do Kicina, niewielkiej wsi leŝącej na skraju Puszczy Zielonki. Atrakcją tej miejscowości jest stary drewniany kościółek pw. Św. Józefa oraz unikalne przykłady budownictwa z głazów narzutowych. Kolejny drewniany kościółek zobaczyć moŝna w Wierzenicy, która jest następnym przystankiem na szlaku. LUDWIKOWO MIELNO DZIEWICZA GÓRA: 7,0 KM Szlak zaczyna się w Ludwikowie, najmniejszej miejscowości na terenie gminy Czerwonak, złoŝonej z kilku domostw i zamieszkałej przez 9 osób. Następnie biegnie skrajem Puszczy Zielonki do Mielna, nieduŝej osady załoŝonej jako folwark w XIX w. Do dziś zachował się tam spichlerz i zabudowania z przełomu XIX/XX w. Ostatnią miejscowością, którą moŝna odwiedzić zanim szlak wejdzie w zalesiony teren Parku Krajobrazowego, są Kliny. W tej dawnej osadzie olęderskiej obejrzeć moŝna domy z początku XX w. oraz pozostałości ewangelickiego cmentarza z XIX w. 2.8.1.2. Rowerowe szlaki turystyczne Powstałe szlaki rowerowe stały się trwałym elementem zagospodarowania terenów turystycznych na terenie gminy. Podstawowy układ tras rowerowych na obszarze gminy stanowią dwa pierścienie. DuŜy Pierścień Rowerowy (DPR) - jego długość wynosi 51,7 km, a początek trasy znajduje się w Czerwonaku. Trasa szlaku prowadzi przez Dąbrówkę Kościelną, Niedźwiedziny, Sławicę, Brzeźno, Pacholewo oraz Uchorowo. W Starczanowie łączy się z Małym Pierścieniem Rowerowym (MPR). Mały Pierścień Rowerowy (MPR) całkowita długość szlaku wynosi 35,4 km. Początek i koniec szlaku znajduje się w Murowanej Goślinie. Szlak prowadzi przez - 30 -