Chrońmy Przyrodę Ojczystą

Chrońmy Przyrodę Ojczystą Organ Państwowej Rady Ochrony Przyrody SPIS TREŚCI ARTYKUŁY ARTICLES Jakub Kronenberg, Marcin Bocheński, Paweł T. Dolata, Leszek Jerzak, Piotr Profus, Marcin Tobółka, Piotr Aleksandra Biedrzycka: Wpływ zaniku i fragmentacji siedliska na strukturę genetyczną populacji susła Tryjanowski, Andrzej Wuczyński, Katarzyna M. Żołnierowicz: Znaczenie bociana białego Ciconia ciconia perełkowanego Spermophilus suslicus wykorzystanie danych genetycznych do planowania ochrony gatunku dla społeczeństwa: analiza z perspektywy koncepcji usług ekosystemów The importance of White Stork The effect of habitat fragmenta on and loss on gene c structure of spo ed suslik popula ons the use of Ciconia ciconia for society: an analysis from the perspec ve of ecosystem services... 179 gene cal data in species conserva on... 243 Piotr Brewczyński: Ochrona wilka a gospodarka łowiecka w Polsce konflikt nieunikniony? Wolf protec on Magdalena and game Lenda, management Piotr Skórka: in Poland Orzech włoski an inevitable Juglans regia conflict? nowy,... potencjalnie inwazyjny gatunek w rodzimej 204 florze Walnut Juglans regia a new, poten ally invasive species in na ve flora... 261 Adam Flis: Występowanie gadożera Circaetus gallicus w Lasach Janowskich i Lipskich The occurrence of Piotr Profus, short-toed Mateusz eagle Matysiak: Circaetus gallicus Obserwacje in Janowskie pomurnika and Lipskie Tichodroma Forests muraria (SE Poland) w Polsce... poza tatrzańską ostoją 221 Robert lęgową W. Mysłajek, Records Korneliusz of Wallcreeper Kurek, Tichodroma Krzysztof Piksa, muraria Czesław in Poland Szura, outside Sabina the Nowak: breeding Czy specjalny site in the obszar Tatra Mts 271 ochrony siedlisk Natura 2000 Beskid Mały (PLH240023) w wystarczający sposób chroni nietoperze? Jerzy Kruk, Does Renata the special Szymańska: area of conserva on Rukiew drobnolistna of Natura 2000 Nastur um Beskid Mały microphyllum (PLH240023) (Boenn.) adequately Rchb. protects nowe stanowiska the bats? w... okolicach Krakowa New stands of one-row yellow cress Nastur um microphyllum (Boenn.) 226 Rchb. in the surroundings of Kraków... 279 Edward Baraniak, Andrzej Nowosad, Marek Przewoźny: Nowe stanowisko smukwy kosmatej Scolia hirta Adam (Hymenoptera: Olszewski, Michał Vespoidea) Główka: na Występowanie Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej różanki Rhodeus sericeus New loca on (Pallas, 1776) of Scolia i piskorza hirta Misgurnus fossilis (Hymenoptera: (Linné, 1758) Vespoidea) w Puszczy in the Kampinoskiej Wielkopolska-Kujawy The occurrence Lowland of... the bi erling Rhodeus sericeus (Pallas, 234 Michał 1776) Ciach: and weatherfish Stanowisko Misgurnus chronionej fossilis ryby (Linné, różanki 1758) Rhodeus in the sericeus Kampinos w Wisłoce Forest na (Central terenie Poland) Beskidu... Niskiego 287 (alpejski region biogeograficzny) Loca on of the protected fish the European Bi erling Rhodeus sericeus Adam in Stebel: the Wisłoka Mech River pędzliczek in the Beskid szerokolistny Niski Mts Syntrichia (alpine biogeographical la folia (Hartm.) region) Huebener... w Karpatach Polskich 237 i problemy jego ochrony The Water Screw-moss Syntrichia la folia in the Polish Carpathians and problems Grzegorz of its protec on J. Wolski,... Emilia Grabowska, Leszek Kucharski: Błotniszek wełnisty Helodium blandowii (Bryophyta, 293 Helodiaceae) w Polsce Środkowej Helodium blandowii (Bryophyta, Helodiaceae) in Central Poland... 241 Marcin Nobis, Agnieszka Nobis: Stanowisko sasanki otwartej Pulsa lla patens (L.) Mill. (Ranunculaceae) Radosław Puchałka, Dariusz Płąchocki, Przemysław Zubel, Wanda Gugnacka-Fiedor: Nowe stanowisko wyblinu w Starachowicach (Przedgórze Iłżeckie) A locality of Pulsa lla patens (L.) Mill. (Ranunculaceae) in jednolistnego Malaxis monophyllos (Orchidaceae) w północno-zachodniej Polsce A new site of Malaxis Starachowice (Iłża Foreland)... 299 monophyllos (Orchidaceae) in north-west Poland... 244 Adam Krys an P. Kubiak: Budzik, Alina Flora Stachurska-Swakoń: naczyniowa doliny Olszówki Występowanie (Kotlina kruszczyka Sandomierska) sinego Epipac s walory i purpurata zagadnienia na Pogórzu ochrony Vascular Rożnowskim flora of (Karpaty the Olszówka Zachodnie) valley (Kotlina The occurrence Sandomierska, of Epipac s SE Poland) purpurata it s in values the Rożnów and conserva on Foothills (Western issues 303 Carpathians)... 248 Marcin Stanisław Wilga: Rycerzyk oliwkowożółty Tricholomopsis decora (Fr.: Fr.) Singer w Lasach Oliwskich Anna (Trójmiejski Śliwińska-Wyrzychowska, Park Krajobrazowy) Monika Tricholomopsis Bogdanowicz: decora Nowe (Fr.: stanowisko Fr.) Singer widlicza in Lasy Zeillera Oliwskie Diphasiastrum Forests (Trójmiejski zeilleri Landscape na terenie Park) Wyżyny... Olkuskiej zagrożenia i ochrona The new site of Zeiller s clubmoss Diphasiastrum 311 zeilleri in the Olkuska Upland threats and protec on... 254 RECENZJE Grzegorz Vončina: REVIEWS Porzeczka skalna Ribes petraeum w Małych Pieninach Ribes petraeum in the Małe Pieniny range... 259 Anna Medwecka-Kornaś: Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa (red.): Czerwona Księga Karpat Polskich. SPRAWOZDANIA Rośliny naczyniowe REPORTS... 314 Ludwik Lipnicki, Piotr Grochowski, Wojciech Gruszka: Lichenolodzy w sprawie ochrony porostów Lichenologists on the conserva on of lichens... 265

Ochrona wilka a gospodarka łowiecka w Polsce konflikt nieunikniony? Wolf protec on and game management in Poland an inevitable conflict? PIOTR BREWCZYŃSKI Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): 204 220, 2013 Stowarzyszenia na Rzecz Wspierania Bioróżnorodności MATECZNIK 78 400 Szczecinek, ul. 28 Lutego 54A e-mail: piotr.brewczynski0@neostrada.pl Słowa kluczowe: wilk, status prawny, Polska, gospodarka łowiecka, konflikt. Kluczowym elementem efektywnej ochrony wilka jest akceptacja grup społecznych, dla których obecność tego drapieżnika ma istotne znaczenie. Są to głównie myśliwi, hodowcy zwierząt gospodarskich oraz lokalne samorządy i mieszkańcy terenów, na których wilki występują lub mogą się pojawić. Wszystkie te grupy powinny być traktowane z uwzględnieniem ich interesów i potrzeb w planowanych działaniach ochronnych dotyczących tego gatunku. Obecność lub pojawienie się wilka ma różne konsekwencje dla wymienionych środowisk, jednak wspólnym mianownikiem jest ich wymiar ekonomiczny, którego nie można marginalizować. Dla myśliwych równie istotnym skutkiem obecności lub pojawienia się wilka jest zagrożenie kultywowania przez nich wielowiekowej tradycji polowania, co w konsekwencji sprowadza się do zagrożenia funkcjonowania całej gospodarki łowieckiej. Aby zapewnić w długookresowej perspektywie niezagrożone trwanie populacji wilka w Polsce, należy zminimalizować lub całkowicie załagodzić istniejący konflikt pomiędzy ochroną wilka a podmiotami prowadzącymi gospodarkę łowiecką, będący głównie wynikiem radykalnych postaw ekologicznych organizacji pozarządowych i niektórych środowisk ochroniarskich. Zaprzestanie forsowania ścisłej ochrony wilka kosztem gospodarki łowieckiej, w połączeniu z określeniem celu ochrony wilka w poszczególnych obszarach jego występowania (docelowe zagęszczenia) i dopuszczeniem kontrolowania jego liczebności po osiągnięciu optymalnych zagęszczeń, spowoduje akceptację dla ochrony wilka podmiotów prowadzących gospodarkę łowiecką oraz samych myśliwych i aktywnie włączy ich w ten proces, gwarantując trwanie gatunku w przyszłości. Effective wolf protection is impossible without approval of milieus to which its occurrence is important. Those milieus are mostly represented by hunters, livestock breeders, local authorities and people living in areas where wolves do occur or may occur. All those groups have to be taken seriously, and their interests and needs have to be accounted for in the scheduled conservation measures related to the species in question. The presence or visits of the wolf have different effects on the above groups, but there is one common denominator, i.e. the economical dimension, which must not be disregarded. In the case of game management, the economic importance consists in the reduced income from the sale of hunting trips and game carcasses compared to the situation when the wolf is absent (irrespective of the fact whether the lower sale results from more modest hunting plans or from the necessity to account for game losses caused by wolves). The amount of direct annual financial losses borne by hunting revier leaseholders or managers due to wolf occurrence may range from over 30 000 PLN to as much as over 100 000 PL per 100 km 2 of hunting revier. From the hunters perspective, the presence of wolves or their visits in a given revier pose a threat to cultivation of centuries-old tradition of hunting, which consequently threaten the whole game management. This threat results mainly from the attempts to reduce the number of hunted big game or even total hunting suspension in some parts of the wolf range. These attempts made by environmental NGOs are justified by the 204 fact that the size of local wolf populations is limited by hunting for ungulates (in excess or at all). However, a significant increase in the number of deer, roe-deer and wild boar, i.e. animals constituting the basic wolf diet is observed throughout the country, also in the regions where wolf populations are stable. That means that the death rate of these species, caused by any possible factors, is lower than the birth rate, and consequently that hunting for deer, roe-deer and wild boar does not contribute to reduction in the large carnivore food base.

In order to preserve sustainable wolf populations in Poland, the conflict between those who work for wolf conservation and the entities dealing with game management has to be mitigated or totally resolved. The conflict is induce mainly by the radical attitude of non-governmental environmental organisations and some milieus of nature conservationists. The first step to resolve the conflict between wolf protection and game management is to make the conservationists aware of the following facts determined in the course of scientific research and everyday practice. 1. The proper game management, including ungulate hunting, does not pose any threat to wolves or other carnivores. 2. There are no factual or legal basis for submitting the annual hunting plans and long-term hunting breeding plans for environmental impact assessment with respect to protection of large carnivores, including the wolf. Applying the environmental impact assessment procedure to annual hunting plans would involve additional changes in the inventory schedules, approval of annual hunting plans, and thus most likely changes in the hunting season duration, which could make the complicated procedure of hunting planning even more difficult. 3. Assigning arbitrary levels for the number of hunted ungulates to provide adequate food resources for wolves is not justified and does not contribute to an increase in the number of carnivores. 4. When determining the target wolf population density in individual zones (regions) of their range, the extent of damage in forests, damage to crops and agricultural products caused by ungulates (basic food of wolf) should be accounted for. Without such analysis, the protection of wolf may lead to further conflicts with forestry and agriculture. 5. Wolves are not able to reduce the number of their prey. 6. Wolves do not contribute to the reduction of damage in forest and agricultural crops caused by ungulates. Their occurrence may lead to an increase in the extent of this kind of damage. 7. Information on the extent of wolf poaching, particularly by hunters, should be supported by specific evidence. If such data are missing, any reasoning related to the extent of poaching and its effects on wolf populations is unjustified. On the other hand, certain rules of game management should also be subject to legal modification in order to meet the needs of wolves irrespective of the knowledge and the will of people responsible for game management. 1. Plans for big game hunting should be based on inventory results and an expected increase in Cervidae and wild boar populations with no hunting interference (and no longer on the number of animals prior to the hunting season). This requires an amendment to the Regulation of the Ministry of the Environment on annual hunting plans and long-term hunting breeding plans. 2. Determination of the number of deer and wild boars to be hunted based on the inventory data and the expected population growth should be performed for game breeding regions and not hunting reviers (plans for a hunting revier are correct for roe deer because of small home ranges of the species). The legal status of a coordinator of a game breeding region should be established. This requires an amendment to the Law on Hunting Act and the Regulation of the Minister of the Environment on annual hunting plans and long-term hunting breeding plans. 3. Comprehensive research on the determination of reliable, optimal densities of Cervidae and wild boar populations in individual regions and determination of target densities to ensure an acceptable level of damage in forests, on the one hand, and the functioning of large predators, particularly wolves, and game management, on the other hand. Although not entirely sufficient, these measures will contribute to conflict mitigation. It appears that the limited and reasonable exploitation of the wolf populations may lead to conflict mitigation and will not interfere with the protection of the species. There are places in Poland where wolf density is already optimal or exceeds the optimal level, but there are also places suitable for wolves where they do not occur or occur only occasionally. Therefore, zonal differentiation in the method of wolf populations management is well-founded. In the regions where density of wolves reaches the optimum, their population size should be controlled. This kind of solution would also compensate for economic losses and other restrictions suffered by game management entities due to the presence of wolf, and it would not pose any threat to the species population sustainability.

Występowanie gadożera Circaetus gallicus w Lasach Janowskich i Lipskich The occurrence of short-toed eagle Circaetus gallicus in Janowskie and Lipskie Forests (SE Poland) ADAM FLIS Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): 221 225, 2013 Instytut Ochrony Przyrody PAN 31 120 Kraków, al. A. Mickiewicza 33 e-mail: flis@iop.krakow.pl Słowa kluczowe: gadożer, Circaetus gallicus, ptaki szponiaste, Lasy Janowskie, Lasy Lipskie. W artykule przedstawiono dane dotyczące występowania gadożera Circaetus gallicus w Lasach Janowskich i Lipskich w latach 1990 2011. Gadożer należy do najrzadszych szponiastych ptaków lęgowych Polski, a liczebność jego populacji lęgowej szacuje się na 10 15 par. Został zamieszczony w Polskiej czerwonej księdze zwierząt jako gatunek skrajnie zagrożony wyginięciem. Ostatni lęg gadożera w Lasach Janowskich stwierdzono w okolicy wsi Pikule (pow. janowski) w 1990 roku. W Lasach Lipskich odnaleziono w 1992 roku martwego młodego, jeszcze nielotnego ptaka, co jednoznacznie dowodzi lęgu, jednakże gniazda nie udało się zlokalizować. W latach 2001 2004 oraz 2008 2011 gadożer był wielokrotnie rejestrowany w Lasach Janowskich i Lipskich, jednak gniazd również nie odnaleziono. Stwierdzono natomiast nowe stanowisko lęgowe gadożera na południe od Lasów Janowskich w 2010 roku. The paper presents data of short-toed eagle Circaetus gallicus occurrence in the Janowskie and Lipskie Forests (south-eastern Poland) in the years 1990 2011. The short-toed eagle is an extremely rare bird of prey breeding in Poland and its population is estimated at 10 15 pairs. The discussed species is included in the Polish Red Data Book of Animals with the CR category (critically endangered). The last confirmed breeding site of the short-toed eagle in Janowskie Forests was found in 1990 near the village of Pikule (Janów Lubelski district). In spite of finding a dead young flightless bird in Lipskie Forests in 1992, the exact location of short-toed eagle nests in this area was not confirmed. In 2001 2004 and 2008 2011, the short-toed eagle was recorded during the breeding season in Janowskie and Lipskie Forests, but a nest was not found. In 2010, however, a new breeding site of this rare bird was confirmed to the south of Janowskie Forests. 221

Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): 226 233, 2013 Czy specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 Beskid Mały (PLH240023) w wystarczający sposób chroni nietoperze? Does the special area of conserva on of Natura 2000 Beskid Mały (PLH240023) adequately protects the bats? ROBERT W. MYSŁAJEK 1, KORNELIUSZ KUREK 2, KRZYSZTOF PIKSA 3, CZESŁAW SZURA 4, SABINA NOWAK 1 1 Stowarzyszenie dla Natury Wilk 34 324 Lipowa, Twardorzeczka 229 e-mail: robert.myslajek@gmail.com 2 Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski 02 096 Warszawa, ul. Miecznikowa 1 e-mail: kornel.kurek@biol.uw.edu.pl 3 Instytut Biologii, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie 31 054 Kraków, ul. Podbrzezie 3 e-mail: krzychu@ap.krakow.pl 4 Stowarzyszenie Ochrony Jaskiń Grupa Malinka 43 460 Wisła, ul. Fiedorowska 66 e-mail: szuracz@poczta.onet.pl Słowa kluczowe: Natura 2000, alpejski region biogeograficzny, Karpaty Zachodnie, ochrona nietoperzy. Ochrona zwierząt wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE, w ramach specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, jest często niemożliwa ze względu na nieodpowiedni sposób wyznaczenia ich granic, podczas którego nie uwzględniono rzeczywistego rozmieszczenia poszczególnych gatunków. W pracy dokonano oceny stopnia ochrony stanowisk nietoperzy wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej w SOO Beskid Mały (PLH240023). W tym celu wykorzystano dane pozyskane z odłowów w sieci oraz kontroli jaskiń i innych schronień nietoperzy prowadzonych w latach 2002 2012, wraz z wcześniej opublikowanymi informacjami o chiropterofaunie Beskidu Małego. W całym masywie Beskidu Małego stwierdzono 15 gatunków nietoperzy, spośród których pięć (podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, nocek duży Myotis myotis, nocek Bechsteina M. bechsteinii, nocek orzęsiony M. emarginatus i mopek Barbastella barbastellus) jest wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Zaledwie jedno stanowisko tych gatunków znajduje się w granicach obszaru Natura 2000. Badania autorów wskazują na potrzebę korekty granic obszaru Natura 2000 w taki sposób, aby objąć ochroną ważne stanowiska rojenia i hibernacji nietoperzy. Konieczne są także dalsze badania nad chiropterofauną obszaru w celu opracowania dla niej odpowiednich zadań ochronnych. Capturing with nets and survey of caves and anthropogenic hibernacula, conducted from 2002 to 2012, were used together with previously published data to assess the species composition of the bat fauna in the Beskid Mały Mountains (ca. 400 km 2 ), situated in the Western Carpathians (southern Poland). Based on this information, we checked to what extent localities of bats listed in Annex II of the EU Habitat Directive are protected by the newly established special area of conservation Natura 2000 Beskid Mały (PLH240023), which covers ca. 18% of the entire region. We found out that bat fauna of the Beskid Mały Mountains consists of the following 15 species: Rhinolophus hipposideros, Myotis myotis, M. bechsteinii, M. nattereri, M. emarginatus, M. mystacinus, M. brandtii, M. daubentonii, Eptesicus serotinus, E. nilssonii, Nyctalus noctula, N. leisleri, Plecotus auritus, P. austriacus and Barbastella barbastellus, including Rh. hipposideros, M. myotis, M. bechsteinii, M. emarginatus and B. barbastellus listed in Annex II of the EU Habitat Directive. However, only one locality of those bat species is situated within the Natura 2000 site designated for their protection. We suggest extension of Natura 2000 to include two most important areas of bat swarming and hibernation. More attention should also be paid to recognition of the bat fauna within the Natura 2000 site Beskid Mały.

Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): 234 236, 2013 Nowe stanowisko smukwy kosmatej Scolia hirta (Hymenoptera: Vespoidea) na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej New loca on of Scolia hirta (Hymenoptera: Vespoidea) in the Wielkopolska-Kujawy Lowland EDWARD BARANIAK, ANDRZEJ NOWOSAD, MAREK PRZEWOŹNY Zakład Zoologii Systematycznej, Wydział Biologii Uniwersytet im. A. Mickiewicza 61 614 Poznań, ul. Umultowska 89 e-mail: baraniak@amu.edu.pl, hygrotus@amu.edu.pl Słowa kluczowe: Hymenoptera, Apocrita, Vespoidea, Scoliidae, Scolia hirta, nowe stanowisko. Opisano nowe stanowisko smukwy kosmatej Solia hirta (Schrank, 1781) rzadko spotykanej błonkówki na terenie Polski, umieszczonej w Polskiej czerwonej księdze zwierząt. Jest to potwierdzenie występowania tego gatunku na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej i trzecie pewne stanowisko na tym obszarze. Scolia hirta (Schr.) is a hymenopteran insect commonly occurring in dry and sunny environments with sandy soil in the Palearctic region. It is a rare species in Poland but not protected by law. However, it is listed in the Polish Red Data Book of Animals (Invertebrates Invertebrata) as a vulnerable species (Banaszak 2004). A new location of this rare insect in the Wielkopolska region was discover in Mielno in the vicinity of Gniezno. The habitat of the observed individuals was a lawn with sandy soil. Insects were observed frequently between June and July 2006. They were very active, flying quickly above the very sunny lawn with a shallow hollow. It appears that a fragment of a decaying root from a cut down tree is situated in this place, and probably Scolia hirta parasites on larvae of scarab beetles occurring there. The authors were inspecting this location for three years, and each year individuals of Scolia hirta were observed during the same month and there were no significant changes in the habitat. 234

Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): 237 240, 2013 Stanowisko chronionej ryby różanki Rhodeus sericeus w Wisłoce na terenie Beskidu Niskiego (alpejski region biogeograficzny) Loca on of the protected fish the European Bi erling Rhodeus sericeus in the Wisłoka River in the Beskid Niski Mts (alpine biogeographical region) MICHAŁ CIACH Zakład Zoologii i Łowiectwa Instytut Bioróżnorodności Leśnej, Wydział Leśny Uniwersytet Rolniczy 31 425 Kraków, al. 29 Listopada 46 e-mail: michal.ciach@ur.krakow.pl Słowa kluczowe: różanka, Rhodeus sericeus, potoki górskie, ryby, starorzecza, Natura 2000. W dniu 2 maja 2012 roku, w Wisłoce koło miejscowości Myscowa (Beskid Niski) odnaleziono stanowisko ściśle chronionego gatunku ryby różanki Rhodeus sericeus. Odnotowano kilkanaście osobników w ubarwieniu godowym zasiedlających niewielkie starorzecze oddzielone od głównego nurtu rzeki kamienistą łachą częściowo porośniętą roślinnością. Jest to obecnie jedyne w Polsce stanowisko tego gatunku w granicach alpejskiego regionu biogeograficznego. On May 2, 2012, a site with European Bitterling Rhodeus sericeus was found in the Wisłoka River near the Myscowa village (the Beskid Niski Mts). Several individuals in breeding coloration were recorded. These were inhabiting a small old riverbed, separated from the main stream of the river with rocky sandbank, partially covered with vegetation. The site with this species in the Wisłoka catchment is currently the only one in Poland within the alpine biogeographical region (alt 337 m). The European Bitterling is a strictly protected species (Rozporządzenie 2011), included in the Polish Red Book of Animals (Głowaciński 2001) and in Annex II of the Habitats Directive (Dyrektywa 1992). 237

Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): 241 243, 2013 Błotniszek wełnisty Helodium blandowii (Bryophyta, Helodiaceae) w Polsce Środkowej Helodium blandowii (Bryophyta, Helodiaceae) in Central Poland GRZEGORZ J. WOLSKI 1, EMILIA GRABOWSKA 2, LESZEK KUCHARSKI 3 1 Katedra Geobotaniki i Ekologii Roślin Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki 90 237 Łódź, ul. St. Banacha 12/16 e-mail: gjwolski@biol.uni.lodz.pl 2 Łódź 91 172, ul. Zimna Woda 56 D e-mail: emiliakil@wp.pl 3 Katedra Ochrony Przyrody Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki 90 237 Łódź, ul. St. Banacha 1/3 e-mail: kuchar@biol.uni.lodz.pl Słowa kluczowe: Helodium blandowii, relikt glacjalny, ochrona gatunkowa roślin, Polska Środkowa. Błotniszek wełnisty Helodium blandowii (F.Weber & D.Mohr) mech charakterystyczny dla siedlisk oligotroficznych, uznany w Polsce za relikt glacjalny i objęty ochroną ścisłą dotychczas odnotowany na dwóch stanowiskach w Polsce Środkowej. Niniejsza notatka prezentuje dwa dalsze stanowiska z tego obszaru na torfowiskach niskich w Kolonii Grabostów, w dolinie rzeki Pilsi (dopływ Widawki), w gminie Zelów i w Bęczkowicach, w dolinie Luciąży (gmina Łęki Szlacheckie, woj. łódzkie). Helodium blandowii (F.Weber & D.Mohr) Warnst., a rare peatland moss which is considered to be a glacial relict of the bryoflora in Poland, has so far been known from two localities in Central Poland. Two additional localities of this species from this region are presented in the present report. The first site is situated in a fen in the village of Bęczkowice, in the valley of the Pilsia river (a tributary of the Widawka river), in the Zelów commune (latitude 51 27 N, longitude 19 32 E) where the species was discovered in 1986, whereas the second site is located in a fen in the settlement Kolonia Grabostów in the Łęki Szlacheckie commune (lat. 51 12 N, long. 19 42 E) where the moss was discovered in 2009 (Fig. 1). 241

Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): 244 247, 2013 Nowe stanowisko wyblinu jednolistnego Malaxis monophyllos (Orchidaceae) w północno-zachodniej Polsce A new site of Malaxis monophyllos (Orchidaceae) in north-west Poland RADOSŁAW PUCHAŁKA 1, DARIUSZ PŁĄCHOCKI 1, PRZEMYSŁAW ZUBEL 2, WANDA GUGNACKA FIEDOR 1 1 Zielnik TRN, Katedra Botaniki i Planowania Krajobrazu Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Mikołaja Kopernika 87 100 Toruń, ul. Lwowska 1 e-mail: puchalka@umk.pl, plachocki@o2.pl, wgfiedor@biol.uni.torun.pl 2 Eco-Analyse Biuro Analiz Środowiska 87 100 Toruń, ul. Mickiewicza 9 e-mail: zubel@eco-analyse.eu Słowa kluczowe: wyblin jednolistny, Malaxis monophyllos, gatunki zagrożone. Opisano nowe stanowisko wyblinu jednolistnego Malaxis monophyllos (L.) Sw. (Orchidaceae) w Polsce północno-zachodniej, na obszarze, na którym gatunek ten uznawany był za wymarły. Nowo odkryte stanowisko położone jest w Borach Tucholskich, na terenie rezerwatu przyrody Miedzno (ATPOL CB69). Niewielką populację tego gatunku stwierdzono w olsie porzeczkowym Ribeso nigri-alnetum. Skład florystyczny fitocenozy, w której rośnie wyblin, udokumentowano zdjęciem fitosocjologicznym. A new site of Malaxis monophyllos has been found in northwestern Poland. It is a rare orchid associated with humid, swamp forests and peat bogs. The arrangement of sites in Poland is irregular with clear groupings in southern and northeastern Poland, and no sites in the Polish Central Lowlands and in the north-west part of the country (Bernacki 2001). Malaxis monophyllos has retreated from locations in northwestern Poland where it is considered extinct (Żukowski, Jackowiak 1995; Piękoś Mirkowa, Mirek, 200; Markowski, Buliński 2004). The threat of extinction is much lower in southern Poland compared to northern Poland (Bernacki 2001). In recent years, new sites of the species have been reported in the southern and northeastern part of Poland. The newly discovered site is located in the Tuchola Forest region in the nature reserve Miedzno. The species location is described by geographic coordinates 53 37 7,5 N and 18 24 24,2 E also ATPOL grid square CB69. The population of M. monophyllos consists of 15 individuals and occurs over an area of ca. 200 m 2 in the Ribeso nigri-alnetum association. At most sites in Poland, the species populations are not abundant and consists of only a few individuals (Bernacki 2001). There is a good chance to preserve the M. monophyllos population in the identified habitat. The sites with Malaxis monophyllos appears to be well protected due to its location within the protected area of alder woods and peat bogs with stable hydrological conditions.

Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): 248 253, 2013 Występowanie kruszczyka sinego Epipac s purpurata na Pogórzu Rożnowskim (Karpaty Zachodnie) The occurrence of Epipac s purpurata in the Rożnów Foothills (Western Carpathians) KRYSTIAN BUDZIK 1, ALINA STACHURSKA SWAKOŃ 2 Instytut Botaniki Uniwersytet Jagielloński 31 501 Kraków, ul. Kopernika 27 e-mail: krys an.budzik@uj.edu.pl, alina.stachurska-swakon@uj.edu.pl Słowa kluczowe: kruszczyk siny, storczykowate, gatunki chronione, Pogórze Rożnowskie. Kruszczyk siny Epipactis purpurata Sm. należy do chronionych i rzadkich w skali kraju gatunków z rodziny storczykowatych. W 2009 roku na Pogórzu Rożnowskim znaleziono trzy stanowiska kruszczyka sinego, niepodawanego dotychczas z tego mezoregionu. Populacje gatunku rosły w lasach grądowych. Zagrożeniem dla tego taksonu jest mała liczebność populacji oraz infekcja grzybami patogenicznymi. Epipactis purpurata Sm. is one of the protected and rare Orchidaceae species in Poland. Three sites of the species were found in the Rożnów Foothills in 2009 (Western Carpathians). It is a new species in the Rożnów Foothills (Fig. 1). Epipactis purpurata grew in the forest communities of the Tilio-Carpinetum association. Its three populations differed in respect of the number of stems: from 1 (the 3 rd site) and 3 (the second site) to 20 (the 1 st site). It could be assumed that the population condition depends on forest management, because of the species sensitivity to light. Currently, the serious threat is related to a small number of observed stems at the 2 nd and the 3 rd site and fungal infection.

Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): 254 258, 2013 Nowe stanowisko widlicza Zeillera Diphasiastrum zeilleri na terenie Wyżyny Olkuskiej zagrożenia i ochrona The new site of Zeiller s clubmoss Diphasiastrum zeilleri in the Olkuska Upland threats and protec on ANNA ŚLIWIŃSKA WYRZYCHOWSKA, MONIKA BOGDANOWICZ Zakład Botaniki i Ekologii Roślin Akademia im. Jana Długosza 42 201 Częstochowa, al. Armii Krajowej 13/15 e-mail: a.wyrzychowska@gmail.com, m.bogdanowicz@gmail.com Słowa kluczowe: Diphasiastrum zeilleri, widłaki, Wyżyna Olkuska. W pracy przedstawiono nowe stanowisko widlicza Zeillera Diphasiastrum zeilleri (Rouy) Holub na terenie Wyżyny Olkuskiej w leśnictwie Pomorzany. Omawiany gatunek na Czerwonej liście roślin naczyniowych w Polsce ma kategorię narażony na wyginięcie V i jest objęty ochroną gatunkową. The paper presents a new site of Diphasiastrum zeilleri (Rouy) Holub in the Olkuska Upland within the Pomorzany forest administration region (50 17 42.06 N, 19 32 8.28 E). The discussed species is included on the Red List of Plants and Fungi in Poland (category V vulnerable). In Poland, Diphasiastrum zeilleri is legally protected.the discovered population covers the area of 41 m 2. The cover of live shoots within the population is 80%. Since 2005, the occurrence of sporophylls releasing the spores has been observed. The main threat to the population are silviculture treatments in the area of the species occurrence. In order to protect the described population of D. zeilleri, it has been agreed with the Olkusz Forest District Management to minimize the potential economic treatments in the immediate vicinity of the stand. This will prevent the exposure of the population to direct or indirect damage.

Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): 259 264, 2013 Porzeczka skalna Ribes petraeum w Małych Pieninach Ribes petraeum in the Małe Pieniny range GRZEGORZ VONČINA Pieniński Park Narodowy 34 450 Krościenko nad Dunajcem, ul. Jagiellońska 107B e-mail: gvoncina@poczta.onet.pl Słowa kluczowe: chorologia, Karpaty Zachodnie, Polska. Praca opisuje pierwsze notowanie oraz warunki występowania porzeczki skalnej Ribes petraeum Wulfen w polskiej części Pienin, w rezerwacie Wysokie Skałki w Jaworkach. Najbliższe stanowiska gatunku znajdują się w słowackiej części pasma Małych Pienin. W Polsce porzeczka skalna rośnie najczęściej w Karpatach i Sudetach, w wyższych piętrach roślinnych, głównie w zbiorowiskach zaroślowych piętra subalpejskiego. Poza zaroślami kosówki roślina ta była obserwowana w górnoreglowych świerczynach i w zbiorowiskach ziołoroślowych piętra alpejskiego. The present paper reports the first record of Ribes petraeum Wulfen occurrence in the Polish part of the Pieniny Mts, in the nature reserve Wysokie Skałki (Fig. 1). The nearest localitions of this species were noted in the Slovakian part of the Małe Pieniny range. Natural habitats for this taxon are located in higher altitudes of the Carpathians and the Sudety Mts, especially above the timberline in the Pinus mugo association and other shrub communities. This species was also observed in spruce forests at higher locations, and sparsely in plant communities of the alpine zone. The author presents two phytosociological relevés recorded at the site of Ribes petraeum in the upper montane zone, in the Polysticho-Piceetum association. The occurrence of the described high-montane species provides further evidence for Kulczyński s view (1928) about the natural origin of forest on the Wysokie Skałki Mt., in the Małe Pieniny range.

SPRAWOZDANIA Lichenolodzy w sprawie ochrony porostów Lichenologists on the conserva on of lichens LUDWIK LIPNICKI, PIOTR GROCHOWSKI, WOJCIECH GRUSZKA Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): 265 272, 2013 Zakład Nauk Morfologicznych, Biologii i Nauk o Zdrowiu Akademia Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego w Poznaniu Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej 66 400 Gorzów Wielkopolski, ul. Estkowskiego 13 e-mail: lipnicki@wp.pl, piotr.grochowski@awf-gorzow.edu.pl, elm1@interia.pl Słowa kluczowe: porosty, ochrona, konferencja, wnioski. Polska lichenologia ma bogate doświadczenia w ochronie porostów zarówno w sferze postulatywnej, jak i działań praktycznych. Jednym z głównych celów Międzynarodowej Konferencji Ochrona Porostów Porosty Chronione, która odbyła się w dniach 11 14 września 2012 roku na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego Bory Lubuskie, była prezentacja tych osiągnięć. Polscy i zagraniczni naukowcy mieli okazję do zapoznania się z wypracowanymi w ciągu ostatnich dziesięcioleci przez polskich lichenologów skutecznymi metodami i formami działań dotyczących ochrony porostów. Wskazano trudności w realizacji wielu zadań ochronnych. Odbyły się także warsztaty terenowe, których głównym celem było szkolenie leśników w rozpoznawaniu chronionych i zagrożonych gatunków porostów. W oparciu o treści referatów i wymianę poglądów podczas dyskusji wypracowano 14 wniosków końcowych Konferencji. The first requirements concerning lichen protection appeared in Poland as early as in the 1930 s. They were formulated by Józef Motyka, an eminent lichenologist. Lichens in Poland are protected by inclusion into the legally protected species lists. The first (not only on the national scale) areas were established for the protection of lichens: the Bór Chrobotkowy im. Prof. Z. Tobolewskiego reserve [Sub-continental lichen Scots pine forest (Cladonio-Pinetum)] and lichen-based natural monuments. Lichenologists, based on the results of their own findings, demand that protective measures and action be taken. Some of them, e.g. the extension of the existing reserve territories are successful. Great difficulties are posed by the protection of roadside trees with valuable lichen species. Opinions and views on the above-mentioned subject were exchanged during the international conference entitled Lichen Protection Protected Lichen Species organised by the Laboratory of Biology and Nature Protection of the E. Piasecki University School of Physical Education in Poznań, Faculty of Physical Culture in Gorzów Wielkopolski. The conference participants are the authors of the monograph entitled Lichen Protection Protected Lichen Species published for this occasion. The Conference also encompassed field workshops mainly dedicated to the training of foresters in recognising valuable lichen species growing on trees and on the ground as well as the presentation of the contribution of epiphytic lichens in the secondary succession on burnt areas. In the final part of the Conference, the participants discussed the outline of the new version of the list of species legally protected in Poland. On the basis of the presentations and speeches delivered as well as the exchange of opinions and views during the discussions, 14 recommendations have been formulated. These recommendations have been sent to institutions, which are highly influential in the implementation of protection requirements raised by lichenologists. 265