Plan usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032

Plan usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032 Opracowano na zlecenie Urzędu Miasta Opola WGS84 Polska Sp. z o.o. ul. Białostocka 22 lok. 30 03-741 Warszawa www.wgs84.pl Opole, wrzesień 2010 1

Spis treści 1. Wstęp... 4 1.1. Cel i zadania Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032... 5 1.2. Ogólna charakterystyka miasta Opola... 10 1.3. Azbest i jego właściwości... 11 1.4. Szkodliwy wpływ azbestu na zdrowie człowieka... 13 2. Prawne aspekty użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest... 16 3. Inwentaryzacja wyrobów azbestowo-cementowych na terenie miasta Opola... 24 3.1. Metodologia przeprowadzenia inwentaryzacji... 25 3.2. Ilość wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Opola... 28 3.2.1. Płyty azbestowo-cementowe stanowiące pokrycia dachów... 28 3.2.2. Rury azbestowo-cementowe... 28 3.2.3. Płyty azbestowo-cementowe w elewacjach budynków na terenie miasta... 30 3.2.4. Zbiorcze zestawienie ilości wyrobów azbestowo-cementowych na terenie miasta Opola... 31 3.3. Analiza wyników inwentaryzacji wyrobów azbestowych na terenie miasta Opola z wykorzystaniem narzędzi geoinformatycznych... 32 3.3.1. Struktura rozmieszczenia wyrobów azbestowo-cementowych... 34 3.3.2. Wyniki inwentaryzacji w podziale na typ własności... 43 3.3.3. Stan wyrobów azbestowych... 43 3.3.4. Obiekty użyteczności publicznej... 48 3.4. Mapa rozmieszczenia wyrobów zawierających azbest... 52 4. Postępowanie z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest... 54 4.1. Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców... 54 4.2. Działania informacyjno-edukacyjne wśród mieszkańców miasta... 54 4.3. Procedury dotyczące postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest... 55 4.4. Usuwanie wyrobów zawierających azbest... 56 4.5. Unieszkodliwianie odpadów azbestowych... 57 5. Harmonogram realizacji Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032... 58 6. Szacunek nakładów finansowych na realizację Planu... 59 6.1. Całkowite koszty realizacji Planu... 64 6.2. Źródła finansowania realizacji Planu... 65 6.2.1. Alokacja środków finansowych z budżetu miasta... 66 6.2.2. Możliwości pozyskania środków finansowych na działania związane z usuwaniem azbestu... 66 6.2.2.1. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu... 66 6.2.2.2. Instrumenty oferowane przez BOŚ we współpracy z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu... 68 6.2.2.3. Bank Gospodarki Żywnościowej S.A.... 69 Opole, wrzesień 2010 2

7. Monitoring procesu realizacji Planu... 70 8. Podsumowanie... 72 9. Bibliografia... 74 10. Zestawienie załączników... 76 Opole, wrzesień 2010 3

1. Wstęp Opracowanie niniejszego dokumentu związane jest z realizacją zapisów zawartych w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, przyjętym przez Radę Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej uchwałą nr 122/2009 z dnia 14 lipca 2009 roku (zmienionej uchwałą nr 39/2010 z 15 marca 2010 r.), utrzymującym cele Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, jakimi jest: 1. usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, 2. minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju, 3. likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Na poziomie lokalnym zadania wynikające z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 powinny być realizowane m.in. przez samorząd gminny, do zadań którego w szczególności należy przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. Plan usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032 składa się z ośmiu rozdziałów: 1 Wstęp, w którym omówione zostały cele i zadania Planu, dokonano krótkiej charakterystyki miasta Opola, wskazano właściwości azbestu i ich szkodliwego wpływu na zdrowie człowieka. 2 Prawne aspekty użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest, w którym opisany został stan prawny w zakresie użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. 3 Inwentaryzacja płyt azbestowo-cementowych na terenie miasta Opola, gdzie opisano metodologię przeprowadzenia inwentaryzacji, oszacowano ilość wyrobów zawierających azbest, znajdujących się na terenie miasta oraz przedstawiono wyniki inwentaryzacji w odniesieniu do działek ewidencyjnych. 4 Postępowanie z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest, w którym omówiono planowane działania informacyjne, procedury dotyczące postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest, przedstawiono wykaz firm, uprawnionych do usuwania azbestu z terenu miasta Opola oraz informacje o składowiskach, przyjmujących odpady azbestowe. Opole, wrzesień 2010 4

5 Harmonogram realizacji Planu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu miasta Opola na lata 2010-2032. 6 Szacunek nakładów finansowych na realizację Planu, w którym oszacowano całkowite koszty usunięcia wyrobów azbestowo-cementowych z terenu miasta i wskazano potencjalne źródła finansowania bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest. 7 Monitoring procesu realizacji Planu, w którym zaproponowano wskaźniki oceny wdrażania Planu. 8 Podsumowanie. 1.1. Cel i zadania Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032 Celem opracowania Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032 jest zaplanowanie bezpiecznego dla zdrowia mieszkańców i środowiska naturalnego usunięcia wyrobów zawierających azbest z obszaru miasta do końca 2032 roku. Przygotowanie Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032 poprzedzone zostało wykonaniem inwentaryzacji pokryć dachowych i okładzin elewacyjnych wykonanych z płyt azbestowo-cementowych. Wyniki inwentaryzacji zostały zebrane w bazie danych. Zgromadzone dane umożliwiły przygotowanie mapy rozmieszczenia wyrobów zawierających azbest wraz z analizą stanu wyrobów azbestowo-cementowych (stopnia pilności usunięcia azbestu ocenionego wizualnie). Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji oszacowano koszty usunięcia płyt azbestowo-cementowych z terenu miasta Opola oraz wskazano potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć, polegających na usuwaniu i unieszkodliwianiu azbestu. Zaproponowano także wskaźniki monitorowania realizacji Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032. Niniejszy plan zakłada realizację następujących zadań: 1. inwestycyjnych, zmierzających do oczyszczenia terenów miasta Opola z wyrobów zawierających azbest, 2. pozainwestycyjnych, polegających na: Opole, wrzesień 2010 5

a) organizacji kampanii informacyjnych o szkodliwości azbestu oraz bezpiecznym użytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest, b) wdrożeniu monitoringu realizacji Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032, c) podjęciu działań w kierunku pozyskania środków finansowych ze źródeł zewnętrznych dla wsparcia usuwania wyrobów zawierających azbest i ich unieszkodliwiania, d) okresowej weryfikacji i aktualizacji Planu. Plan usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032 (zwany także w dalszej części dokumentu Planem) został przygotowany z uwzględnieniem obowiązujących aktów prawnych i jest zgodny z kierunkami wyznaczonymi w Aktualizacji programu ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla miasta Opola na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego oraz Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. W Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego oszacowano, że na terenie województwa opolskiego zlokalizowanych jest około 325.710 Mg odpadów zawierających azbest tj. 305.910 Mg (27.810 m 2 ) płyt azbestowo-cementowych oraz 19.800 Mg rur azbestowo-cementowych. W województwie opolskim w 2006 roku zinwentaryzowano na budynkach i w instalacjach około 42.741 Mg materiałów zawierających azbest. Zinwentaryzowana ilość stanowi niespełna 13% wszystkich odpadów azbestowych, jakie mogą powstać z prac rozbiórkowych i demontażu materiałów azbestowych, które były szacowane na terenie województwa opolskiego w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. W Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego przyjęto za Krajowym Planem Gospodarki Odpadami 2010 (KPGO 2010), że na terenie województwa opolskiego w 2006 roku wytworzono 3.860 Mg odpadów zawierających azbest (wartość otrzymano przez pomnożenie wartości z KPGO 2010 przed odsetek, jaki stanowi liczba mieszkańców województwa opolskiego wobec mieszkańców Polski). Według Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego najistotniejszymi problemami w gospodarce odpadami zawierającymi azbest są: niewystarczające dofinansowanie usuwania azbestu dla indywidualnych gospodarstw domowych, a także niewystarczający poziom wiedzy o istniejących formach dofinansowania, Opole, wrzesień 2010 6

brak możliwości sprawnego i szybkiego usuwania małych ilości odpadów azbestowych wytworzonych w przypadkach losowych (np. uszkodzenie dachu), brak możliwości czasowego składowania usuniętych wyrobów azbestowych do czasu powstania składowiska azbestu na terenie województwa, brak pełnej i rzetelnej inwentaryzacji dotyczącej ilości, lokalizacji i stanu wyrobów zawierających azbest na terenie gmin województwa opolskiego, małe zaangażowanie wielu organów samorządowych w egzekwowanie obowiązku sporządzania i przekazywania właściwym organom wyników inwentaryzacji dotyczącej ilości, lokalizacji i stanu wyrobów zawierających azbest, niska świadomość w zakresie bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów azbestowych, brak woli właścicieli i zarządców nieruchomości do usuwania wyrobów zawierających azbest, brak składowisk do składowania azbestu na terenie województwa opolskiego, wysokie koszty związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest. Zadaniem wyznaczonym w Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego jest m.in. ucywilizowanie procesu usuwania i zagospodarowania odpadów azbestowych. Według zapisów Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego kluczowym jest brak w regionie składowisk dla powstającego strumienia odpadów azbestowych (brak składowiska azbestu lub wydzielonej kwatery na te odpady). Odnośnie gospodarki odpadami azbestowymi w latach 2007-2032 zaplanowano następujące cele: cel strategiczny: usunięcie i unieszkodliwienie do 2032 r. wszystkich wyrobów zawierających azbest z terenu województwa opolskiego w sposób bezpieczny dla środowiska, pełna inwentaryzacja budynków i urządzeń zawierających azbest, podniesienie świadomości społeczeństwa dotyczącej zagrożenia związanego z azbestem oraz możliwości prawidłowego zagospodarowania odpadów azbestowych, współpraca wszystkich służb administracji w zakresie prawidłowego postępowania z azbestem, uruchomienie mechanizmów pomocy finansowej związanej z prawidłowym zagospodarowaniem odpadów azbestowych. W celu realizacji powyższych zadań wyznaczono następujące kierunki działań: ograniczenie oddziaływania azbestu na środowisko i sukcesywna eliminacja wykorzystywanych wyrobów zawierających azbest, Opole, wrzesień 2010 7

zapewnienie wystarczającej pojemności składowisk w województwie opolskim dla składowania powstających odpadów zawierających azbest lub znalezienie alternatywnego rozwiązania w postaci składowiska w województwach ościennych, rozszerzenie mechanizmów finansowych wspierających usuwanie azbestu z indywidualnych gospodarstw domowych, monitoring prawidłowego postępowania z odpadami zawierającymi azbest, obejmujący w szczególności indywidualnych posiadaczy i firmy dokonujące demontażu tych wyrobów, wypracowanie rozwiązań organizacyjnych i technicznych, które pozwoliłyby w sposób zgodny z prawem, a jednocześnie pragmatyczny realizować usuwanie azbestu z pojedynczych małych obiektów (dachy indywidualnej zabudowy, itp.), tworzenie gminnych i powiatowych programów usuwania azbestu, połączonych z pełną inwentaryzacją wyrobów azbestowych, a także egzekwowanie obowiązków w zakresie sprawozdawczości dotyczącej użytkowania wyrobów zawierających azbest oraz wytwarzania odpadów azbestowych. Na szczeblu lokalnym dla miasta Opola obowiązuje Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla miasta Opola. W Programie Ochrony Środowiska zapisano, że według Sprawozdania z realizacji Programu ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla miasta Opola na lata 2004-2006 usunięto ponad 1.000 mb nieczynnego wodociągu cementowo-azbestowego z terenu miasta. Jako jeden z problemów cząstkowych będących przyczyną mało efektywnego systemu gospodarki odpadami wymieniono dużą ilość wyrobów azbestowych (brak inwentaryzacji oraz programu usuwania azbestu). Do 2015 roku zaplanowano wymianę sieci wodociągowej azbestowo-cementowej na Placu Daszyńskiego, ul. 1-go Maja, ul. Kościuszki, ul. Dunikowskiego. Koszt realizacji zadania oszacowano na 720 tys. zł. W Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla miasta Opola jako główne cele krótkookresowe w gospodarce odpadami komunalnymi wyznaczono opracowanie programu eliminacji wyrobów zawierających azbest oraz opracowanie systemu dopłat i dotacji dla osób fizycznych. Według bazy danych prowadzonej przez Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, na terenie Opola zinwentaryzowano w 2006 roku 5.259 Mg wyrobów azbestowych, co stanowiło 12,3% ilości azbestu w województwie. Według KPGO 2010 na terenie Opola w 2006 r. wytworzono 472,7 Mg odpadów zawierających azbest (wynik ten otrzymano po przemnożeniu ilości odpadów wytworzonych w całym kraju przez odsetek, jaki stanowi ludność Opola w stosunku do ludności Polski). Jako główne problemy uznano: brak pełnej i rzetelnej inwentaryzacji dotyczącej ilości, lokalizacji i stanu wyrobów Opole, wrzesień 2010 8

zawierających azbest na terenie Opola, niewystarczające dofinansowanie usuwania azbestu (zwłaszcza dla indywidualnych gospodarstw domowych), a także niewystarczający poziom wiedzy o istniejących formach dofinansowania, brak możliwości sprawnego i szybkiego usuwania małych ilości odpadów azbestowych wytworzonych w przypadkach losowych (np. uszkodzenie dachu), mała świadomość mieszkańców miasta w zakresie bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów azbestowych, wysokie koszty związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest. Celem strategicznym Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla miasta Opola w zakresie gospodarowania odpadami zawierającymi azbest jest usunięcie i unieszkodliwienie do 2032 r. wszystkich wyrobów zawierających azbest z terenu miasta w sposób bezpieczny dla środowiska. Ponadto zaplanowano: pełną inwentaryzację budynków i urządzeń zawierających azbest, podniesienie świadomości społeczeństwa dotyczącej zagrożenia związanego z azbestem oraz możliwości prawidłowego zagospodarowania odpadów azbestowych, współpracę wszystkich służb administracji w zakresie prawidłowego postępowania z azbestem, uruchomienie mechanizmów pomocy finansowej związanej z prawidłowym zagospodarowaniem odpadów azbestowych. Wyznaczono kierunki działań, mające na celu poprawę sytuacji gospodarki odpadami zawierającymi azbest, mianowicie: ograniczenie oddziaływania azbestu na środowisko i sukcesywna eliminacja wykorzystywanych wyrobów zawierających azbest, rozszerzenie mechanizmów finansowych wspierających usuwanie azbestu z indywidualnych gospodarstw domowych, monitoring prawidłowego postępowania z odpadami zawierającymi azbest, obejmujący w szczególności indywidualnych posiadaczy i firmy dokonujące demontażu tych wyrobów, wypracowanie rozwiązań organizacyjnych i technicznych które pozwoliłyby w sposób zgodny z prawem a jednocześnie pragmatyczny realizować usuwanie azbestu z pojedynczych małych obiektów (dachy indywidualnej zabudowy, itp.), opracowanie programu usuwania azbestu, połączonego z pełną inwentaryzacją wyrobów azbestowych, także egzekwowanie obowiązków w zakresie sprawozdawczości dotyczącej użytkowania wyrobów zawierających azbest oraz wytwarzania odpadów azbestowych. Opole, wrzesień 2010 9

Rada Miasta Opola Regulaminem utrzymania czystości i porządku na terenie miasta Opola (uchwała nr LXI/689/06 Rady Miasta Opola z dnia 16 marca 2006r. w sprawie regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie miasta Opola, zmieniona uchwałą XIII/109/07 z dnia 24 maja 2007 r., oraz uchwałą Nr LXI/633/ z dnia 29 grudnia 2009 r. - w sprawie zmian w regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie miasta Opola, w celu dostosowania go do zapisów Planu Gospodarki Odpadami określiła sposób gospodarowania odpadami (w tym niebezpiecznymi wydzielonymi z komunalnych). 1.2. Ogólna charakterystyka miasta Opola Miasto Opole położone jest nad rzeką Odrą, w centralnej części województwa opolskiego. Powierzchnia Opola wynosi 9.655 ha (97 km 2 ). Miasto graniczy z gminami: Chrząstowice, Turawa, Łubniany, Dobrzeń Wielki, Dąbrowa, Komprachcice, Prószków i Tarnów Opolski. Temat niniejszego opracowania analizowano m.in. w odniesieniu do dzielnic miasta Opola, tj.: Bierkowic, Gosławic, Groszowic, Grotowic, Grudzic, Kolonii Gosławickiej, Maliny, Nowej Wsi Królewskiej, Opola (Śródmieścia), Półwsi, Szczepanowic, Wójtowej Wsi i Zakrzowa. W Opolu zlokalizowane są urzędy administracji państwowej szczebla wojewódzkiego i lokalnej administracji samorządowej. Miasto pełni funkcję regionalnego centrum administracyjnego, gospodarczego i edukacyjno-kulturalnego. Według stanu z 31 grudnia 2009 r. miasto zamieszkuje 121.894 osób 1. Wskaźnik gęstości zaludnienia wynosi ok. 1.350 osób/km 2. Powierzchnia gruntów leśnych w granicach miasta wynosi 954,2 ha, co daje lesistość rzędu 9,6% (dane z 2009 r.). Według danych z 2005 roku użytki rolne stanowią 48% powierzchni miasta 2. Podstawą rozwoju miasta jest przemysł, rzemiosło i usługi. W 2009 roku 3 w Opolu zarejestrowanych było 19.738 podmiotów gospodarczych, w tym w sektorze prywatnym 19.107 jednostek i 631 jednostek w sektorze publicznym. Sektor prywatny tworzyło 13.416 osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, 1.995 spółek prawa handlowego oraz 517 spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego. W mieście działało ponadto 45 spółdzielni, 51 fundacji oraz 473 stowarzyszeń i organizacji 1 Ibid. 2 Bank Danych Regionalnych 3 Ibid. Opole, wrzesień 2010 10

społecznych. Dobrze rozwija się przemysł spożywczy, metalowy, budowlany i cementowy, coraz intensywniej rozwijają się usługi. Rozwój gospodarczy, społeczny i ekonomiczny miasta zależy w dużym stopniu od jego dostępności komunikacyjnej. Bogata sieć dróg krajowych oraz linii kolejowych zapewnia dogodne połączenia z regionami Polski i Europy 4. Rozwój miasta prowadzony jest w oparciu o Strategię Rozwoju Miasta Opola - Stolicy Polskiej Piosenki - 2004-2015, której cele przyświecają wizji Opola w 2015 roku, zdefiniowanej jako: Opole, nowoczesnym i bezpiecznym miastem, w którym mieszkańcy mogą na europejskim poziomie zaspokajać swoje potrzeby oraz rozwijać i kształtować swoje postawy, uzdolnienia, aspiracje zawodowe, intelektualne, kulturalno-duchowe i twórcze jak również dbać o swój rozwój fizyczny. W Strategii Rozwoju Miasta Opola - Stolicy Polskiej Piosenki - 2004-2005 przedstawiono priorytety rozwojowe dla miasta Opola, mianowicie: 1. Wykorzystanie potencjału ludzkiego w procesach rozwojowych miasta i przyciąganie nowych mieszkańców do Opola. 2. Harmonijny rozwój przestrzenny miasta zapewniający dbałość o środowisko i zachowanie dóbr kultury dla obecnych i przyszłych pokoleń. 3. Podniesienie konkurencyjności gospodarczej stolicy regionu. 4. Wykorzystanie i wzmocnienie potencjału naukowego, kulturalnego i środowiskowego dla poprawy jakości życia mieszkańców. 1.3. Azbest i jego właściwości Azbesty są minerałami naturalnie występującymi w przyrodzie, należącymi do dwóch grup: azbestów serpentynowych i azbestów amfibolowych. Do grupy serpentynów należy azbest chryzotylowy (azbest biały), natomiast w grupie azbestów amfibolowych znaczenie mają dwie odmiany: azbest amozytowy (azbest brązowy) i azbest krokidolitowy (azbest niebieski). Wszystkie odmiany azbestu krystalizowały się w postaci cienkich, wydłużonych monokryształów, których długość może niekiedy dochodzić do kilkudziesięciu centymetrów. Z punktu widzenia chemicznego, azbesty są uwodnionymi krzemianami magnezu. Wzory chemiczne poszczególnych odmian azbestu zostały przedstawione poniżej: chryzotyl Mg 6 [(OH) 8 Si 4 O 10 ] 4 Strategia Rozwoju Miasta Opola Stolicy Polskiej Piosenki 2004-2015 Opole, wrzesień 2010 11

krokidolit Na 2 Fe 3 Fe 2 [(OH)Si 4 O 11 ] 2 amozyt (Fe,Mg) 7 [(OH)Si 4 O 11 ] 2 antiofillit (Mg,Fe) 7 [(OH)Si 4 O 11 ] 2 tremolit Ca 2 Mg 5 [(OH)Si 4 O 11 ] 2 aktynolit Ca 2 (Mg)[(OH)Si 4 O 11 ] 2 Azbest chryzotylowy krystalizuje się w postaci rurek, a azbesty amfibolowe przyjmują formę grubszych, pręcikowatych kryształów. Włókna azbestu są wiązkami zbudowanymi z dużej liczby (nawet do kilku tysięcy, a niekiedy nawet kilkudziesięciu tysięcy) włókien elementarnych. W tych wiązkach pojedyncze kryształy azbestu są spojone za pomocą węglanu wapniowego. Największe zastosowanie przemysłowe miał azbest serpentynowy (chryzotylowy), tworzący cienkie żyły w serpentynitach, o giętkich włóknach (do 0,1 m grubości), odpornych na działanie czynników chemicznych, wysokich temperatur oraz na ścieranie, a także źle przewodzących ciepło i elektryczność. Używany był do wyrobu tkanin ogniotrwałych, okładzin ciernych, szczęk hamulcowych, farb ogniotrwałych, materiałów izolacyjnych oraz niepalnych materiałów budowlanych. Azbest amfibolowy charakteryzuje się dużą kwasoodpornością. Jest znacznie mniej rozpowszechniony w przyrodzie. Wykorzystywany był w przemyśle chemicznym. Pomimo, iż występowanie azbestu w przyrodzie jest stosunkowo powszechne, tylko w kilku miejscach na świecie prowadzona była eksploatacja azbestu na skalę przemysłową. Polska nie posiada złóż azbestu nadających się do eksploatacji przemysłowej. Wyroby zawierające azbest klasyfikowane są następująco, biorąc pod uwagę kryterium zawartości azbestu, stosowane spoiwo oraz gęstość objętościową wyrobu: 1. klasa I (wyroby miękkie), których gęstość objętościowa jest mniejsza niż 1.000 kg/m 3, zawierające powyżej 20% (do 100% azbestu). Wyroby te łatwo ulegają uszkodzeniom mechanicznym, czemu towarzyszy znaczna emisja włókien azbestu do otoczenia. Najczęściej stosowane w tej klasie były wyroby tekstylne z azbestu, używane przez pracowników w celach ochronnych, koce gaśnicze, szczeliwa plecione, tektury uszczelkowe, materiały i wykładziny cierne. 2. klasa II (wyroby twarde), których gęstość objętościowa jest większa niż 1.000 kg/m 3, zawierające poniżej 20% azbestu. W wyrobach tych włókna azbestowe są mocno związane, a w przypadku mechanicznego uszkodzenia, np. pęknięcia, ma miejsce stosunkowo niewielka emisja azbestu do otoczenia w porównaniu z wyrobami klasy I. Niebezpieczeństwo dla zdrowia ludzi i środowiska stwarza Opole, wrzesień 2010 12

mechaniczna obróbka tych wyrobów oraz rozbijanie w wyniku zrzucania w trakcie prac remontowych 5. W Polsce wyroby z klasy II były wykorzystane do produkcji płyt azbestowocementowych jako materiał budowlany, otrzymywany w wyniku prasowania mieszaniny cementu z włóknami azbestowymi, głównie w postaci płyt płaskich, falistych oraz rur azbestowo-cementowych. Płyty płaskie i faliste wykorzystywane były do krycia dachów, rzadziej do elewacji budynków gospodarczych i mieszkalnych czy przemysłowych. W znacznie mniejszych ilościach produkowane i stosowane były inne wyroby azbestowocementowe, tj. rury służące do wykonywania instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych oraz przewody kominowe czy zsypy w budynkach wielokondygnacyjnych. W Polsce na pokrycia dachowe stosowano głównie płyty faliste, w mniejszym stopniu płyty płaskie. Płyty faliste produkowane były głównie w zakładzie ZWAC Izolacja w Małkini, a płyty płaskie w Zakładach Wyrobów Azbestowo-Cementowych w Wierzbicy, Szczucinie, Trzemesznie i Ogrodzieńcu. Produkcja płyt azbestowo-cementowych w Polsce została zakazana ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. W Unii Europejskiej stosowanie azbestu zostało zakazane z dniem 1 stycznia 2005 r. W rządowym Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 okres trwałości płyt azbestowo-cementowych i innych wyrobów stosowanych w budownictwie określono na co najmniej 30 lat. 1.4. Szkodliwy wpływ azbestu na zdrowie człowieka Chorobotwórcze działanie azbestu jest wynikiem wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Szczególną cechą azbestu jest to, że włókna gromadzą się i pozostają w tkance płucnej w ciągu całego życia. Zmiany chorobowe mogą pojawić się po kilku lub nawet kilkudziesięciu latach. Biologiczna agresywność pyłu azbestowego jest zależna od stopnia penetracji i ilości włókien, zatrzymanych w dolnej części układu oddechowego. Wynika to głównie z fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Duże znaczenie ma średnica włókien. Włókna cienkie, o średnicy poniżej 3 mikrometrów, przenoszone są łatwiej i docierają do końcowych odcinków dróg oddechowych, a włókna grube, o średnicy powyżej 5 Zbiór przepisów i procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 2001 Opole, wrzesień 2010 13

5 mikrometrów, zatrzymują się w górnych odcinkach dróg oddechowych. Skręcone włókna chryzotylu o dużej średnicy, mają tendencję do zatrzymywania się wyżej, w porównaniu z igłowymi włóknami azbestów amfibolowych, z łatwością przenikających do obwodowych części płuc. Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna respirabilne, dostające się z powietrzem do pęcherzyków płucnych, o średnicy mniejszej od 3 mikrometrów. Według danych zawartych w publikacjach Światowej Organizacji Zdrowia, najważniejszą cechą determinującą zdolność włókien do wywołania nowotworów są ich fizyczne wymiary, czyli średnica poniżej 3 mikrometrów oraz długość powyżej 5 mikrometrów. Nie istnieją dowody, że jeden z typów azbestu niesie ze sobą większe ryzyko zachorowań niż inny, więc wszystkie typy azbestu traktowane są jako powodujące takie samo ryzyko raka płuca. Pomimo istnienia normatywów stężenia włókien azbestu w powietrzu, nie można określić dawki progowej pyłu dla rakotwórczego działania azbestu 6. Pomiędzy pierwszym narażeniem a pojawieniem się objawów chorobowych związanych z ekspozycją na azbest najczęściej mija długi okres czasu, co oznacza, że aktualnie wykrywane są skutki zdarzeń, które miały miejsce 20-40 lat temu. Główną patologią zawodową pracowników zakładów przetwarzających azbest jest azbestoza, czyli śródmiąższowe zwłóknienie tkanki płucnej. Włókna azbestowe mogą zalegać w tkance płucnej przez długi okres, a proces zwłóknieniowy może pojawić się po wielu latach od ustania narażenia. Pylica azbestowa może zwiększyć wystąpienie raka płuca i międzybłoniaka opłucnej lub otrzewnej. Rak płuca jest najbardziej powszechnym nowotworem złośliwym powodowanym przez azbest. Zagrożenie wystąpieniem raka płuca w badanych populacjach zawodowo narażonych na pył azbestu wykazuje duże zróżnicowanie w zależności od typu włókna, technologii przetwórstwa, zawartości włókien respirabilnych w pyle, średnicy, długości, kształtu włókna, stężenia pyłu, liczby lat pracy w warunkach natężenia i ogólnej dawki pyłu 7. Oba nowotwory, zarówno rak płuca, jak i międzybłoniak opłucnej, rozwijają się gwałtownie i charakteryzują się krótką przeżywalnością. Nadal istnieje ryzyko narażenia na kontakt z wyrobami zawierającymi azbest w budynkach, urządzeniach i instalacjach poprzez: - niewłaściwe składowanie odpadów azbestowych, 6 Azbest. Ekspozycja zawodowa i środowiskowa., pod red. Neonili Szeszeni-Dąbrowskiej, Łódź, 2004 7 Ibid. Opole, wrzesień 2010 14

- użytkowanie wyrobów azbestowych, prowadzące do zanieczyszczenia powietrza pyłem azbestowym np. w wyniku: korozji i mechanicznych uszkodzeń płyt azbestowo-cementowych, ścierania tarcz sprzęgłowych i hamulcowych, - niewłaściwe usuwanie z dachów i elewacji wyrobów zawierających azbest, - urządzenia grzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne i izolacje zawierające azbest. W celu zminimalizowania narażenia na pył azbestowy wprowadzono zakaz produkcji i stosowania wyrobów zawierających azbest, a regulacje prawne określają wymogi dotyczące bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, a także obowiązki pracodawców i pracowników, wykonujących prace polegające na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Opole, wrzesień 2010 15

2. Prawne aspekty użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest Na mocy ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tj. Dz. U. z 2004 r., Nr 3, poz. 20 ze zm.) w celu wyeliminowania produkcji, stosowania oraz obrotu wyrobami zawierającymi azbest zakazano wprowadzania na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej wyrobów zawierających azbest i azbestu, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest. Definicja azbestu Zgodnie z ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, azbestem nazywane są następujące włókniste krzemiany: 1. azbest chryzotylowy, nr CAS 12001-29-5, 2. azbest krokidolitowy, nr CAS 12001-28-4, 3. azbest amozytowy (gruenerytowy), nr CAS 12172-73-5, 4. azbest antofilitowy, nr CAS 77536-67-5, 5. azbest tremolitowy, nr CAS 77536-68-6, 6. azbest aktynolitowy, nr CAS 77536-66-4. Azbest jako substancja szczególnie niebezpieczna W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tj. Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150 ze zm.) zabroniono wprowadzania do obrotu lub ponownego wykorzystywania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska. Substancją stwarzającą szczególne zagrożenie dla środowiska jest m.in. azbest. Substancje te powinny być wykorzystywane, przemieszczane i eliminowane przy zachowaniu szczególnych środków ostrożności, a instalacje lub urządzenia, w których jest lub był wykorzystywany azbest, powinny zostać oczyszczone lub unieszkodliwione. Do instalacji lub urządzeń, co do których istnieje podejrzenie, iż były w nich wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska, stosuje się wymagania dotyczące postępowania z instalacjami i urządzeniami, w których były lub są wykorzystywane te substancje. Oznakowanie wyrobów zawierających azbest Na mocy rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania Opole, wrzesień 2010 16

i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192, poz. 1876 ze zm.), właściciel, zarządca lub użytkownik miejsc, w których był lub jest wykorzystywany azbest, powinien je poddawać przeglądom w celu oznakowania azbestu w terminie do 6 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia. W przypadku braku możliwości trwałego umieszczenia oznakowania na instalacji lub urządzeniu zawierającym azbest lub wyrobach zawierających azbest, oznakowanie umieszcza się w widocznym miejscu w każdym pomieszczeniu, w którym taka instalacja lub urządzenie się znajduje, dodając ostrzeżenie Pomieszczenie zawiera azbest. Wzór oznakowania został zamieszczony w załączniku nr 1 do niniejszego dokumentu. Inwentaryzacja wyrobów azbestowych Obowiązek inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest wynika z art. 162 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Wykorzystujący substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska, w tym wyroby zawierające azbest, powinien okresowo przedkładać marszałkowi województwa informacje o rodzaju, ilości i miejscach ich występowania. Osoby fizyczne, niebędące przedsiębiorcami, powinny przedkładać informację odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest, właściciel, zarządca lub użytkownik miejsc, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest, dokonuje inwentaryzacji zastosowanych wyrobów zawierających azbest, poprzez sporządzenie spisu z natury. Wynik inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest i miejsc ich wykorzystywania oraz informacji o wyrobach zawierających azbest, których wykorzystywanie zostało zakończone, powinien zostać ujęty w informacji przygotowanej według wzorów zamieszczonych w załączniku do rozporządzenia, stanowiących załączniki nr 2 i 3 do niniejszego dokumentu. Informacja powinna zostać sporządzona w 2 egzemplarzach. Jeden egzemplarz powinien zostać przedłożony marszałkowi województwa, a drugi egzemplarz powinien być przechowywany przez okres jednego roku, do czasu sporządzenia następnej informacji. roku. Inwentaryzacja podlega corocznej aktualizacji w terminie do 31 stycznia każdego Na mocy art. 162 ust. 6 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska wójt, burmistrz lub prezydent miasta powinien przedkładać marszałkowi Opole, wrzesień 2010 17

województwa informacje o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenia dla środowiska, w tym wyrobów zawierających azbest. Zgodnie z przepisami wykonawczymi, zawartymi w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska, informację o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska wójt, burmistrz lub prezydent miasta powinien przedkładać marszałkowi województwa do 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy, zgodnie z formularzem, zamieszczonym w załączniku nr 5 do niniejszego dokumentu. Informacja powinna być przedkładana w formie elektronicznej na informatycznych nośnikach danych oraz w formie pisemnej. Sukcesywne eliminowanie azbestu Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, azbest podlega sukcesywnej eliminacji, a sposób postępowania z eliminowanymi odpadami został określony w ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. Przepisami rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest, wykorzystywanie azbestu lub wyrobów zawierających azbest zostało dopuszczone w użytkowanych instalacjach lub urządzeniach nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2032 r. Obowiązki właściciela nieruchomości Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649), właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a także obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest, przeprowadza kontrole stanu tych wyrobów w terminach wynikających z oceny stanu tych wyrobów. Z przeprowadzonej kontroli okresowej powinna zostać sporządzona w dwóch egzemplarzach Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest (załącznik nr 4 do niniejszego dokumentu). Jeden egzemplarz oceny łącznie z dokumentacją miejsca zawierającego azbest, obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej powinien być przechowywany przez wypełniającego formularz, natomiast drugi egzemplarz oceny powinien zostać przekazany Opole, wrzesień 2010 18

właściwemu organowi nadzoru budowlanego, w terminie 30 dni od daty sporządzenia oceny. Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości obowiązany jest zgłosić prace polegające na zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest do właściwego organu administracji architektoniczno-budowlanej. Obowiązki wykonawcy prac, polegających na usuwaniu wyrobów azbestowych Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest, wykonawca prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest, zobowiązany jest do uzyskania odpowiednio zezwolenia, pozwolenia, decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi albo złożenia organowi informacji o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, przeszkolenia przez uprawnioną instytucję zatrudnianych pracowników, osób kierujących lub nadzorujących prace polegające na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania; opracowania przed rozpoczęciem prac szczegółowego planu prac usuwania wyrobów zawierających azbest, obejmującego w szczególności: a) identyfikację azbestu w przewidzianych do usunięcia materiałach, na podstawie udokumentowanej informacji od właściciela lub zarządcy obiektu albo też na podstawie badań przeprowadzonych przez akredytowane laboratorium, b) informacje o metodach wykonywania planowanych prac, c) zakres niezbędnych zabezpieczeń pracowników oraz środowiska przed narażeniem na szkodliwość emisji azbestu, w tym problematykę określoną przepisami dotyczącymi planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, d) ustalenie niezbędnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu powietrza. Zgodnie z art. 17 pkt. 1, ust. 1a (znowelizowanej ustawy o odpadach) wytwórca odpadów, który prowadzi działalność polegająca na świadczeniu usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw, a także przetwarzania odpadów zawierających azbest w urządzeniach przewoźnych, jest obowiązany do uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami. Natomiast zgodnie z ust. 3a ww. ustawy wytwórca odpadów, który jednocześnie prowadzi działalność w zakresie rozbiórki i remontów obiektów, w wyniku której powstają odpady zawierające azbest i który przetwarza te Opole, wrzesień 2010 19

odpady w urządzeniach przewoźnych, jest obowiązany do uzyskania jednej decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami, obejmującej odpady powstałe w wyniku eksploatacji urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest. Wykonawca prac, przed przystąpieniem do prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest z obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, a także z terenu prac, obowiązany jest do zgłoszenia tego faktu właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Zgłoszenie to powinno zawierać w szczególności: 1. rodzaj lub nazwę wyrobów zawierających azbest według grup wyrobów określonych w odrębnych przepisach, 2. termin rozpoczęcia i planowanego zakończenia prac, 3. adres obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, 4. kopię aktualnej oceny stanu wyrobów zawierających azbest, 5. określenie liczby pracowników, którzy przebywać będą w kontakcie z azbestem, 6. zobowiązanie wykonawcy prac do przedłożenia nowego zgłoszenia w przypadku zmiany warunków prowadzenia robót. W celu zapewnienia warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest z miejsca ich występowania, wykonawca prac obowiązany jest do: 1. izolowania od otoczenia obszaru prac przez stosowanie osłon zabezpieczających przenikanie azbestu do środowiska, 2. ogrodzenia terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniejszej niż 1 m, przy zastosowaniu osłon zabezpieczających przed przenikaniem azbestu do środowiska, 3. umieszczenia w strefie prac w widocznym miejscu tablic informacyjnych o następującej treści: Uwaga! Zagrożenie azbestem ; w przypadku prowadzenia prac z wyrobami zawierającymi krokidolit treść tablic informacyjnych powinna być następująca: Uwaga! Zagrożenie azbestem krokidolitem, 4. zastosowania odpowiednich środków technicznych ograniczających do minimum emisję azbestu do środowiska, 5. zastosowania w obiekcie, gdzie prowadzone są prace, odpowiednich zabezpieczeń przed pyleniem i narażeniem na azbest, w tym uszczelnienia otworów okiennych i drzwiowych, a także innych zabezpieczeń przewidzianych w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, 6. codziennego usuwania pozostałości pyłu azbestowego ze strefy prac przy zastosowaniu podciśnieniowego sprzętu odkurzającego lub metodą czyszczenia na mokro, 7. izolowania pomieszczeń, w których zostały przekroczone dopuszczalne wartości stężeń pyłu azbestowego dla obszaru prac, w szczególności izolowania pomieszczeń w przypadku prowadzenia prac z wyrobami zawierającymi krokidolit, Opole, wrzesień 2010 20

8. stosowania zespołu szczelnych pomieszczeń, w których następuje oczyszczenie pracowników z azbestu (komora dekontaminacyjna), przy usuwaniu pyłu azbestowego przekraczającego dopuszczalne wartości stężeń, 9. zapoznania pracowników bezpośrednio zatrudnionych przy pracach z wyrobami zawierającymi azbest lub ich przedstawicieli z planem prac, a w szczególności z wymogami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie wykonywania prac. Prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest powinny być prowadzone w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska oraz powodujący zminimalizowanie pylenia. Po wykonaniu prac, wykonawca prac ma obowiązek złożenia właścicielowi, użytkownikowi wieczystemu lub zarządcy nieruchomości, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych. Oświadczenie to powinno być przechowywane przez okres co najmniej 5 lat. Ochrona pracowników przed szkodliwym działaniem azbestu Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. (Dz. U. Nr 216, poz. 1824) w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów pracodawca zatrudniający pracowników przy zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów albo innych materiałów zawierających azbest jest obowiązany zapewnić ochronę pracowników przed szkodliwym działaniem włókien azbestu i pyłu zawierającego azbest. W Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833 ze zm.) określono najwyższe dopuszczalne stężenie pyłów, zawierających azbest: Tabela nr 1 Dopuszczalne stężenia pyłów, zawierających azbest Lp. Nazwa czynnika szkodliwego dla zdrowia 1 Pyły zawierające azbest (jeden lub więcej rodzajów azbestu wymienionych poniżej: - aktynolit Najwyższe dopuszczalne stężenie mg/m 3 włókien [cm 3 ] Opole, wrzesień 2010 21

- antofilit - chryzoty - grueneryt (amozyt) - krokidolit - tremolit - pył całkowity 1 0,5 - włókna respirabilne 3 - - 0,1 1 Pył całkowity - zbiór wszystkich cząstek otoczonych powietrzem w określonej objętości powietrza. 3 Włókna respirabilne - włókna o długości powyżej 5 m o maksymalnej średnicy poniżej 3 m i o stosunku długości do średnicy > 3. Odpady zawierające azbest W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tj. Dz. U. z 2007 r., Nr 39, poz. 251 ze zm.), azbest został zaliczony do kategorii odpadów niebezpiecznych (C25). Odpady azbestowe zostały umieszczone w następujących grupach zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. nr 112, poz. 1206): 06 07 01* Odpady azbestowe z elektrolizy 06 13 04* Odpady z przetwarzania azbestu 10 11 81* Odpady zawierające azbest 10 13 09* Odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowoazbestowych 15 01 11* Opakowania z metali zawierające niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest), włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi 16 01 11* Okładziny hamulcowe zawierające azbest 16 02 12* Zużyte urządzenia zawierające wolny azbest 17 06 01* Materiały izolacyjne zawierające azbest 17 06 05* Materiały konstrukcyjne zawierające azbest Transport wyrobów i odpadów zawierających azbest Do transportu wyrobów i odpadów zawierających azbest stosuje się przepisy o przewozie towarów niebezpiecznych. Zgodnie z ustawą z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz. 1671 ze zm.), do materiałów niebezpiecznych stosowane są przepisy umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. Jednolity tekst umowy ADR został ogłoszony w oświadczeniu rządowym z dnia 23 marca 2007 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej Opole, wrzesień 2010 22

dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. (Dz. U. nr 99, poz.667). W klasie 9, obejmującej materiały i przedmioty, które podczas przewozu stwarzają zagrożenie inne niż materiały objęte tytułami pozostałych klas, wymieniono materiały, które wdychane w postaci drobnego pyłu mogą zagrażać zdrowiu. W grupie 2.2.9.1.4 umieszczono materiały, które wdychane w postaci drobnego pyłu mogą zagrażać zdrowiu, obejmują azbest i zawierające go mieszaniny. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. nr 71, poz. 649), wyroby i odpady zawierające azbest powinny zostać odpowiednio oznakowane, zgodnie z załącznikiem nr 1 do niniejszego dokumentu, a transport wyrobów i odpadów zawierających azbest, należy wykonać w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska. Przed załadowaniem przygotowanych odpadów zawierających azbest środek transportu powinien być oczyszczony z elementów umożliwiających uszkodzenie opakowań w trakcie transportu. Ładunek odpadów zawierających azbest powinien być tak umocowany, aby w trakcie transportu nie był narażony na wstrząsy, przewracanie lub wypadnięcie z pojazdu. Ewidencja odpadów niebezpiecznych Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. nr 30, poz. 213), ewidencja powinna obejmować następujące dokumenty: 1. karty ewidencji odpadu, prowadzonej dla każdego rodzaju odpadu odrębnie (załącznik nr 6), 2. karty przekazania odpadu (załącznik nr 7). Składowanie odpadów zawierających azbest Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. nr 71, poz. 649), usuwane odpady zawierające azbest powinny być składowane na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na wydzielonych częściach składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Jednostkowe stawki opłat za umieszczenie odpadów na składowisku, obowiązujące w 2010 roku, określono w Obwieszczeniu Ministra Środowiska z dnia 18 sierpnia 2009 r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2010 (M.P. 2009 nr 57, poz. 780). Opole, wrzesień 2010 23

Tabela nr 2 Jednostkowe stawki opłat za umieszczenie na składowisku odpadów zawierających azbest Kod odpadu Podgrupy i rodzaje odpadów stawka zł/mg 06 07 01* Odpady azbestowe z elektrolizy 47,84 06 13 04* Odpady z przetwarzania azbestu 47,84 10 11 81* Odpady zawierające azbest 47,84 10 13 09* 15 01 11* Odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowoazbestowych Opakowania z metali zawierające niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest), włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi 47,84 47,84 16 01 11* Okładziny hamulcowe zawierające azbest 47,84 16 02 12* Zużyte urządzenia zawierające wolny azbest 47,84 17 06 01* Materiały izolacyjne zawierające azbest 17 06 05* Materiały konstrukcyjne zawierające azbest 0,00 (104,20) 0,00 (104,20) Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. nr 61, poz. 549), składowiska odpadów lub wydzielone kwatery przeznaczone do wyłącznego składowania odpadów oznaczonych kodami 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest i 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest w postaci nieprzekształconej, powinny być budowane w specjalnie wykonanych zagłębieniach terenu ze ścianami bocznymi zabezpieczonymi przed osypywaniem się. Każdorazowo po złożeniu odpadów, powierzchnia składowisk jest zabezpieczana przed emisją pyłów przez przykrycie izolacją syntetyczną lub warstwą gruntu. Składowanie odpadów, powinno być zakończone na poziomie 2 m poniżej poziomu terenu otoczenia, a następnie wypełnione gruntem do poziomu terenu. 3. Inwentaryzacja wyrobów azbestowo-cementowych na terenie miasta Opola W ramach opracowania Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032 przeprowadzona została inwentaryzacja obiektów budowlanych pokrytych płytami azbestowo-cementowymi. Inwentaryzacją nie zostały objęte wyroby zawierające azbest z klasy I (wyroby miękkie). Opole, wrzesień 2010 24

3.1. Metodologia przeprowadzenia inwentaryzacji Inwentaryzacja została przeprowadzona w trakcie wizyt terenowych z wykorzystaniem podkładów mapowych w następujących etapach: Etap 1: przygotowanie wydruków podkładów mapowych Ortofotomapa jest obrazem terenu powstałym ze zdjęć lotniczych przetworzonych do jednolitej skali w założonym odwzorowaniu kartograficznym. Jest to opracowanie fotogrametryczne, które łączy w sobie zalety zdjęcia lotniczego z tradycyjną mapą, czyli jest idealnym materiałem badawczym przydatnym do oceny stanu środowiska przyrodniczego. Mapa w postaci zdjęcia pokazuje w najbardziej obiektywny sposób rzeczywisty stan pokrycia i zagospodarowania terenu, czego nie oddaje żaden szkic czy tradycyjna mapa. Dzięki wykorzystaniu ortofotomapy możliwa jest rzetelna inwentaryzacja w terenie wyrobów zawierających azbest. Na podstawie ortofotomapy i dodanej siatki ulic przygotowane zostały wydruki, które posłużyły jako materiał pomocniczy do przeprowadzenia inwentaryzacji. Etap 2: wizyty terenowe Inwentaryzacja przeprowadzona została w trakcie wizyt terenowych na podstawie oceny wizualnej z wykorzystaniem wydruków podkładów mapowych. Zadaniem inspektorów terenowych było zaznaczenie na wydruku obiektów, które są pokryte płytami azbestowo-cementowymi. Adresy budynków (tam gdzie to było możliwe) pokrytych płytami azbestowo-cementowymi pozyskane zostały w terenie przez inspektorów terenowych. Ponadto dla każdego zinwentaryzowanego obiektu budowlanego, w którym stwierdzono występowanie wyrobów zawierających azbest, inspektorzy terenowi sporządzili protokoły inwentaryzacyjne w podziale na osoby fizyczne i osoby prawne. Wzór protokołu inwentaryzacyjnego przedstawiono w załączniku nr 9. W protokole inwentaryzacyjnym zawarto: adres i numer działki, sposób użytkowania budynku (budynek mieszkalny lub inny), ilość i rodzaj odpadów azbestu (m 2 ), ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, dokumentację fotograficzną, potwierdzenie podpisem osoby upoważnionej lub obecnej przy spisie. Opole, wrzesień 2010 25

Protokoły inwentaryzacyjne w wersji papierowej zostały przekazane do Urzędu Miasta Opola jako materiał dowodowy, zaś dokumentację fotograficzną przekazano na nośniku elektronicznym. W trakcie prac terenowych inspektorzy zgromadzili następujące dane dla każdego z obiektów pokrytych płytami azbestowo-cementowymi. 1. typ płyt azbestowo-cementowych, stanowiących pokrycie dachowe i okładziny elewacyjne obiektów, 2. stopień nachylenia dachu spośród 2 następujących: płaski i skośny, 3. stan płyt azbestowo-cementowych (stopień pilności oceniony wizualnie). Stan płyt azbestowo-cementowych został określony wizualnie w trakcie prac terenowych w oparciu o wymagania zawarte w Ocenie stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest zawartej w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. nr 71, poz. 649), (załącznik nr 4), w grupach obejmujących: 1. sposób zastosowania azbestu - pokrycia dachowe i elewacyjne zaklasyfikowano jako pozostałe wyroby zawierające azbest (10 punktów), 2. rodzaj azbestu przyjęto, iż w materiałach stosowanych w budownictwie występuje azbest chryzotylowy (5 punktów), 3. strukturę powierzchni wyrobu z azbestem przyjęto, iż widoczne pęknięcia 30 punktów) płyty niepopękane i niepomalowane 10 punktów, płyty pomalowane i nieuszkodzona powłoka zewnętrzna 0 punktów, 4. stan zewnętrzny wyrobu z azbestem dla dużych uszkodzeń przyjęto 30 punktów, małych uszkodzeń 10 punktów, a dla braku uszkodzeń 0 punktów, 5. możliwość uszkodzenia wyrobu z azbestem przyjęto, iż jeżeli płyty są przedmiotem prac 15 punktów, jeżeli wyrób jest narażony na uszkodzenia 10 punktów, a przy braku wpływów zewnętrznych 0 punktów, 6. sposób wykorzystania pomieszczenia przyjęto, iż obiekty użyteczności publicznej, tj. szkoła, przedszkole, urząd, szpital są regularnie wykorzystywane (30-35 punktów), 7. usytuowanie wyrobu nie było brane pod uwagę, ze względu na objęcie inwentaryzacją zewnętrznych części obiektów. Powyższa ocena ma charakter uznaniowy i subiektywny. Nie zdejmuje ona z właścicieli nieruchomości obowiązku dokonania oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Obowiązki właściciela nieruchomości zawierającej azbest zostały opisane w punkcie 2 Prawne aspekty użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. Opole, wrzesień 2010 26

Etap 3: prace kameralne W kolejnym etapie w trakcie prac kameralnych na podstawie danych przekazanych przez inspektorów terenowych i podkładu mapowego zaznaczone zostały budynki pokryte płytami azbestowo-cementowymi. Dodatkowo dołączona została informacja o typie płyt azbestowo-cementowych, stopniu nachylenia dachu i stanie płyt azbestowocementowych. Powierzchnia dachu pokrytego płytami azbestowo-cementowymi została obliczona w oprogramowaniu geoinformatycznym na podstawie obrysu podstawy budynku z uwzględnieniem informacji o stopniu nachylenia dachu. Szacunkowy błąd statystyczny przeliczenia powierzchni dachów pokrytych płytami azbestowo-cementowymi z wykorzystaniem opisanych metod i narzędzi może wynosić ±5%. Etap 4: opracowanie bazy danych W wyniku przeprowadzonych prac terenowych i kameralnych oraz z uwzględnieniem materiałów pozyskanych z Urzędu Miasta, Urzędu Marszałkowskiego, Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego, spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych oraz Wodociągów i Kanalizacji w Opolu Sp. z o.o., powstała baza danych zawierająca następujące dane: 1. graficzne: a) ortofotomapa jako warstwa podkładowa, b) obiekty pokryte azbestem, c) siatka ulic, 2. opisowe: a) numery działek ewidencyjnych, b) nazwy ulic, c) adresy budynków, d) typ płyt azbestowo-cementowych w odniesieniu do pojedynczego budynku, e) stopień nachylenia dachu w odniesieniu do pojedynczego budynku, f) stan płyt azbestowo-cementowych (stopień pilności usunięcia azbestu) w odniesieniu do pojedynczego budynku, g) typ własności w odniesieniu do pojedynczego budynku, h) budynki użyteczności publicznej. Baza danych w formie elektronicznej jest integralną częścią Planu. Opole, wrzesień 2010 27

3.2. Ilość wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Opola 3.2.1. Płyty azbestowo-cementowe stanowiące pokrycia dachów Na podstawie danych zgromadzonych podczas inwentaryzacji, oszacowano, iż powierzchnia dachów pokrytych płytami azbestowo-cementowymi wynosi 89.071 m 2, z czego 85% stanowią płyty faliste, a 15% płyty płaskie. Tabela nr 3 Ilość płyt azbestowo-cementowych stanowiących pokrycia dachów Lp. Typ Ilość [m 2 ] 1 płyty azbestowo-cementowe faliste 75.251 2 płyty azbestowo-cementowe płaskie (karo) 13.820 Razem 89.071 3.2.2. Rury azbestowo-cementowe Z inwentaryzacji przeprowadzonej przez Wodociągi i Kanalizację w Opolu Sp. z o.o., po uzgodnieniach z Wydziałem Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta Opola wynika, iż w wodociągach miejskich wykorzystywane jest 16.846 mb rur azbestowo-cementowych. Tabela nr 4 Średnice i długość wodociągowych i kanalizacyjnych rur azbestowo-cementowych w poszczególnych dzielnicach i ulicach Opola Dzielnica Ulica Średnica rur 80 100 150 200 250 300 Łącznie [m] Chabry Konwalii 30 30 Groszowice Dunikowskiego Xawerego Frankiewicza Edwarda, ojca 190 190 215 215 Katarzyny 292 292 Podborna 600 600 Przewozowa 105 105 Średnia 100 100 Traugutta Romualda 188 188 Grotowice Oświęcimska 1080 1 080 Opole, wrzesień 2010 28

Kolonia Gosławicka Słubicka 176 176 Szczecińska 145 145 Malinka Ziemi Lubuskiej 180 180 Nowa Wieś Królewska Półwieś Śródmieście Zakrzów Zaodrze ZWM Chrobrego 190 190 Struga Andrzeja 300 300 Cmentarna 240 240 Partyzancka 1300 1 300 Wspólna 1350 1 350 1 Maja 562 562 Grunwaldzka 593 593 Katowicka 750 750 Pl. Daszyńskiego 145 145 Kościuszki 200 200 Tadeusza Kośnego Augustyna 565 565 Ligonia Juliusza 366 366 Ozimska 1135 428 1 563 Reymonta Władysława 320 320 Bytomska 70 70 Gliwicka 70 70 Kluczborska 70 70 Kozielska 70 70 Raciborska 70 70 Zabrzańska 70 70 Osiedle 25-lecia Dambonia 258 258 Stoińskiego Stefana 146 146 Gen. Stefana Grota- Roweckiego Goroszkiewicza Romana 113 231 780 267 1 391 428 428 Pużaka Kazimierza 522 522 gen. Sosnkowskiego Kazimierza Razem 149 9 398 9 193 6 5262 2782 279 2 1 936 522 16 846 W blokach mieszkalnych należących do Spółdzielni Mieszkaniowej Lokatorsko- Własnościowej z siedzibą w Opolu przy ul. Sosnowskiego 40-42, użytkowane są zsypy oraz windy, w których wykorzystywane są wyroby zawierające azbest. Zestawienie zamieszczono w tabeli nr 5. Tabela nr 5 Zestawienie miejsc występowania obiektów budowlanych, w których wykorzystywane są wyroby azbestowe (rury oraz obudowy wind) Opole, wrzesień 2010 29

Lp. ulica numer Typ wyrobu Ilość [mb] Stopień pilności * Planowany termin usunięcia * 1 Grota Roweckiego 12a-e, 13, 14 rury zsypowe 400 178,20 2 31.12.2032 2 Grota Roweckiego 14 rury deszczowe 73,60 2 31.12.2032 3 Bytnara Rudego 4 Fieldorfa 3a-c,12a-e, 9, 13, 17, 19a-d, 21a-d 4a-b, 6, 8c, 12, 14 rury zsypowe 400 469,30 2 31.12.2032 rury zsypowe 400 240,00 2 31.12.2032 5 Hubala ---- rury zsypowe 400 254,00 2 31.12.2032 6 Szarych Szeregów 16, 40, 56, 70, 13 rury zsypowe 400 134,00 2 31.12.2032 7 Batalionów Zośki 1, 2, 3, 4, 5-7, 6 rury zsypowe 400 184,80 2 31.12.2032 8 Skautów Opolskich 9 Dąbrowszczaków 1, 2, 3, 4, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19 1, 2, 3, 4, 5-7, 6, 8, 10 Lp. ulica numer Typ wyrobu 10 Batalionów Parasol 9, 11, 13 rury zsypowe 400 227,00 2 31.12.2032 rury zsypowe 400 341,60 2 31.12.2032 obudowa szybów wind Ilość [mb] Stopień pilności * Planowany termin usunięcia * 162,00 2 31.12.2032 11 Batalionów Parasol 9, 11, 13, 15-21 rury zsypowe 400 232,60 2 31.12.2032 razem 2 497,10 * na podstawie informacji przekazanych przez Spółdzielnię Mieszkaniową Lokatorsko-Własnościową, z siedzibą przy ul. Sosnowskiego 40-42, Opole Łącznie w blokach mieszkalnych Spółdzielni Mieszkaniowej Lokatorsko- Własnościowej wykorzystywanych jest 2.497,10 mb rur zsypowych, deszczowych oraz obudowy szyb windowych. 3.2.3. Płyty azbestowo-cementowe w elewacjach budynków na terenie miasta Z przeprowadzonych prac inwentaryzacyjnych oraz informacji przekazanych przez administratorów budynków wynika, iż w elewacjach budynków (także płyty osłonowe balustrad i loggi balkonowych) zlokalizowanych na terenie miasta wykorzystywanych jest 50.714 m 2 płyt azbestowo-cementowych, z czego 49.258 m 2 to płyty typu acekol, natomiast 1.456 m 2 to płyty azbestowo-cementowe faliste i płaskie (karo). Zestawienie ilości wyrobów azbestowych wykorzystywanych w elewacjach budynków w podziale na poszczególne dzielnice i ulice miasta zostało przedstawione w tabeli nr 6. Tabela nr 6 Zestawienie ilości płyt typu acekol wykorzystywanych jako okładziny elewacyjne Opole, wrzesień 2010 30

budynków w podziale na poszczególne dzielnice i ulice miasta Gosławice Dzielnica Ulica Ilość wyrobów azbestowych [m 2 ] Batalionu Zośka 452 Dąbrowszczaków 524 Emila Fieldorfa 181 Jana Bytnara Rudego 14 914 Majora Hubala 6 640 Skautów Opolskich 811 Stefana Grota-Roweckiego 12 946 Szarych Szeregów 1 586 Razem Gosławice 38 054 Groszowice Księdza Jerzego Popiełuszki 13 Razem Groszowice 13 Kolonia Gosławicka Częstochowska 75 Piotrkowska 4 276 Sieradzka 427 Razem Kolonia Gosławicka 4 778 Nowa Wieś Królewska Torowa 383 Razem Nowa Wieś Królewska 383 Śródmieście Andrzeja Struga 582 Budowlanych 2 000 Łąkowa 1 716 Sosnowskiego 15 Stanisława Spychalskiego 1 617 Razem Śródmieście 5 930 Szczepanowice Joachima Lelewela 100 Razem Szczepanowice 100 Suma końcowa 49 258 W dzielnicy Gosławice znajduje się najwięcej budynków, w elewacjach których wykorzystane zostały płyty azbestowe typu acekol (ponad 77% łącznej ilości płyt). Pozostała część płyt azbestowych stanowiących okładziny elewacji (1.456 m 2 ) to płyty azbestowo-cementowe faliste i płaskie (karo), głównie przy ul. Marii Rodziewiczówny (500 m 2 ) oraz Andrzeja Struga (300 m 2 ). 3.2.4. Zbiorcze zestawienie ilości wyrobów azbestowo-cementowych na terenie miasta Opola Łączna ilość płyt azbestowo-cementowych płaskich i falistych, stanowiących pokrycia dachów budynków w Opolu wynosi 89.071 m 2. Łączna ilość płyt azbestowych Opole, wrzesień 2010 31

typu acekol oraz falistych i płaskich, stanowiących okładziny elewacyjne budynków to 50.714 m 2. w wodociągach miejskich wykorzystywane jest 16.846 mb rur azbestowocementowych, natomiast w blokach mieszkalnych wykorzystywanych jest 2.497 mb rur zsypowych, deszczowych oraz obudowy szyb windowych. Przeliczenie ilości wyrobów azbestowo-cementowych z [m 2 ] na [Mg] wykonano przy zastosowaniu następujących założeń: 1. średnia masa 1 m 2 płyt azbestowo-cementowych płaskich i falistych wynosi 0,013 Mg 8, 2. średnia masa 1 m rur i złącz azbestowo-cementowych wynosi 40 kg 9. Otrzymane wyniki zostały przedstawione w tabeli nr 7. Tabela nr 7 Zestawienie zbiorcze ilości wyrobów azbestowo-cementowych na terenie miasta Opola w [Mg] Lp. Typ Ilość [Mg] 1 pokrycia dachów płytami azbestowo-cementowymi falistymi 978,3 2 pokrycia dachów płytami azbestowo-cementowymi płaskimi 179,7 3 okładziny elewacji płytami azbestowo-cementowymi typu acekol 659,3 4 rury deszczowe, zsypowe i obudowy szybów wind 100,3 5 rury wodociągowe i kanalizacyjne 673,7 Razem 2 590,3 Z przeprowadzonej inwentaryzacji wynika, iż na terenie miasta Opola znajduje się 2.590,3 Mg płyt azbestowo-cementowych, co w przeliczeniu na 1 km 2 powierzchni miasta daje 26,7 Mg/km 2. Szczegółowe zestawienie otrzymanych wyników inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest z wykorzystaniem opisanej metodologii zostało przedstawione w tabeli nr 24, będącej załącznikiem nr 10 do niniejszego dokumentu. 3.3. Analiza wyników inwentaryzacji wyrobów azbestowych na terenie miasta Opola z wykorzystaniem narzędzi geoinformatycznych 8 Na podstawie informacji od firm zajmujących się unieszkodliwianiem odpadów azbestowych 9 Na podstawie: www.bazaazbestowa.pl Opole, wrzesień 2010 32

Wykorzystanie Systemu Informacji Przestrzennej przynosi doskonałe rezultaty, w zarządzaniu programami, w których kluczową rolę odgrywa dokładna analiza informacji rozproszonej w przestrzeni geograficznej. Współczesne rozwiązania informatyczne w tej dziedzinie pozwalają nie tylko na gromadzenie w komputerze usystematyzowanych zbiorów danych, ale także dzięki nowoczesnym technikom obrazowania powierzchni ziemi, umożliwiają obiektywną i kompleksową inwentaryzację przestrzenną wybranego zagadnienia. Najważniejszą korzyścią płynącą ze stosowania Systemów Informacji Przestrzennej dla osób odpowiedzialnych za zarządzanie programami z zakresu administracji publicznej jest wsparcie procesu podejmowania decyzji o rzeczowe i wiarygodne analizy powstałe na bazie precyzyjnych i aktualnych map cyfrowych. W efekcie prowadzi to do zwiększenia efektywności zarządzania oraz do oszczędnego i gospodarnego wydatkowania środków publicznych. Wartość Systemów Informacji Przestrzennej to przede wszystkim możliwość zestawienia wielu rodzajów informacji pochodzących z różnych źródeł w przestrzeni geograficznej, która stanowi obiektywny punkt odniesienia do wszystkich analiz. Popularyzacja tych systemów nastąpiła dzięki rozwojowi technik zdalnego obserwowania powierzchni Ziemi z pułapu lotniczego i satelitarnego. Odpowiednio przetworzone zdjęcia lotnicze, czy satelitarne stanowią najbardziej obiektywne, aktualne i kompleksowe źródło danych o pokryciu terenu. Najczęściej są one wykorzystywane do uzupełniania lub weryfikacji zbiorów danych przestrzennych pochodzących z rejestrów tworzonych metodami inspekcji w terenie lub wypełnianych na podstawie zgłoszeń. Na podstawie inwentaryzacji przeprowadzonej w trakcie wizyt terenowych z wykorzystaniem ortofotomapy opracowano bazę danych. Umożliwiła ona wykonanie następujących analiz oraz przygotowanie map: 1. ogólne zestawienie i mapa wyrobów zawierających azbest (rozdz. 3.3.1), 2. mapa występowania azbestu w poszczególnych dzielnicach miasta (rozdz. 3.3.1), 3. mapy stopnia pilności wraz z analizą stopnia pilności usuwania azbestu (rozdz. 3.2.5.), 4. analiza odległościowa do obiektów użyteczności publicznej dla budynków, których stan płyt azbestowo-cementowych oceniono jako 1 (rozdz. 3.2.6), 5. mapy rejonów występującego narażenia na ekspozycję azbestu z uwzględnieniem budynków użyteczności publicznej (rozdz. 3.2.6), 6. mapy przedstawiające występowanie wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Opola z podziałem na rodzaj wyrobu i stopień pilności jego usunięcia (rozdz. 3.3). Opole, wrzesień 2010 33

3.3.1. Struktura rozmieszczenia wyrobów azbestowo-cementowych Struktura rozmieszczenia wyrobów azbestowo-cementowych w odniesieniu do dzielnic miasta została przedstawiona w tabeli nr 8 (z wyłączeniem rur kanalizacyjnych i wodociągowych). Tabela nr 8 Wyniki inwentaryzacji w podziale na dzielnice miasta Opola Dzielnica Ilość [m 2 ] Ilość [Mg] Udział [%] Bierkowice 5 085,0 66,0 3,4% Gosławice 45 806,0 662,5 34,6% Groszowice 6 067,0 78,9 4,1% Grotowice 931,0 11,9 0,6% Grudzice 1 737,0 22,7 1,2% Kolonia Gosławicka 8 630,0 112,6 5,9% Malina 518,0 6,8 0,4% Nowa Wieś Królewska 6 287,0 82,0 4,3% Śródmieście 16 029,0 208,6 10,9% Półwieś 18 252,0 237,1 12,4% Szczepanowice 2 663,0 34,7 1,8% Wójtowa Wieś 8 393,0 109,2 5,7% Wróblin 6 416,0 83,1 4,3% Zakrzów 15 469,0 200,7 10,5% Razem 142 283,0 1 916,8 100,0% Ponad 34% zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest znajduje się w dzielnicy Gosławice, z czego ponad 83% to okładziny elewacyjne bloków mieszkalnych. 12,4% z łącznej ilości wyrobów azbestowych znajduje się w dzielnicy Półwieś. Są to pokrycia dachów budynków wykonane z falistych płyt azbestowo-cementowych. W tabeli nr 9 przedstawiono strukturę rozmieszczenia wyrobów budowlanych zawierających azbest w podziale na poszczególne ulice miasta Opola. Tabela nr 9 Wyniki inwentaryzacji w podziale na poszczególne ulice miasta Opola Dzielnica Ulica Ilość [m 2 ] Ilość [Mg] Bierkowice Bierkowicka 2 251,0 29,3 Opole, wrzesień 2010 34

Lajkonika 82,0 1,1 Wrocławska 2 341,0 30,3 Żerkowicka 411,0 5,3 Bierkowice Suma 5 085,0 66,0 Dzielnica Ulica Ilość [m 2 ] Ilość [Mg] Batalionu Parasol 394,0 15,8 Batalionu Zośka 636,0 13,2 Częstochowska 712,0 9,1 Dąbrowszczaków 864,0 20,4 Emila Fieldorfa 421,0 11,9 Grobla 46,0 0,6 Jana Bytnara Rudego 15 383,0 212,6 Lipowa 829,0 10,6 Majora Hubala 6 894,0 96,7 Gosławice Nowa 62,0 0,8 Oleska 467,0 6,2 Pszeniczna 52,0 0,7 Skautów Opolskich 1 039,0 19,7 Stefana Grota-Roweckiego 13 200,0 178,3 Szarych Szeregów 1 721,0 26,0 Ustronna 200,0 2,6 Wiejska 1 985,0 25,7 Wygonowa 173,0 2,2 Zapłocie 625,0 8,1 Żytnia 103,0 1,3 Gosławice Suma 45 806,0 662,5 Bażantowa 43,0 0,6 Franciszka Józefa Buhla 378,0 4,9 Jana Augustyna 77,0 1,0 Józefa Glogego 30,0 0,4 Karola Grzesika 339,0 4,4 Katarzyny 18,0 0,2 Kredytowa 238,0 3,1 ks. Franciszka Rudzkiego 1 399,0 18,2 Ksawerego Dunikowskiego 128,0 1,6 Groszowice Księdza Jerzego Popiełuszki 1 276,0 16,5 Ojca Edwarda Frankiewicza 24,0 0,3 Oświęcimska 733,0 9,6 Ozimska 70,0 0,9 Piaskowa 88,0 1,2 Piastów 9,0 0,1 Podborna 229,0 3,0 Południowa 22,0 0,3 Przeskok 25,0 0,3 Semaforowa 146,0 1,9 Opole, wrzesień 2010 35

Stanisława Grzonki 58,0 0,8 Wawrzyńca Świerzego 628,0 8,2 Wiktora Gorzołki 109,0 1,4 Groszowice Suma 6 067,0 78,9 Dzielnica Ulica Ilość [m 2 ] Ilość [Mg] Grotowice Hutnicza 41,0 0,5 Metalowa 171,0 2,2 Odrzańska 299,0 3,9 Oświęcimska 420,0 5,3 Grotowice Suma 931,0 11,9 Grudzice Bolesława Biegasa 28,0 0,4 Bolesława Leśmiana 16,0 0,2 Groszowicka 199,0 2,5 Gustawa Morcinka 52,0 0,7 Ignacego Łukasiewicza 83,0 1,1 Jana Brzechwy 19,0 0,2 Jana Wiktora 29,0 0,4 Kazimierza Przerwy-Tetmajera 27,0 0,4 Kazimierza Wierzyńskiego 50,0 0,7 Kornela Makuszyńskiego 22,0 0,3 Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej 38,0 0,5 Młodej Polski 72,0 1,0 Powstańców Warszawskich 148,0 1,9 prof. Stanisława Rosponda 60,0 0,8 Prosta 790,0 10,2 Strzelecka 60,0 0,8 Tadeusza Borowskiego 15,0 0,2 Witolda Doroszewskiego 29,0 0,4 Grudzice Suma 1 737,0 22,7 Kolonia Gosławicka Arki Bożka 154,0 2,0 Boczna 63,0 0,8 Częstochowska 1 741,0 22,6 Eugeniusza Kwiatkowskiego 106,0 1,4 Górna 32,0 0,5 Grudzicka 38,0 0,5 Janusza Korczaka 41,0 0,6 Józefa Elsnera 5,0 0,1 Leśna 20,0 0,3 Nowowiejska 20,0 0,3 Obrońców Pokoju 60,0 0,8 Olchowa 6,0 0,1 Piotrkowska 4 276,0 55,6 Prywatna 22,0 0,2 Sieradzka 427,0 5,6 Sosnowa 4,0 0,1 Opole, wrzesień 2010 36

Tysiąclecia 283,0 3,8 Władysława Broniewskiego 2,0 0,0 Wolna 20,0 0,3 Wrzosowa 1 209,0 15,7 Dzielnica Ulica Ilość [m 2 ] Ilość [Mg] Kolonia Gosławicka Wygonowa 34,0 0,4 Zagrodowa 67,0 0,9 Kolonia Gosławicka Suma 8 630,0 112,6 Malina Adama 117,0 1,5 Leonida Teligi 262,0 3,4 Miodowa 20,0 0,3 Olimpijska 81,0 1,1 Sportowa 14,0 0,2 Świętokrzyska 24,0 0,3 Malina Suma 518,0 6,8 Nowa Wieś Królewska Aleja Przyjaźni 682,0 8,8 Andrzeja Struga 872,0 11,4 Gabriela Narutowicza 320,0 4,2 Graniczna 45,0 0,6 Jagiellonów 137,0 1,9 Jana Kilińskiego 6,0 0,1 Jana Ostroroga 54,0 0,7 Jana Szczeszyńskiego 105,0 1,4 Kazimierza Wielkiego 14,0 0,2 Królowej Jadwigi 28,0 0,4 Ludwika Solskiego 222,0 3,0 Marka z Jemielnicy 7,0 0,1 Mikołaja Reja 15,0 0,2 Piotra Pandzy 90,0 1,2 Podmiejska 2 531,0 32,7 Stanisława Przybyszewskiego 16,0 0,2 Stefana Batorego 74,0 1,0 Torowa 812,0 10,6 Wschodnia 72,0 1,0 Zielona 10,0 0,1 Zofii Nałkowskiej 175,0 2,2 Nowa Wieś Królewska Suma 6 287,0 82,0 Śródmieście 1 Maja 250,0 3,2 Andrzeja Struga 1 634,0 21,3 Armii Krajowej 70,0 0,9 Budowlanych 2 350,0 30,5 Budziszyńska 14,0 0,2 Dmowskiego 200,0 2,6 gen. Józefa Dwernickiego 780,0 10,1 Głogowska 1 577,0 20,5 Opole, wrzesień 2010 37

Harcerska 482,0 6,3 Jana Kropidły 211,0 2,7 Józefa Ignacego Kraszewskiego 25,0 0,3 Katowicka 200,0 2,6 Dzielnica Ulica Ilość [m 2 ] Ilość [Mg] Kłodzka 42,0 0,5 Kosnego 68,0 0,9 ks. Norberta Bończyka 19,0 0,2 Księdza Jana Dzierżona 146,0 1,9 Legnicka 13,0 0,2 Licealna 500,0 6,5 Luboszycka 95,0 1,3 Łąkowa 1 716,0 22,3 Łowicka 40,0 0,5 Marii Rodziewiczówny 605,0 7,9 Ozimska 275,0 3,6 Śródmieście Pl. Różyckiego 40,0 0,5 Pomorska 86,0 1,1 Poznańska 59,0 0,8 Sandomierska 137,0 1,8 Sądowa 2 220,0 28,9 Słubicka 21,0 0,3 Sosnowskiego 177,0 2,5 Stanisława Spychalskiego 1 617,0 21,0 Światowida 30,0 0,4 Tulipanów 37,0 0,5 Wiejska 209,0 2,7 Zielonogórska 84,0 1,1 Śródmieście Suma 16 029,0 208,6 Franciszka Kurpierza 48,0 0,7 ks. Bolesława Domańskiego 206,0 2,6 Ludowa 108,0 1,4 Partyzancka 14 918,0 193,8 Półwieś Pl. Różyckiego 186,0 2,4 Spokojna 152,0 2,0 Wrocławska 131,0 1,7 Wspólna 1 226,0 15,9 Zbożowa 1 277,0 16,6 Półwieś Suma 18 252,0 237,1 Dworska 6,0 0,1 Joachima Lelewela 100,0 1,3 Marii Skłodowskiej-Curie 33,0 0,4 Szczepanowice Niemodlińska 553,0 7,2 Parkowa 295,0 3,9 Prószkowska 259,0 3,4 Opole, wrzesień 2010 38

Stawowa 1 066,0 13,9 Wojciecha Biasa 108,0 1,4 Żniwna 243,0 3,1 Szczepanowice Suma 2 663,0 34,7 Dzielnica Ulica Ilość [m 2 ] Ilość [Mg] Bogumiła Wyszomirskiego 422,0 5,4 Franciszka Mehla 743,0 9,7 Jakuba Wilczka 197,0 2,6 Jana Kwoczka 2 105,0 27,4 Jana Wawrzynka 36,0 0,5 Wójtowa Wieś Krapkowicka 294,0 3,8 Prószkowska 36,0 0,5 Stanisława Wasylewskiego 3 396,0 44,1 Wincentego Hlouszka 587,0 7,7 Winowska 220,0 2,9 Wójtowa 357,0 4,6 Wójtowa Wieś Suma 8 393,0 109,2 Czarnowąska 3 449,0 44,8 Domowa 42,0 0,5 Gawędy 318,0 4,1 Wróblin Jana Sobieskiego 76,0 0,9 Krzanowicka 470,0 6,1 Sołtysów 1 432,0 18,6 Wróblińska 629,0 8,1 Wróblin Suma 6 416,0 83,1 Adama Napieralskiego 21,0 0,2 Bartosza Głowackiego 257,0 3,4 Budowlanych 1 980,0 25,9 Bzów 25,0 0,3 Chabrów 229,0 3,0 Działkowa 171,0 2,2 Gliwicka 385,0 5,0 Józefa Cygana 776,0 10,1 Kępska 1 888,0 24,5 Zakrzów Kluczborska 44,0 0,6 Kozielska 33,0 0,4 ks. Czesława Klimasa 476,0 6,1 Księdza Alojzego Ligudy 3 880,0 50,4 Luboszycka 931,0 11,9 Magazynowa 942,0 12,2 Maków 7,0 0,1 Oleska 1 008,0 13,2 Portowa 15,0 0,2 Prudnicka 239,0 3,1 Sołtysów 51,0 0,7 Opole, wrzesień 2010 39

Śluza Wróblin 526,0 6,8 św. Anny 114,0 1,5 Dzielnica Ulica Ilość [m 2 ] Ilość [Mg] Teodora Glenska 331,0 4,2 Zakrzów Wiśniowa 1 110,0 14,3 Zakładowa 30,0 0,4 Zakrzów Suma 15 469,0 200,7 Suma końcowa 142 283,0 1 916,8 Ulice, przy których zlokalizowane są budynki charakteryzujące się największą ilością wyrobów zawierających azbest to: ul. Jana Bytnara Rudego (17.752 m 2 ), ul. Partyzancka (14.918 m 2 ), ul. Stefana Grota-Roweckiego (13.200 m 2 ). Wyroby azbestowe zinwentaryzowane przy tych ulicach stanowią ponad 30% łącznej ilości wyrobów budowlanych zawierających azbest w mieście. Na mapach nr 1 oraz nr 2 przedstawiono przestrzenne rozmieszczenie wyrobów zawierających azbest na terenie Opola. Z analizy mapy nr 1 wynika, iż szczególnie dużo wyrobów zawierających azbest znajduje się na terenach osiedli z budynkami wielorodzinnymi. Wynika to z faktu zastosowania w okładzinach elewacji płyt azbestowo-cementowych typu acekol. Taka sytuacja ma miejsce m.in. w dzielnicy Gosławice, gdzie w blokach mieszkalnych przy ul. Jana Bytnara Rudego jest wykorzystywany azbest. Ponadto wyroby budowlane zawierające azbest są rozproszone na terenie całego miasta, poza miejscami gdzie azbest w pojedynczych obiektach zastosowano w znacznej ilości oraz miejscami wolnymi od azbestu, jak np. tereny zieleni i tereny rekreacyjne (wyłączając z tej kategorii ogródki działkowe). Budynkami z największą ilością wyrobów azbestowych charakteryzują się dzielnice: Gosławice, Półwieś, Opole (Śródmieście) i Zakrzów. Wyroby zawierające azbest wykorzystywane lub składowane na terenie tych dzielnic stanowią 67,5% łącznej ilości azbestu w mieście, zaś na terenie samych Gosławic niemal 33%. Należy jednak podkreślić, że powyższa analiza świadczy o dość równomiernym rozproszeniu azbestu na terenie miasta. Najmniej azbestu wykorzystuje się w dzielnicach: Malina, Grotowice i Grudzice. Dzielnica Malina jest niemal wolna od azbestu. Opole, wrzesień 2010 40

Mapa nr 1 Rozmieszczenie wyrobów zawierających azbest na terenie Opola Opole, wrzesień 2010 41

Mapa nr 2 Rozmieszczenie wyrobów zawierających azbest na terenie dzielnic miasta Opole, wrzesień 2010 42

3.3.2. Wyniki inwentaryzacji w podziale na typ własności Na podstawie informacji z Urzędu Miasta o rodzaju własności poszczególnych obiektów, przygotowano analizę wyników inwentaryzacji w podziale na typ własności. Tabela nr 10 Wyniki inwentaryzacji w podziale na typ własności Lp. Typ własności Ilość [m 2 ] 1 Własność miasta Opola 16 538,0 2 Własność Powiatu Opolskiego 98,0 3 Własność Skarbu Państwa 15 334,0 4 Własność PKP 438,0 5 Własność prywatna 109 875,0 Razem 142 283,0 Spośród zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych ponad 77% stanowi własność prywatną, 12% należy do Miasta Opola, niecałe 11% należy do Skarbu Państwa, zaś mniej niż 1% jest własnością PKP i Powiatu Opolskiego. 3.3.3. Stan wyrobów azbestowych W trakcie wizyt terenowych zgromadzone zostały informacje o stanie wyrobów zawierających azbest, ocenionym wizualnie zgodnie z wymaganiami dla stopnia pilności w Ocenie stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Otrzymane wyniki zestawiono w tabeli nr 11 10. Tabela nr 11 Wyniki inwentaryzacji w podziale na stan wyrobów zawierających azbest Lp. Stopień pilności Opis Ilość [m 2 ] 1 I wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie 13 564,0 2 II ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku 123 087,0 3 III ponowna ocena w terminie do 5 lat 5 632,0 10 Analiza przedstawia stan płyt azbestowo-cementowych wszystkich rodzajów, także rur azbestowych deszczowych i zsypowych 400. Opole, wrzesień 2010 43

Wizualna ocena jakości wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Opola zgodnie ze stopniem pilności usunięcia wykazała, że: a) 9,5% zinwentaryzowanych wyrobów wymaga wymiany lub naprawy bezzwłocznie, tj. zostało zaliczonych do I stopnia pilności, b) 86,5% zinwentaryzowanych wyrobów wymaga ponownej oceny w czasie do 1 roku, czyli zostało zaliczonych do II stopnia pilności, c) 4,0% zinwentaryzowanych wyrobów wymaga ponownej oceny w terminie do 5 lat, tj. zostało zaliczonych do III stopnia pilności. Analizy stanu płyt azbestowo-cementowych w podziale na poszczególne stopnie pilności ocenione wizualnie zostały przedstawione na mapach nr 3, 4 i 5. Kartogramy zostały stworzone ze 150-metrowych gridów. Najwięcej wyrobów azbestowych o pierwszym stopniu pilności usunięcia znajduje się w dzielnicach: Gosławice, Opole (Śródmieście), Nowa Wieś Królewska i Zakrzów. Podobnie rzecz się ma w przypadku wyrobów azbestowych o drugim stopniu pilności usunięcia, tzn. największa ich ilość zlokalizowana jest w dzielnicach: Gosławice, Półwieś, Zakrzów i Opole (Śródmieście). Zdecydowanie największa ilość azbestu o trzecim stopniu pilności usunięcia występuje w dzielnicy Kolonia Gosławicka. Rozkład przestrzenny lokalizacji wyrobów azbestowych o drugim stopniu pilności usunięcia pokrywa się niemal z rozkładem wyrobów azbestowych wszystkich stopni pilności usunięcia, gdyż właśnie ten rodzaj azbestu dominuje na terenie miasta. Skupiska wyrobów azbestowych o trzecim stopniu pilności charakterystyczne są dla niewielkich obiektów, np. domków letniskowych w R.O.D. Stokrotka w dzielnicy Kolonia Gosławicka, gdzie właścicielom łatwiej dbać o konserwację płyt azbestowych. Płyty azbestowe o trzecim stopniu pilności usunięcia (płyty warstwowe płaskie typu acekol) znajdują się w okładzinach elewacyjnych budynków wielorodzinnych, np. na terenie wymienianej już Kolonii Gosławickiej i Gosławic. Opole, wrzesień 2010 44

Mapa nr 3 Analiza stanu wyrobów azbestowo-cementowych (stan płyt oceniony jako 1) Opole, wrzesień 2010 45

3.3.4. Obiekty użyteczności publicznej Wizyty terenowe wykazały, że w 19 obiektach użyteczności publicznej spośród znajdujących się na terenie miasta Opola wykorzystywane są wyroby azbestowe. W większości są to płyty azbestowo-cementowe płaskie, ponadto: płyty azbestowe warstwowe (acekol) i faliste płyty azbestowo-cementowe, w większości o drugim stopniu pilności. Obiekty użyteczności publicznej z azbestowym pokryciem dachowym bądź z azbestowo-cementowymi elewacjami zlokalizowane są w 5 dzielnicach miasta. Są to głównie obiekty znajdujące się na terenie placówek oświatowych. Tabela nr 12 Wyniki inwentaryzacji obiektów użyteczności publicznej na terenie miasta Opola L.p. Uwagi Ulica Nr Stan płyt Rodzaj wyrobu Ilość [m 2 ] 1 Dom Złotej Jesieni Majora Hubala" 4 1 3 2 700,0 2 Zespół Placówek Oświatowych Torowa 7 1 3 383,0 3 Zespół Placówek Oświatowych Torowa 7 1 1 429,0 4 5 6 7 Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 16 Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 16 Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 16 Publiczna Szkoła Podstawowa nr 23 Zofii Nałkowskiej 16 2 1 11,0 Zofii Nałkowskiej 16 1 1 100,0 Zofii Nałkowskiej 16 2 1 23,0 Andrzeja Struga 3 1 1 300,0 8 Zespół Szkół Zawodowych Andrzeja Struga 16 1 3 582,0 9 10 Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego Uniwersytet Opolski, Wydział Przyrodniczo - Techniczny Budowlanych 4 2 1 340,0 Dmowskiego 7/9 2 1 200,0 11 Studium Języków Obcych TWP Jana Kropidły 5 1 1 211,0 12 Politechnika Opolska Katowicka 48 2 1 200,0 13 Szpital Wojewódzki Kośnego 53 2 1 68,0 14 Politechnika Opolska Prószkowska 76 2 1 15,0 15 Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 7 Budowlanych 40 2 1 29,0 16 Agencja Nieruchomości Rolnych Księdza Alojzego Ligudy 97 2 1 624,0 17 Agencja Nieruchomości Rolnych Księdza Alojzego Ligudy 97 2 1 1 051,0 Razem 7 266,0 Legenda: Rodzaj wyrobów azbestowo-cementowych: 1- płyty faliste, 2 - płyty płaskie, 3 - płyty warstwowe Stopień pilności: 1 - wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie, 2 - ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku, 3 - ponowna ocena w terminie do 5 lat Opole, wrzesień 2010 48

Powierzchnia wyrobów azbestowych wykorzystywanych w obiektach użyteczności publicznej wynosi 7.266 m 2, co stanowi 5,1% łącznej powierzchni zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych na terenie miasta. Mapa rejonów występującego narażenia na ekspozycję azbestu z uwzględnieniem budynków użyteczności publicznej (wraz z analizą odległościową do obiektów użyteczności publicznej) dla budynków, których stan płyt azbestowo-cementowych oceniono jako 1 została przedstawiona na mapach nr 6 i nr 7. Mapę rejonów występującego narażenia na ekspozycję azbestu z uwzględnieniem budynków użyteczności publicznej opracowano dzięki wyznaczeniu 50-metrowych stref buforowych od obiektów użyteczności publicznej. Strefy te pozwalają określić liczbę i rozkład przestrzenny budynków z azbestem, znajdujących się w strefach do 500 m od obiektów użyteczności publicznej. Analiza odległościowa obiektów o pierwszym stopniu pilności usunięcia do obiektów użyteczności publicznej została wykonana w odniesieniu do 50-metrowych strefy buforowych, na które nałożono centroidy obiektów użyteczności publicznej. Opole, wrzesień 2010 49

Mapa nr 6 Mapa rejonów występującego narażenia na ekspozycję azbestu z uwzględnieniem budynków użyteczności publicznej Opole, wrzesień 2010 50

Mapa nr 7 Analiza odległościowa do obiektów użyteczności publicznej od budynków, których stan płyt azbestowo-cementowych oceniono jako 1 Opole, wrzesień 2010 51

Przeprowadzone analizy przestrzenne pozwalają na wyciągnięcie następujących wniosków: budynki użyteczności publicznej na terenie miasta Opola zlokalizowane są głównie w środkowej części miasta, tj. w dzielnicach: Opole (Śródmieście), Szczepanowice i Gosławice, obiekty, w których w użyciu pozostają wyroby zawierające azbest o pierwszym stopniu pilności usunięcia rozproszone są na terenie całego miasta ze skupiskiem w dzielnicy Gosławice i Opole (Środmieście). Takie obiekty nie występują w dzielnicach Grudzice i Wróblin. szczególnej uwagi wymaga sytuacja w dzielnicy Gosławice ze względu na bliskie sąsiedztwo budynków użyteczności publicznej i obiektów, w których wykorzystywane są wyroby azbestowe o pierwszym stopniu pilności (ok. 5.000 m 2 wyrobów azbestowych o pierwszym stopniu pilności usunięcia), w dzielnicy Opole (Śródmieście) ze względu na sąsiedztwo dzielnicy Gosławice oraz niemniej pilne uwarunkowania pilności usunięcia azbestu (4.145 m 2 wyrobów azbestowych o pierwszym stopniu pilności usunięcia), wskazany jest monitoring procesu usuwania wyrobów azbestowych oraz stałe akcje edukacyjne wśród mieszkańców, które pomogą zapobiegać niezgodnemu z przepisami usuwaniu azbestu. 3.4. Mapa rozmieszczenia wyrobów zawierających azbest Na podstawie inwentaryzacji przeprowadzonej w trakcie wizyt terenowych z wykorzystaniem wydruków z podkładów mapowych została opracowana baza danych. Umożliwiła ona przygotowanie mapy rozmieszczenia wyrobów zawierających azbest wraz z oceną wizualną stanu płyt azbestowo-cementowych. Mapa rozmieszczenia wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Opola jest mapą podsumowującą, o najbogatszej treści. Na mapie przedstawiono obrysy pojedynczych budynków bądź miejsc, w których zinwentaryzowano wyroby azbestowe. Każde z miejsc występowania azbestu jest opatrzone notką z adresem. Poza lokalizacją wyrobów azbestowych mapa prezentuje stan wyrobu azbestowego. Opole, wrzesień 2010 52

Mapa nr 8 Mapa rozmieszczenia wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Opola Opole, wrzesień 2010 53

4. Postępowanie z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest 4.1. Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców Agencja Ochrony Środowiska USA (Environmental Protection Agency - EPA) opublikowała szereg dokumentów, w których zawarte są zasady informowania o ryzyku. Powszechnie przyjęto siedem następujących podstawowych zasad: 1. Akceptuj i angażuj społeczność jako równorzędnego partnera. 2. Starannie planuj sposób przekazywania informacji o zagrożeniu, następnie oceniaj wyniki komunikowania się. 3. Uważnie słuchaj tego, co mają ci do przekazania inni. 4. Bądź uczciwy, szczery i otwarty. 5. Koordynuj wysiłki i współpracuj z innymi w procesie przekazywania informacji. 6. Nawiązuj współpracę ze środkami masowego przekazu i przekazuj informacje zgodnie z regułami środków masowego przekazu. 7. Mów jasno i życzliwie 11. Powodzenie realizacji podejmowanych przez władze miasta Opola działań na rzecz ochrony środowiska i przyrody, w dużej mierze zależy od świadomości, aktywności i zmiany nawyków lokalnej społeczności. Program edukacyjny realizowany jest przez władze miasta na różnych płaszczyznach i różnymi metodami poprzez ulotki, foldery, konkursy i festyny. 4.2. Działania informacyjno-edukacyjne wśród mieszkańców miasta Planowane działania informacyjne o postępowaniu z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest mają na celu przekazanie rzetelnej i wiarygodnej informacji o azbeście. Mogą zostać podjęte z wykorzystaniem istniejących już kanałów dystrybucji: 1. Tablice informacyjne w Urzędzie Miasta Opola poprzez zamieszczenie informacji o: a) obowiązkach dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, b) obowiązku przeprowadzenia inwentaryzacji i złożenia informacji o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania (załącznik nr 2), c) obowiązku sporządzenia oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest (załącznik nr 4), d) zagrożeniach i skutkach dla zdrowia ludzi i środowiska przyrodniczego 11 Azbest. Ekspozycja zawodowa i środowiskowa., pod red. Neonili Szeszeni-Dąbrowskiej, Łódź, 2004, Opole, wrzesień 2010 54

w przypadku niewłaściwego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest, e) firmach, posiadających uprawnienia i zezwolenia do prowadzenia prac obejmujących usuwanie, zbieranie, transport i unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest (dane adresowe i telefon kontaktowy), f) możliwościach finansowego wsparcia i właściwego postępowania w przypadku prac remontowych obejmujących wymianę wyrobów zawierających azbest. 2. Ulotki informacyjne wręczane przez urzędników. 3. Akcje edukacyjne, mające na celu nauczenie młodzieży rozpoznawania wyrobów zawierających azbest, poinformowanie o szkodliwości azbestu dla zdrowia człowieka i środowiska naturalnego oraz konieczności unieszkodliwienia azbestu do końca 2032 r. Akcje te powinny być prowadzone w szkołach w ramach zajęć lekcyjnych. 4. Konkursy organizowane przez dyrektorów szkół, np. zaprojektowanie ulotki informacyjnej czy plakatu. Praca nagrodzona zostanie powielona w odpowiedniej liczbie egzemplarzy i udostępniona na tablicy w Urzędzie Miasta. 5. Organizowane corocznie Dni Opola, Wianki, festyny oraz koncerty i imprezy okolicznościowe, w trakcie których szczególna uwaga zwrócona będzie na identyfikację dzikich wysypisk odpadów azbestowych oraz szkodliwość azbestu dla zdrowia człowieka. 6. Szkolenia dla mieszkańców, nauczycieli i zarządców nieruchomości w zakresie szkodliwości azbestu, jego bezpiecznego eliminowania z użytkowania oraz możliwości pozyskania środków finansowych na realizację przedsięwzięć związanych z unieszkodliwianiem azbestu. Wszystkie akcje informacyjne i edukacyjne powinny być prowadzone równolegle na stronie internetowej miasta. 4.3. Procedury dotyczące postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest Procedury dotyczące postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest podzielono na cztery grupy 12 : 1. Grupa I Procedury obowiązujące właścicieli i zarządzających obiektami, instalacjami lub urządzeniami zawierającymi azbest lub wyroby zawierające azbest. 12 Zbiór przepisów i procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, Warszawa, 2001 Opole, wrzesień 2010 55

a) Procedura 1 obowiązki i postępowanie właścicieli oraz zarządców, przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest. b) Procedura 2 obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów. Procedury z grupy I zostały zamieszczone w załączniku nr 8. 2. Grupa II Procedury obowiązujące wykonawców prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest wytwórców odpadów niebezpiecznych. a) Procedura 3 postępowanie przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobów zawierających azbest. b) Procedura 4 prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych wraz z oczyszczeniem obiektu, terenu, instalacji. 3. Grupa III Procedura obowiązująca prowadzących działalność w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. a) Procedura 5 przygotowanie i transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. 4. Grupa IV Procedura obowiązująca zarządzających składowiskami odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. a) Procedura 6 składowanie odpadów na składowiskach lub wydzielonych kwaterach przeznaczonych do wyłącznego składowania odpadów zawierających azbest. 4.4. Usuwanie wyrobów zawierających azbest Wyroby zawierające azbest mogą być bezpiecznie eliminowane przez przedsiębiorstwa posiadające zatwierdzone przez Starostę lub Prezydentów Miast na prawach powiatu programy gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Wykonawcy prac, polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest posiadają zatwierdzone przez Prezydenta Miasta Opola programy gospodarki odpadami niebezpiecznymi na terenie miasta Opola. Wykaz podmiotów gospodarczych prowadzących działalność w zakresie transportu, zbierania i usuwania odpadów azbestowych został zamieszczony w załączniku nr 12. Każdorazowo przed przystąpieniem do prowadzenia jakichkolwiek prac związanych z usuwaniem azbestu z budynków należy przeprowadzić stosowną inwentaryzację pod katem ewentualnego występowania na budynku stanowisk występowania i lęgu ptaków i bytowania nietoperzy. W razie ich stwierdzenia dalsze działania należy prowadzić zgodnie z zapisami ustawy o ochronie przyrody. Opole, wrzesień 2010 56

4.5. Unieszkodliwianie odpadów azbestowych Najczęściej stosowaną metodą unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest jest ich składowanie. W województwie opolskim nie funkcjonuje żadne składowisko przyjmujące odpady azbestowe. Ze względu na dostępność i odległość składowisk, najbardziej dogodnymi miejscami unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych zawierających azbest i powstałych w wyniku realizacji Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032, najkorzystniej usytuowane są dwa ogólnodostępne składowiska przyjmujące odpady azbestowe, mianowicie Składowisko Odpadów Niebezpiecznych w Jadwinówce, woj. łódzkie (ok. 145 km) i Składowisko Odpadów Przemysłowych Mo-BRUK w Wałbrzychu, woj. dolnośląskie (ok. 150 km). Według danych ze stycznia 2010 roku 13 wolna pojemność na odpady azbestowe składowiska Mo-BRUK w Wałbrzychu wynosiła 34.385 tys. m 3. Składowisko przyjmuje osiem rodzajów odpadów azbestowych: 06 07 01* - odpady azbestowe z elektrolizy, 06 13 04* - odpady z przetwarzania azbestu, 10 11 81* - odpady zawierające azbest, 10 13 09* - odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowoazbestowych, 16 01 11* - okładziny hamulcowe zawierające azbest, 16 02 12* - zużyte urządzenia zawierające wolny azbest, 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest, 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest. Składowisko Odpadów Niebezpiecznych w Jadwinówce w styczniu 2010 roku mogło przyjąć jeszcze 2.500 m 3 dwóch rodzajów odpadów azbestowych: 17 06 01* materiały izolacyjne zawierające azbest, 17 06 05* materiały konstrukcyjne zawierające azbest. Wykaz składowisk przyjmujących odpady niebezpieczne w Polsce został zamieszczony w załączniku nr 11. Według zapisów Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego kluczowym problemem w gospodarce odpadami niebezpiecznymi jest brak w regionie składowiska, które przyjmowałoby odpady azbestowe. W Programie 13 Baza wyrobów i odpadów zawierających azbest Opole, wrzesień 2010 57

oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 założono budowę w województwie opolskim dwóch składowisk odpadów azbestowych: jednego w latach 2009-2012, a drugiego w latach 2013-2022. 5. Harmonogram realizacji Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032 Na mocy polskiego prawa wykorzystywanie azbestu lub wyrobów zawierających azbest zostało dopuszczone w użytkowanych instalacjach lub urządzeniach nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2032 r. Zgodnie z założeniami Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 proces usuwania wyrobów zawierających azbest powinien być zakończony do 2032 roku. Harmonogram realizacji Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032 podzielono na 3 etapy, tj.: 1. lata 2010-2012, 2. lata 2013-2022, 3. lata 2023-2032. Podział ten jest zbieżny z harmonogramem Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. Zdecydowano o przyjęciu analogicznych etapów realizacji zadania w kontekście możliwości monitorowania jego realizacji w porównaniu z programami nadrzędnymi. Tabela nr 13 Harmonogram realizacji Planu w podziale na 3 etapy Lp. Zadania Etap I Etap II Etap III 2010-2012 2013-2022 2023-2032 1 Przeprowadzenie inwentaryzacji 2 Opracowanie Planu usuwania wyrobów zawierających azbest 3 Opracowanie bazy danych wyrobów zawierających azbest 4 Cykliczna aktualizacja bazy danych * 5 Akcje informacyjno-edukacyjne wśród mieszkańców 6 Zapewnienie środków finansowych na realizację Planu 7 Bezpieczne usunięcie zinwentaryzowanych płyt azb.-cem. 10% 45% 45% 8 Monitorowanie procesu usuwania wyrobów azbestowych 9 Aktualizacja Planu Opole, wrzesień 2010 58

* W przypadku braku informacji od właścicieli obiektów pokrytych azbestem, konieczna wydaje się aktualizacja inwentaryzacji w terenie ze względu na fakt, iż ponad 86,5% budynków z azbestem wymaga ponownej oceny w ciągu 1 roku. Przeprowadzenie inwentaryzacji (zadanie nr 1), opracowanie Planu usuwania wyrobów zawierających azbest (zadanie nr 2) oraz opracowanie bazy danych wyrobów zawierających azbest (zadanie nr 3) zostały zrealizowane w roku 2010, co umożliwiło rozpoczęcie procesu monitorowania procesu usuwania wyrobów azbestowych (zadanie nr 8). Każdemu zadaniu w każdym z etapów wdrażania Planu została przypisana jednostka odpowiedzialna za realizację zadania. Tabela nr 14 Odpowiedzialność za realizację Planu Lp. Zadania Jednostka odpowiedzialna 1 Przeprowadzenie inwentaryzacji Miasto Opole 2 Opracowanie Planu usuwania wyrobów zawierających azbest Miasto Opole 3 Opracowanie bazy danych wyrobów zawierających azbest Miasto Opole 4 Cykliczna aktualizacja bazy danych Miasto Opole 5 Akcje informacyjno-edukacyjne wśród mieszkańców Miasto Opole 6 Zapewnienie środków finansowych na realizację Planu Miasto Opole / Właściciele obiektów 7 Bezpieczne usunięcie zinwentaryzowanych płyt azb.-cem. Miasto Opole / Właściciele obiektów 8 Monitorowanie procesu usuwania wyrobów azbestowych Miasto Opole 9 Aktualizacja Planu Miasto Opole 6. Szacunek nakładów finansowych na realizację Planu Do szacunku kosztów usunięcia płyt azbestowo-cementowych z terenu miasta Opola przyjęto, że ilość zinwentaryzowanych płyt azbestowo-cementowych stanowiących pokrycia dachowe wynosi 89.071 m 2, co po przeliczeniu daje 1.158 Mg. Założono, że średni koszt demontażu, transportu i unieszkodliwienia odpadów zawierających azbest na składowisku wynosi 1.400 zł za 1 Mg. Średni koszt został wyliczony na podstawie informacji uzyskanych od przedsiębiorstw z listy firm uprawnionych do usuwania i unieszkodliwiania azbestu na terenie miasta Opola. Jako średni koszt zakupu i montażu nowego pokrycia dachowego przyjęto 70 zł za Opole, wrzesień 2010 59

1 m 2 nowego pokrycia wykonanego z blachodachówki. Dane te zostały pozyskane od producentów i firm dekarskich. W przypadku wykorzystania innych materiałów szacowane koszty mogą ulec zmianie. W szacunkach nie uwzględniono inflacji ze względu na brak realnych prognoz wskaźników inflacyjnych. Otrzymane wyniki zostały przedstawione w tabeli nr 15. Tabela nr 15 Szacunek nakładów finansowych na usunięcie płyt azbestowo-cementowych stanowiących pokrycia dachowe (w tys. zł) Lp. Wyszczególnienie Jednostka 1 2 3 ilość płyt azbestowo-cementowych do usunięcia koszt demontażu i unieszkodliwienia odpadów azbestowych koszt zakupu i montażu nowego pokrycia dachowego Etap I II III Razem Mg 116 521 521 1 158 m 2 8 907 40 082 40 082 89 071 tys. zł 162 729 729 1 621 tys. zł 623 2 806 2 806 6 235 Razem koszty 786 3 535 3 535 7 856 Łączny koszt usunięcia płyt azbestowo-cementowych stanowiących pokrycia dachowe z terenu miasta Opola wraz z zakupem i montażem nowych pokryć dachowych wynosi 7,9 mln zł. W celu oszacowania kosztów wymiany okładzin elewacyjnych, które zostały wykonane z płyt azbestowo-cementowych przyjęto, że ilość zinwentaryzowanych płyt azbestowo-cementowych stanowiących elewacje budynków wynosi 50.714 m 2. Przyjęto, iż płyty azbestowo-cementowe znajdujące się w elewacjach budynków zostaną unieszkodliwione w trakcie procesu termomodernizacji budynków. Założono, że średni koszt termomodernizacji 1 m 2 elewacji wraz z unieszkodliwieniem wyrobów azbestowych wynosi 200 zł. Średni koszt został wyliczony na podstawie informacji uzyskanych od przedsiębiorstw, świadczących usługi termomodernizacji i unieszkodliwiania azbestu na terenie miasta Opola. Analogicznie jak w przypadku pokryć dachowych w szacunkach nie uwzględniono inflacji ze względu na brak realnych prognoz wskaźników inflacyjnych. Otrzymane wyniki zostały przedstawione w tabeli nr 16. Opole, wrzesień 2010 60

Tabela nr 16 Szacunek nakładów finansowych na usunięcie płyt azbestowo-cementowych stanowiących elewacje obiektów (w tys. zł) Lp. Wyszczególnienie Jednostka Etap I II III Razem 1 2 ilość płyt azbestowocementowych do usunięcia koszt termomodernizacji obiektów wraz z unieszkodliwieniem odpadów azbestowych m 2 5 071 22 821 22 821 50 713 tys. zł 1 014 4 564 4 564 10 142 Razem koszty 1 014 4 564 4 564 10 142 Łączny koszt usunięcia płyt azbestowo-cementowych stanowiących okładziny elewacji budynków mieszkalnych na terenie miasta Opola wraz z wykonaniem termomodernizacji budynków wynosi 10,1 mln zł. W celu oszacowania kosztów wymiany szybów windowych i zsypów, które zostały wykonane z wykorzystaniem wyrobów azbestowo-cementowych przyjęto, że liczba klatek schodowych, w których znajdują się wyroby azbestowe wynosi 88, natomiast ilość zinwentaryzowanych wyrobów wynosi 2.498 mb. Przyjęto, iż wymiana windy w jednej klatce schodowej to koszt ok. 120 tys. zł, natomiast likwidacja zsypów to koszt ok. 10 tys. zł za jedną klatkę schodową (zamurowanie). Średni koszt został wyliczony na podstawie informacji uzyskanych od przedsiębiorstw, świadczących usługi termomodernizacji na terenie miasta Opola. Otrzymane wyniki zostały przedstawione w tabeli nr 17. Tabela nr 17 Szacunek nakładów finansowych na usunięcie płyt azbestowo-cementowych stanowiących obudowy wind, zsypów i rur deszczowych (w tys. zł) Lp. Wyszczególnienie Jednostka 1 2 ilość wyrobów azbestowocementowych do usunięcia koszt modernizacji obiektów wraz z unieszkodliwieniem odpadów azbestowych Etap I II III Razem mb 250 1 124 1 124 2 498 tys. zł 121 545 545 1 210 Razem koszty 121 545 545 1 210 Łączny koszt usunięcia wyrobów azbestowo-cementowych stanowiących obudowy Opole, wrzesień 2010 61

wind, zsypów i rur deszczowych w budynkach wielorodzinnych wraz z wykonaniem modernizacji obiektów wynosi 1,2 mln zł. Podsumowanie kosztów usuwania, transportu i unieszkodliwiania odpadów azbestowych oraz wymiany pokryć dachowych, termomodernizacji i modernizacji budynków zostało przedstawione w tabeli nr 18. Do szacunku kosztów nie wzięto wymiany rur wodociągowych i kanalizacyjnych ze względu na fakt, iż w trakcie badań nie został naukowo stwierdzony szkodliwy wpływ na zdrowie człowieka i środowisko naturalne azbestu wykorzystanego w rurach wodociągowych i kanalizacyjnych 14. Tabela nr 18 Łączne koszty realizacji Planu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu miasta Opola lp. Wyszczególnienie I Etap II III Razem 1 pokrycia dachowe 786 3 535 3 535 7 856 2 okładziny elewacyjne 1 014 4 564 4 564 10 142 3 obudowy wind, zsypy i rury 121 545 545 1 210 razem koszty 1 921 8 644 8 644 19 208 Szacunkowe łączne koszty usuwania i wymiany wyrobów azbestowych w ramach realizacji Planu usuwania wyrobów zawierających z terenu miasta Opola wynoszą 19,2 mln zł. 14 Zanieczyszczenie środowiska azbestem. Skutki zdrowotne. Raport z badań. Instytut Medycyny Pracy im prof. J. Nofera, Łódź, 2008 Opole, wrzesień 2010 62

Szacowane nakłady finansowe na usunięcie i wymianę płyt azbestowocementowych z budynków, będących własnością miasta Opola Tabela nr 19 Szacowane nakłady finansowe na usunięcie i wymianę płyt azbestowocementowych z budynków, będących własnością miasta Opola (w tys. zł.) lp. Wyszczególnienie I Etap II III Razem 1 pokrycia dachowe 118 531 531 1 180 2 okładziny elewacyjne 63 284 284 631 razem koszty 181 815 815 1 811 Szacowane nakłady finansowe na usunięcie i wymianę płyt azbestowocementowych z budynków, będących własnością miasta Opola wynoszą 1,8 mln zł. Szacowane nakłady finansowe na usunięcie i wymianę płyt azbestowocementowych z budynków, będących własnością Skarbu Państwa Tabela nr 20 Szacowane nakłady finansowe na usunięcia i wymianę płyt azbestowocementowych z budynków, będących własnością Skarbu Państwa (w tys. zł.) lp. Wyszczególnienie I Etap II III Razem 1 pokrycia dachowe 131 591 591 1 313 2 okładziny elewacyjne 9 40 40 89 razem koszty 181 631 631 1 402 Szacowane nakłady finansowe na usunięcie i wymianę płyt azbestowocementowych z budynków, będących własnością miasta Skarbu Państwa wynoszą 1,4 mln zł. Opole, wrzesień 2010 63

6.1. Całkowite koszty realizacji Planu Całkowite koszty realizacji Planu usuwania wyrobów azbestowych z terenu miasta Opola obejmują nakłady poniesione na akcje informacyjno-edukacyjne, koszty aktualizacji Planu, koszty usunięcia płyt azbestowo-cementowych z pokryć dachowych, elewacji oraz obudów wind, zsypów, a także wykonania nowych pokryć dachowych, termomodernizacji budynków oraz modernizacji instalacji w budynkach wielorodzinnych. Do szacunków całkowitych kosztów realizacji Planu przyjęto, iż Urząd Miasta sfinansuje akcje informacyjno-edukacyjne. Zadania polegające na aktualizacji bazy danych, informowaniu o możliwościach pozyskania dofinansowania na bezpieczne usuwanie wyrobów zawierających azbest oraz monitorowanie procesu usuwania wyrobów azbestowych z terenu miasta zostaną zlecone podwykonawcom bądź wykonane przez pracowników Urzędu. Założono ponadto, że w trakcie realizacji Planu wykonane zostaną po 2 aktualizacje w II i III etapie realizacji Planu. Koszty demontażu i unieszkodliwienia odpadów azbestowych oraz koszty zakupu i montażu nowych pokryć dachowych, termomodernizacji oraz modernizacji instalacji zostały oszacowane w tabeli nr 18. Tabela nr 21 Szacunkowe całkowite koszty realizacji Planu (w tys. zł) Lp. 1 Zadanie akcje informacyjno-edukacyjne wśród mieszkańców miasta Opola Etap I II III Razem 6 20 20 46 2 cykliczna aktualizacja bazy danych - - - 0 3 aktualizacja Planu - 20 20 40 4 koszt wymiany pokryć dachowych 786 3 535 3 535 7 856 5 koszt termomodernizacji budynków 1 014 4 564 4 564 10 142 6 7 8 koszt modernizacji wind, zsypów i rur azbestowych zapewnienie środków finansowych na realizację Planu monitorowanie procesu usuwania wyrobów azbestowych z terenu miasta Opola 121 545 545 1 210 - - - 0 - - - 0 Razem koszty 1 927 8 684 8 684 19 294 Prognozowane całkowite koszty realizacji Planu w latach 2009-2032 wynoszą 19,3 mln zł, z czego prawie 50% stanowią koszty termomodernizacji bloków mieszkalnych, a 38% całkowitych kosztów realizacji Planu stanowią koszty wymiany pokryć dachowych. Opole, wrzesień 2010 64

6.2. Źródła finansowania realizacji Planu Możliwymi źródłami finansowania realizacji Planu są środki własne miasta Opola, środki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz kredyty preferencyjne z BOŚ S.A. i BGŻ. Do opracowania prognozowanej struktury finansowania Planu przyjęto następujące założenia: 1. Z budżetu miasta finansowane będą akcje informacyjno-edukacyjne oraz aktualizacja bazy danych o wyrobach azbestowych. 2. Środki przewidziane w budżecie miasta w każdym roku realizacji Planu (począwszy od roku 2011) będą wynosiły ok. 20 tys. zł. 3. Płyty azbestowo-cementowe z obiektów, będących własnością miasta Opola, Skarbu Państwa i PKP zostaną usunięte i unieszkodliwione z wykorzystaniem środków pozyskanych z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu. 4. Około 10% płyt azbestowo-cementowych przewidzianych do usunięcia w danym roku zostanie usuniętych i unieszkodliwionych przez właścicieli obiektów z wykorzystaniem dofinansowania z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu. 5. Około 5% płyt azbestowo-cementowych przewidzianych do usunięcia w danym roku zostanie usuniętych i unieszkodliwionych przez właścicieli obiektów z wykorzystaniem dofinansowania z BOŚ. 6. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu w kolejnych latach będzie oferował dofinansowanie zadań, polegających na bezpiecznym usuwaniu azbestu. 7. Oferta BOŚ w kolejnych latach będzie przewidywała kredyty z dopłatami do odsetek z WFOŚiGW, a także kredyty na zakup i montaż urządzeń służących ochronie środowiska, z których można sfinansować zakup i montaż nowego pokrycia dachowego. Opole, wrzesień 2010 65

Tabela nr 22 Prognozowana struktura finansowania realizacji Planu (w tys. zł) Lp. Potencjalne źródła finansowania Etap I II III Razem 1 Budżet miasta Opola 20 200 200 420 2 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska 56 254 254 564 3 Kredyty w BOŚ 90 405 405 900 4 Środki własne właścicieli obiektów 1 760 7 825 7 825 17 410 Razem 1 926 8 684 8 684 19 294 6.2.1. Alokacja środków finansowych z budżetu miasta Miasto Opole przewiduje od 2011 roku rocznie przeznaczać kwotę 20 tys. zł na realizację zadań, wynikających z niniejszego Planu. 6.2.2. Możliwości pozyskania środków finansowych na działania związane z usuwaniem azbestu W wyniku analizy dostępnych instrumentów finansowania ochrony środowiska wybrano instrumenty, które mogą zostać wykorzystane w celu dofinansowania realizacji Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032. 6.2.2.1. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu ul. Krakowska 53, 45-018 Opole tel. (77) 45-37-611, faks (77) 45-37-611 wew. 119 e-mail: sekretariat@wfosigw.opole.pl www.wfosigw.opole.pl Wsparcie Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki w Opolu jest udzielane w oparciu o Regulamin udzielania dotacji ze środków WFOŚiGW w Opolu na zadania z zakresu usuwania azbestu (Uchwała Zarządu WFOŚiGW w Opolu Nr Opole, wrzesień 2010 66

037/2009 z dnia 10 marca 2009 r.). Beneficjentami wsparcia udzielanego przez WFOŚiGW w Opolu mogą być wszyscy zainteresowani, bez względu na formę prawną wnioskodawcy Do kosztów kwalifikowanych są zaliczane koszty demontażu pokrycia lub wyrobów zawierających azbest, transportu odpadu niebezpiecznego z miejsca rozbiórki do miejsca unieszkodliwienia poprzez składowanie oraz unieszkodliwienia poprzez składowanie odpadu niebezpiecznego na składowisku poniesione po 01.01.2008 r. Fundusz oferuje dofinansowanie usuwania wyrobów zawierających azbest w formie dotacji. Dotacja może być udzielona na zadania związane z usuwaniem azbestu niezależnie od charakteru i przeznaczenia obiektu, jak i bez względu na formę prawną wnioskodawcy. Dotacją mogą być objęte obiekty, dla których właściciel, zarządca lub użytkownik sporządził i złożył marszałkowi województwa lub odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta Informację o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystania. Zadania z zakresu usuwania wyrobów zawierających azbest są dofinansowywane pod warunkiem prowadzenia prac zgodnie z wymogami prawa, tj. przez firmę posiadającą pozwolenie na wytwarzanie i gospodarowanie odpadami azbestowymi. Dotacja może wynosić do 60% kosztów kwalifikowanych netto, jednak nie więcej niż 1.000 zł/mg usuniętych odpadów azbestowych. Dla oszacowania wysokości dotacji przyjmowane jest, że średnia masa 1 m 2 płyt azbestowo-cementowych wynosi 11 kg. Dotacja do jednego obiektu budowlanego (rozumianego jako obiekt wolnostojący) nie może być wyższa niż 5.500 zł. Dotacją mogą być objęte obiekty, z których po wykorzystaniu dotacji, zostanie usunięte całe pokrycie i wszystkie wyroby zawierające azbest. Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości może złożyć w roku kalendarzowym jeden wniosek o dotację, także w przypadku, gdy podmiot składający wniosek jest właścicielem kilku nieruchomości. Ponadto dotacją objęta jest ilość azbestu wykazana w Informacji o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystania. Podstawą obliczenia należnej dotacji jest ilość wyrobów zawierających azbest wykazana w Karcie przekazania odpadu, przekazanych do unieszkodliwienia poprzez składowanie. Podstawą wypłaty dotacji jest umowa dotacji oraz faktura VAT, wystawiona przez firmę posiadającą stosowne zezwolenie lub decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Wnioskodawca zobowiązany jest do złożenia w Funduszu, Opole, wrzesień 2010 67

przed terminem wypłaty dotacji, oświadczenia wykonawcy o prawidłowym wykonaniu prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych. 6.2.2.2. Instrumenty oferowane przez BOŚ we współpracy z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu Oddział BOŚ w Opolu 45-018 Opole, ul. Krakowska 53 tel. (77) 456-64-13, faks (77) 456-64-15 e-mail: opole@bosbank.pl BOŚ Oddział w Opolu współpracuje z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu, w zakresie preferencyjnego kredytowania inwestycji polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest i realizowanych na terenie województwa opolskiego. Umowa została zawarta na czas nieokreślony. Kredyty preferencyjne z dopłatami do oprocentowania Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu są przeznaczone dla: 1. osób fizycznych, 2. osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, 3. mikro- i małych przedsiębiorstw, 4. gospodarstw rolnych, 5. spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych. Przedmiotem kredytowania objęte są zadania polegające na usuwaniu azbestu, pod warunkiem prowadzenia prac zgodnie z wymogami prawa, tj. przez firmę posiadającą pozwolenie na wytwarzanie i gospodarowanie odpadami zawierającymi azbest. Zakres finansowanych robót jest następujący: demontaż wyrobów zawierających azbest, transport odpadów azbestowych z miejsca rozbiórki do składowiska, unieszkodliwienie poprzez składowanie odpadów na składowisku. Warunki kredytowania są następujące: 1. oprocentowanie: zmienne [0,5 s.r.w. lecz nie mniej niż 3,5% w stosunku rocznym], 2. kwota kredytu: do 75% wartości zadania, jednak nie więcej niż 30.000 zł, do wartości zadania można doliczyć VAT, o ile stanowi on koszt kredytobiorcy, 3. okres kredytowania: do 5 lat, 4. okres karencji: maksymalnie 6 miesięcy od daty zakończenia zadania. Opole, wrzesień 2010 68

6.2.2.3. Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. Bank BGŻ S.A. ul. Kasprzaka 10/16, 01-211 Warszawa tel. (022) 860-40-00, faks (022) 860-50-00 www.bgz.pl Bank Gospodarki Żywnościowej (BGŻ) współpracuje z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie udzielania kredytów preferencyjnych. Podstawą do udzielania przez ARiMR pomocy ze środków krajowych, w tym dopłat do oprocentowania kredytów, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 2009 r. w sprawie realizacji niektórych zadań ARiMR (Dz. U. nr 22, poz. 121). Zasady udzielania dopłat do oprocentowania ustalane są przez ARiMR. Podmiotami uprawnionymi do ubiegania się o kredyt preferencyjny są: 1. osoby fizyczne, posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, z wyłączeniem emerytów i rencistów, 2. osoby prawne, 3. jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Kredyt może zostać udzielony na działalności wymienione w Wykazie działalności w zakresie rolnictwa i przetwórstwa produktów rolnych wspomaganych przez ARiMR w postaci dopłat do oprocentowania kredytów, zawartym w części I, w grupach: 1. uprawy rolne; warzywnictwo; ogrodnictwo - 01.1, 2. chów i hodowla zwierząt - 01.2, 3. uprawy rolne połączone z chowem zwierząt (działalność mieszana) - 01.30.Z, 4. działy specjalne produkcji rolnej - DS, 5. produkcja artykułów spożywczych - podsekcja DA. Przedmiotem kredytowania w ramach linii o symbolu nip zgodnie z Warunkami i zasadami udzielania kredytów na realizację inwestycji w gospodarstwach rolnych, działach specjalnych produkcji rolnej i przetwórstwie produktów rolnych m.in. mogą być objęte koszty rozbiórki i unieszkodliwienia materiałów szkodliwych, w tym wyrobów azbestowych, pod warunkiem realizowania inwestycji polegającej na budowie, przebudowie lub remoncie obiektów służących do prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych lub działach specjalnych produkcji rolnej. Warunki kredytowania są następujące: 1. oprocentowanie: zmienne, ustalane w oparciu o aktualną stopę redyskonta, nie mniej niż 2%, 2. kwota kredytu: nie może przekroczyć: Opole, wrzesień 2010 69

a) 80% wartości nakładów inwestycyjnych na gospodarstwo rolne i wynosić więcej niż 4.000.000 zł, b) 70% wartości nakładów inwestycyjnych na działy specjalne produkcji rolnej i wynosić więcej 8.000.000 zł, c) 70% wartości nakładów inwestycyjnych w przetwórstwie produktów rolnych i wynosić więcej niż 16.000.000 zł, d) łączna kwota kredytów udzielonych jednemu podmiotowi na realizację równocześnie kilku inwestycji wymienionych w pkt a) i b) nie może przekroczyć 8.000.000 zł, e) łączna kwota kredytów udzielonych jednemu podmiotowi na realizację równocześnie kilku inwestycji wymienionych w pkt a) - c) nie może przekroczyć 16.000.000 zł. 3. okres kredytowania: do 8 lat, 4. okres karencji: do 2 lat. 7. Monitoring procesu realizacji Planu Monitoring realizacji Planu pozwoli na bieżącą analizę oraz kontrolę zgodności założonego harmonogramu realizacji z faktycznymi działaniami podejmowanymi przez właścicieli poszczególnych obiektów. Kontrolowanie zmian w skali miasta w odniesieniu do poszczególnych budynków pozwoli na zaplanowanie i weryfikację działań związanych z terminami usuwania azbestu. Każda zmiana w zakresie liczby budynków pokrytych azbestem, ilości czy też stanu wyrobów zawierających azbest zgłoszona przez właściciela budynku zostanie naniesiona w bazie danych przez pracownika Urzędu Miasta, co umożliwi bieżącą aktualizację bazy danych o wyrobach zawierających azbest. W przypadku braku informacji od właścicieli/zarządców budynków koniecznym jest przeprowadzenie aktualizacji inwentaryzacji w terenie. Wynika to z faktu, iż ponad 86% zinwentaryzowanych obiektów wymaga ponownej oceny w ciągu 1 roku (stopień pilności II). Działania te pozwolą w efektywny sposób monitorować proces usuwania azbestu w odniesieniu do konkretnych obiektów. W celu efektywnego monitorowania przyjęto wskaźniki, służące ocenie wdrażania Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032. Opole, wrzesień 2010 70

Tabela nr 23 Wskaźniki oceny wdrażania Planu Lp. Wskaźniki oceny Jednostka 1 Ilość wyrobów zawierających azbest na 1 km 2 powierzchni miasta Mg/km 2 2 Ilość unieszkodliwionych odpadów niebezpiecznych zawierających azbest Mg/rok 3 Nakłady poniesione na usunięcie odpadów zawierających azbest zł/rok 4 Ilość dzikich wysypisk z odpadami azbestowymi szt. Na podstawie bazy danych o lokalizacji i powierzchni pokryć dachowych wykonanych z płyt azbestowo-cementowych oraz proponowanych powyżej wskaźników oceny wdrażania Planu, możliwe będzie monitorowanie Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata 2010-2032, jak również realizacja zadań określonych w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. Wskaźnik ilości wyrobów zawierających azbest na 1 km 2 powierzchni miasta powinien ulegać zmniejszeniu w każdym roku realizacji Planu, począwszy od wartości bazowej w 2010 r. wynoszącej 26,7 Mg/km 2. Wskaźnik ilości unieszkodliwionych odpadów niebezpiecznych zawierających azbest w [Mg/rok] przy założeniu równomierności rozłożenia procesu w każdym roku realizacji poszczególnych etapów Planu powinien wynosić odpowiednio: 1. etap I 62 Mg/rok, 2. etap II 83 Mg/rok, 3. etap III 83 Mg/rok. Nakłady finansowe ponoszone na usunięcie odpadów zawierających azbest przy założeniu równomierności rozłożenia procesu w czasie powinny wynosić odpowiednio: 1. etap I 54 tys. zł/rok, 2. etap II 73 tys. zł/rok, 3. etap III 73 tys. zł/rok. Wskaźnik ilości dzikich wysypisk z odpadami azbestowymi na terenie miasta w roku bazowym wynosi 0. Jest to szczególnie wrażliwy wskaźnik w monitorowaniu bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest. Należy zwrócić szczególną uwagę, m.in. poprzez akcje informacyjno-edukacyjne, aby po zdemontowaniu wyroby azbestowe trafiły na uprawnione składowisko. Opole, wrzesień 2010 71

Zgodnie z Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 przyjętym przez Radę Ministrów RP 14 lipca 2009 r. do zadań samorządu gminnego należy: 1. gromadzenie informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie jej do marszałka województwa z wykorzystaniem dostępnego narzędzia informatycznego, 2. przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, także w ramach planów gospodarki odpadami, 3. organizowanie szkoleń lokalnych w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest dla nieruchomości bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm, 4. organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych z uwzględnieniem zasad zawartych w Programie, 5. inspirowanie właściwej postawy obywateli w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest, 6. współpraca z marszałkiem województwa w zakresie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz opracowywania programów usuwania wyrobów zawierających azbest, w szczególności w zakresie lokalizacji składowisk odpadów zawierających azbest oraz urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest, 7. współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest, 8. współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu, 9. współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). 8. Podsumowanie Głównym celem opracowania Planu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu miasta Opola na lata 2010-2032 jest zaplanowanie usunięcia wyrobów azbestowych z terenu miasta i ich bezpieczne unieszkodliwienie. W trakcie inwentaryzacji pokryć dachowych wykonanych z płyt azbestowocementowych na terenie miasta Opola pozyskano informacje o ilości i stanie wyrobów zawierających azbest zlokalizowanych w mieście. Na podstawie uzyskanych wyników inwentaryzacji można stwierdzić, iż na terenie miasta znajduje się 142.283 m 2 wyrobów azbestowych, w tym po przeliczeniu 2.590,8 Mg płyt azbestowo-cementowych. Opole, wrzesień 2010 72

Odpady azbestowe z terenu miasta Opola mogą być przyjmowane przez Składowisko Odpadów Niebezpiecznych w Jadwinówce (TRANSPORT METALURGIA Sp. z o.o.) i Składowisko Odpadów Przemysłowych Mo-BRUK w Wałbrzychu, a także na pozostałych składowiskach w Polsce. Proces usuwania wyrobów zawierających azbest powinien być zakończony do końca 2032 roku. Przyjęto harmonogram zgodny z Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. Na podstawie wyników inwentaryzacji płyt azbestowo-cementowych wykorzystywanych w budownictwie przyjęto, iż w etapie I w latach 2010-2012 powinno zostać unieszkodliwionych 14 tys. m 2 (259 Mg) odpadów azbestowych, w etapie II w latach 2013-2022 64 tys. m 2 (1.166 Mg), w etapie III w latach 2023-2032 także 64 tys. m 2 (1.166 Mg). Szacunkowe koszty usunięcia płyt azbestowo-cementowych (łącznie z zakupem i montażem nowych pokryć dachowych, termomodernizacją budynków, modernizacją wind oraz likwidacją zsypów) wynoszą ok. 19,3 mln zł, w tym w pierwszym okresie, tj. do 2012 roku - ok. 1,9 mln zł. Należy podkreślić, iż koszty zakupu i montażu nowych pokryć dachowych, termomodernizacji i modernizacji obudów wind i zsypów stanowią ponad 90% kosztów realizacji Planu. Przewiduje się, że koszty te będą pokrywane głównie przez właścicieli obiektów. Możliwe jest również wykorzystanie źródeł zewnętrznych finansowania części działań, polegających na bezpiecznym usuwaniu wyrobów azbestowych, tj. środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu czy też kredytów preferencyjnych z BOŚ S.A. i BGŻ. Monitoring Planu powinien być prowadzony w odniesieniu do poszczególnych budynków, co pozwoli na zaplanowanie i weryfikację działań związanych z terminami usuwania azbestu. Opole, wrzesień 2010 73

9. Bibliografia 1. Azbest. Ekspozycja zawodowa i środowiskowa., red. Neonilia Szeszeni-Dąbrowska, Łódź, 2004, 2. Bezpieczne postępowania z azbestem i materiałami zawierającymi azbest, red. Jerzy Dyczka, Materiały specjalistycznego kursu szkoleniowego, AGH, Kraków, 26-27.06.2003, 3. Zbiór przepisów i procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 2001, 4. Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego, Opole, marzec 2008, 5. Aktualizacja programu ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla miasta Opola na lata 2008-2011 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2012-2015, Opole, czerwiec 2009, 6. Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl, 7. Baza wyrobów i odpadów zawierających azbest, www.bazaazbestowa.pl, 8. Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 18 sierpnia 2009 r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2010, M.P. 2009 nr 57 poz. 780, 9. Oświadczenie rządowe z dnia 23 marca 2007 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r., Dz.U. nr 99, poz. 667, 10. Poradnik Finansowanie usuwania azbestu ze środków krajowych i unijnych w latach 2009-2013, red. Ewa Wilk, Warszawa 2009, 11. Program Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego na lata 2007-2010 z perspektywą do roku 2014, Opole 2008, 12. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, Warszawa, lipiec 2009 13. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, maj 2002, 14. Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego 2007-2013, Opole, 2008, 15. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów, Dz.U. nr 216, poz. 1824, 16. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest, Dz.U. nr 192, poz. 1876, Opole, wrzesień 2010 74

17. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest, Dz.U. nr 71, poz. 649, 18. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, Dz.U. nr 217, poz. 1833, 19. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów, Dz.U. nr 30, poz. 213, 20. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów, Dz.U. nr 61, poz. 549, 21. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów, Dz.U. nr 112, poz. 1206, 22. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska, Dz.U. nr 124, poz. 1033, 23. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 2009 r. w sprawie realizacji niektórych zadań ARiMR, Dz. U. nr 22, poz. 121, 24. Serwis internetowy miasta Opola, www.opole.pl, 25. Strategia Rozwoju Miasta Opola - Stolicy Polskiej Piosenki - na lata 2004-2015, 26. Strona internetowa Banku Ochrony Środowiska S.A., www.bosbank.pl, 27. Strona internetowa Miejskiej Biblioteki Publicznej w Opolu, http://www.mbpopole.art.pl, 28. Strona internetowa WFOŚiGW w Opolu, www.wfosigw.opole.pl, 29. Strona internetowa www.bazaazbestowa.pl, 30. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, Dz.U. z 2004 r. nr 3, poz. 20 z późn. zm., 31. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, Dz.U. z 2007 r. nr 39 poz. 251 z późn. zm, 32. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm., 33. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. nr 100, poz. 1085 z późn. zm., 34. Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych, Dz.U. nr 199, poz. 1671 z późn. zm. Opole, wrzesień 2010 75

10. Zestawienie załączników Załącznik 1. Wzór oznakowania instalacji, urządzeń lub pomieszczeń zawierających azbest lub wyrobu zawierające azbest...77 Załącznik 2. Wzór informacji o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania...78 Załącznik 3. Wzór informacji o wyrobach zawierających azbest, których wykorzystywanie zostało zakończone...79 Załącznik 4. Wzór oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest...80 Załącznik 5. Wzór informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania azbestu, PCB oraz innych substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska...82 Załącznik 6. Karta ewidencji odpadu...83 Załącznik 7. Formularz karty przekazania odpadu...84 Załącznik 8. Procedury dotyczące obowiązków i postępowania właścicieli i zarządców przy użytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów...85 Załącznik 9. Protokół inwentaryzacyjny...89 Załącznik 10. Szczegółowe zestawienie wyników inwentaryzacji...91 Załącznik 11. Wykaz składowisk przyjmujących odpady zawierające azbest... 110 Załącznik 12. Wykaz podmiotów gospodarczych w zakresie transportu, zbierania i usuwania odpadów azbestowych... 115 Opole, wrzesień 2010 76

Załącznik 1. Wzór oznakowania instalacji, urządzeń lub pomieszczeń zawierających azbest lub wyrobów zawierających azbest Pomieszczenie zawiera azbest* * tylko w przypadku oznakowania pomieszczenia w związku z brakiem możliwości trwałego umieszczenia oznakowania na instalacji Wszystkie wyroby zawierające azbest lub ich opakowania powinny być oznakowane w następujący sposób: a) oznakowanie zgodne z podanym wzorem powinno posiadać wymiary: co najmniej 5 cm wysokości (H) i 2,5 cm szerokości, b) oznakowanie powinno składać się z dwóch części: - części górnej (h 1 = 40 % H) zawierającej literę "a" w białym kolorze na czarnym tle, - części dolnej (h 2 = 60 % H) zawierającej standardowy napis w białym lub czarnym kolorze na czerwonym tle; napis powinien być wyraźnie czytelny, c) jeśli wyrób zawiera krokidolit, standardowo stosowany zwrot zawiera azbest powinien być zastąpiony zwrotem zawiera krokidolit/azbest niebieski. Opole, wrzesień 2010 77