[cover page] Przewodnik szczepień niemowląt do 13. miesiąca życia Szczepienie Najlepszy sposób na zabezpieczenie dziecka
[page 2] Dwie akcje zdrowotne, które miały największy wpływ na zdrowie ludzi na świecie, to czysta woda i szczepionki. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
[page 3] 3 Przewodnik rutynowych szczepień niemowląt do 13. miesiąca życia Spis treści Podsumowanie Często zadawane pytania dotyczące szczepień Szczepionka DTaP/IPV/Hib Szczepionka MenC Szczepionka Hib/MenC Szczepionka MMR Szczepionka przeciw pneumokokom (PCV) Inne szczepienia Szczepionka BCG Szczepionka przeciw zapaleniu wątroby typu B Symptomy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy (sepsy) Słowniczek Program odszkodowania w przypadku niepożądanych odczynów poszczepiennych (VDPS - Vaccine Damage Payment Scheme ) Więcej informacji Program rutynowych szczepień dziecka Szczepienia dodatkowe dla niemowląt w grupie podwyższonego ryzyka
[page 4] Podsumowanie Jakie szczepienia otrzyma dziecko w wieku 2, 3 i 4 miesięcy, a następnie w wieku 12 i 13 miesięcy? Dziecko otrzyma szczepienia przeciw następującym chorobom: Choroby i szczepionki 2 miesiące 3 miesiące 4 miesiące Między 12. a 13. miesiącem błonica, tężec, krztusiec, polio (choroba Heinego- Medina), Haemophilus influenzae typu B (Hib) - szczepionka zwana DTaP-IPV- Hib (5-w-1) zakażenie pneumokokami szczepionka PCV13 zakażenie meningokokami szczepionka MenC Haemophilus influenzae typu B (Hib) oraz zapalenie opon mózgowordzeniowych C szczepionka Hib/MenC odra, świnka i różyczka szczepionka MMR zakażenie pneumokokami szczepionka PCV13
[page 5] Często zadawane pytania dotyczące szczepień Czym są szczepienia? Szczepienie jest sposobem ochrony przeciwko groźnym chorobom. Po otrzymaniu szczepienia organizm jest lepiej przygotowany do zwalczania chorób, z którymi się styka. W jaki sposób działają szczepionki? Niektóre choroby są śmiertelne, inne mogą spowodować trwały uszczerbek na zdrowiu. Szczepionki zawierają niewielką część bakterii lub wirusa, który wywołuje chorobę, lub niewielkie ilości substancji chemicznych produkowanych przez bakterię. Szczepionki skłaniają układ odpornościowy organizmu do wytwarzania przeciwciał (substancji zwalczających infekcje i choroby). W przypadku kontaktu z chorobą wytworzone przeciwciała ją rozpoznają i są gotowe do ochrony organizmu.
[page 6] Kiedy należy zaszczepić dziecko? Dziecko powinno zostać zaszczepione w odpowiednim wieku oraz otrzymać odpowiednią liczbę dawek w celu zapewnienia jak najlepszej ochrony teraz i w przyszłości. Szczepienia są zalecane w określonym wieku na podstawie badań wskazujących okres, w którym dziecko jest najbardziej narażone na pewne choroby, oraz wiek, w którym szczepionka jest najskuteczniejsza. Pierwsze rutynowe szczepionki są podawane w wieku dwóch, trzech oraz czterech miesięcy. Dzieci otrzymają kolejne dawki szczepień w wieku 12-13 miesięcy, następnie w wieku około 3 lat i 4 miesięcy (przed pójściem do szkoły) oraz ponownie w wieku ponad 13 lat (należy zapoznać się z tabelą na końcu niniejszej broszury). Dlaczego dzieci są szczepione tak wcześnie? Niektóre choroby są szczególnie niebezpieczne w przypadku niemowląt, dlatego należy je zabezpieczyć możliwie jak najwcześniej. Dlaczego dziecko musi otrzymać kilka dawek każdej szczepionki? W przypadku większości szczepień należy podać kilka dawek w celu zapewnienia pełnej ochrony dziecka. Każda dawka wzmacnia układ odpornościowy, zapewniając dobry poziom ochrony organizmu. Przykładowo, w celu zapewnienia najlepszej ochrony organizmu, należy podać trzy dawki szczepionki DTaP/IPV/Hib (5-w-1). Otrzymanie dawek wzmacniających w wieku przedszkolnym oraz w szkole ponadpodstawowej zapewnia dłuższą ochronę w przyszłości. Skąd będę wiedzieć, kiedy należy zaszczepić dziecko? Przychodnia rodzinna, przychodnia zdrowia lub poradnia dla niemowląt wyśle do rodziców lub opiekunów zawiadomienie o terminie wizyty w celu zaszczepienia dziecka. Jeśli termin nie jest odpowiedni, należy skontaktować się z odpowiednim ośrodkiem w celu ustalenia innego terminu. Wszystkie rutynowe szczepienia dziecka są bezpłatne. Co należy zrobić w przypadku niezjawienia się na wizycie? W przypadku niezjawienia się na wizycie lub spóźnienia należy ustalić inny termin wizyty. Dziecko może otrzymać kolejne szczepionki zgodnie programem, bez względu na przerwę.
[page 7] Co się wydarzy podczas wizyty? Pielęgniarka (środowiskowy pracownik służby zdrowia lub lekarz rodzinny) udzielą informacji na temat szczepień i odpowiedzą na pytania rodziców lub opiekunów. W przypadku niemowląt zastrzyk wykonuje się w udo, zaś w przypadku dzieci w wieku ponad 12 miesięcy zazwyczaj wykonuje się zastrzyk w górnej części ramienia. Skoro niektóre choroby nie występują już w tym kraju, to dlaczego należy wciąż się na nie szczepić? W Wielkiej Brytanii choroby te zostały wyeliminowane dzięki dużej liczbie szczepień. Na całym świecie ponad dwa miliony ludzi rocznie umiera na choroby zakaźne, w tym 1,4 miliona dzieci poniżej piątego roku życia. Chorobom tym można byłoby zapobiec dzięki powszechnym szczepieniom. Większości tych zgonów można by było uniknąć dzięki szczepieniom. Coraz więcej ludzi wyjeżdża za granicę i coraz więcej osób przyjeżdża do naszego kraju. Stąd ryzyko, że choroby te powrócą do Wielkiej Brytanii. Choroby te mogą zaatakować osoby, które nie zostały zaszczepione, dlatego niezaszczepione dzieci znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka. Szczepienie zabezpiecza nie tylko samo dziecko pozwala również chronić rodzinę i całą społeczność, a w szczególności te osoby, które z powodów medycznych nie mogą się zaszczepić. Nigdy nie jest za późno, aby zaszczepić dziecko. Nawet jeśli dziecko nie otrzymało jakichś szczepionek lub jest starsze, należy porozmawiać z pielęgniarką, środowiskowym pracownikiem służby zdrowia lub lekarzem rodzinnym (GP) i ustalić wizytę w celu podania szczepionki.
[page 8] 8 Skąd wiadomo, że szczepionki są bezpieczne? Przed dopuszczeniem do użytku wszystkie leki (w tym szczepionki) są poddawane dokładnym testom w celu stwierdzenia ich skuteczności i bezpieczeństwa dla organizmu. Po dopuszczeniu do użytku szczepionki są nadal kontrolowane. W przypadku odkrycia występowania rzadkich skutków ubocznych możliwe jest poddanie ich dalszej ocenie. Wszystkie leki mogą powodować skutki uboczne, ale szczepionki należą do najbezpieczniejszych z nich. Z badań na całym świecie wynika, iż szczepionka jest najbezpieczniejszym sposobem ochrony zdrowia dziecka. Obawiam się, że dziecko zdenerwuje się z powodu szczepionki. Dziecko może płakać i być zdenerwowane przez kilka minut, ale zazwyczaj uspokaja się po przytuleniu. Czy po szczepionkach wystąpią jakiekolwiek skutki uboczne? U niektórych dzieci mogą wystąpić skutki uboczne. Należą do nich: zaczerwienienie, obrzmienie i wrażliwość miejsca wkłucia igły (znikną same z upływem czasu); rozdrażnienie i złe samopoczucie lub podwyższona temperatura (gorączka). Czym jest gorączka? Gorączką jest temperatura wyższa niż 37,5 C. Gorączka często występuje u małych dzieci, ale jej przebieg jest łagodny. Jeśli buzia dziecka jest gorąca i zaczerwieniona, może to oznaczać, że dziecko ma gorączkę. Można to sprawdzić, mierząc temperaturę termometrem.
[page 9] Jeśli u dziecka wystąpi podwyższona temperatura i złe samopoczucie, należy: podać dziecku paracetamol lub ibuprofen w płynie (zgodnie z instrukcjami na opakowaniu); zapewnić dziecku dużo płynów; upewnić się, że dziecko nie jest zbyt ciepło ubrane ani zawinięte w zbyt wiele warstw; upewnić się, że temperatura w pokoju nie jest zbyt wysoka, w przedziale około 18-21ºC; W przypadku utrzymywania się gorączki lub obaw związanych ze stanem zdrowia dziecka, należy skontaktować się z pielęgniarką, środowiskowym pracownikiem służby zdrowia lub lekarzem rodzinnym (GP). Paracetamol lub ibuprofen w płynie należy podać dziecku tylko w przypadku podwyższonej temperatury i złego samopoczucia po szczepieniu. Nie należy ich podawać przed lub po szczepieniu tak na wszelki wypadek, gdyż mogą one osłabić działanie szczepionki. Nigdy nie należy podawać leków zawierających aspirynę dzieciom poniżej 16. roku życia. W razie obaw związanych ze stanem zdrowia dziecka należy kierować się przeczuciem. Należy porozmawiać z lekarzem rodzinnym lub zadzwonić pod numer NHS Direct Wales 0845 46 47. Należy natychmiast zadzwonić do przychodni, o każdej porze, gdy dziecko: ma temperaturę wyższą niż 39 C; ma drgawki (patrz strona 12). Jeśli przychodnia jest nieczynna lub nie można skontaktować się w żaden sposób z lekarzem, należy zaufać przeczuciu i udać się prosto do ambulatorium w najbliższym szpitalu.
[page 10] Podejrzewam u mojego dziecka alergię. Czy nadal może ono zostać zaszczepione? Tak. Astma, egzema, katar sienny, nadwrażliwość pokarmowa i alergia pokarmowa nie są przeciwwskazaniem do podania dziecku jakiejkolwiek szczepionki w ramach programu rutynowych szczepień dziecka. W przypadku jakichkolwiek pytań należy porozmawiać z pielęgniarką, środowiskowym pracownikiem służby zdrowia lub lekarzem rodzinnym (GP). Czy niektóre dzieci są uczulone na szczepionki? Bardzo rzadko zdarza się, że u zaszczepionej osoby występuje reakcja alergiczna zaraz po podaniu szczepionki. Może być to wysypka lub swędzenie całego ciała lub jego części. Osoby podające szczepionkę będą wiedziały, jakie czynności należy wykonać w takim przypadku. To nie oznacza, że należy przestać szczepić dziecko. W jeszcze rzadszych przypadkach może wystąpić ostra reakcja w ciągu kilku minut od podania szczepionki powodująca trudności w oddychaniu, która może doprowadzić do utraty przytomności. Taka reakcja zwana jest reakcją anafilaktyczną. Niedawne badanie wykazało, że jedna reakcja anafilaktyczna występuje na około milion szczepień. Osoby podające szczepionkę są szkolone w zakresie postępowania w przypadku reakcji anafilaktycznych. Po odpowiednim leczeniu dotknięte nią dzieci całkowicie wracają do zdrowia. Reakcja anafilaktyczna to ostra i nagła reakcja alergiczna wymagająca natychmiastowej pomocy medycznej. W jakich sytuacjach dziecko nie powinno zostać zaszczepione? Istnieje jedynie kilka sytuacji, w których nie należy dziecku podawać szczepionki. Nie należy podawać szczepionki dzieciom, u których: potwierdzono wystąpienie reakcji anafilaktycznej na poprzednią dawkę szczepionki lub potwierdzono reakcję anafilaktyczną na neomycynę, streptomycynę lub polimyksynę B (są to antybiotyki, które mogły zostać dodane do szczepionek w niewielkich ilościach).
[page 11] Dzieciom z niedoborem odporności nie należy zasadniczo podawać żywych szczepionek. Dzieci z niedoborem odporności to te: których układ odpornościowy nie działa prawidłowo, ponieważ są one w trakcie leczenia poważnych schorzeń takich, jak przeszczep lub nowotwór lub ze schorzeniami wpływającymi na układ odpornościowy, np. ostry wrodzony niedobór odporności (bardzo rzadka choroba). Dzieci te łatwiej ulegają zarażeniom. Jeśli dotyczy to dziecka, należy przed szczepieniem powiadomić o tym osobę podającą szczepionkę. Konieczne będzie skonsultowanie się ze specjalistą przed podaniem szczepionek żywych, np. MMR (oraz BCG w przypadku osób, które jej potrzebują). Nie istnieją inne powody medyczne, dla których definitywnie nie należy stosować szczepień. Jeśli dziecko: cierpi na koagulopatię (np. hemofilię, w przypadku której krew nie krzepnie prawidłowo) lub jeśli miewa lub miewało napady drgawek niezwiązane z gorączką, należy skonsultować się wcześniej z osobą podającą szczepionkę. Choroba dziecka w dniu szczepienia W przypadku łagodnej choroby bez gorączki, np. przeziębienia, szczepionki należy podać normalnie. Jeśli dziecko ma gorączkę, należy poczekać ze szczepieniem, aż dziecko wyzdrowieje. Jest to wskazane w celu uniknięcia skojarzenia gorączki ze szczepieniem lub aby zapobiec wzrostowi gorączki po wykonaniu szczepienia.
[page 12] Czym są ataki drgawkowe? Ataki drgawkowe, zwane również konwulsjami lub spazmami, to stany, w których dziecko zaczyna się trząść lub nagle sztywnieje i może stracić przytomność. Niektóre ataki drgawkowe mogą mieć związek z gorączką, ale nie wszystkie. Drgawki mające związek z gorączką (zwane również drgawkami gorączkowymi) występują rzadko w pierwszych sześciu miesiącach życia. Zazwyczaj występują w drugim roku życia. Później zdarzają się rzadziej, a po ukończeniu piątego roku życia występują niezwykle rzadko. Większość dzieci, u których występowały drgawki gorączkowe, całkowicie wraca do zdrowia. W przypadku wystąpienia ataku drgawek u dziecka na krótko po podaniu szczepionki jego przyczyną może nie być szczepionka czy gorączka. Powodem może być przewlekłe schorzenie. W przypadku wystąpienia drgawek u dziecka po podaniu szczepionki należy skontaktować się z lekarzem rodzinnym (GP). Lekarz może skierować pacjenta do specjalisty w celu uzyskania porad związanych z dalszymi badaniami i przyszłymi szczepieniami. Jeśli przychodnia jest nieczynna lub nie można skontaktować się w żaden sposób z lekarzem, należy udać się prosto do ambulatorium w najbliższym szpitalu. Moje dziecko jest wcześniakiem. Kiedy należy zaszczepić wcześniaka po raz pierwszy? Wcześniaki są bardziej narażone na infekcje. Należy je zaszczepić zgodnie z zalecanym kalendarzem szczepień, w drugim miesiącu po urodzeniu bez względu na to, czy urodziły się przed terminem, czy nie. Czy szczepionka może wywołać chorobę? Nie, to niemożliwe. Inaktywowane (zabite) szczepionki zawierają martwego wirusa lub martwe bakterie, bądź część wirusa lub bakterii. Nie mogą one spowodować choroby. W przypadku podania żywych szczepionek (takich jak MMR i BCG) u niektórych dzieci pojawia się choroba w łagodnej postaci. Przykładowo, może wystąpić wysypka podobna do wysypki pojawiającej się u dzieci chorych na odrę. Nie jest to powód do zmartwień, lecz dowód na to, że szczepionka działa. Czy muszę zaszczepić dziecko? W Wielkiej Brytanii to rodzice decydują o zaszczepieniu dziecka. Szczepienie jest zalecane, ponieważ zabezpiecza dziecko przed groźnymi chorobami, z których większość może spowodować zgon.
[page 13] Na całym świecie wiele dzieci jest obecnie zabezpieczanych rutynowo za pomocą szczepień. Dzięki temu niektóre najgroźniejsze choroby na świecie mogą niedługo zniknąć. Jak długo należy odczekać przed zabraniem dziecka na basen? Dziecko można zabrać na basen w dowolnym czasie zarówno przed, jak i po podaniu szczepionki. Czy istnieją inne sposoby na uodpornienie dziecka na choroby? Nie istnieje żaden inny udowodniony, skuteczny sposób na uodpornienie dziecka. Brytyjskie Stowarzyszenie Homeopatyczne (The Faculty of Homeopathy), zarejestrowana organizacja lekarzy posiadających kwalifikacje w zakresie homeopatii, akceptuje wytyczne Brytyjskiej Służby Zdrowia i zaleca rodzicom szczepienie dzieci za pomocą standardowych szczepionek, chyba że istnieją przeciwwskazania medyczne. Więcej informacji można uzyskać na stronie: www.trusthomeopathy.org Dlatego program szczepień jest zmieniany od czasu do czasu? Programy szczepień są poddawane regularnej weryfikacji w celu zapewnienia dzieciom najlepszej ochrony przed chorobami. W przypadku pojawienia się nowych szczepionek lub wyników badań, z których wynikać będzie, iż podawanie istniejących szczepionek w innym wieku zapewnia lepszą ochronę, program szczepień zostanie zmieniony. Ostatnie zmiany w brytyjskim programie szczepień: wymiana szczepionki przeciw pneumokokom (PCV), zapewniającej ochronę przed kilkoma szczepami bakterii pneumokokowych, na szczepionkę PCV13, która dodatkowo zabezpiecza przed sześcioma innymi szczepami; połączenie szczepionek podawanych wcześniej w dwóch sesjach w wieku 12 i 13 miesięcy w jedną sesję między 12. a 13. miesiącem życia.
[page 14] Więcej informacji na temat chorób i szczepionek DTaP/IPV/Hib Dziecku należy podać szczepionkę DTaP/IPV/Hib w wieku dwóch, trzech i czterech miesięcy. Szczepionka chroni przed pięcioma różnymi chorobami: błonicą, tężcem, krztuścem, polio i Haemophilus influenzae typu B (Hib); Dziecku należy podać dawkę przypominającą szczepionki Hib (skojarzoną z MenC) między 12. a 13. miesiącem życia; dawki przypominające na błonicę, tężec, krztusiec i polio w wieku przedszkolnym oraz kolejną dawkę przypominającą na tężec, błonicę i polio w wieku 13-18 lat. Jaka jest skuteczność szczepionki DTaP/IPV/Hib? Według badań szczepionka DTaP/IPV/Hib jest bardzo skuteczna w zabezpieczaniu dzieci przed tymi pięcioma chorobami. Należy podać dziecku kolejne dawki tych szczepionek w celu przedłużenia ochrony na kolejnych etapach życia dziecka. Czym jest błonica? Błonica to groźna choroba, która zaczyna się zazwyczaj od bólu gardła i może szybko spowodować problemy z oddychaniem. Może uszkodzić serce i układ nerwowy, a w ciężkich przypadkach może nawet spowodować śmierć. Przed wprowadzeniem szczepionki na błonicę w Wielkiej Brytanii notowano do 70 000 przypadków tej choroby rocznie powodujących do 5000 zgonów. Czym jest tężec? Tężec atakuje układ nerwowy, wywołując skurcze mięśni i problemy z oddychaniem. Może spowodować śmierć. Wywołują go zarazki obecne w glebie i nawozie, które przedostają się do organizmu poprzez otwarte rany i oparzenia. Tężcem nie można się zarazić od innej osoby.
[page 15] Czym jest krztusiec? Krztusiec jest chorobą powodującą długie ataki dławiącego kaszlu, utrudniającego oddychanie. Może on trwać do 10 tygodni. Szczególnie narażone na tę chorobę są dzieci do pierwszego roku życia. W ich przypadku może ona doprowadzić do zgonu. Choroba ta zazwyczaj nie jest już tak groźna u starszych dzieci. Przed wprowadzeniem szczepionki średnia liczba zgłaszanych zachorowań rocznie w Wielkiej Brytanii wynosiła 120 000. W roku poprzedzającym wprowadzenie szczepionki zmarło na tę chorobę 92 dzieci. Czym jest polio? Polio (choroba Heinego-Medina) to wirus, który atakuje układ nerwowy i może spowodować stały paraliż mięśni. Może zaatakować mięśnie klatki piersiowej lub mózg i doprowadzić do śmierci. Przed wprowadzeniem szczepionki w Wielkiej Brytanii notowano nawet 8000 przypadków tej choroby rocznie w okresie epidemicznym. Dzięki skuteczności szczepień przez ostatnie 20 lat nie zanotowano ani jednego przypadku naturalnego zarażenia polio w Wielkiej Brytanii (ostatni przypadek miał miejsce w roku 1984). Czym jest Hib? Hib to infekcja wywołana przez bakterie Haemophilus influenzae typu B. Może spowodować wiele poważnych chorób takich, jak zakażenie krwi (posocznica), zapalenie płuc i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Choroby te mogą doprowadzić do śmierci, jeśli nie rozpocznie się natychmiastowego leczenia. Szczepionka Hib zabezpiecza dziecko tylko przed zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych wywołanym przez bakterie Haemophilus influenzae typu B. Nie chroni przed innymi odmianami tej choroby. Przed wprowadzeniem szczepionki Hib notowano około 800 przypadków tej choroby u małych dzieci rocznie. Od wprowadzenia tej szczepionki odsetek dzieci poniżej piątego roku życia z Hib spadł o 99%. Istnieje kilka odmian zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywoływanych przed bakterie i wirusy (więcej informacji w części dotyczącej zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy na stronie 25).
[page 16] Po podaniu szczepionki DTaP/IPV/Hib U dziecka mogą wystąpić niektóre z opisanych poniżej skutków ubocznych. Zazwyczaj mają one łagodny przebieg: dziecko może być w złym nastroju przez około 48 godzin od wykonania zastrzyku; u dziecka może wystąpić łagodna gorączka (patrz strona 8); w miejscu wykonania zastrzyku może pojawić się mały guzek, który zniknie po jakimś czasie. W przypadku podejrzenia wystąpienia u dziecka innej reakcji alergicznej na szczepionkę należy skonsultować się z pielęgniarką, środowiskowym pracownikiem służby zdrowia lub lekarzem rodzinnym. Podejrzewane skutki uboczne szczepień i leków można również zgłosić w ramach programu żółtej karty (Yellow Card Scheme). Można to zrobić w Internecie, odwiedzając stronę www.yellowcard.gov.uk lub dzwoniąc na bezpłatną infolinię żółtej karty pod numer 0808 100 3352 (od poniedziałku do piątku, w godzinach 10:00-14:00). Szczepionka przeciw pneumokokom (PCV) Dziecku należy podać szczepionkę PCV w wieku dwóch lat i czterech miesięcy. Czym jest zakażenie pneuomokokowe? Zakażenie pneumokokowe to jedna z najczęstszych przyczyn zapalenia opon mózgowordzeniowych. Powoduje również infekcje ucha (zapalenie ucha środkowego), zapalenie płuc i inne groźne choroby. Jaka jest skuteczność szczepionki PCV? Szczepionka zapewnia pewną ochronę przed tymi chorobami, ale nie zabezpiecza przed wszystkimi rodzajami infekcji pneumokokowych i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywołanych przez inne bakterie lub wirusy (zapoznaj się z częścią dotyczącą zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy na stronie 25). Po podaniu szczepionki PCV Najczęściej występującymi działaniami niepożądanymi są bolesność, zaczerwienienie i obrzmienie miejsca wykonania zastrzyku, gorączka, rozdrażnienie, obniżony apetyt i zaburzenia snu (patrz także strona 8).
[page 17] Szczepionka MenC Dziecku należy podać szczepionkę MenC w wieku trzech lat i czterech miesięcy. Ta szczepionka zabezpiecza przed zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicą (zakażeniem krwi) wywołanymi przez bakterie z grupy meningokokowej C. Przed wprowadzeniem szczepionki choroba ta powodowała około 1500 przypadków zachorowań i 150 zgonów rocznie. Szczepionka MenC nie zabezpiecza przed zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych wywoływanych przez inne bakterie lub wirusy (patrz strona 25). Jaka jest skuteczność szczepionki MenC? Od wprowadzenia szczepionki odsetek dzieci poniżej pierwszego roku życia, u których zanotowano zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych grupy C, spadł o około 99%. Aby zapewnić dłuższą ochronę, dziecku należy podać dawkę przypominającą szczepionki MenC w drugim roku życia. Zarówno zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jak i posocznica to bardzo poważne choroby. Na stronie 25 można znaleźć opisy tych chorób, ich objawy oraz sposób postępowania w przypadku ich wystąpienia. Po podaniu szczepionki MenC Po podaniu szczepionki często występuje u dziecka zaczerwienienie, obrzęk lub wrażliwość miejsca wykonania zastrzyku. Niektóre dzieci mogą stać się rozdrażnione, mogą pojawić się u nich zaburzenia snu, wymioty lub brak apetytu. Dawka przypominająca Hib/MenC Konieczne jest podanie dawki przypominającej skojarzonej szczepionki Hib/MenC między 12. a 13. rokiem życia w celu wzmocnienia ochrony przed Haemophilus influenzae typu B (Hib) oraz infekcjami meningokokowymi. Dawka przypominająca zostanie podana w formie pojedynczego zastrzyku jednocześnie ze szczepionką PCV i MMR w celu zabezpieczenia dziecka we wczesnym dzieciństwie.
[page 18] Po podaniu dawki przypominającej szczepionki Hib/MenC Po podaniu szczepionki u niemowląt często występuje zaczerwienienie, obrzmienie i wrażliwość miejsca wykonania zastrzyku. Dziecko może być rozdrażnione, śpiące, stracić apetyt lub mieć niezbyt wysoką gorączkę.
[page 19] Szczepionka MMR MMR to szczepionka chroniąca przed odrą, świnką i różyczką. Dziecko powinno otrzymać pierwszą dawkę szczepionki MMR między 12. a 13. miesiącem życia. Jest to okres, w którym całkowicie znika u dziecka odporność przekazywana przez organizm matki. Szczepionka jest podawana jednocześnie ze szczepionkami Hib/MenC oraz PCV. Kolejna dawka podawana jest dziecku w wieku 3 lat i 4 miesięcy. Szczepionka zawiera osłabione szczepy żywych wirusów odry, świnki i różyczki. Ponieważ wirusy te są osłabione, osoby poddane szczepieniu nie mogą zarazić się chorobami za pośrednictwem szczepionek ani zarazić innych osób. Jaka jest skuteczność szczepionki MMR? Od momentu wprowadzenia szczepionki MMR w Wielkiej Brytanii w 1988 roku niemal wyeliminowano występowanie tych trzech chorób u małych dzieci. Czym jest odra? Odra jest jedną z najbardziej zakaźnych znanych chorób. Wywołuje ją wirus. Niemal u każdej zarażonej osoby pojawia się wysoka gorączka, wysypka i złe samopoczucie. Dziecko chore na odrę musi spędzić przeciętnie około pięciu dni w łóżku i może być nieobecne w szkole przez około dziesięć dni. Dorośli przeważnie chorują dłużej. Nie można przewidzieć, u kogo objawy odry będą poważniejsze. U dzieci chorujących na odrę często występują komplikacje. Najczęściej występującymi komplikacjami są problemy ze słuchem, infekcje klatki piersiowej, biegunka i drgawki. Do rzadszych komplikacji należą zapalenie oraz uszkodzenie mózgu. W bardzo poważnych przypadkach odra może doprowadzić do śmierci. W 1987 roku (na rok przed wprowadzeniem w Wielkiej Brytanii szczepionki MMR) zachorowało na odrę 86 000 dzieci, z których 16 zmarło. Jak się rozprzestrzenia? Kaszel lub kichanie może rozprzestrzenić wirusa na dużym obszarze. Ponieważ jest to choroba bardzo zaraźliwa, ryzyko zarażenia dziecka odrą w przypadku braku szczepienia i kontaktu z osobą chorą jest bardzo wysokie.
[page 20] Czym jest świnka? Świnka wywoływana jest przez wirusa, który może powodować gorączkę, ból głowy oraz bolesność i spuchnięcie węzłów chłonnych na twarzy, szyi i szczęce. W rzadkich wypadkach może spowodować stałą utratę słuchu, wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (zapalenie tkanek otaczających mózg) i ostry stan zapalny mózgu. Zwykle wywołuje bolesne obrzmienie jąder u chłopców i mężczyzn oraz może zaatakować jajniki u dziewczynek. Świnka trwa od 7 do 10 dni. Przed wprowadzeniem szczepionki MMR hospitalizowano z powodu świnki rocznie około 1200 osób. Jak się rozprzestrzenia? Świnka rozprzestrzenia się taką samą drogą jak odra. Jest tak samo zaraźliwa jak grypa. Czym jest różyczka? Różyczka jest również chorobą wirusową. U dzieci ma ona zwykle łagodny przebieg i może przejść niepostrzeżenie. Powoduje krótko trwającą wysypkę, obrzmienie węzłów chłonnych i ból gardła. Różyczka jest poważnym zagrożeniem dla dzieci w łonie matki. Może bardzo poważnie uszkodzić ich wzrok, słuch, serce i mózg. Może również wywołać stan zwany syndromem wrodzonej różyczki (CRS). W ciągu pięciu lat przed wprowadzeniem szczepionki MMR w Wielkiej Brytanii około 43 dzieci rocznie rodziło się z syndromem wrodzonej różyczki. Największe zagrożenie różyczka stwarza dla dzieci w łonie matki przez pierwsze trzy miesiące ciąży. Jeśli kobieta zarazi się różyczką w tym czasie, w 9 na 10 przypadków dziecko urodzi się głuche lub niewidome, z uszkodzonym sercem lub upośledzeniem umysłowym. U kobiet zarażonych różyczką często występują również poronienia. W wielu przypadkach kobiety ciężarne zarażają się różyczką od własnych dzieci lub dzieci ich przyjaciół. Jak się rozprzestrzenia? Różyczka rozprzestrzenia się w taki sam sposób jak odra i świnka. Jest prawie tak samo zakaźna jak grypa.
[page 21] Po podaniu szczepionki MMR Trzy różne wirusy znajdujące się w szczepionce MMR działają w różnym czasie i po przyjęciu pierwszej dawki mogą wywołać następujące skutki uboczne: w 6 do 11 dni po podaniu szczepionki zaczyna działać część szczepionki na odrę. W tym czasie często występuje gorączka. U niektórych dzieci występuje wysypka podobna do tej występującej u osób chorych na odrę. U innych pojawia się utrata apetytu (informacje na temat leczenia gorączki można znaleźć na stronie 9); u mniej więcej jednego dziecka na 1000 po szczepieniu mogą wystąpić drgawki spowodowane gorączką. Określa się je mianem drgawek gorączkowych (patrz strona 12). Niemniej jednak, jeśli niezaszczepione dziecko zarazi się odrą, prawdopodobieństwo wystąpienia drgawek wzrasta pięciokrotnie; w rzadkich przypadkach, około trzech tygodni po szczepieniu, u dziecka mogą wystąpić objawy świnki (gorączka i spuchnięte ślinianki), ponieważ zaczyna działać część szczepionki na świnkę; w bardzo rzadkich przypadkach, sześć tygodni po szczepieniu, u dzieci może pojawić się plamista wysypka podobna do sińców. Jest ona zwykle spowodowana częścią szczepionki zabezpieczającą przed odrą lub różyczką. W przypadku wystąpienia u dziecka takich plamek należy zabrać je do lekarza rodzinnego (GP). Lekarz zbada dziecko i poradzi, jak wyleczyć wysypkę. rzadziej niż u jednego dziecka na milion po szczepieniu może wystąpić zapalenie mózgu, ale praktycznie nie istnieją dowody wskazujące na to, że powoduje je szczepionka. Jednakże u niezaszczepionego dziecka, które zachorowało na odrę, ryzyko wystąpienia zapalenia mózgu wynosi 1 na 1000. Skutki uboczne po podaniu drugiej dawki szczepionki występują jeszcze rzadziej i są zazwyczaj łagodniejsze (patrz również strona 16). Alergia na jaja Szczepionkę MMR można bezpiecznie stosować u dzieci, u których wystąpiły poważne reakcje alergiczne (reakcje anafilaktyczne) na jajka. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy porozmawiać z pielęgniarką, środowiskowym pracownikiem ochrony zdrowia lub lekarzem rodzinnym (GP).
[page 22] Szczepionka przeciw pneumokokom (PCV) Dziecko powinno otrzymać pierwszą dawkę szczepionki PCV między 12 a 13 miesiącem życia w celu zapewnienia długotrwałej ochrony przeciw zakażeniu pneumokokami. Po podaniu dawki przypominającej szczepionki PCV Najczęściej zgłaszanymi skutkami ubocznymi są: ból, zaczerwienienie i obrzmienie miejsca wykonania zastrzyku, gorączka, drażliwość, obniżony apetyt oraz problemy ze snem (patrz również strona 8). Czy podanie dziecku w tym samym czasie szczepionki MMR i PCV nie przeciąży jego układu odpornościowego? Nie. Od urodzenia układ odpornościowy dziecka chroni je przed zarazkami występującymi w jego środowisku. Bez tej ochrony dziecko nie miałoby żadnej możliwości obrony przez tysiącami bakterii i wirusów znajdujących się na skórze, w nosie, w gardle i w jelitach. Ta ochrona działa również na późniejszym etapie życia. Teoretycznie organizm dziecka może zareagować skutecznie na około 10 000 szczepionek w tym samym czasie. Tak więc układ odpornościowy dziecka łatwo może sobie łatwo poradzić z kilkoma szczepionkami podanymi w tym samym czasie.
[page 23] Inne szczepienia Szczepionka BCG - zabezpieczająca przed gruźlicą (TB) Szczepionka BCG nie jest częścią programu szczepień dla wszystkich dzieci. Jest proponowana tym dzieciom, które są bardziej narażone na bliski i przedłużony kontakt z osobą chorą na gruźlicę. Szczepionka jest proponowana w ciągu kilku dni po urodzeniu dziecka. Czym jest gruźlica? Gruźlica to choroba zazwyczaj atakująca płuca. Może również zaatakować inne części organizmu. Większość przypadków jest uleczalna. Gruźlica może spowodować zachorowanie na bardzo poważną postać zapalenia opon mózgowordzeniowych. Po podaniu szczepionki W miejscu wykonania zastrzyku może pojawić się pęcherz lub rana. Zniknie ona po jakimś czasie. Nie należy jej zakrywać. Może pozostawić małą bliznę, co jest normalne. W przypadku wątpliwości lub jeśli występuje podejrzenie zakażenia rany, należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym. Gruźlica występuje rzadko w Wielkiej Brytanii, ale na całym świecie zabija około 1,7 miliona ludzi rocznie. Szczepionka przeciw zapaleniu wątroby typu B Szczepionka przeciw zapaleniu wątroby typu B nie jest częścią programu rutynowych szczepień w dzieciństwie. Jest obecnie podawana niemowlętom, których matki cierpią na zapalenie wątroby typu B, w celu uniknięcia zarażenia dziecka. W celu zapewnienia całkowitej ochrony należy przyjąć pełen cykl szczepionek. Pierwsza dawka podawana jest zaraz po urodzeniu, druga w wieku 1 miesiąca, trzecia w wieku 2 miesięcy, a ostatnia w wieku 12 miesięcy w celu zapewnienia długotrwałej ochrony.
[page 24] Czym jest zapalenie wątroby? Zapalenie wątroby to infekcja wątroby spowodowana wirusem. Szczepionka chroni przed wirusem typu B, ale nie zabezpiecza przed zapaleniem wątroby spowodowanym innymi typami wirusa. Wirus zapalenia wątroby typu B rozprzestrzenia się wraz z zakażoną krwią z organizmu matki do organizmu dziecka. Kobieta ciężarna cierpiąca na zapalenie wątroby typu B lub kobieta, która zaraziła się wirusem podczas ciąży, może zarazić swoje dziecko. Dziecko nie musi być chore zaraz po urodzeniu, ale może stać się nosicielem i może się u niego rozwinąć w przyszłości poważna choroba wątroby. Niektóre osoby nawet nie wiedzą o tym, że są nosicielami wirusa. Kobietom ciężarnym w Wielkiej Brytanii oferuje się test na zapalenie wątroby typu B w ramach opieki przedporodowej. Kobieta cierpiąca na zapalenie wątroby typu B powinna zaszczepić swoje dziecko po urodzeniu w celu zabezpieczenia dziecka przed zarażeniem. Karmienie piersią jest bezpieczne, o ile dziecko otrzyma szczepionkę na czas. Po podaniu szczepionki Skutki uboczne szczepionki przeciw zapaleniu wątroby typu B są na ogół dość łagodne. Może pojawić się zaczerwienienie, ból lub wrażliwość miejsca wykonania zastrzyku. Może to potrwać kilka dni (patrz również strona 16). Aby uzyskać więcej informacji, odwiedź stronę www.immunisation.nhs.uk i wprowadź hasło hepatitis b w polu wyszukiwania.
[page 25] Symptomy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy Pomimo zaszczepienia dziecka w wieku niemowlęcym przeciw haemophilus influenzae (Hib), zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych C oraz niektórym formom bakterii pneumokokowych (powodujących zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicę), szczepionki te nie zabezpieczą dziecka przeciw innym typom zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy. Zarówno zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jak i posocznica (zakażenie krwi) to bardzo poważne choroby. Ważne jest, aby rodzice lub opiekunowie potrafili rozpoznać objawy choroby i wiedzieli, jakie działania należy podjąć w przypadku ich wystąpienia. Wczesne symptomy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy mogą być podobne do objawów grypy (gorączka, wymioty, drażliwość i niepokój). Jednakże osoby chore na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub posocznicę mogą poważnie się rozchorować w ciągu kilku godzin, dlatego dobrze jest znać objawy tych chorób. Czym jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych? Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to infekcja tkanek otaczających mózg. Może je wywołać kilka typów bakterii lub wirusów. Zakażenie bakteriami meningokokowymi może również wywołać takie choroby, jak posocznica, zapalenie osierdzia (zapalenie tkanek otaczających serce) oraz zapalenie stawów (obrzęk stawów). Czym jest posocznica? Posocznica (sepsa) to bardzo poważna choroba, w której dochodzi do zakażenia krwi. Jej objawami są: zimne dłonie i stopy, bladość, wymioty, senność lub trudności w przebudzeniu. Objawy mogą wystąpić szybko. W przypadku podejrzenia posocznicy u siebie, dziecka lub innej osoby należy niezwłocznie uzyskać pomoc. Posocznica może wystąpić wraz z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych lub bez. U niemowląt i małych dzieci mogą wystąpić następujące symptomy zapalenia opon mózgowordzeniowych i posocznicy: silny ból głowy, plamy na skórze, blada lub sinawa skóra; nienaturalny płacz, zawodzenie; drażliwość, niechęć przy dotykaniu;
[page 26] napięte, wypukłe ciemiączko (patrz słowniczek, strona 28); senność i brak reakcji; brak apetytu i wymioty; gorączka, zimne dłonie i stopy; sztywność karku, światłowstręt; drgawki; duszność, przyspieszony lub nietypowy oddech, pochrząkiwanie; blada, niebieskawa sina lub pokryta plamami skóra; zimne dłonie i stopy, ból brzucha, stawów lub mięśni; czerwone lub fioletowe plamy, które nie bledną pod naciskiem (należy przeprowadzić test szklankowy objaśniony na stronie 27). U starszych dzieci, nastolatków i dorosłych mogą wystąpić następujące symptomy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy: sztywność karku; intensywny ból głowy (sam w sobie nie jest powodem szukania pomocy lekarza); światłowstręt; wymioty; gorączka; senność, trudności w przebudzeniu; dezorientacja i drażliwość; drgawki; czerwone lub fioletowe plamy, które nie bledną pod naciskiem (należy przeprowadzić test szklankowy); blada, pokryta plamami skóra; zimne dłonie i stopy, dreszcze, przyspieszony lub nietypowy oddech, ból kończyn, stawów lub mięśni, ból brzucha lub biegunka.
[page 27] Należy pamiętać, że nie u wszystkich osób mogą wystąpić wszystkie opisane wyżej symptomy. W przypadku wystąpienia niektórych opisanych symptomów, szczególnie czerwonych lub fioletowych plam, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem. Jeśli nie można skontaktować się z lekarzem rodzinnym lub w przypadku dalszych wątpliwości po uzyskaniu porady medycznej, należy zaufać przeczuciu i udać się z dzieckiem do ambulatorium w najbliższym szpitalu. Test szklankowy Należy mocno przycisnąć ściankę szklanki do skóry z wysypką, aby sprawdzić, czy plamy znikają lub tracą kolor pod naciskiem. Jeśli plamy nie tracą koloru, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem. Gdzie można uzyskać dodatkowe informacje na temat zapalenia opon mózgowordzeniowych? Fundacja Badań nad Zapaleniem Opon Mózgowo-Rdzeniowych (Meningitis Research Foundation) oraz Fundusz Zapalenia Opon Mózgowo-Rdzeniowych (Meningitis Trust) udzielają informacji na temat tej choroby. Informacje można uzyskać pod bezpłatnym całodobowym numerem infolinii Fundacji Badań nad Zapaleniem Opon Mózgowo-Rdzeniowych: 080 8800 3344 lub na stronie internetowej: www.meningitis.org Informacje można uzyskać pod bezpłatnym całodobowym numerem infolinii Funduszu Zapalenia Opon Mózgowo-Rdzeniowych: 0845 6000 800 lub na stronie internetowej: www.meningitis-trust.org Można również uzyskać poradę od pielęgniarki, środowiskowego pracownika służby zdrowia lub lekarza rodzinnego albo zadzwonić pod numer NHS Direct Wales 0845 4647. Ilustracja zapewniona przez Fundusz Zapalenia Opon Mózgowo-Rdzeniowych.
[page 28] Słowniczek - zawiera wyjaśnienie niektórych terminów związanych ze szczepieniami dziecka. Bezkomórkowa szczepionka przeciw krztuścowi Reakcja anafilaktyczna Bakteria Drgawki Szczepionka dtap/ipv oraz szczepionka DTaP/IPV Zapalenie mózgu Atak drgawkowy Szczepionka przeciw krztuścowi zawierająca tylko części komórek bakterii krztuśca. Nagła i ostra reakcja alergiczna wymagająca natychmiastowej pomocy medycznej. Pojedynczy zarazek. Wiele zarazków nazywamy bakteriami. Zwane również atakiem drgawkowym. To stan, w którym mięśnie gwałtownie kurczą się i rozluźniają, powodując niekontrolowane drgawki i zazwyczaj utratę przytomności. Szczepionki podawane w wieku przedszkolnym zabezpieczające przed czterema chorobami: błonicą, tężcem, krztuścem i polio. Zawierają one bezkomórkową szczepionkę przeciw krztuścowi oraz inaktywowaną szczepionkę przeciw polio. Obrzęk mózgu. Zwany również drgawkami (patrz powyżej).
[page 29] Ciemiączko Szczepionka Hib/MenC Inaktywowana szczepionka przeciw polio (IPV) Szczepionka MenC Neomycyna, polimyksyna i streptomycyna Skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom (PCV 13) Td/IPV Przestrzeń między kośćmi w górnej części czaszki dziecka. Zwykle zamyka się w wieku dwóch lat. Szczepionka skojarzona zabezpieczająca przed infekcjami Haemophilus influenzae typ B oraz zakażeniami meningokokami C. Szczepionka przeciw polio składająca się z zabitych wirusów. Pojedyncza szczepionka zabezpieczająca przed zakażeniami meningokokami C. Antybiotyki wchodzące w skład szczepionek, zapobiegające zanieczyszczeniu bakteriami. Szczepionka zabezpieczająca przed infekcjami wywoływanymi przez 13 typów bakterii pneumokokowych. Szczepionka skojarzona zabezpieczająca przed trzema chorobami tężcowi, błonicy i polio. Zawiera szczepionki na tężec, niską dawkę szczepionki na błonicę oraz inaktywowaną szczepionkę przeciw polio. Podawana jest nastolatkom od 13. roku życia w celu wzmocnienia ich odporności.
[page 30] Program odszkodowania w przypadku niepożądanych odczynów poszczepiennych (VDPS - Vaccine Damage Payment Scheme ) Większość szczepionek podawana jest bez żadnych problemów, jednakże w bardzo rzadkich przypadkach mogą pojawić się trudności. Celem programu odszkodowania w przypadku niepożądanych odczynów poszczepiennych jest pomoc finansowa osobom i rodzinom osób, u których po podaniu szczepionki wystąpiły skutki niepożądane. Program zabezpiecza przed niepożądanymi skutkami wszystkich szczepionek opisanych w niniejszej broszurze oprócz szczepionki na zapalenie wątroby typu B. Uzyskanie odszkodowania uzależnione jest od spełnienia kilku warunków. Aby uzyskać więcej informacji, należy skontaktować się z: Vaccine Damage Payments Unit Department for Work and Pensions Palatine House, Lancaster Road Preston PR1 1HB Telefon: 01772 899944 E-mail: CAU-VDPU@dwp.gsi.gov.uk
[page 31] Gdzie można uzyskać więcej informacji? Można porozmawiać z pielęgniarką, środowiskowym pracownikiem służby zdrowia lub lekarzem rodzinnym (GP) albo zadzwonić pod numer NHS Direct Wales 0845 46 47. Strona internetowa: www.nhs.uk/ Niniejsza broszura dostępna jest na stronie Welsh Government poświęconej szczepieniom: www.wales.gov.uk/immunisation Dodatkowe egzemplarze można zamówić z Welsh Government Publications Centre: pocztą e-mail: assembly-publications@wales.gsi.gov.uk lub telefonicznie: 029 2082 3683 (od poniedziałku do piątku w godzinach: 8:00 17:00). Wszelkie pytania dotyczące niniejszej broszury można kierować na adres: Health Protection Division Welsh Government Cathays Park Cardiff CF10 3NQ Tel.: 029 2080 1232 lub 029 2080 1318
[page 32] Program rutynowych szczepień dziecka Każda szczepionka podawana jest w formie jednego zastrzyku domięśniowego w udo lub górną część ramienia. Wiek szczepienia Dwa miesiące Trzy miesiące Cztery miesiące Choroby, przed którymi szczepionka zabezpiecza błonica, tężec, krztusiec, polio i Haemophilus influenzae typu B (Hib) Zakażenie pneumokokowe błonica, tężec, krztusiec, polio i Haemophilus influenzae typu B (Hib) zapalenie opon mózgowordzeniowych C (grupa meningokokowa C) błonica, tężec, krztusiec, polio i Haemophilus influenzae typu B (Hib) zapalenie opon mózgowordzeniowych C zakażenie pneumokokowe Podawane szczepionki DTaP/IPV/Hib oraz PCV DTaP/IPV/Hib oraz MenC DTaP/IPV/Hib oraz MenC oraz PCV
[page 33] Między 12. a 13. miesiącem życia (w ciągu miesiąca od pierwszych urodzin) Trzy lata i cztery miesiące Dziewczęta w wieku 12-13 lat Haemophilus influenzae typu B (Hib) oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych C Zakażenie pneumokokowe odra, świnka i różyczka błonica, tężec, krztusiec i polio odra, świnka i różyczka rak szyjki macicy wywołany przez wirusa brodawczaka ludzkiego Hib/MenC oraz PCV oraz MMR DTaP/IPV lub dtap/ipv oraz MMR HPV Od 13. roku życia tężec, błonica i polio Td/IPV
[page 34] Szczepienia dodatkowe dla dzieci w grupie podwyższonego ryzyka Wiek szczepienia Po urodzeniu (dzieciom, u których istnieje większe ryzyko kontaktu z gruźlicą). Po urodzeniu, w wieku 1 miesiąca, 2 miesięcy oraz 12 miesięcy (w przypadku niemowląt, których matki są zarażone zapaleniem wątroby typu B). Co rok między wrześniem a listopadem (dzieciom z chorobami przewlekłymi, u których ryzyko zachorowania na grypę jest większe). Od 2. roku życia (dzieciom z chorobami przewlekłymi, u których występuje większe ryzyko wystąpienia choroby pneumokokowej). (rodzeństwu dzieci podatnych na ostrą postać ospy wietrznej). Choroby, przed którymi szczepionka zabezpiecza gruźlica zapalenie wątroby typu B grypa choroba pneumokokowa ospa wietrzna Podawane szczepionki BCG WZW typu B Grypa PPV Varicella (ospa wietrzna)