POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA WIELKIEJ BRYTANII PO ZIMNEJ WOJNIE

POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA WIELKIEJ BRYTANII PO ZIMNEJ WOJNIE

Rodzicom i najbliższym

Uniwersytet Warszawski Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Grzegorz Gogowski POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA WIELKIEJ BRYTANII PO ZIMNEJ WOJNIE Warszawa 2014

Recenzent: Dr hab. Justyna Zając Redaktor prowadzący Jarosław Szczepański Projekt okładki Zakład Graficzny Copyright by Grzegorz Gogowski, Warszawa 2014 Copyright by Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2014 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawcy. ISBN: 978-83-63183-75-2 Arkuszy wydawniczych: 13 Wydawca: Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski ul. Krakowskie Przedmieście 3, 00-927 Warszawa tel./fax +48 22 55 22 952 www.wydawnictwo.wdinp.uw.edu.pl Druk i oprawa: Zakład Graficzny UW. Zam. 814/2014

SPIS TREŚCI Wstęp... 9 Rozdział I Problematyka bezpieczeństwa a polityka brytyjska... 12 1.1. Historia i tradycja a brytyjska polityka bezpieczeństwa... 12 1.2. Pojmowanie bezpieczeństwa w polityce brytyjskiej... 21 1.3. Problematyka bezpieczeństwa a brytyjska scena polityczna... 24 1.4. Konkluzje... 28 Rozdział II Koncepcja brytyjskiej polityki bezpieczeństwa po zimnej wojnie...29 2.1. Dokumenty programowe przyjęte w latach 1989-1997... 30 2.2. Dokumenty programowe przyjęte w okresie rządów Partii Pracy... 32 2.2.1. Strategiczny Przegląd Obrony z 1998 roku... 32 2.2.2. Dokumenty programowe przyjęte w latach 1998-2010... 37 2.3. Dokumenty programowe przyjęte przez rząd konserwatywno-liberalny.. 40 2.3.1. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego z 2010 roku... 41 2.3.2. Strategiczny Przegląd Obrony i Bezpieczeństwa z 2010 roku... 45 2.4. Wyzwania dla kolejnych dokumentów strategicznych brytyjskiej polityki bezpieczeństwa... 51 2.5. Konkluzje... 54 Rozdział III Siły zbrojne Zjednoczonego Królestwa...55 3.1. Charakterystyka ogólna brytyjskich sił zbrojnych... 55 3.2. Siły zbrojne Zjednoczonego Królestwa po zimnej wojnie... 59 3.2.1. Transformacja brytyjskich sił zbrojnych... 59 3.2.2. Wpływ Strategicznego Przeglądu Obrony i Bezpieczeństwa 2010 na brytyjski potencjał militarny... 66 3.3. Przyszłość brytyjskich sił zbrojnych... 72 3.4. Konkluzje... 78 Rozdział IV Brytyjska polityka ekspedycyjna po zimnej wojnie...80 4.1. Przesłanki brytyjskiej aktywności w zakresie działań ekspedycyjnych... 81 4.2. Doktryna Międzynarodowej Wspólnoty... 84 4.3. Ewolucja brytyjskiej polityki ekspedycyjnej po 2007 roku... 88 4.4. Konkluzje... 93 Rozdział V Brytyjska polityka jądrowa po zimnej wojnie...94 5.1. Miejsce broni jądrowej w brytyjskiej polityce bezpieczeństwa... 94 5.2. Brytyjski potencjał jądrowy... 100 5.3. Brytyjska doktryna jądrowa... 103 5.3.1. Minimalne odstraszanie jądrowe... 103 5.3.2. Znaczenie kryterium moskiewskiego... 106 5

5.4 Debata wokół przyszłości broni jądrowej w Wielkiej Brytanii... 108 5.4.1. Opozycja wewnętrzna wobec broni atomowej... 109 5.4.2. Stanowisko głównych partii politycznych wobec przyszłości broni jądrowej... 110 5.4.3. Stanowisko opinii publicznej... 115 5.5. Konkluzje... 118 Rozdział VI Atlantycyzm polityki bezpieczeństwa Zjednoczonego Królestwa... 120 6.1. Rola strategicznego partnerstwa z USA w brytyjskiej polityce bezpieczeństwa... 120 6.1.1. Uwarunkowania partnerstwa brytyjsko-amerykańskiego... 121 6.1.2. Ewolucja partnerstwa brytyjsko-amerykańskiego po zimnej wojnie 125 6.2. Rola NATO w brytyjskiej polityce bezpieczeństwa po zimnej wojnie... 136 6.2.1. Wielka Brytania wobec procesu transformacji NATO... 140 6.2.2. Wielka Brytania a proces rozszerzenia NATO... 145 6.3. Konkluzje... 150 Rozdział VII Europejski wymiar brytyjskiej polityki bezpieczeństwa... 151 7.1. Generalne założenia europejskiej polityki Zjednoczonego Królestwa w dziedzinie bezpieczeństwa... 152 7.2. Wielka Brytania wobec procesu autonomizacji obronnej Europy po zimnej wojnie... 157 7.2.1. Rewitalizacja UZE oraz ustanowienie WPZiB UE... 158 7.2.2. Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony UE... 168 7.2.3. Zwrot Wielkiej Brytanii w kierunku rozwoju współpracy dwustronnej... 180 7.3. Konkluzje... 188 Zakończenie... 189 Bibliografia... 192 6

CONTENT Preface... 9 Chapter I Issue of security in British Politics... 12 1.1. History and tradition in British security policy... 12 1.2. Perception of security issues in British Politic... 21 1.3. Role of Issue of security in British political scene... 24 1.4. Conclusion... 28 Chapter II The British concept of security policy after the Cold War...29 2.1. British security policy document before 1997... 30 2.2. British security policy documents under Labour Governments... 32 2.2.1. Strategic Defence Review 1998... 32 2.2.2. British security policy documents of 1998-2010... 37 2.3. British security policy documents under Coalition government... 40 2.3.1. National Security Strategy 2010... 41 2.3.2. Strategic Defence and Security Review 2010... 45 2.4. Challenges for the future british defence reviews... 51 2.5. Conclusion... 54 Chapter III The armed forces of the United Kingdom...55 3.1. General profile of the british armed forces... 55 3.2. The armed forces of the United Kingdom after the Cold War... 59 3.2.1. Post-Cold War transformation of the british armed forces... 59 3.2.2. Impact of the Strategic Defence and Security Review 2010 on British military capabilities... 66 3.3. Future of the british armed forces... 72 3.4. Conclusion... 78 Chapter IV British expeditionary policy after the Cold War...80 4.1. Reasons for British activity in the field of expeditionary operations... 81 4.2. Doctrine of the International Community... 84 4.3. The evolution of the British expeditionary policy after 2007... 88 4.4. Conclusion... 93 Chapter V British nuclear policy after the Cold War...94 5.1. Role of nuclear weapons in British security policy... 94 5.2. Britain s Nuclear arsenal... 100 5.3. British Nuclear Doctrine... 103 5.3.1. Concept of minimum nuclear deterrence... 103 5.3.2. Role of Moscow criterion... 106 7

5.4 Debate over future future of british nuclear weapons... 108 5.4.1. Domestic opposition to British nuclear deterrent... 109 5.4.2. The position of the main political parties about the future of nuclear weapons... 110 5.4.3. The position of public opinion... 115 5.5. Conclusion... 118 Chapter VI Atlanticism of British security policy... 120 6.1. Role of strategic Anglo-American partnership in british security policy... 120 6.1.1. Determinants of Anglo-American partnership... 121 6.1.2. Evolution of Anglo-American political partnership after the Cold War... 125 6.2. Role of NATO in British security policy after the Cold War... 136 6.2.1. United Kingdom towards the transformation of NATO... 140 6.2.2. United Kingdom towards the enlargement of NATO... 145 6.3. Conclusion... 150 Chapter VII The European dimension of British security policy... 151 7.1. General assumptions of the British european policy in the security area... 152 7.2. United Kingdom towards european defence autonomization after the Cold War... 157 7.2.1. Revitalization of the WEU and the establishment of the EU CFSP... 158 7.2.2. EU Common Security and Defence Policy... 168 7.2.3. British shift towards bilateral cooperation... 180 7.3. Conclusion... 188 Conclusions... 189 Bibliography... 192 8

Wstęp Zakończenie zimnowojennej konfrontacji 1 pomiędzy Wschodem a Zachodem oznaczało nie tylko kres dotychczasowego porządku międzynarodowego, ale także spowodowało fundamentalne zmiany w sferze bezpieczeństwa międzynarodowego. Nowe otoczenie, w którym nie istniała już wszechogarniająca dychotomia USA-ZSRR stało się paradoksalnie jednocześnie mniej niebezpieczne, ale bardziej gwałtowne i nieprzewidywalne. Dotychczasowe koncepcje bezpieczeństwa konstruowane przede wszystkim wokół ryzyka wybuchu międzyblokowego konfliktu militarnego stały się nieaktualne, dlatego też państwa europejskie musiały na nowo zdefiniować swoje interesy bezpieczeństwa tak w skali narodowej jak i międzynarodowej. Jednym z czołowych przedstawicieli Bloku Zachodniego była Wielka Brytania pełniąca rolę najbliższego sojusznika Stanów Zjednoczonych, które po zwycięstwie w zimnowojennej konfrontacji staly się jedynym światowym supermocarstwem oraz niekwestionowanym liderem społeczności międzynarodowej. Strategiczne partnerstwo z USA, dostęp do broni jądrowej oraz status stałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ stały się czynnikami, które wciąż zapewniały przynależność Zjednoczonego Królestwa do grupy najpotężniejszych państw na świecie, niezależnie od stale postępującego osłabiania jej mocarstwowej pozycji. Zakończenie zimnowojennej konfrontacji spowodowało, że Wielka Brytania stanęła przed nowymi dylematami oraz koniecznością ponownego określenia parametrów ograniczających własne działania polityczne. Zdecydowanie najpoważniejszym spośród wszystkich wyzwań była adaptacja narodowej polityki bezpieczeństwa do wysokiego tempa oraz nieprzewidywalności zmian zachodzących w pozimnowojennym środowisku międzynarodowym. Podstawowym celem badawczym stawianym przed niniejszą monografią będzie przeprowadzenie analizy najważniejszych wymiarów brytyjskiej polityki bezpieczeństwa po zakończeniu zimnej wojny. Punkt ciężkości rozważań zostanie położony na wskazanie oraz dokonanie oceny najważniejszych tendencji w procesie ewolucji brytyjskiej polityki bezpieczeństwa. Badania zostaną skoncentrowane na procesie rozwoju brytyjskiej polityki bezpieczeństwa, a wydarzenia zachodzące w otoczeniu międzynarodowym Zjednoczonego Królestwa spełnią jedynie funkcję ram dla głównego toku badań. 1 Za umowną datę zakończenia zimnej wojny, która będzie stanowiła cezurę początkową dla rozważań podjętych w niniejszej pracy, autor uznaje rok 1989. 9

Osiągnięciu wspomnianego celu podporządkowana została struktura niniejszej monografii, na którą składa się siedem rozdziałów. Preludium dla właściwych rozważań stanowi rozdział pierwszy, w którym przedstawiono czynniki kształtujące sposób myślenia Brytyjczyków o problematyce bezpieczeństwa, a także omówiono rolę jaką zajmuje ona w brytyjskiej rzeczywistości politycznej. W rozdziale drugim znajduje się analiza zapisów dokumentów programowych brytyjskiej polityki bezpieczeństwa przyjętych po 1989 roku, koncentrując się w największym stopniu na przeglądach obronnych z 1998 oraz 2010 roku. Kolejne pięć rozdziałów monografii zawiera analizę najważniejszych wymiarów brytyjskiej polityki bezpieczeństwa po zimnej wojnie. Rozważania podjęte w rozdziale trzeim dotyczą zagadnień pozimnowojennej transformacji brytyjskich sił zbrojnych oraz potencjału militarnego Zjednoczonego Królestwa po decyzjach przewidzianych w Strategicznym Przeglądzie Obrony i Bezpieczeństwa z 2010 roku. Rozdział czwarty poświęcony jest analizie ewolucji brytyjskiego podejścia do podejmowania działań militarnych poza granicami własnego kraju, przy szczególnym nacisku położonym na omówienie założeń Doktryny Międzynarodowej Wspólnoty oraz wykazanie jej implikacji dla obecnego kształtu polityki ekspedycyjnej Zjednoczonego Królestwa. Rozdział piąty stanowi próbę zarysowania podstawowych parametrów określających podejście Wielkiej Brytanii do problematyki broni jądrowej po zakończeniu zimnej wojny. W rozdziale szóstym szczegółowej analizie poddano atlantycyzm brytyjskiej polityki bezpieczeństwa koncentrując się na roli jaką po zakończeniu zimnej wojny Brytyjczycy przyznają strategicznemu partnerstwu z USA oraz NATO. Ostatni rozdział monografii poświęcono natomiast zrekonstruowaniu ewolucji brytyjskiego stanowiska wobec procesu autonomizacji obronnej Starego Kontynentu po 1989 roku. W trakcie prowadzenia badań, autor korzystał z szerokiej podstawy źródłowej, w której zdecydowaną większość stanowiły publikacje opracowane przez autorów brytyjskich. Szczególnie przydatne okazały się artykuły publikowane w brytyjskich periodykach naukowych, spośród których na specjalne podkreślenie zasługuje dwumiesięcznik International Affairs, wydawany przez Królewski Instytut Spraw Międzynarodowych (Chatham House). Niezwykle użyteczne były także raporty i analizy przygotowane przez wybitnych znawców problematyki bezpieczeństwa z Royal United Services Institute (RUSI). Spośród publikacji polskojęzycznych wyjątkową wartość dla niniejszej monografii miały natomiast prace wybitnych znawców problematyki brytanicznej: Franciszka Gołembskiego oraz Krzysztofa Jaźwińskiego. W generalnej ocenie, należy jednak podkreślić, że problematyka polityki bezpieczeństwa Zjednoczonego Królestwa była stosunkowo rzadko poruszana przez polskich badaczy stosunków międzynarodowych, którzy znacznie 10

częściej podejmowali rozważania związane z innymi wymiarami brytyjskiej polityki. Na polskim gruncie wydawniczym nie powstała również jak dotąd samodzielna publikacja poświęcona całościowej analizie polityki bezpieczeństwa Wielkiej Brytanii po zakończeniu zimnej wojny. Niniejsza monografia stanowi swoiste zwieńczenie kilkuletniego okresu zainteresowania badawczego autora tematyką obronności Zjednoczonego Królestwa, którego początki sięgają jeszcze studiów magisterskich. Mając świadomość pewnych niedostatków oraz ograniczeń niniejszego opracowania, autor wyraża nadzieję, że chociaż w pewnym stopniu umożliwi ona wypełnienie wspomnianej luki istniejącej dotychczas w polskojęzycznej literaturze przedmiotu. Grzegorz Gogowski 11