Załącznik nr 1 do uchwały nr XXVI/175/209 Z dnia 20 listopada 2009 roku GMINNY PROGRAM POMOCY RODZINIE W GMINIE KOSZYCE NA LATA 2009-2013 I. Zmiany w strukturze rodziny 1. Sytuacja rodzin w Polsce, ogólny zarys. 2. Podjęcie działania w ramach tworzenia gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną na lata 2009-2013. 3. Bezrobocie. 4. Bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego. II. Pomoc na rzecz rodziny z problemami opiekuńczo wychowawczymi lub sieroctwa. 1. Cel strategiczny. 2. Podsumowanie. 1
I. Zmiany w strukturze rodziny. 1. Sytuacja rodzin w Polsce, ogólny zarys. NajwaŜniejszą wartością Ŝycia społecznego i główną instytucją w Polsce jest tradycja rodzinna. Niemal wszystkie dzieci wychowują się w rodzinach, poza rodziną naturalną pozostaje około 1% dzieci 99 tys. dzieci. W rodzinach tworzonych przez małŝeństwa Ŝyje 83 % dzieci, a w rodzinach tworzonych przez związki partnerskie 1,6%. Zmiany w strukturze rodzin polskich są zbieŝne z tendencjami występującymi w krajach Europy Zachodniej. Rodziny z jednym dzieckiem stanowią 46,9% ogółu, z dwojgiem dzieci 36,2%, o rodziny wielodzietne (mające troje i więcej dzieci) 16,9 %.Odsetek rodzin wielodzietnych na wsi jest dwukrotnie wyŝszy, stanowi 25,3 %, natomiast w miastach 11,8 %. Rodziny niepełne Przyrost rodzin niepełnych w ostatnich latach jest bardzo dynamiczny. Statystyki donoszą, Ŝe co roku przybywa około 100 tys. rodzin niepełnych. W Polsce w 2007 roku w rodzinach niepełnych było 1 200 tys. osób dorosłych, a wychowuje się w nich około 2 mln dzieci (ponad 1 mln stanowiły samotne matki, a około 120 tys. samotni ojcowie). W roku 2002 było ich 1 125 tys. z dziećmi do 24 roku Ŝycia na utrzymaniu stanowiły 19,4 % ogółu rodzin. W roku 1988 było ich 901 tys., co stanowi 14 % wszystkich rodzin z dziećmi na utrzymaniu do 24 roku Ŝycia. Od 1988r. liczba niepełnych wzrosła ok. 150 tys. w mieście, a o 74 tys. na wsi. Rodziny niepełne stanowią przede wszystkim samotne matki 90,6 %. Wielodzietne rodziny niepełne stanowią 10% wszystkich rodzin w naszym kraju. Dzieci wychowujące się w rodzinach niepełnych to najczęściej dzieci w wieku 7-14 lat (36%), w wieku 18-24 lat (21,7%), dzieci w wieku 0-2 lata (13,1%), w wieku 3-6 lat (16%). Rodziny wielodzietne Rodziny wielodzietne w 2007 roku stanowiły 17 % ogółu wszystkich rodzin w Polsce, ale wszystkich dzieci do 24 lat, to dzieci z rodzin wielodzietnych. 2
W roku 2002 było 1 024 tys. rodzin z trojgiem i większą ilością dzieci. Rodzin wielodzietnych tz. z trojgiem i więcej dzieci jest więcej na wsi. W/w rodziny stanowią na wsi 65,7% ogółu rodzin wielodzietnych. Poziom wykształcenia małŝonków (rodziców) w rodzinach wielodzietnych jest na ogół niŝszy w rodzinach wielodzietnych niŝ z małą ilością dzieci. Ubóstwo dotyczy przede wszystkim rodzin z dziećmi. W roku 2002 poniŝej poziomu minimum egzystencji Ŝyło z 1 dzieckiem 4,6 % rodzin, z dwójką dzieci 8,6%, z trojgiem 17,4%, z czworgiem i więcej 37,1%. Rodziny wielodzietne stanowią grupę najbardziej zagroŝonych ubóstwem. Ubóstwo dzieci jest następstwem braku dochodów z pracy rodziców, spowodowanego bezrobociem lub biernością zawodową. W roku 2002 poniŝej minimum egzystencji Ŝyło 47% rodzin z dziećmi do lat 14, w których Ŝadne z rodziców nie pracowało. Jednak zatrudnienie jednego z rodziców, takŝe nie stanowi jeszcze ochrony przed ubóstwem. Rodziny z dziećmi do lat 14, w których pracował tylko ojciec, to w 17,9% właśnie te, które nie osiągały dochodu na poziomie minimum egzystencji. Na syndrom głębokiego ubóstwa w Polsce składa się długookresowe bezrobocie połączone z niskim poziomem wykształcenia głowy gospodarstwa domowego, z wielodzietnością oraz faktem zamieszkania w małych ośrodkach miejskich i na wsi. 2. Podjęcie działania w ramach tworzenia gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną na lata 2009-2013 Opieka nad rodziną, dziećmi i młodzieŝą. Rodzina stanowi integralny i niezmiennie waŝny element kaŝdego społeczeństwa. Zmieniające się warunki społeczno ekonomiczne wywierają wpływ na zmianę jej funkcjonowania i dominujące w niej wartości. Rodzina spełnia waŝne funkcje, szczególnie w socjalizacji jej członków oraz ich przygotowania do Ŝycia. MoŜemy zatem przyjąć, Ŝe część rodzin staje się ofiarami negatywnych zjawisk społecznych i ekonomicznych. Jeśli funkcjonowanie rodzin pogarsza się, odbija się to ujemnie na funkcjonowaniu i losach zarówno poszczególnych rodzin jak i całego społeczeństwa. Dlatego w interesie poszczególnych ludzi i społeczeństw jest dobra kondycja rodzin. System wsparcia dla rodzin ma na celu całościowe objęcie pomocą rodzin i doprowadzenie w miarę moŝliwości do odzyskania lub wzmacniania ich samodzielności Ŝyciowej. Wsparcie dla rodzin stanowią zarówno świadczenia finansowe jak równieŝ placówki wspomagające rodzinę. Szczególną formą 3
pomocy obejmowane będą dzieci, które najboleśniej odczuwają skutki kryzysu rodzinnego. Wsparcie rodzin, dzieci i młodzieŝy będzie się odbywało poprzez pomoc finansową w formie dotacji dla ośrodka pomocy społecznej w ramach środków finansowych przeznaczonych w budŝecie gminy Koszyce na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej: - pomoc finansowa na organizowanie letniego i zimowego wypoczynku dla dzieci i młodzieŝy z rodzin dysfunkcyjnych w ramach środków na przeciwdziałanie alkoholizmowi (uzaleŝnionym), - zabezpieczenie posiłków dzieciom i młodzieŝy w szkołach w ramach środków finansowych Ośrodka Pomocy Społecznej, - otwarcie i wsparcie na terenie gminy punktu wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieŝy, którego celem jest przezwycięŝenie problemów emocjonalnych dziecka, w ramach środków na przeciwdziałanie uzaleŝnieniom. 3. Bezrobocie. Głębokość zmian w rodzinach spowodowana bezrobociem zaleŝy w dłuŝej mierze od struktury rodziny, statusy społecznego, stanu materialnego, kondycji zdrowia rodziny oraz środowiska lokalnego. Bezrobocie rodziców dla dzieci i młodzieŝy często oznacza zmianę planów dalszego wykształcenia, zahamowanie rozwijania ich uzdolnień w drodze dalszej nauki czy zajęć dodatkowych. Odczuwanie przez dzieci własnej sytuacji jako gorszej często prowadzi do stopniowej izolacji środowiskowej co jest dotkliwym ograniczeniem naturalnym potrzeb związanych z rozwojem intelektualnym i społecznym. ZwęŜenie się kręgu wspólnych zainteresowań rówieśniczych, dzieci przestają być zapraszane do wspólnej nauki i zabawy. Zdarza się takŝe, Ŝe jednocześnie z odrzuceniem przez rówieśników, z powodu trudnej sytuacji materialnej rodziny, dzieci popadają w sytuacje konfliktowe w szkole z wychowawcami i nauczycielami. Odbija się to bardzo silnie na podstawach dzieci i młodzieŝy, na ich zachowaniu oraz wartościowaniu zjawisk i osób. Skutkiem bezrobocia w rodzinach jest takŝe osłabienie autorytetu rodziców. Racjonalne planowanie Ŝycia rodzinnego moŝe odbywać się jedynie przy załoŝeniu wydolności finansowej rodziny, w pokrywaniu wydatków na cele konsumpcyjne i usługowe oraz poczucie stabilności dochodów. 4. Bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego. 4
Znaczącą część klientów GOPS stanowią rodziny z trudnościami opiekuńczo wychowawczymi. Najczęściej niezaradność rodziny w opiece i wychowaniu własnych dzieci łączy się z innymi dysfunkcjami takimi jak: uzaleŝnienie od alkoholu, przemoc domowa, bezrobocie. Problemy rodzinne i wychowawcze w środowisku rodzinnym i szkolnym ujawniają się w postaci: zachowań buntowniczych, łamaniem norm moralnych, agresją, łamaniem obyczajów. II. Pomoc na rzecz rodzin z problemami opiekuńczo wychowawczymi lub sieroctwa Rodziny z trudnościami opiekuńczo wychowawczymi są podstawą do udzielenia pomocy społecznej przede wszystkim ze względu na prawidłową ochronę i rozwój Ŝyjących w niej dzieci. To niekorzystne zjawisko określone jest w pomocy społecznej jako bezradność opiekuńczo wychowawcza. W roku 2008 z powodu bezradności otrzymało pomoc 15 rodzin. Najczęściej niezaradność rodziny w wypełnieniu swoich funkcji w tym najistotniejszego wychowania i opieki własnych dzieci, jest spowodowana zjawiskami jak: - zaburzenia równowagi systemu rodzinnego w sytuacjach kryzysowych (bezrobocie, samotne wychowywanie dzieci), - alkoholizm w rodzinie - nieprzystosowanie społeczne dzieci (konflikty w rodzinie, łamanie przez dzieci i młodzieŝ norm społecznych, obyczajów i wartości). Na środowisko rodzinne składa się: struktura rodziny, warunki materialne i zdrowotne, stopień wykształcenia rodziców, ogólna struktura środowiska, atmosfera wychowawcza w domu. W wielu sytuacjach dzieci i młodzieŝ pozostawiane są same sobie, większość czasu spędzają wśród rówieśników na podwórku, u tych dzieci częściej pojawiają się problemy szkolne i występują częściej konflikty z prawem. Problemy opiekuńczo wychowawcze, przemoc w rodzinie, konflikty międzypokoleniowe wielokrotnie są przyczyną umieszczania dzieci i młodzieŝy w placówkach opiekuńczo wychowawczych, resocjalizacyjnych, w domach dziecka. Dzieci i młodzieŝ trafiają do placówek opiekuńczo wychowawczych równieŝ z powodu tragedii Ŝyciowych, np. śmierci obojga rodziców. Dzieci dotknięte sieroctwem potrzebują pomocy psychologa. Często utrata rodziców powoduje skutki nieodwracalne, naleŝy zatem zwracać uwagę na psychikę tych dzieci i udzielać im szeroko rozumianej pomocy. 5
1. Cel strategiczny 1. Celem strategicznym podejmowanych działań pomocy społecznej w rodzinach, które mają problemy z powodu bezradności jest kompleksowe otoczenie opieką wszystkich jej członków i przywrócenie lub ukształtowanie pozytywnych zasad funkcjonowania tej podstawowej komórki społecznej. 2. Celem pomocy dzieciom, które wychowują się poza własną rodziną jest doskonalenie systemu opieki, aby ich proces wychowawczy nie odbiegał od przyjętych norm i prawidłowo przygotowywał ich do samodzielnego Ŝycia. ADRESACI POMOCY Rodziny, w których występuje jedno zjawisko powodujące bezradność PODSTAWOWE KIERUNKI DZIAŁAŃ 1.Kompleksowa i profesjonalna pomoc w rozwiązywaniu problemów występujących w rodzinach: - telefon zaufania dla osób, które w rodzinie potrzebują pomocy, - umoŝliwienie osobom potrzebującym pomocy udzielanej przez konsultantów: pedagogów, psychologów, pracowników socjalnych 2. Zorganizowanie wsparcia dla ofiar przemocy, współudział w prowadzeniu punktu wsparcia dla dzieci i młodzieŝy - stworzenie w gminie moŝliwości schronienia dla kobiet i dzieci, w rodzinach, w których występuje przemoc, na okresy krótkotrwałe - pomoc finansowa lub rzeczowa dla dzieci min. gorący posiłek, zakup odzieŝy, stypendia 3. Działanie z zakresu budowania sieci współpracy z instytucjami i organizacjami pozarządowymi: Centrum Profilaktyki i REALIZATORZY GOPS konsultanci GOPS UG GOPS UG 6
Rodzina w której dziecko przebywa w placówce opiekuńczo wychowaw czej Rodziny zastępcze w których umieszczono dzieci Terapii UzaleŜnień, Ośrodek Interwencji Kryzysowej, Dom Samotnej Matki, Caritas 1. Rozeznanie na bieŝąco sytuacji dzieci w rodzinach i sygnalizowanie potrzeb podejmowania działań GOPS-PCPR 2. Kierowanie spraw o pozbawienie praw rodzicielskich GOPS, Sąd Rodzinny 3. Praca z rodziną biologiczną przygotowująca do powrotu dziecka z placówki opiekuńczo wychowawczej GOPS-PCPR, w sytuacjach gdy rodzina była przyczyną odebrania czasowego dziecka 1. Współpraca z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Proszowicach, w zakresie rodzin zastępczych na terenie Gminy Koszyce 2. Zaznajamianie się z pracą z rodzinami zastępczymi GOPS-PCPR 3. Sygnalizowanie wszelkich nieprawidłowości w rodzinach zastępczych do PCPR GOPS-PCPR GOPS, Sąd Rodzinny GOPS-PCPR GOPS-PCPR 2. Podsumowanie Do okoliczności, które skłaniają do podjęcia działań opiekuńczo ratowniczych wobec dzieci naleŝą: śmierć rodziców, przewlekłe choroby uniemoŝliwiające rodzicom sprawowanie opieki, wynikające z problemów niewydolności wychowawczych: - rodziny o niski poziomie społeczno moralnym, ubogich, patologicznych (np. alkoholizm), przebywanie rodziców w zakładzie karnym W roku 2008 z pomocy GOPS skorzystało 351 rodzin, doŝywianiem objętych było 126 dzieci. 7