Wymagania edukacyjne z geografii dla klasy I, II, III w Publicznym Gimnazjum Sióstr Salezjanek im. św. Jana Bosko w Ostrowie Wielkopolskim

Wymagania edukacyjne z geografii dla klasy I, II, III w Publicznym Gimnazjum Sióstr Salezjanek im. św. Jana Bosko w Ostrowie Wielkopolskim Nauczyciel : mgr Ewa Guarino 1

1. ŚRODKI DYDAKTYCZNE DO PRACY INDYWIDUALNEJ UCZNIA: Na realizację programu geografii w gimnazjum przewidziano 4 godziny tygodniowo (w sumie) w cyklu trzyletnim. Każdy uczeń w poszczególnych klasach powinien posiadać następujący zestaw środków dydaktycznych do pracy indywidualnej: Podręcznik Zeszyt ćwiczeń Zeszyt przedmiotowy Atlas geograficzny Przyrządy do wykonywania rysunków i pomiarów na mapie (ołówek, kolorowe kredki, cyrkiel, kroczek, linijka, ekierka, kątomierz) 2

Klasa I Puls Ziemi- podręcznik, część 1 Autor: Roman Malarz WYKAZ PODRECZNIKÓW Z GEOGRAFII DO GIMNAZJUM Puls Ziemi - zeszyt ćwiczeń, część 1 Autorzy: Joanna i Stanisław Osikowie, Anna Wawrzkowicz Klasa II - podręcznik, część 2 Świat bez tajemnic Jadwiga Kop, Maria Kucharska, Alina Witek- Nowakowska Klasa III Świat bez tajemnic - podręcznik, część 3 Jadwiga Kop, Maria Kucharska, Alina Witek- Nowakowska 3

2. Uczniowie zostają poinformowani o wymaganiach edukacyjnych na początku roku szkolnego 3`. WYMAGANIA EDUKACYJNE ( WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI )NA OCENY: KLASA I Mapa jako źródło wiedzy geograficznej dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący pojęcia : legenda mapy, poziomica pojęcia: mapa, skala mapy, wysokość względna i bezwzględna pojęcia: mapa hipsometryczna wykorzystuje podręcznik do geografii jako źródło wiedzy geograficznej, posługuje się legendą mapy, wskazuje elementy siatki kartograficznej, kierunki główne i pośrednie, potrafi odczytać wysokość zna różne źródła wiedzy geograficznej, znajduje wiadomości na zadany temat we wskazanych źródłach wiedzy, wymienia główne elementy mapy, wymienia rodzaje skali, podane skale zapisuje w innej postaci, korzystając ze skali podaje źródła wiedzy, z których może skorzystać, szukając informacji na zadany temat, korzystając ze skali mapy, oblicza odległość na mapie odpowiadającą podanej odległości w terenie, potrafi uporządkować podane skale według znajduje wiadomości na zadany temat w różnych źródłach wiedzy, w tym w internecie, oblicza skalę mapy na podstawie odległości w terenie i odpowiadającej jej odległości na mapie, wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu korzysta z różnych źródeł wiedzy, ocenia wiarygodność i użyteczność różnych źródeł wiedzy, korzystając ze skali mapy, oblicza powierzchnię w terenie wskazanych obiektów geograficznych, wyjaśnia, na czym polega generalizacja Uczeń posługuje się ze zrozumieniem wskazanymi pojęciami. 4

bezwzględną punktu położonego na opisanej poziomicy mapy, oblicza odległość w terenie pomiędzy wskazanymi punktami, określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów na podstawie siatki kartograficznej, potrafi odczytać na mapie poziomicowej i hipsometrycznej wysokość bezwzględną wskazanych punktów, potrafi obliczyć, na podstawie poziomic, wysokość względną wskazanego punktu, rozpoznaje formy terenu na mapie hipsometrycznej wyszukuje potrzebne informacje ze wskazanej mapy, wskazanej wielkości, określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów z podaną dokładnością, na podstawie podanych współrzędnych geograficznych odszukuje na mapie obiekty geograficzne, oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową w stopniach, rozpoznaje na mapie poziomicowej wypukłe i wklęsłe formy terenu, rozpoznaje na mapie poziomicowej stok łagodny i stromy, identyfikuje obiekty geograficzne na mapie na podstawie ich opisu, opisuje obiekty różnych informacji geograficznych na mapach, odszukuje na mapie obiekty geograficzne na podstawie współrzędnych geograficznych podanych z określoną dokładnością, oblicza rozciągłość południkową w kilometrach na podstawie mapy poziomicowej określa bieg rzeki, potrafi dobrać odpowiednią mapę tematyczną w celu uzyskania określonych informacji, wyjaśnia zależność treści mapy od skali, odczytuje informacje przedstawione na mapach za pomocą różnych metod mapy, na podstawie mapy poziomicowej wykonuje profil hipsometryczny, projektuje, opisuje i prezentuje trasy podróży na podstawie map oraz innych źródeł wiedzy, ocenia przydatność map przy rozwiązywaniu różnych zadań praktycznych 5

pojęcia: linia brzegowa korzystając z jej legendy, orientuje w terenie plan i mapę, identyfikuje trasę zaznaczoną na planie lub mapie z odpowiadającą jej trasą w terenie, projektuje trasy podróży na podstawie map samochodowych, określa położenie geograficzne obiektów i obszarów względem siebie na podstawie mapy pojęcia: depresja, nizina, wyżyna geograficzne na podstawie mapy Lądy i oceany współczesny obraz powierzchni Ziemi pojęcia: szelf, grzbiet oceaniczny kartograficznych, identyfikuje obiekty geograficzne zaznaczone na planie lub mapie z odpowiadającymi im obiektami w terenie, wyszukuje na mapie obiekty przedstawione na zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz je charakteryzuje, projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych i topograficznych zna nazwy lądów i oceanów oraz ich rozmieszczenie, zna nazwy wybranych obiektów lokalizuje na mapach wybrane morza i elementy linii brzegowej, lokalizuje, korzystając charakteryzuje na podstawie map rozmieszczenie lądów i oceanów na Ziemi, lokalizuje na mapach lokalizuje na mapach (również konturowych) wskazane obiekty geograficzne: morza, porównuje cechy położenia poszczególnych lądów i oceanów, wyjaśnia na 6

geograficznych na lądach: nizin, wyżyn, gór i lokalizuje je na mapach, lokalizuje na mapach wybrane elementy linii brzegowej oraz morza śródziemne Europy z mapy (również konturowej), wskazane niziny, wyżyny oraz góry na poszczególnych kontynentach, opisuje środowisko przyrodnicze, na podstawie map tematycznych poszczególnych kontynentów (również konturowych) wybrane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry, podaje wyróżniające cechy środowiska przyrodniczego poszczególnych kontynentów Ruchy Ziemi i ich następstwa cieśniny, wyspy i archipelagi wysp, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry, wskazuje granice umownego podziału wszechoceanu, lokalizuje, korzystając z mapy, wybrane rowy i grzbiety oceaniczne przykładach przyczyny przestrzennego zróżnicowania warunków środowiska przyrodniczego na poszczególnych kontynentach pojęcia: Wszechświat, Układ Słoneczny, gwiazda, planeta, ruch obrotowy Ziemi, ruch obiegowy Ziemi, czas urzędowy pojęcia: biegun ziemski, orbita, sfera niebieska, zenit, górowanie słońca, południk, czas słoneczny, czas strefowy pojęcia: meteoryt, kometa, długość i szerokość geograficzna, równonoc, przesilenie letnie i zimowe pojęcia: galaktyka odróżnia gwiazdę od planety na przykładzie Słońca i Ziemi, wie, że Ziemia ma kształt kuli, podaje czas jednego obrotu Ziemi wokół własnej osi jako opisuje kształt Ziemi (jako geoidy), podaje wymiary Ziemi: obwód wzdłuż równika, średni promień, przedstawia główne założenia wymienia planety Układu Słonecznego, określa, korzystając z rysunków, miejsce Ziemi we Wszechświecie i w Układzie Słonecznym, określa miejsce Ziemi w Układzie Słonecznym i we Wszechświecie, konsekwencji dla życia i działalności człowieka, podaje główne cechy budowy Wszechświata, porównuje założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej teorii Kopernika, potrafi wyjaśnić, że 7

podstawę rachuby czasu, podaje zjawisko następstwa dnia i nocy jako skutek ruchu obrotowego Ziemi, podaje, na podstawie własnych spostrzeżeń, przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla codziennego życia człowieka, wskazuje na globusie bieguny, południki i równoleżniki (w tym równik), wskazuje na globusie: kierunki główne oraz półkule (N, S, E, W), odczytuje na globusie współrzędne geograficzne punktów, leżących na przecięciu południków i równoleżników heliocentrycznej teorii Kopernika, demonstruje, posługując się globusem, ruch obrotowy Ziemi, podaje wartość prędkości kątowej w ruchu obrotowym Ziemi, wymienia przynajmniej po dwa geograficzne następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, na podstawie własnych spostrzeżeń podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla środowiska przyrodniczego oraz codziennego życia człowieka, wymienia cechy południków wymienia cechy ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, na podstawie własnych spostrzeżeń i innych źródeł wiedzy podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla gospodarki człowieka, oblicza miejscowy czas słoneczny dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ) podaje zasadę wynikających ze zmiany ilości energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi w różnych szerokościach geograficznych, potrafi wyznaczyć południk miejscowy, przedstawia zależność między czasem słonecznym a długością geograficzną, oblicza miejscowy czas słoneczny dla dowolnych punktów na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ), oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1 ) na podstawie spłaszczenie Ziemi przy biegunach jest zarówno dowodem, jak i skutkiem ruchu obrotowego Ziemi, wyjaśnia związek prędkości liniowej z prędkością kątową punktów w ruchu obrotowym Ziemi, oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1 ) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych, oblicza różnicę czasu strefowego na podstawie długości geograficznej punktów, wykazuje związek między miejscowym czasem słonecznym, czasem strefowym a czasem urzędowym, wyjaśnia związek między długością dnia 8

zaznaczonych na globusie, podaje czas jednego obiegu Ziemi dookoła Słońca (rok), wie, że następstwo astronomicznych pór roku jest skutkiem ruchu obiegowego Ziemi, wie, że ruchy: obrotowy i obiegowy Ziemi odbywają się równocześnie, podaje daty początku astronomicznych pór roku i równoleżników, określa współrzędne geograficzne wskazanych punktów na podstawie siatki geograficznej, oblicza różnicę miejscowego czasu słonecznego dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie ich długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ) określa czas strefowy wskazanego miejsca na podstawie mapy stref czasowych, stref czasowych linię zmiany daty, uzasadnia konieczność posługiwania się czasem urzędowym wyjaśnia związek podziału Ziemi na strefy czasowe, przykłady państw, na których terytorium przebiega kilka stref czasowych, określa datę po przekroczeniu linii zmiany daty, korzystając z rysunków, przedstawia oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku, podaje cechy stref różnicy miejscowych czasów słonecznych, oblicza, w których latach luty miał (będzie miał) 29 dni, wyjaśnia związek między cechami strefy oświetlenia Ziemi a szerokością geograficzną, oblicza wysokość Słońca nad horyzontem w momencie górowania na podanej szerokości geograficznej w dniach rozpoczęcia astronomicznych pór roku i nocy a zmianą miejsca wschodu i zachodu Słońca na horyzoncie, przedstawia na schematach zmienność w ciągu roku długości widomej drogi Słońca i wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w różnych szerokościach geograficznych, wykazuje związek między stałym nachyleniem osi ziemskiej do płaszczyzny orbity a oświetleniem Ziemi, oblicza szerokość geograficzną miejsca na podstawie wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania 9

długości trwania oświetlenia Ziemi zwykłego roku kalendarzowego i roku przestępnego z ruchem obiegowym Ziemi, podaje nazwy równoleżników, nad którymi Słońce góruje w zenicie w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, przedstawia położenie (granice) stref oświetlenia Ziemi przedstawia, korzystając z własnych obserwacji, zmiany oświetlenia Ziemi oraz długości dnia i nocy w umiarkowanych szerokościach geograficznych w ciągu roku Ziemia jako środowisko życia. w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, wyjaśnia występowanie dni i nocy polarnych oraz długość ich trwania w zależności od szerokości geograficznej 10

pojęcia: składnik klimatu pojęcia: klimat, amplituda temperatury powietrza, czynnik klimatotwórczy, smog, strefa klimatyczna Klimat pojęcia: izobara, izoterma, izohieta, cień opadowy pojęcia: efekt cieplarniany wymienia dwa składniki pogody i klimatu: temperaturę powietrza i opady, przeprowadza pomiary temperatury powietrza i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do opisu pogody, odczytuje dane z diagramów klimatycznych, obszary występowania monsunów, wymienia najważniejsze cechy wybranych typów klimatu i wskazuje, wymienia najważniejsze składniki pogody i klimatu, na podstawie danych liczbowych sporządza diagram klimatyczny, oblicza na podstawie danych liczbowych: średnią temperaturę powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury powietrza, czyta mapy klimatyczne, wie, że temperatura powietrza spada wraz z oddalaniem się od równika oraz wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej, podaje różnicę pomiędzy pogodą a klimatem, oblicza na podstawie diagramu klimatycznego: średnią temperaturę powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury powietrza, podaje czynniki klimatotwórcze, na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych przedstawia wpływ szerokości geograficznej i rzeźby terenu na klimat wskazanych obszarów wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map rozkładu temperatury powietrza i opadów, wyjaśnia mechanizm powstawania cienia opadowego, przedstawia na podstawie map i diagramów klimatycznych wpływ morza, w tym prądów morskich, na klimat, przedstawia na podstawie schematu monsunowe krążenie powietrza w Azji Południowo- -Wschodniej, przeprowadza pomiary i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do interpretacji zjawisk klimatycznych, wyjaśnia wpływ szerokości geograficznej na klimat, wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca nad horyzontem w czasie górowania a szerokością geograficzną, wykazuje wpływ rzeźby terenu na klimat wybranych 11

posługując się mapą, obszary ich występowania potrafi odszukać na mapie nazwy ciepłych i zimnych prądów morskich, wpływu człowieka na klimat w skali lokalnej (np. na terenie miasta), wykazuje związek między warunkami klimatycznymi a życiem i działalnością człowieka, podaje cechy klimatu górskiego, podaje cechy wiatru halnego, porównuje, na podstawie wykresów klimatycznych lub danych liczbowych, wybrane typy klimatu, podaje najważniejsze cechy stref klimatycznych Ziemi, oblicza temperaturę powietrza na wskazanej wysokości bezwzględnej, podaje nazwy wybranych prądów morskich, odczytuje na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych cechy klimatu morskiego i kontynentalnego, podaje przyczyny prowadzące do nasilania się efektu cieplarnianego, podaje przynajmniej dwa przykłady skutków nasilania się efektu cieplarnianego, wyjaśnia związek zmian klimatycznych na Ziemi z wycinaniem lasów opisuje mechanizm efektu cieplarnianego, wyjaśnia różnicę pomiędzy efektem cieplarnianym a wzrostem efektu cieplarnianego, skutków wzrostu efektu cieplarnianego, podaje najważniejsze cechy wybranych typów klimatu, interpretuje mapy klimatyczne obszarów Ziemi, wyjaśnia mechanizm powstawania dziury ozonowej, wykazuje zależności między strefami klimatycznymi a strefami oświetlenia Ziemi 12

pojęcia: rzeka główna, dopływ równikowych, porównuje warunki klimatyczne wskazanych stref klimatycznych, wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map stref klimatycznych, przedstawia, korzystając z rysunku, mechanizm powstawania wiatru halnego Ziemia jako środowisko życia. Zróżnicowanie roślinności, gleb oraz wód powierzchniowych na Ziemi pojęcia: formacja roślinna, gleba strefowa, zlewisko, dorzecze, dział wodny, rzeka stała i okresowa pojęcia: zasilanie rzeki, rzeka epizodyczna, obszar bezodpływowy zna nazwy wybranych formacji występujących na Ziemi, rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie opisu, wymienia wybrane charakteryzuje poziomy glebowe na podstawie rysunków, wykazuje wykazuje współzależności między roślinnością, glebami a warunkami przedstawia, na podstawie różnych źródeł wiedzy, przykłady zagrożeń 13

rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie fotografii, roślin i zwierząt żyjących we wskazanych formacjach roślinnych, lokalizuje występowanie wybranych formacji roślinnych na podstawie map krajobrazowych, najdłuższe rzeki oraz największe jeziora na poszczególnych kontynentach i podaje ich nazwy gatunki roślin i zwierząt charakterystyczne dla danych obszarów Ziemi, lokalizuje na mapach obszary występowania wybranych formacji roślinnych strefy gorącej, umiarkowanej i chłodnej, wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności na Ziemi, opisuje piętrowy układ roślinności w górach, wymienia wybrane typy gleb występujące w strefie gorącej, umiarkowanej i chłodnej, lokalizuje na mapach największe systemy rzeczne, zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi na podstawie map tematycznych, przedstawia na przykładach związek sieci rzecznej z warunkami klimatycznymi, przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie obszarów bezodpływowych i wyjaśnia przyczynę ich występowania, przedstawia genezę wybranych jezior na Ziemi klimatycznymi na Ziemi, wykazuje zależność między siecią rzeczną na danym obszarze a klimatem dla świata przyrody wynikające z niewłaściwej działalności człowieka, charakteryzuje, na podstawie różnych źródeł wiedzy, wybrane obszary chronione na Ziemi, przedstawia związek między rodzajem zasilania rzeki a typem klimatu, przedstawia wpływ warunków przyrodniczych i działalności człowieka na zanikanie jezior 14

pojęcia: lawa, wulkan, trzęsienie ziemi lokalizuje na mapach konturowych wybrane rzeki i jeziora świata, określa na podstawie mapy, do jakich zlewisk należą wskazane rzeki, wyznacza na mapie konturowej dział wodny między wskazanymi zlewiskami i dorzeczami Ziemia jako środowisko życia. Budowa geologiczna Ziemi pojęcia: skorupa ziemska, magma, tsunami, skała, skamieniałość pojęcia: litosfera, płyta tektoniczna, erupcja, obszary sejsmiczne, minerał pojęcia: ruchy górotwórcze, wiek względny i bezwzględny skał pojęcia: fale sejsmiczne skutków trzęsień ziemi i wybuchu wulkanu, opisuje cechy skał na podstawie ich wyglądu, rozpoznaje okazy podaje główne cechy płytowej budowy litosfery, rozpoznaje na rysunku ułożenie skał: płyta, fałd, uskok, wymienia, na podstawie schematu, opisuje, na podstawie schematów, powstanie grzbietów oceanicznych, wykazuje związek między płytową budową litosfery a występowaniem wyjaśnia przyczyny ruchu płyt litosfery, wyjaśnia na podstawie schematów przyczyny ruchów górotwórczych, ustala, na podstawie przekroju wykazuje związek między energią wnętrza Ziemi a wewnętrznymi procesami geologicznymi zachodzącymi w litosferze, 15

wybranych skał (przede wszystkim występujące w najbliższej okolicy szkoły) elementy wulkanu, opisuje wybuch wulkanu i trzęsienie ziemi, rozpoznaje na ilustracjach lub okazach produkty wybuchu wulkanów, lokalizuje, na podstawie mapy, obszary częstych trzęsień ziemi i wybuchów wulkanu, rozpoznaje okazy wybranych skał: (np. piasek, żwir, glina, less, piaskowiec, zlepieniec, węgiel kamienny, wapień, granit, bazalt, gnejs, marmur), przedstawia genezę: węgla kamiennego, wapieni, soli kamiennej, granitu i bazaltu, skał wyróżnionych ze zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi, opisuje budowę wulkanu, ocenia wpływ występowania wulkanów i trzęsień ziemi na środowisko przyrodnicze oraz życie i działalność człowieka, przedstawia genezę marmuru i gnejsu, interpretuje prosty profil geologiczny geologicznego kolejność wydarzeń geologicznych, skał odpornych na wietrzenie w warunkach klimatu umiarkowanego przedstawia ruchy górotwórcze jako pierwszy etap powstawania gór o budowie fałdowej, przedstawia wpływ wewnętrznych procesów geologicznych na powstawanie skał magmowych i przeobrażonych, opisuje warunki tworzenia się skał na podstawie przekrojów geologicznych 16

względu na genezę Ziemia jako środowisko życia. Zewnętrzne procesy geologiczne i ich wpływ na rzeźbę powierzchni Ziemi pojęcia: wietrzenie pojęcia: kras, erozja pojęcia: abrazja fizyczne, chemiczne, wgłębna, erozja boczna, biologiczne, pokrywa erozja wsteczna, firn, pole zwietrzelinowa, gołoborza, firnowe, kocioł erozja (rzeczna, lodowcowy lodowcowa, fal morskich), akumulacja, meander, starorzecze, delta, klif, dolina V-kształtna, dolina U-kształtna, granica wiecznego śniegu, morena pojęcia: korazja, deflacja przyrodniczych przyczyn rozpadu skał na okruchy, na podstawie ilustracji rozpoznaje wybrane formy terenu i podaje czynnik, który przyczynił się do powstania danej formy terenu, np. wydma, dolina rzeczna, stromy brzeg wymienia rodzaje wietrzenia, podaje rodzaje rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunku lub fotografii, wskazane formy terenu powstałe w wyniku opisuje kras jako rodzaj wietrzenia chemicznego, przedstawia genezę gołoborzy, opisuje rzeźbotwórczą działalność rzeki w różnych odcinkach jej biegu, korzystając ze schematów i fotografii, wyjaśnia genezę wskazanych form ocenia znaczenie procesu wietrzenia w przyrodzie, ocenia skutki ruchów masowych dla środowiska oraz życia i działalności człowieka, potrafi przyporządkować wskazanej formie terenu czynnik oraz proces geologiczny, wykazuje na przykładach zależność przebiegu wietrzenia od rodzaju skał i warunków klimatycznych, rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunków lub fotografii, wysokogórską (alpejską) rzeźbę terenu, 17

morski, rozpoznaje na podstawie rysunków i fotografii oraz opisuje górską rzeźbę terenu rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rozpoznaje i opisuje formy rzeźby terenu występujące w najbliższej okolicy szkoły terenu powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, wyjaśnia genezę form terenu występujących w najbliższej okolicy szkoły, przedstawia rolę rzek w modelowaniu górskiej rzeźby terenu który doprowadził do jej utworzenia wyjaśnia rolę zewnętrznych procesów geologicznych w dążeniu do wyrównywania powierzchni Ziemi oraz przeciwstawną im rolę procesów wewnętrznych, wykazuje współzależności między składnikami środowiska przyrodniczego na przykładzie gór 18

KLASA II GIMNAZJUM Europa kontynent, na którym mieszkasz dopuszczający dostateczny Dobry bardzo dobry celujący Europę, wybrane elementy linii brzegowej Europy oraz wybrane rzeki, wybrane państwa Europy i ich stolice wybrane elementy linii brzegowej Europy oraz wybrane rzeki i jeziora, wybrane góry Europy, wybrane państwa Europy i ich stolice podaje wielkość powierzchni Polski, granice Polski z jej poszczególnymi sąsiadami oraz granicę morską, wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i ich stolice pojęcia: fiord określa współrzędne geograficzne skrajnych oraz wskazanych punktów Polski, porównuje, na podstawie diagramów, powierzchnię terytorium Polski z powierzchnią innych państw Europy opisuje położenie geograficzne Europy, wymienia typy klimatu Europy i podaje ich główne cechy, wykazuje wpływ Oceanu Atlantyckiego i prądów morskich na klimat Europy, określa, na podstawie map, główne cechy środowiska przyrodniczego Europy, wymienia główne grupy językowe Europy Położenie i środowisko przyrodnicze Polski Położenie Polski oblicza różnice czasu słonecznego wskazanych miejsc w Polsce pojęcia: morskie wody wewnętrzne, morskie wody terytorialne wykazuje wpływ czynników kształtujących klimat na cechy klimatu wskazanych obszarów Europy, porównuje środowisko przyrodnicze wskazanych regonów, określa wpływ zróżnicowania narodowościowego i kulturowego na zmiany polityczne współczesnej Europy wykazuje wpływ położenia na środowisko przyrodnicze i gospodarkę Polski określa współzależności, korzystając z map, między poszczególnymi składnikami środowiska przyrodniczego Europy, wykazuje integrację krajów europejskich w ramach UE porównuje granice i terytorium współczesnej Polski z granicą i terytorium Polski przed II wojną światową, określa korzyści wynikające z położenia Polski w Europie 19

pojęcia: granice wewnętrzne UE Wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski. Działalność lądolodu i jego wpływ na rzeźbę terenu. Baza surowcowa rozpoznaje wybrane rodzaje skał, wyróżnione ze względu na genezę, występujące w Polsce i we własnym regionie, wymienia przykładowe formy terenu powstałe w wyniku działalności lodowca, miejsca wydobycia w Polsce wybranych surowców energetycznych, gospodarczego wykorzystania skał, wymienia surowce mineralne (w tym skalne) wydobywane we własnym regionie i podaje przykłady ich gospodarczego wykorzystania rozpoznaje wybrane rodzaje skał występujące w Polsce i własnym regionie, opisuje warunki tworzenia się pokładów węgla kamiennego i wapieni, maksymalne zasięgi zlodowaceń na obszarze Polski, wskazuje, korzystając z mapy geologicznej Polski, rejony występowania różnych rodzajów skał (wyróżnionych ze względu na genezę), przykłady form polodowcowych występujących na obszarze Polski, miejsca wydobycia w Polsce wybranych surowców rozpoznaje wskazane rodzaje skał oraz, korzystając z mapy, określa główne obszary ich występowania w Polsce i we własnym regionie, zna podział dziejów Ziemi na ery, Polski górotwory hercyńskie i alpejskie, wymienia przykładowe formy terenu powstałe w wyniku erozyjnej i akumulacyjnej działalności lądolodu oraz wód wypływających z topniejącego lodowca i przedstawia ich genezę, wymienia surowce, które Polska eksportuje i importuje pojęcia: ozy, rzeźba młodoglacjalna rozpoznaje i opisuje na podstawie rysunków lub fotografii wskazane formy terenu powstałe w wyniku działalności lądolodu lub wód wypływających z topniejącego lodowca (w tym typy jezior polodowcowych) oraz przedstawia ich genezę, wykazuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi (ruchy górotwórcze, zalewy mórz, zlodowacenia), wykazuje zależność między działalnością lądolodu a cechami rzeźby terenu północnej i środkowej Polski, wykazuje zależność, korzystając z map, między skałami występującymi na zna podział dziejów Ziemi na ery i okresy, czyta mapę stratygraficzną Polski (występowanie skał z różnych okresów geologicznych), wykazuje na przykładach związek występowania określonych typów genetycznych skał na danym obszarze Polski z przeszłością geologiczną, wykazuje zależność występowania surowców mineralnych od budowy geologicznej 20

wymienia nazwy i wskazuje na mapie położenie krain geograficznych, umiejscawia własny region (miejscowość) w odpowiednim pasie ukształtowania powierzchni i krainie geograficznej, odczytuje, na podstawie mapy hipsometrycznej, skrajne wysokości bezwzględne w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni Polski podaje nazwę miesiąca o największej i najmniejszej średniej temperaturze powietrza, wymienia termiczne pory roku, energetycznych, metalicznych i skalnych pojęcia: lądolód, jeziora polodowcowe, głazy narzutowe, sandry, pradoliny przyporządkowuje krainy geograficzne odpowiednim pasom ukształtowania powierzchni Polski, uzasadnia dlaczego Polskę nazywamy krajem nizinnym podaje wartość średniej temperatury powietrza w lipcu i w styczniu, średnią sumę opadów oraz przeważający kierunek wiatrów w Podział Polski na krainy geograficzne przedstawia, korzystając z mapy hipsometrycznej, zróżnicowanie wysokości bezwzględnych na terytorium Polski, wyróżnia główne cechy ukształtowania powierzchni Polski Klimat Polski wymienia czynniki kształtujące klimat Polski, podaje główne cechy rozkładu temperatury powietrza i opadów na danym terenie (w tym we własnym regionie) a działalnością lądolodu porównuje, korzystając z mapy, wysokości bezwzględne i rzeźbę terenu poszczególnych krain geograficznych wymienia cechy klimatu świadczące o jego przejściowości, opisuje wpływ napływających mas powietrza na podaje kryteria wyróżniania krain geograficznych wyjaśnia przejściowość jako dominującą cechę klimatu Polski, wyjaśnia, korzystając z rysunku, rolę wzniesień pojezierzy w powstaniu 21

opisuje typy pogody i ich zmienność w ciągu roku rzeki: Wisłę, Odrę, ich wybrane dopływy oraz największe jeziora w Polsce, podaje nazwy cieków i zbiorników wodnych w pobliżu miejsca swojego zamieszkania oraz ocenia stan ich czystości Polsce, wymienia cechy klimatu umiarkowanego przejściowego, wymienia cechy klimatu górskiego, opisuje, na podstawie diagramów oraz map klimatycznych, cechy klimatu wskazanych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) pojęcia: klimat umiarkowany przejściowy, termiczne pory roku wymienia nazwy i wskazuje na mapie rzeki główne (w tym wybrane rzeki przymorza), obszar Polski należący do zlewiska Morza Bałtyckiego, położenie wybranych jezior w Polsce (w tym sztucznych zaporowych) obszarze Polski, wyróżnia rodzaje mas powietrza napływające nad Polskę i wskazuje na mapie kierunek ich ruchu, przedstawia związek rocznego przebiegu temperatury powietrza z położeniem Polski w strefie umiarkowanych szerokości geograficznych N Wody powierzchniowe Polski jezior o różnej genezie, obszary Polski zagrożone powodziami i wyjaśnia przyczyny tych zagrożeń, położenie obszarów Polski należące do poszczególnych zlewisk, zaznacza na mapie konturowej wskazane dorzecza oraz działy kształtowanie się pogody w Polsce w różnych porach roku, wykazuje zależność wysokości temperatury powietrza i wielkości opadów na poszczególnych obszarach Polski od czynników kształtujących klimat wyjaśnia przyczyny asymetrii dorzecza Wisły i Odry wyjaśnia przyczyny zmienności przepływów wybranych rzek Polski w ciągu roku cienia opadowego ocenia możliwość gospodarczego wykorzystania rzek i jezior w Polsce oraz we własnym regionie, ukazuje związki pomiędzy stosunkami wodnymi na danym terenie a budową geologiczną, rzeźbą terenu i klimatem 22

opisuje, na podstawie mapy, położenie Bałtyku, określa, korzystając z mapy, położenie wybranych elementów linii brzegowej wymienia nazwy żyznych gleb występujących w Polsce określa przynależność własnej miejscowości do poszczególnych pojęcia: jeziora polodowcowe, jeziora krasowe, jeziora sztuczne, zasilanie rzeki wymienia wybrane cechy Morza Bałtyckiego (wielkość, głębokość, zasoleni i temperatura wody), wymienia typy wybrzeży Morza Bałtyckiego pojęcia: morze szelfowe, zalew, wybrzeże mierzejowo-zalewowe obszary występowania głównych typów gleb Polski określa, korzystając z mapy, położenie poszczególnych wodne Morze Bałtyckie wyjaśnia genezę wybranych typów wybrzeży pojęcia: strefa wyłączności ekonomicznej Zróżnicowanie gleb w Polsce charakteryzuje gleby własnego regionu Podział administracyjny i ludność Polski porównuje, korzystając z danych statystycznych, porównuje wybrane warunki przyrodnicze Bałtyku (temperaturę wody i zasolenie) z innymi morzami śródziemnymi Europy, wyjaśnia przyczyny małego zasolenia wód Bałtyku, wyjaśnia przyczyny degradacji wód Bałtyku rozpoznaje i charakteryzuje profile glebowe wybranych typów gleb opisuje podział administracyjny Polski, wykazuje związek cech fizycznych i chemicznych wód Bałtyku z położeniem geograficznym i śródziemnym typem morza, działań zmierzających do ochrony wód Bałtyku w ramach międzynarodowej współpracy państw nadbałtyckich, proponuje działania zmierzające ochrony wód Bałtyku wskazuje związek pomiędzy typem genetycznym gleby a warunkami jej powstawania wskazuje różnice pomiędzy zadaniami władz samorządowych: 23

jednostek administracyjnych: gminy, powiatu, województwa, określa, korzystając z mapy, położenie własnego województwa i województw sąsiednich oraz ich stolic, podaje liczbę ludności Polski, wymienia nazwy państw, do których w ostatnich latach wyjechało najwięcej Polaków, opisuje rynek pracy w swojej miejscowości i gminie, Polski obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia, położenie wybranych miast Polski województw i ich stolic, opisuje, korzystając z wykresów lub danych statystycznych, zmiany liczby ludności Polski po 1945 roku, oblicza, na podstawie danych, przyrost naturalny i przyrost rzeczywisty, przedstawiana, na podstawie wykresów, zmiany struktury zatrudnienia w Polsce w wybranych latach, wykazuje związek między wykształceniem a możliwością znalezienia pracy, przedstawia, korzystając z mapy, rozmieszczenie mniejszości narodowych w Polsce, podaje wartość średniej gęstości zaludnienia w Polsce, oblicza gęstość zaludnienia wskazanego obszaru, porównuje, na województwa pod względem np. powierzchni i liczby mieszkańców, podaje aktualną wartość współczynnika przyrostu naturalnego w Polsce, podaje charakterystyczne cechy ludności Polski dotyczące struktury wieku i płci, podaje przyczyny występowania wyżu i niżu demograficznego, porównuje, na podstawie danych statystycznych, strukturę zatrudnienia w Polsce i wybranych krajach Europy, przedstawia strukturę narodowościową ludności Polski, charakteryzuje, na podstawie mapy gęstości zaludnienia, rozmieszczenie ludności w Polsce (w tym we własnym regionie), konsekwencji procesu starzenia się społeczeństwa, wyjaśnia przyczyny zmian liczby ludności w Polsce, przedstawia zależności między przyrostem rzeczywistym a saldem migracji zagranicznych, ocenia społeczne skutki emigracji (negatywne i pozytywne), analizuje, korzystając z piramidy wieku i płci ludności, strukturę ludności Polski w podanym roku, wskazuje związek pomiędzy strukturą zatrudnienia a poziomem rozwoju gospodarczego kraju, wskazuje różnice w strukturze zatrudnienia w Polsce i we własnym regionie, dostrzega społeczne problemy wynikające z bezrobocia i podaje przykłady sposobów ich rozwiązywania, gminnych, powiatowych, wojewódzkich, wskazuje związek pomiędzy spadkiem współczynnika przyrostu naturalnego i ujemnego salda migracji a procesem starzenia się społeczeństwa, porównuje, na podstawie danych statystycznych, stopę bezrobocia w Polsce z innymi krajami Europy, opisuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w różnych częściach Polski (w tym we własnym regionie) i wyjaśnia przyczyny tego zjawiska, wyjaśnia przyczyny zmiany struktury narodowościowej ludności Polski po II wojnie światowej w stosunku do okresu poprzedniego, opisuje wpływ migracji wewnętrznych na 24

podaje przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa, podstawie danych statystycznych, gęstość zaludnienia swojego województwa z gęstością zaludnienia w innych województwach, wymienia przykładowe funkcje miast, opisuje funkcje pełnione przez własną miejscowość, opisuje zmiany cech współczesnego osadnictwa wiejskiego, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu pojęcia: przyrost naturalny, saldo migracji przyrost rzeczywisty, emigracja, imigracja, naród, mniejszość narodowa, gęstość zaludnienia wymienia i wskazuje na mapie obszary o najlepszych zna typy zespołów miejskich, porównuje wybrane miasta Polski pod względem pełnionych funkcji, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu, wyjaśnia na czym polega proces urbanizacji pojęcia: współczynnik przyrostu naturalnego, współczynnik przyrostu rzeczywistego, struktura zatrudnienia, stopa bezrobocia, aglomeracja, konurbacja, urbanizacja, współczynnik urbanizacji, piramida wieku i płci ludności, wyż demograficzny, niż demograficzny, echo wyżu i niżu demograficznego, proces starzenia się społeczeństwa Gospodarka Polski Rolnictwo opisuje rolę poszczególnych czynników, porównuje strukturę narodowościową Polski przed II wojną światową i obecnie, wskazuje na przykładach różnych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) związek pomiędzy zróżnicowaniem gęstości zaludnienia z warunkami przyrodniczymi, ekonomicznymi i historycznymi (w tym z migracjami wewnętrznymi), rozpoznaje na mapie aglomerację i konurbację porównuje współ czynnik urbanizacji w różnych regionach (województwach) Polski wnioskuje, na podstawie map o różnej treści, o przydatności gęstość zaludnienia w wybranych regionach Polski, porównuje współczynnik urbanizacji w Polsce i wybranych krajach, wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju stref podmiejskich, ocenia skutki urbanizacji (zauważa pozytywne i negatywne) porównuje, na podstawie map, warunki przyrodnicze 25

wymienia uprawy w najbliższej okolicy: wsi, gminie (w przypadku uczniów mieszkających na wsi), w strefie podmiejskiej (w przypadku uczniów mieszkających w mieście) pojęcia: rolnictwo, okres wegetacyjny, zbiory, plony przyrodniczych warunkach dla rozwoju rolnictwa, podaje pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa, podaje główne obszary uprawy: pszenicy, żyta, pszenżyta, ziemniaków buraków cukrowych oraz owoców i warzyw, wymienia główne rejony chowu bydła i trzody chlewnej pojęcia: rozdrobnienie gospodarstw, rozdrobnienie gruntów, rolnictwo (gospodarstwa) samozaopatrzeniowe, rolnictwo (gospodarstwa) towarowe, rolnictwo ekologiczne przyrodniczych i pozaprzyrodniczych, dla rozwoju rolnictwa, obszary o najbardziej i najmniej warunkach dla rozwoju rolnictwa w Polsce, przedstawia, korzystając z wykresu lub danych statystycznych, zmiany w strukturze wielkości gospodarstw rolnych w Polsce w ostatnich latach, porównuje, korzystając z wykresów lub danych statystycznych, strukturę użytkowania gruntów w Polsce i innych krajach europejskich, podaje najważniejsze cechy polskiego rolnictwa pojęcia: kultura rolna, obsada obszaru (w tym własnego regionu) dla gospodarki rolnej, uwzględniając: wysokość n.p.m., rzeźbę terenu, długość okresu wegetacji, roczną sumę opadów, gleby i warunki wodne, porównuje, korzystając z map o różnej treści, pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w różnych regionach kraju (w tym we własnym regionie), uzasadnia rozmieszczenie głównych rejonów upraw wybranych roślin uwzględniając warunki przyrodnicze oraz czynniki pozaprzyrodnicze, ocenia, korzystając z map, obsadę bydła i trzody chlewnej we własnym regionie dla rozwoju rolnictwa na wskazanych obszarach Polski, ocenia wpływ rozdrobnienia gospodarstw i rozproszenia gruntów na poziom produkcji rolnej, porównuje, na podstawie danych statystycznych, poziom polskiego rolnictwa z rolnictwem wybranych państw europejskich, uzasadnia rozmieszczenie głównych rejonów chowu bydła i trzody chlewnej, uwzględniając warunki przyrodnicze oraz czynniki pozaprzyrodnicze, wnioskuje, na podstawie danych statystycznych, o zmianach zachodzących w polskim rolnictwie w ostatnich latach Przemysł. Usługi łączność, transport, handel zagraniczny 26

wymienia źródła energii, wymienia zakłady przemysłowe w okolicy swojego miejsca zamieszkania i przedstawia ich profil produkcji, placówek i instytucji usługowych w Polsce, we własnym regionie (gminie, województwie ) oraz miejscowości, wymienia nazwy i wskazuje na mapie największe polskie porty morskie, towarów i usług, które są przedmiotem handlu zagranicznego Polski (eksportu i importu) podaje tradycyjne i alternatywne źródła energii, główne rejony wydobycia surowców energetycznych w Polsce, zmian w przemyśle własnego regionu i ich przyczyny, wskazuje na przykładach, że polski przemysł staje się coraz bardziej nowoczesny, opisuje, na podstawie map tematycznych, przebieg głównych szlaków transportowych, podaje najważniejszych partnerów handlowych Polski pojęcia: alternatywne źródła energii, usługi, łączność, eksport, import zna rozmieszczenie największych elektrowni w kraju, opisuje główne problemy polskiej energetyki, opisuje zmiany zachodzące w polskim przemyśle po 1989 roku i podaje ich przyczyny, wymienia główne cechy przemysłu wysokich technologii, podaje gałęzie przemysłu obecnie najszybciej rozwijające się, wybrane okręgi przemysłowe, rozróżnia rodzaje usług i opisuje ich znaczenie w gospodarce kraju, porównuje, na podstawie danych statystycznych, zatrudnienie w usługach w wybranych województwach oraz w Polsce i innych krajach, ocenia poziom usług w miejscu swojego formułuje wnioski, na podstawie wykresów lub danych statystycznych, dotyczące tendencji zmian wykorzystania różnych źródeł energii na świecie i w Polsce, ocenia, na podstawie wykresu lub danych statystycznych, strukturę wykorzystania poszczególnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej w Polsce i porównuje z innymi krajami Europy, wyjaśnia, uwzględniając główne czynniki, lokalizację wybranych zakładów przemysłowych lub gałęzi przemysłu (w tym w regionie zamieszkania), wyjaśnia przyczyny szybkiego rozwoju wybranych usług w Polsce i we własnym regionie, ocenia możliwość rozwoju usług w wyjaśnia lokalizację największych elektrowni, wykazuje konieczność zmian w strukturze zużycia energii elektrycznej w Polsce, ocenia wpływ polskiej energetyki na środowisko przyrodnicze, uzasadnia, że przemysł elektromaszynowy, chemiczny i spożywczy mają obecnie największe znaczenie w gospodarce kraju, ocenia zmiany zachodzące w rozmieszczeniu przemysłu w Polsce, ocenia rolę łączności w gospodarce kraju i życiu człowieka oraz poziom jej rozwoju w Polsce, wyjaśnia zróżnicowanie gęstości sieci kolejowej i drogowej w Polsce, ocenia, na podstawie danych statystycznych, poziom rozwoju 27

zagrożeń dla środowiska przyrodniczego oraz dóbr kultury wynikające z działalności gospodarczej korzystając z mapy, nazywa i określa położenie parków narodowych Polski, podaje nazwy polskich parków narodowych wpisanych na Światową Listę Rezerwatów Biosfery oraz na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO, wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i dóbr zamieszkania (wieś, miasto), podaje główne cechy transportu w Polsce, oblicza saldo handlu zagranicznego pojęcia: przemysł, przemysł wysokich technologii, ośrodek przemysłowy, okręg przemysłowy, dodatni bilans handlowy, ujemny bilans handlowy Kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego określa, korzystając z mapy Polski, położenie obszarów o najbardziej zdegradowanym środowisku przyrodniczym i podaje przyczyny degradacji, wymienia i charakteryzuje formy ochrony przyrody, rekultywacji obszarów zdegradowanych miejscu swojego zamieszkania, wykazuje wpływ transportu na rozwój gospodarczy kraju, analizuje, na podstawie danych statystycznych, bilans handlu zagranicznego Polski w ostatnich latach, ocenia, na podstawie danych statystycznych, udział Polski w handlu światowym ocenia, na podstawie map i danych statystycznych, stan środowiska przyrodniczego w Polsce oraz własnym regionie w ostatnich latach, proponuje działania na rzecz ochrony środowiska geograficznego we własnym regionie wybranych rodzajów transportu w Polsce, wyjaśnia, na podstawie danych statystycznych, strukturę eksportu i importu Polski, wykazuje, że dodatni bilans handlowy jest korzystny dla gospodarki wyjaśnia założenia zrównoważonego rozwoju pojęcia: rozwój zrównoważony 28

miejscowości oraz obszarów w Polsce o dużych walorach turystycznych i omawia położenie regionu, położenie wybranych miast (portów, uzdrowisk) kultury w Polsce pojęcia: rekultywacja, recykling planuje, korzystając z przewodników turystycznych oraz mapy samochodowej, wycieczkę po wybranym regionie Polski wymienia i wskazuje na mapie główne krainy geograficzne regionu, wybrane elementy linii brzegowej, wymienia krainy regionu o najbardziej żyznych glebach, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu pojęcia: bryza Walory turystyczne Polski wymienia i opisuje obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO Krainy geograficzne Polski Pobrzeża Południowobałtyckie wymienia i opisuje cechy polskich krajobrazów nadmorskich, wykazuje, korzystając z map oraz diagramów klimatycznych, wpływ Bałtyku na klimat regionu, wyjaśnia, korzystając z rysunku, mechanizm powstawania bryzy, przedstawia rolę morza w modelowaniu wybrzeża, opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy ocenia atrakcyjność turystyczną własnego regionu planuje wycieczkę krajoznawczą po wybranej krainie Pobrzeża, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe ocenia zagospodarowanie turystyczne kraju i własnego regonu ocenia, na podstawie map tematycznych, możliwości rozwoju rolnictwa, przemysłu i turystyki w pasie pobrzeży 29

opisuje położenie oraz wskazuje na mapie główne krainy geograficzne pasa pojezierzy, nazywa i wskazuje na mapie największe jeziora oraz wzgórza morenowe o największej wysokości bezwzględnej wymienia oraz podaje przykłady elementów rzeźby młodoglacjalnej, obszary wydobycia węgla brunatnego oraz soli kamiennej i potasowej, charakteryzuje, korzystając z map, klimat pojezierzy, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu gospodarki regionu Pojezierza nazywa oraz wskazuje na mapie przebieg głównych pradolin, wykazuje związek klimatu z rzeźbą terenu, rozpoznaje na mapie (na podstawie kształtu) rodzaje jezior polodowcowych, opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionu porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze poszczególnych pojezierzy, wpływu środowiska przyrodniczego na główne cechy gospodarki pojezierzy pojęcia: agroturystyka planuje wycieczkę krajoznawczą po wybranej krainie pojezierzy uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe opisuje położenie oraz wskazuje na mapie główne krainy geograficzne pasa Nizin Środkowopolskich, odczytuje wysokości bezwzględne wskazanych miejsc pojęcia: rzeźba młodoglacjalna opisuje korzystając z map klimatycznych, zróżnicowanie klimatyczne w pasie nizin, i omawia przebieg głównych pradolin, wybrane ośrodki przemysłowe regionu, wymienia i wskazuje na Niziny Środkowopolskie przedstawia wiodące cechy środowiska przyrodniczego regionu, przedstawia dominujące cechy gospodarki poszczególnych krain wchodzących w skład Nizin Środkowopolskich pojęcia: rzeźba wykazuje współzależności, na podstawie map tematycznych, między składnikami środowiska przyrodniczego, wpływu środowiska przyrodniczego poszczególnych krain na główne cechy gospodarki (w tym porównuje, korzystając z map, krainy geograficzne pasa Nizin Środkowopolskich pod względem przyrodniczym i gospodarczym 30

opisuje położenie oraz wskazuje na mapie główne krainy geograficzne pasa wyżyn odczytuje na mapie wysokości bezwzględne najwyższych wzniesień na Wyżynach Polskich (w tym w Górach Świętokrzyskich), wskazuje obszary wydobycia węgla kamiennego mapie obszary o korzystnych warunkach dla rozwoju rolnictwa, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu form krasowych w Dolinie Prądnika i w okolicy Chęcin, wybrane ośrodki przemysłowe regionu, walorów turystycznych na wyżynach, wymienia surowce mineralne wydobywane na Wyżynie Śląskiej, wyjaśnia przyczyny koncentracji przemysłu i dużej gęstości zaludnienia na Wyżynie Śląskiej, wpływu działalności gospodarczej na środowisko przyrodnicze pojęcia: wąwóz, rzeźba staroglacjalna Wyżyny przedstawia charakterystyczne cechy rzeźby terenu poszczególnych krain pasa wyżyn, wyjaśnia powstanie wąwozów, wyjaśnia powstanie rzeźby krasowej, przedstawia dominujące cechy gospodarki poszczególnych krain wchodzących w skład pasa wyżyn, wymienia główne gałęzie przemysłu GOP-u, wymienia główne ośrodki przemysłowe GOP-u, działań na rzecz poprawy stanu środowiska przyrodniczego surowców mineralnych) wykazuje związek rzeźby terenu poszczególnych wyżyn z występującymi tam skałami, wyjaśnia pochodzenie lessu na wyżynach oraz gołoborzy w Górach Świętokrzyskich, ocenia, na podstawie map i danych statystycznych, stan środowiska przyrodniczego na Wyżynie Śląskiej porównuje warunki rozwoju rolnictwa na wyżynach, przedstawia przemiany gospodarcze, które nastąpiły w GOP-ie po1998 roku 31

opisuje położenie oraz wskazuje na mapie kotliny, Pogórze Karpackie oraz Beskidy, odczytuje, korzystając z mapy, wysokości bezwzględne wybranych szczytów w Beskidach krasowa, stalaktyt, Wyżyny Śląskiej stalagmit, stalagnat Kotliny Podkarpackie. Pogórze Karpackie. Beskidy wymienia rodzaje skał opisuje i porównuje wykazuje związek występujące na Pogórzu cechy rzeźby terenu zróżnicowania i w Beskidach, kotlin, Pogórza produkcji rolnej na przedstawia rolę kotlin Karpackiego oraz Pogórzu i w Beskidach śródgórskich w Beskidów z piętrowością klimatu gospodarce regionu, przedstawia dominujące (piętra gospodarki cechy gospodarki rolnej) funkcji, jakie pełni kotlin, Pogórza Kraków w Polsce i w Karpackiego i regionie, Beskidów wymienia i lokalizuje na mapie wybrane pojęcia: flisz karpacki uzdrowiska, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu pojęcia: połonina Tatry. Pieniny. Podhale wykazuje związek rzeźby terenu z budową geologiczną na Pogórzu Karpackim i w Beskidach (z uwzględnieniem alpejskich ruchów górotwórczych) pojęcia: płaszczowina 32

opisuje położenie oraz wskazuje na mapie Tatry, Podhale i Pieniny, wymienia elementy górskiej rzeźby terenu, uzasadnia konieczność ochrony przyrody Tatr wymienia rodzaje skał występujących w Tatrach i Pieninach, opisuje elementy rzeźby wysokogórskiej, opisuje piętrowy układ roślinności w Tatrach, ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze regionu walorów turystycznych Tatr, Podhala i Pienin opisuje elementy rzeźby wysokogórskiej Tatr i przedstawia ich genezę pojęcia: alpejska rzeźba terenu porównuje rzeźbę terenu Tatr Wysokich i Zachodnich wykazuje związek rzeźby terenu z budową geologiczną Tatr, Podhala i Pienin opisuje położenie oraz wskazuje na mapie Sudety i Przedgórze Sudeckie, pasma górskie Sudetów oraz kotliny: Kłodzką i Jeleniogórską pojęcia: granie, turnie, piarg, stożek piargowy, wywierzysko, hale wymienia główne surowce mineralne (w tym skalne) Sudetów wymienia i lokalizuje na mapie wybrane uzdrowiska, porównuje, na podstawie map i fotografii, rzeźbę terenu Sudetów i Przedgórza Sudeckiego, walorów turystycznych regionu Sudety ukazuje wpływ lodowców górskich na rzeźbę terenu Sudetów, wymienia przykłady rzeźby zrębowej, przedstawia dominujące cechy gospodarki Sudetów pojęcia: zręby, stoliwa, uskok brzeżny porównuje przyrodnicze czynniki dla rozwoju rolnictwa w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim wyjaśnia związek współczesnej rzeźby terenu Sudetów z alpejskimi ruchami górotwórczymi 33

określa położenie, korzystając z mapy, własnej miejscowości (kraina geograficzna, gmina, powiat województwo), wymienia nazwy sąsiednich miejscowości, wymienia rodzaje skał oraz surowców mineralnych występujących w regionie i podaje przykłady ich wykorzystania, podaje nazwę najbliższej rzeki, jeziora, przedstawia występowanie lasów w regionie, opisuje inne, poza lasami, naturalne formacje roślinne regionu (głównie najbliższej okolicy), wymienia główne uprawy i kierunki hodowli, nazywa i wskazuje na na podstawie mapy przedstawia położenie własnej miejscowości na tle szlaków transportowych, nazywa i rozpoznaje skały występujące w najbliższej okolicy, wymienia surowce mineralne występujące w regionie oraz miejsca ich eksploatacji, ocenia zagrożenie powodziami w regionie, na podstawie dostępnych źródeł informacji ocenia stan czystości wód powierzchniowych w najbliższej okolicy i w regionie, wymienia największe zakłady produkcyjne w regionie oraz profil ich produkcji, opisuje funkcje, które pełnią największe miasta regionu, ocenia możliwość obsługi turystów w regionie, Region, w którym mieszkam określa kryteria wydzielania regionu, wymienia nazwy sąsiednich gmin, przedstawia formy gospodarczego wykorzystania wód w regionie, podaje gatunki roślin i zwierząt żyjących w regionie, które są objęte ochroną, wymienia i opisuje zabytki kultury materialnej najbliższej okolicy i regionu, na podstawie różnych źródeł informacji ocenia warunki przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa w regionie, opisuje formy użytkowania ziemi, planuje wycieczkę po regionie, ocenia stan środowiska przyrodniczego we własnej miejscowości, działań zmierzających wymienia nazwy sąsiednich powiatów, ocenia wykorzystywanie w gospodarce bazy surowców skalnych i mineralnych, opracowuje przewodnik turystyczny po okolicy miejsca zamieszkania przedstawia związek rodzaju i ułożenia skał z przeszłością geologiczną regionu, na podstawie danych statystycznych ocenia poziom rolnictwa w regionie (województwie) na tle innych rejonów kraju, na podstawie danych statystycznych opracowuje charakterystykę ludności województwa, w którym mieszka, uwzględniającą wybrane cechy demograficzne: liczbę ludności, ruch naturalny ludności, strukturę zatrudnienia, migracje zewnętrzne (kierunki i przyczyny), opracowuje i opisuje, na podstawie map o różnej treści i własnych obserwacji terenowych, trasy wycieczek po własnym regionie uwzględniając walory 34