Ochrona konkurencji i konsumentów a rynek funduszy inwestycyjnych bieżące problemy i planowane zmiany Artur Zapała Dariusz Aziewicz Kancelaria SPCG 2
Działalność funduszy inwestycyjnych a ochrona konsumentów Zasadniczym aspektem dotykającym rynku funduszy inwestycyjnych ze strony nadzoru Prezesa UOKiK jest zakaz stosowania niedozwolonych postanowień wzorców umów, w tym w szczególności wzorców umów dotyczących indywidualnego konta emerytalnego (5 decyzji Prezesa UOKiK wydanych w roku 2012) 3
Aspekty konsumenckie Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, z dnia 28 marca 2014 roku wspólna inicjatywa Ministra Finansów, Ministra Sprawiedliwości oraz Prezesa UOKiK Ze względu na skomplikowany charakter produktów oferowanych na rynku finansowym konsumenci są szczególnie narażeni na nieuczciwe praktyki przedsiębiorców polegające zwłaszcza na niedostosowaniu metod sprzedaży do klientów oraz niedostarczaniu im właściwych informacji 4
Najważniejsza propozycje nowych rozwiązań prawnych: nowe postaci praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów - zabronione oferowanie konsumentom usług finansowych, nie odpowiadającym ich potrzebom możliwość wydawania przez Prezesa UOKiK tzw. decyzji tymczasowych - które jeszcze w toku postępowania w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów zobowiązywałyby przedsiębiorcę do zaniechania określonych działań w celu zapobieżenia uprawdopodobnionym zagrożeniom wprowadzenie instytucji tajemniczego klienta - pozwalającej na uzyskanie dowodów w postępowaniu w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów nowy model kontroli postanowień wzorców umów 5
Nowe postaci praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów Mis-selling Oferowanie konsumentom usług finansowych, które nie odpowiadają potrzebom tych konsumentów ustalonym z uwzględnieniem cech tych konsumentów, w szczególności wieku, stanu zdrowia, doświadczenia i wiedzy dotyczących usługi finansowej lub sytuacji materialnej lub oferowanie tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru 6
Możliwość wydawania przez Prezesa UOKiK tzw. decyzji tymczasowych Jeżeli w toku postępowania ( ) zostanie uprawdopodobnione, że dalsze stosowanie zarzucanej praktyki może spowodować poważne i trudne do usunięcia zagrożenia dla zbiorowych interesów konsumentów, Prezes Urzędu przed zakończeniem postępowania ( ) może, w drodze decyzji, zobowiązać przedsiębiorcę, któremu zarzucane jest stosowanie praktyki, do zaniechania określonych działań w celu zapobieżenia tym zagrożeniom Stronie nie przysługuje prawo wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań Wniesienie odwołania od decyzji tymczasowej nie wstrzymuje jej wykonania Prezes UOKiK określi w decyzji czas jej obowiązywania nie dłuższy niż do wydania decyzji kończącej postępowanie w sprawie Prezes UOKiK będzie miał uprawnienie do przedłużenia czasu obowiązywania decyzji tymczasowej 7
Wprowadzenie instytucji tajemniczego klienta W celu uzyskania informacji mogących stanowić dowód w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów kontrolujący ma prawo do podjęcia czynności zmierzających do zakupu towaru Instytucja nie ma na celu nabycia usługi, ale skontrolowanie sposobu jej oferowania Projekt ustawy przewiduje wprowadzenie uprawnienia do utrwalania czynności przy pomocy urządzeń rejestrujących obraz lub dźwięk bez informowania kontrolowanego 8
Pozostałe propozycje zmian Możliwość bezpłatnego publikowania przez Prezesa UOKiK ostrzeżeń i komunikatów w publicznym radiu i telewizji Możliwość wystąpienia do przedsiębiorcy o przedstawienie stanowiska w sprawie (przed i bez wszczynania postępowania) Możliwość przeprowadzenia przeszukania u przedsiębiorcy Wydłużenie okresu przedawnienia w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów z 1 roku do 3 lat Ograniczenie tajemnicy bankowej (przekazanie informacji na żądanie Prezesa UOKiK) Związanie sądu cywilnego ustaleniami prawomocnej decyzji Prezesa UOKiK 9
Niedozwolone postanowienia umowne I Powierzenie Prezesowi UOKiK kontroli nad klauzulami stosowanymi we wzorcach umów zawieranych z konsumentami Charakter administracyjny wraz z odwołaniem do Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Sądy cywilne nadal będą rozpatrywały powództwa konsumentów Okres przedawnienia 3 lata od końca roku w którym zaprzestano stosowania praktyki 10
Niedozwolone postanowienia umowne II Cele: uproszczenie procedur rezygnacja z prowadzenia rejestru klauzul niedozwolonych (rejestr decyzji) orzeczenie Prezesa UOKiK wydawane zawsze z uzasadnieniem eliminacja pozwów organizacji pseudokonsumenckich składanych wyłącznie w celach zarobkowych 11
Niedozwolone postanowienia umowne III Decyzje Prezesa UOKiK uznające stosowane we wzorcach umów postanowienia za niedozwolone będą mieć skutek w stosunku do przedsiębiorcy oraz wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie kwestionowanego wzorca Możliwość nałożenia kary pieniężnej w wysokości nie większej niż 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym wydanie decyzji Możliwość wydania decyzji zobowiązaniowej Możliwość określenia przez Prezesa UOKiK środków usunięcia trwających skutków naruszenia: poinformowanie konsumentów złożenie oświadczenia o treści i formie określonej w decyzji zwrot korzyści Możliwość nakazania publikacji decyzji w określonej formie, na koszt przedsiębiorcy 12
Niedozwolone postanowienia umowne IV Wszczęcie postępowania: z urzędu (np. Prezes UOKiK po otrzymaniu informacji od konsumentów) na wniosek: organizacji pozarządowej, do której zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów, zagranicznej organizacji uprawnionej w państwach Unii do wszczęcia postępowania o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone 13
Reklama na rynku usług finansowych Każdy konsument ma prawo do rzetelnej, pełnej i jasnej informacji o produkcie lub usłudze finansowej, aby móc porównać oferty na rynku i podjąć optymalną dla siebie decyzję Asymetria informacji jest niekorzystna dla konsumentów, z powodu oferowania skomplikowanych produktów kredytowych, ubezpieczeniowych czy inwestycyjnych zrozumiałe czytelne jednoznaczne zbyt mała czcionka i krótki czas wyświetlania informacji o rzeczywistych kosztach brak informacji o tym, że promocje dotyczą wybranych klientów oraz sugestie, że oferowany produkt to wyjątkowa okazja na rynku 14
Kontrola koncentracji przedsiębiorców a działalność akwizycyjna TFI Kumulatywne przesłanki obligatoryjnego zgłoszenia zamiaru koncentracji Prezesowi UOKiK: spełnienie progów obrotowych» łączny światowy obrót uczestników koncentracji 1 000 000 000 euro, lub» łączny obrót uczestników koncentracji na terytorium RP 50 000 000 euro transakcja zakwalifikowana jako koncentracja w rozumieniu przepisów uokik:» połączenie samodzielnych przedsiębiorców» przejęcie kontroli» utworzenie wspólnego przedsiębiorcy» nabycie części mienia innego przedsiębiorcy 15
Kontrola koncentracji przedsiębiorców a działalność akwizycyjna TFI Zgodnie z utrwaloną praktyką decyzyjną Prezesa UOKiK zarówno Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych, jak i fundusz inwestycyjny są przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Obrót funduszu inwestycyjnego: wartość aktywów netto ustalona na koniec roku poprzedzającego zgłoszenie zamiaru koncentracji przedsiębiorców 16
Kontrola koncentracji przedsiębiorców a działalność akwizycyjna TFI Dotyczy w szczególności przejęcia przez Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych kontroli nad funduszami inwestycyjnymi Zwiększona aktywność akwizycyjna TFI podlegająca uprzedniemu nadzorowi Prezesa UOKiK w ostatnich latach: 6 decyzji Prezesa UOKiK w latach 2009-2012 4 decyzje Prezesa UOKiK w roku 2013 8 decyzji Prezesa UOKiK w roku 2014 dotychczas 5 decyzji Prezesa UOKiK w roku 2015 (dane: www.uokik.gov.pl) 17
Kontrola koncentracji przedsiębiorców a działalność akwizycyjna TFI Kontrola (katalog otwarty): Wszelkie formy bezpośredniego lub pośredniego uzyskania przez przedsiębiorcę uprawnień które osobno albo łącznie, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiają wywieranie decydującego wpływu na innego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców ( ) np.: dysponowanie większością głosów na zgromadzeniach uprawnienie do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu członkowie zarządu lub rady nadzorczej stanowią więcej niż połowę członków zarządu innego przedsiębiorcy prawo do całego lub części mienia umowa o zarządzanie lub o przekazywanie zysku 18
Kontrola koncentracji przedsiębiorców a działalność akwizycyjna TFI Nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z 18 stycznia 2015 roku Wprowadzenie dwufazowej procedury oceny zamierzonych koncentracji przedsiębiorców powoduje, że sprawne uzyskanie zgody na dokonanie koncentracji, której uczestnikami są Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych powinno trwać ok. 1 miesiąca 19
Dziękujemy za uwagę Artur Zapała, Partner, a.zapala@spcg.pl Dariusz Aziewicz, Junior Associate, d.aziewicz@spcg.pl 20