GEOGRAFIA: Świat bez tajemnic Wymagania edukacyjne na stopnie szkolne kl. I

Transkrypt

1 GEOGRAFIA: Świat bez tajemnic Wymagania edukacyjne na stopnie szkolne kl. I Mapa jako źródło wiedzy geograficznej dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący pojęcia: legenda mapy, poziomica wykorzystuje podręcznik do geografii jako źródło wiedzy geograficznej, posługuje się legendą mapy, wskazuje elementy siatki kartograficznej, kierunki główne i pośrednie, potrafi odczytać wysokość bezwzględną punktu położonego na opisanej poziomicy pojęcia: mapa, skala mapy, wysokość względna i bezwzględna zna różne źródła wiedzy geograficznej, znajduje wiadomości na zadany temat we wskazanych źródłach wiedzy, wymienia główne elementy mapy, wymienia rodzaje skali, podane skale zapisuje w innej postaci, korzystając ze skali mapy, oblicza odległość w terenie pomiędzy wskazanymi punktami, określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów na podstawie siatki pojęcia: mapa hipsometryczna podaje źródła wiedzy, z których może skorzystać, szukając informacji na zadany temat, korzystając ze skali mapy, oblicza odległość na mapie odpowiadającą podanej odległości w terenie, potrafi uporządkować podane skale według wskazanej wielkości, określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów z podaną dokładnością, na podstawie podanych współrzędnych geograficznych znajduje wiadomości na zadany temat w różnych źródłach wiedzy, w tym w internecie, oblicza skalę mapy na podstawie odległości w terenie i odpowiadającej jej odległości na mapie, wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapach, odszukuje na mapie obiekty geograficzne na podstawie współrzędnych geograficznych podanych z określoną dokładnością, oblicza rozciągłość korzysta z różnych źródeł wiedzy, ocenia wiarygodność i użyteczność różnych źródeł wiedzy, korzystając ze skali mapy, oblicza powierzchnię w terenie wskazanych obiektów geograficznych, wyjaśnia, na czym polega generalizacja mapy, na podstawie mapy poziomicowej wykonuje profil hipsometryczny, projektuje, opisuje i prezentuje trasy podróży na podstawie map oraz innych źródeł wiedzy, ocenia przydatność

2 kartograficznej, potrafi odczytać na mapie poziomicowej i hipsometrycznej wysokość bezwzględną wskazanych punktów, potrafi obliczyć, na podstawie poziomic, wysokość względną wskazanego punktu, rozpoznaje formy terenu na mapie hipsometrycznej wyszukuje potrzebne informacje ze wskazanej mapy, korzystając z jej legendy, orientuje w terenie plan i mapę, identyfikuje trasę zaznaczoną na planie lub mapie z odpowiadającą jej trasą w terenie, projektuje trasy odszukuje na mapie obiekty geograficzne, oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową w stopniach, rozpoznaje na mapie poziomicowej wypukłe i wklęsłe formy terenu, rozpoznaje na mapie poziomicowej stok łagodny i stromy, identyfikuje obiekty geograficzne na mapie na podstawie ich opisu, opisuje obiekty geograficzne na podstawie mapy południkową w kilometrach na podstawie mapy poziomicowej określa bieg rzeki, potrafi dobrać odpowiednią mapę tematyczną w celu uzyskania określonych informacji, wyjaśnia zależność treści mapy od skali, odczytuje informacje przedstawione na mapach za pomocą różnych metod kartograficznych, identyfikuje obiekty geograficzne zaznaczone na planie lub mapie z odpowiadającymi im obiektami w terenie, wyszukuje na mapie obiekty przedstawione na zdjęciach lotniczych map przy rozwiązywaniu różnych zadań praktycznych 2

3 pojęcia: linia brzegowa zna nazwy lądów i oceanów oraz ich rozmieszczenie, zna nazwy wybranych obiektów geograficznych na lądach: nizin, wyżyn, gór i lokalizuje je na mapach, lokalizuje na mapach wybrane elementy linii brzegowej oraz morza śródziemne Europy podróży na podstawie map samochodowych, określa położenie geograficzne obiektów i obszarów względem siebie na podstawie mapy pojęcia: depresja, nizina, wyżyna lokalizuje na mapach wybrane morza i elementy linii brzegowej, lokalizuje, korzystając z mapy (również konturowej), wskazane niziny, wyżyny oraz góry na poszczególnych kontynentach, opisuje środowisko przyrodnicze, na podstawie map tematycznych poszczególnych kontynentów Lądy i oceany współczesny obraz powierzchni Ziemi pojęcia: szelf, grzbiet oceaniczny charakteryzuje na podstawie map rozmieszczenie lądów i oceanów na Ziemi, lokalizuje na mapach (również konturowych) wybrane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry, podaje wyróżniające cechy środowiska przyrodniczego poszczególnych kontynentów i satelitarnych oraz je charakteryzuje, projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych i topograficznych lokalizuje na mapach (również konturowych) wskazane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy i archipelagi wysp, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry, wskazuje granice umownego podziału wszechoceanu, lokalizuje, korzystając z mapy, wybrane rowy i grzbiety oceaniczne porównuje cechy położenia poszczególnych lądów i oceanów, wyjaśnia na przykładach przyczyny przestrzennego zróżnicowania warunków środowiska przyrodniczego na poszczególnych kontynentach 3

4 pojęcia: Wszechświat, Układ Słoneczny, gwiazda, planeta, ruch obrotowy Ziemi, ruch obiegowy Ziemi, czas urzędowy odróżnia gwiazdę od planety na przykładzie Słońca i Ziemi, wie, że Ziemia ma kształt kuli, podaje czas jednego obrotu Ziemi wokół własnej osi jako podstawę rachuby czasu, podaje zjawisko następstwa dnia i nocy jako skutek ruchu obrotowego Ziemi, podaje, na podstawie własnych spostrzeżeń, przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi pojęcia: biegun ziemski, orbita, sfera niebieska, zenit, górowanie słońca, południk, czas słoneczny, czas strefowy opisuje kształt Ziemi (jako geoidy), podaje wymiary Ziemi: obwód wzdłuż równika, średni promień, przedstawia główne założenia heliocentrycznej teorii Kopernika, demonstruje, posługując się globusem, ruch obrotowy Ziemi, podaje wartość prędkości kątowej w ruchu obrotowym Ziemi, wymienia przynajmniej po dwa geograficzne następstwa ruchu Ruchy Ziemi i ich następstwa pojęcia: meteoryt, kometa, długość i szerokość geograficzna, równonoc, przesilenie letnie i zimowe wymienia planety Układu Słonecznego, określa, korzystając z rysunków, miejsce Ziemi we Wszechświecie i w Układzie Słonecznym, wymienia cechy ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, na podstawie własnych spostrzeżeń i innych źródeł wiedzy podaje przykłady konsekwencji ruchu pojęcia: galaktyka określa miejsce Ziemi w Układzie Słonecznym i we Wszechświecie, konsekwencji dla życia i działalności człowieka, wynikających ze zmiany ilości energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi w różnych szerokościach geograficznych, potrafi wyznaczyć południk miejscowy, przedstawia zależność między czasem słonecznym a długością geograficzną, oblicza miejscowy czas słoneczny dla dowolnych punktów podaje główne cechy budowy Wszechświata, porównuje założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej teorii Kopernika, potrafi wyjaśnić, że spłaszczenie Ziemi przy biegunach jest zarówno dowodem, jak i skutkiem ruchu obrotowego Ziemi, wyjaśnia związek prędkości liniowej z prędkością kątową punktów w ruchu obrotowym Ziemi, oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1 ) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych, oblicza różnicę czasu strefowego na 4

5 dla codziennego życia człowieka, wskazuje na globusie bieguny, południki i równoleżniki (w tym równik), wskazuje na globusie: kierunki główne oraz półkule (N, S, E, W), odczytuje na globusie współrzędne geograficzne punktów, leżących na przecięciu południków i równoleżników zaznaczonych na globusie, podaje czas jednego obiegu Ziemi dookoła Słońca (rok), wie, że następstwo astronomicznych pór roku jest skutkiem ruchu obiegowego Ziemi, wie, że ruchy: obrotowy i obiegowy Ziemi odbywają się obrotowego i obiegowego Ziemi, na podstawie własnych spostrzeżeń podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla środowiska przyrodniczego oraz codziennego życia człowieka, wymienia cechy południków i równoleżników, określa współrzędne geograficzne wskazanych punktów na podstawie siatki geograficznej, oblicza różnicę miejscowego czasu słonecznego dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie ich długości geograficznej (podanej obrotowego i obiegowego Ziemi dla gospodarki człowieka, oblicza miejscowy czas słoneczny dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ) podaje zasadę podziału Ziemi na strefy czasowe, przykłady państw, na których terytorium przebiega kilka stref czasowych, określa datę po przekroczeniu linii zmiany daty, korzystając z rysunków, przedstawia oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ), oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1 ) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych, oblicza, w których latach luty miał (będzie miał) 29 dni, wyjaśnia związek między cechami strefy oświetlenia Ziemi a szerokością geograficzną, oblicza wysokość Słońca nad horyzontem w momencie górowania na podanej szerokości geograficznej w dniach rozpoczęcia astronomicznych pór podstawie długości geograficznej punktów, wykazuje związek między miejscowym czasem słonecznym, czasem strefowym a czasem urzędowym, wyjaśnia związek między długością dnia i nocy a zmianą miejsca wschodu i zachodu Słońca na horyzoncie, przedstawia na schematach zmienność w ciągu roku długości widomej drogi Słońca i wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w różnych szerokościach geograficznych, wykazuje związek między stałym nachyleniem osi ziemskiej do 5

6 równocześnie, podaje daty początku astronomicznych pór roku z dokładnością do 1 ) określa czas strefowy wskazanego miejsca na podstawie mapy stref czasowych, stref czasowych linię zmiany daty, uzasadnia konieczność posługiwania się czasem urzędowym wyjaśnia związek długości trwania zwykłego roku kalendarzowego i roku przestępnego z ruchem obiegowym Ziemi, podaje nazwy równoleżników, nad którymi Słońce góruje w zenicie w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, przedstawia położenie (granice) stref oświetlenia Ziemi astronomicznych pór roku, przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku, podaje cechy stref oświetlenia Ziemi roku płaszczyzny orbity a oświetleniem Ziemi, oblicza szerokość geograficzną miejsca na podstawie wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, wyjaśnia występowanie dni i nocy polarnych oraz długość ich trwania w zależności od szerokości geograficznej 6

7 pojęcia: składnik klimatu wymienia dwa składniki pogody i klimatu: temperaturę powietrza i opady, przeprowadza pomiary temperatury powietrza i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do opisu pogody, odczytuje dane z diagramów przedstawia, korzystając z własnych obserwacji, zmiany oświetlenia Ziemi oraz długości dnia i nocy w umiarkowanych szerokościach geograficznych w ciągu roku pojęcia: klimat, amplituda temperatury powietrza, czynnik klimatotwórczy, smog, strefa klimatyczna wymienia najważniejsze składniki pogody i klimatu, na podstawie danych liczbowych sporządza diagram klimatyczny, oblicza na podstawie danych liczbowych: średnią temperaturę Ziemia jako środowisko życia. Klimat pojęcia: izobara, izoterma, izohieta, cień opadowy podaje różnicę pomiędzy pogodą a klimatem, oblicza na podstawie diagramu klimatycznego: średnią temperaturę powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury powietrza, podaje czynniki pojęcia: efekt cieplarniany wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map rozkładu temperatury powietrza i opadów, wyjaśnia mechanizm powstawania cienia opadowego, przedstawia na podstawie map i diagramów przeprowadza pomiary i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do interpretacji zjawisk klimatycznych, wyjaśnia wpływ szerokości geograficznej na klimat, wykazuje na przykładach związek między wysokością 7

8 klimatycznych, obszary występowania monsunów, wymienia najważniejsze cechy wybranych typów klimatu i wskazuje, posługując się mapą, obszary ich występowania powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury powietrza, czyta mapy klimatyczne, wie, że temperatura powietrza spada wraz z oddalaniem się od równika oraz wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej, potrafi odszukać na mapie nazwy ciepłych i zimnych prądów morskich, wpływu człowieka na klimat w skali lokalnej (np. na terenie miasta), wykazuje związek między warunkami klimatycznymi a życiem i działalnością człowieka, podaje cechy klimatu górskiego, klimatotwórcze, na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych przedstawia wpływ szerokości geograficznej i rzeźby terenu na klimat wskazanych obszarów Ziemi, oblicza temperaturę powietrza na wskazanej wysokości bezwzględnej, podaje nazwy wybranych prądów morskich, odczytuje na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych cechy klimatu morskiego i kontynentalnego, podaje przyczyny prowadzące do nasilania się efektu klimatycznych wpływ morza, w tym prądów morskich, na klimat, przedstawia na podstawie schematu monsunowe krążenie powietrza w Azji Południowo- -Wschodniej, opisuje mechanizm efektu cieplarnianego, wyjaśnia różnicę pomiędzy efektem cieplarnianym a wzrostem efektu cieplarnianego, skutków wzrostu efektu cieplarnianego, podaje najważniejsze cechy wybranych typów klimatu, interpretuje mapy klimatyczne Słońca nad horyzontem w czasie górowania a szerokością geograficzną, wykazuje wpływ rzeźby terenu na klimat wybranych obszarów Ziemi, wyjaśnia mechanizm powstawania dziury ozonowej, wykazuje zależności między strefami klimatycznymi a strefami oświetlenia Ziemi 8

9 podaje cechy wiatru cieplarnianego, halnego, podaje przynajmniej porównuje, na podstawie wykresów klimatycznych lub dwa przykłady skutków nasilania się efektu cieplarnianego, danych liczbowych, wybrane typy klimatu, wyjaśnia związek zmian klimatycznych podaje najważniejsze cechy stref klimatycznych na Ziemi z wycinaniem lasów równikowych, porównuje warunki klimatyczne wskazanych stref klimatycznych, wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map stref klimatycznych, przedstawia, korzystając z rysunku, mechanizm powstawania wiatru halnego Ziemia jako środowisko życia. Zróżnicowanie roślinności, gleb oraz wód powierzchniowych na Ziemi pojęcia: rzeka główna, pojęcia: formacja pojęcia: zasilanie rzeki, 9

10 dopływ zna nazwy wybranych formacji występujących na Ziemi, rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie fotografii, roślin i zwierząt żyjących we wskazanych formacjach roślinnych, lokalizuje występowanie wybranych formacji roślinnych na podstawie map krajobrazowych, najdłuższe rzeki oraz największe jeziora na poszczególnych kontynentach i podaje ich nazwy roślinna, gleba strefowa, zlewisko, dorzecze, dział wodny, rzeka stała i okresowa rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie opisu, wymienia wybrane gatunki roślin i zwierząt charakterystyczne dla danych obszarów Ziemi, lokalizuje na mapach obszary występowania wybranych formacji roślinnych strefy gorącej, umiarkowanej i chłodnej, wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności na Ziemi, opisuje piętrowy układ roślinności w górach, wymienia wybrane rzeka epizodyczna, obszar bezodpływowy charakteryzuje poziomy glebowe na podstawie rysunków, wykazuje zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi na podstawie map tematycznych, przedstawia na przykładach związek sieci rzecznej z warunkami klimatycznymi, przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie obszarów bezodpływowych i wyjaśnia przyczynę ich występowania, przedstawia genezę wybranych jezior na Ziemi wykazuje współzależności między roślinnością, glebami a warunkami klimatycznymi na Ziemi, wykazuje zależność między siecią rzeczną na danym obszarze a klimatem przedstawia, na podstawie różnych źródeł wiedzy, przykłady zagrożeń dla świata przyrody wynikające z niewłaściwej działalności człowieka, charakteryzuje, na podstawie różnych źródeł wiedzy, wybrane obszary chronione na Ziemi, przedstawia związek między rodzajem zasilania rzeki a typem klimatu, przedstawia wpływ warunków przyrodniczych i działalności człowieka na zanikanie jezior 10

11 pojęcia: lawa, wulkan, trzęsienie ziemi skutków trzęsień ziemi i wybuchu wulkanu, typy gleb występujące w strefie gorącej, umiarkowanej i chłodnej, lokalizuje na mapach największe systemy rzeczne, lokalizuje na mapach konturowych wybrane rzeki i jeziora świata, określa na podstawie mapy, do jakich zlewisk należą wskazane rzeki, wyznacza na mapie konturowej dział wodny między wskazanymi zlewiskami i dorzeczami Ziemia jako środowisko życia. Budowa geologiczna Ziemi pojęcia: skorupa ziemska, magma, tsunami, skała, skamieniałość podaje główne cechy płytowej budowy litosfery, pojęcia: litosfera, płyta tektoniczna, erupcja, obszary sejsmiczne, minerał opisuje, na podstawie schematów, pojęcia: ruchy górotwórcze, wiek względny i bezwzględny skał wyjaśnia przyczyny ruchu płyt litosfery, pojęcia: fale sejsmiczne wykazuje związek między energią wnętrza Ziemi a wewnętrznymi procesami 11

12 opisuje cechy skał na podstawie ich wyglądu, rozpoznaje okazy wybranych skał (przede wszystkim występujące w najbliższej okolicy szkoły) rozpoznaje na rysunku ułożenie skał: płyta, fałd, uskok, wymienia, na podstawie schematu, elementy wulkanu, opisuje wybuch wulkanu i trzęsienie ziemi, rozpoznaje na ilustracjach lub okazach produkty wybuchu wulkanów, lokalizuje, na podstawie mapy, obszary częstych trzęsień ziemi i wybuchów wulkanu, rozpoznaje okazy wybranych skał: (np. piasek, żwir, glina, less, piaskowiec, zlepieniec, węgiel kamienny, wapień, granit, bazalt, gnejs, marmur), przedstawia genezę: węgla kamiennego, wapieni, soli powstanie grzbietów oceanicznych, wykazuje związek między płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi, opisuje budowę wulkanu, ocenia wpływ występowania wulkanów i trzęsień ziemi na środowisko przyrodnicze oraz życie i działalność człowieka, przedstawia genezę marmuru i gnejsu, interpretuje prosty profil geologiczny wyjaśnia na podstawie schematów przyczyny ruchów górotwórczych, ustala, na podstawie przekroju geologicznego kolejność wydarzeń geologicznych, skał odpornych na wietrzenie w warunkach klimatu umiarkowanego geologicznymi zachodzącymi w litosferze, przedstawia ruchy górotwórcze jako pierwszy etap powstawania gór o budowie fałdowej, przedstawia wpływ wewnętrznych procesów geologicznych na powstawanie skał magmowych i przeobrażonych, opisuje warunki tworzenia się skał na podstawie przekrojów geologicznych 12

13 przyrodniczych przyczyn rozpadu skał na okruchy, na podstawie ilustracji rozpoznaje wybrane formy terenu i podaje czynnik, który przyczynił się do powstania danej formy terenu, np. wydma, dolina rzeczna, stromy brzeg morski, rozpoznaje na podstawie rysunków i fotografii oraz opisuje górską rzeźbę terenu kamiennej, granitu i bazaltu, skał wyróżnionych ze względu na genezę Ziemia jako środowisko życia. Zewnętrzne procesy geologiczne i ich wpływ na rzeźbę powierzchni Ziemi pojęcia: wietrzenie fizyczne, chemiczne, biologiczne, pokrywa zwietrzelinowa, gołoborza, erozja (rzeczna, lodowcowa, fal morskich), akumulacja, meander, starorzecze, delta, klif, dolina V-kształtna, dolina U-kształtna, granica wiecznego śniegu, morena wymienia rodzaje wietrzenia, podaje rodzaje rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunku pojęcia: kras, erozja wgłębna, erozja boczna, erozja wsteczna, firn, pole firnowe, kocioł lodowcowy opisuje kras jako rodzaj wietrzenia chemicznego, przedstawia genezę gołoborzy, opisuje rzeźbotwórczą działalność rzeki w różnych odcinkach jej biegu, korzystając ze schematów i fotografii, wyjaśnia genezę wskazanych form terenu powstałych w wyniku pojęcia: abrazja ocenia znaczenie procesu wietrzenia w przyrodzie, ocenia skutki ruchów masowych dla środowiska oraz życia i działalności człowieka, potrafi przyporządkować wskazanej formie terenu czynnik oraz proces geologiczny, który doprowadził do jej utworzenia pojęcia: korazja, deflacja wykazuje na przykładach zależność przebiegu wietrzenia od rodzaju skał i warunków klimatycznych, rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunków lub fotografii, wysokogórską (alpejską) rzeźbę terenu, wyjaśnia rolę zewnętrznych procesów geologicznych w dążeniu do wyrównywania powierzchni Ziemi 13

14 lub fotografii, wskazane formy terenu powstałe w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rozpoznaje i opisuje formy rzeźby terenu występujące w najbliższej okolicy szkoły rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, wyjaśnia genezę form terenu występujących w najbliższej okolicy szkoły, przedstawia rolę rzek w modelowaniu górskiej rzeźby terenu oraz przeciwstawną im rolę procesów wewnętrznych, wykazuje współzależności między składnikami środowiska przyrodniczego na przykładzie gór Wymagania edukacyjne na stopnie szkolne do klasy II. DOPUSZAJĄCY DOSATECZNY DOBRY BARDZO DOBRY CELAUJĄCY podaje wielkość powierzchni Polski, granice Polski z jej poszczególnymi określa współrzędne geograficzne skrajnych oraz wskazanych punktów Polski, porównuje, na podstawie Położenie i środowisko przyrodnicze Polski Położenie Polski oblicza różnice czasu słonecznego wskazanych miejsc w Polsce pojęcia: morskie wody wykazuje wpływ położenia na środowisko przyrodnicze i gospodarkę Polski porównuje granice i terytorium współczesnej Polski z granicą i terytorium Polski przed II wojną światową, 14

15 sąsiadami oraz granicę morską, wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i ich stolice diagramów, powierzchnię terytorium Polski z powierzchnią innych państw Europy pojęcia: granice wewnętrzne UE wewnętrzne, morskie wody terytorialne określa korzyści wynikające z położenia Polski w Europie rozpoznaje wybrane rodzaje skał, wyróżnione ze względu na genezę, występujące w Polsce i we własnym regionie, wymienia przykładowe formy terenu powstałe w wyniku działalności lodowca, miejsca wydobycia w Polsce wybranych surowców energetycznych, gospodarczego wykorzystania skał, wymienia surowce mineralne (w tym skalne) wydobywane we własnym regionie i podaje przykłady ich gospodarczego wykorzystania Wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski. Działalność lądolodu i jego wpływ na rzeźbę terenu. Baza surowcowa rozpoznaje wybrane rozpoznaje wskazane rozpoznaje i opisuje na rodzaje skał występujące rodzaje skał oraz, podstawie rysunków lub w Polsce i własnym korzystając z mapy, fotografii wskazane formy regionie, określa główne obszary terenu powstałe w wyniku opisuje warunki tworzenia ich występowania w działalności lądolodu lub się pokładów węgla Polsce i we własnym wód wypływających z kamiennego i wapieni, regionie, topniejącego lodowca (w zna podział dziejów Ziemi tym typy jezior maksymalne zasięgi na ery, polodowcowych) oraz zlodowaceń na obszarze Polski przedstawia ich genezę, Polski, górotwory hercyńskie i wykazuje zależności wskazuje, korzystając z alpejskie, pomiędzy współczesną mapy geologicznej Polski, wymienia przykładowe rzeźbą Polski a rejony występowania formy terenu powstałe w wybranymi wydarzeniami różnych rodzajów skał wyniku erozyjnej i geologicznymi (ruchy (wyróżnionych ze akumulacyjnej górotwórcze, zalewy względu na genezę), działalności lądolodu oraz mórz, zlodowacenia), wód wypływających z wykazuje zależność przykłady form topniejącego lodowca i między działalnością polodowcowych przedstawia ich genezę, lądolodu a cechami występujących na wymienia surowce, które rzeźby terenu północnej i obszarze Polski, Polska eksportuje i środkowej Polski, importuje wykazuje zależność, miejsca wydobycia w korzystając z map, Polsce wybranych pojęcia: ozy, rzeźba między skałami surowców młodoglacjalna występującymi na danym energetycznych, terenie (w tym we zna podział dziejów Ziemi na ery i okresy, czyta mapę stratygraficzną Polski (występowanie skał z różnych okresów geologicznych), wykazuje na przykładach związek występowania określonych typów genetycznych skał na danym obszarze Polski z przeszłością geologiczną, wykazuje zależność występowania surowców mineralnych od budowy geologicznej 15

16 metalicznych i skalnych pojęcia: lądolód, jeziora polodowcowe, głazy narzutowe, sandry, pradoliny własnym regionie) a działalnością lądolodu wymienia nazwy i wskazuje na mapie położenie krain geograficznych, umiejscawia własny region (miejscowość) w odpowiednim pasie ukształtowania powierzchni i krainie geograficznej, odczytuje, na podstawie mapy hipsometrycznej, skrajne wysokości bezwzględne w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni Polski przyporządkowuje krainy geograficzne odpowiednim pasom ukształtowania powierzchni Polski, uzasadnia dlaczego Polskę nazywamy krajem nizinnym Podział Polski na krainy geograficzne przedstawia, korzystając z mapy hipsometrycznej, zróżnicowanie wysokości bezwzględnych na terytorium Polski, wyróżnia główne cechy ukształtowania powierzchni Polski porównuje, korzystając z mapy, wysokości bezwzględne i rzeźbę terenu poszczególnych krain geograficznych podaje kryteria wyróżniania krain geograficznych podaje nazwę miesiąca o największej i najmniejszej średniej temperaturze powietrza, wymienia termiczne pory roku, podaje wartość średniej temperatury powietrza w lipcu i w styczniu, średnią sumę opadów oraz przeważający kierunek wiatrów w Polsce, Klimat Polski wymienia czynniki kształtujące klimat Polski, podaje główne cechy rozkładu temperatury powietrza i opadów na obszarze Polski, wymienia cechy klimatu świadczące o jego przejściowości, opisuje wpływ napływających mas powietrza na wyjaśnia przejściowość jako dominującą cechę klimatu Polski, wyjaśnia, korzystając z rysunku, rolę wzniesień pojezierzy w powstaniu 16

17 opisuje typy pogody i ich zmienność w ciągu roku wymienia cechy klimatu umiarkowanego przejściowego, wymienia cechy klimatu górskiego, opisuje, na podstawie diagramów oraz map klimatycznych, cechy klimatu wskazanych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) wyróżnia rodzaje mas powietrza napływające nad Polskę i wskazuje na mapie kierunek ich ruchu, przedstawia związek rocznego przebiegu temperatury powietrza z położeniem Polski w strefie umiarkowanych szerokości geograficznych N kształtowanie się pogody w Polsce w różnych porach roku, wykazuje zależność wysokości temperatury powietrza i wielkości opadów na poszczególnych obszarach Polski od czynników kształtujących klimat cienia opadowego pojęcia: klimat umiarkowany przejściowy, termiczne pory roku rzeki: Wisłę, Odrę, ich wybrane dopływy oraz największe jeziora w Polsce, podaje nazwy cieków i zbiorników wodnych w pobliżu miejsca swojego zamieszkania oraz ocenia stan ich czystości wymienia nazwy i wskazuje na mapie rzeki główne (w tym wybrane rzeki przymorza), obszar Polski należący do zlewiska Morza Bałtyckiego, położenie wybranych jezior w Polsce (w tym sztucznych zaporowych) pojęcia: jeziora polodowcowe, jeziora krasowe, jeziora sztuczne, zasilanie rzeki Wody powierzchniowe Polski jezior o różnej genezie, obszary Polski zagrożone powodziami i wyjaśnia przyczyny tych zagrożeń, położenie obszarów Polski należące do poszczególnych zlewisk, zaznacza na mapie konturowej wskazane dorzecza oraz działy wodne wyjaśnia przyczyny asymetrii dorzecza Wisły i Odry wyjaśnia przyczyny zmienności przepływów wybranych rzek Polski w ciągu roku ocenia możliwość gospodarczego wykorzystania rzek i jezior w Polsce oraz we własnym regionie, ukazuje związki pomiędzy stosunkami wodnymi na danym terenie a budową geologiczną, rzeźbą terenu i klimatem Morze Bałtyckie 17

18 opisuje, na podstawie mapy, położenie Bałtyku, określa, korzystając z mapy, położenie wybranych elementów linii brzegowej wymienia wybrane cechy Morza Bałtyckiego (wielkość, głębokość, zasoleni i temperatura wody), wymienia typy wybrzeży Morza Bałtyckiego pojęcia: morze szelfowe, zalew, wybrzeże mierzejowo-zalewowe wyjaśnia genezę wybranych typów wybrzeży pojęcia: strefa wyłączności ekonomicznej porównuje wybrane warunki przyrodnicze Bałtyku (temperaturę wody i zasolenie) z innymi morzami śródziemnymi Europy, wyjaśnia przyczyny małego zasolenia wód Bałtyku, wyjaśnia przyczyny degradacji wód Bałtyku wykazuje związek cech fizycznych i chemicznych wód Bałtyku z położeniem geograficznym i śródziemnym typem morza, działań zmierzających do ochrony wód Bałtyku w ramach międzynarodowej współpracy państw nadbałtyckich, proponuje działania zmierzające ochrony wód Bałtyku wymienia nazwy żyznych gleb występujących w Polsce obszary występowania głównych typów gleb Polski Zróżnicowanie gleb w Polsce charakteryzuje gleby własnego regionu rozpoznaje i charakteryzuje profile glebowe wybranych typów gleb wskazuje związek pomiędzy typem genetycznym gleby a warunkami jej powstawania określa przynależność własnej miejscowości do poszczególnych jednostek administracyjnych: gminy, powiatu, województwa, określa, korzystając z mapy, położenie własnego województwa i określa, korzystając z mapy, położenie poszczególnych województw i ich stolic, opisuje, korzystając z wykresów lub danych statystycznych, zmiany liczby ludności Polski po 1945 roku, Podział administracyjny i ludność Polski porównuje, korzystając z danych statystycznych, województwa pod względem np. powierzchni i liczby mieszkańców, podaje aktualną wartość współczynnika przyrostu naturalnego w Polsce, opisuje podział administracyjny Polski, konsekwencji procesu starzenia się społeczeństwa, wyjaśnia przyczyny zmian liczby ludności w Polsce, wskazuje różnice pomiędzy zadaniami władz samorządowych: gminnych, powiatowych, wojewódzkich, wskazuje związek pomiędzy spadkiem współczynnika przyrostu naturalnego i ujemnego 18

19 województw sąsiednich oraz ich stolic, podaje liczbę ludności Polski, wymienia nazwy państw, do których w ostatnich latach wyjechało najwięcej Polaków, opisuje rynek pracy w swojej miejscowości i gminie, Polski obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia, położenie wybranych miast Polski oblicza, na podstawie danych, przyrost naturalny i przyrost rzeczywisty, przedstawiana, na podstawie wykresów, zmiany struktury zatrudnienia w Polsce w wybranych latach, wykazuje związek między wykształceniem a możliwością znalezienia pracy, przedstawia, korzystając z mapy, rozmieszczenie mniejszości narodowych w Polsce, podaje wartość średniej gęstości zaludnienia w Polsce, oblicza gęstość zaludnienia wskazanego obszaru, porównuje, na podstawie danych statystycznych, gęstość zaludnienia swojego województwa z gęstością zaludnienia w innych województwach, wymienia przykładowe funkcje miast, opisuje funkcje pełnione przez własną miejscowość, opisuje zmiany cech współczesnego podaje charakterystyczne cechy ludności Polski dotyczące struktury wieku i płci, podaje przyczyny występowania wyżu i niżu demograficznego, porównuje, na podstawie danych statystycznych, strukturę zatrudnienia w Polsce i wybranych krajach Europy, przedstawia strukturę narodowościową ludności Polski, charakteryzuje, na podstawie mapy gęstości zaludnienia, rozmieszczenie ludności w Polsce (w tym we własnym regionie), zna typy zespołów miejskich, porównuje wybrane miasta Polski pod względem pełnionych funkcji, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu, wyjaśnia na czym polega proces urbanizacji pojęcia: współczynnik przyrostu naturalnego, współczynnik przyrostu rzeczywistego, struktura przedstawia zależności między przyrostem rzeczywistym a saldem migracji zagranicznych, ocenia społeczne skutki emigracji (negatywne i pozytywne), analizuje, korzystając z piramidy wieku i płci ludności, strukturę ludności Polski w podanym roku, wskazuje związek pomiędzy strukturą zatrudnienia a poziomem rozwoju gospodarczego kraju, wskazuje różnice w strukturze zatrudnienia w Polsce i we własnym regionie, dostrzega społeczne problemy wynikające z bezrobocia i podaje przykłady sposobów ich rozwiązywania, porównuje strukturę narodowościową Polski przed II wojną światową i obecnie, wskazuje na przykładach różnych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) związek pomiędzy zróżnicowaniem gęstości salda migracji a procesem starzenia się społeczeństwa, porównuje, na podstawie danych statystycznych, stopę bezrobocia w Polsce z innymi krajami Europy, opisuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w różnych częściach Polski (w tym we własnym regionie) i wyjaśnia przyczyny tego zjawiska, wyjaśnia przyczyny zmiany struktury narodowościowej ludności Polski po II wojnie światowej w stosunku do okresu poprzedniego, opisuje wpływ migracji wewnętrznych na gęstość zaludnienia w wybranych regionach Polski, porównuje współczynnik urbanizacji w Polsce i wybranych krajach, wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju stref podmiejskich, ocenia skutki urbanizacji (zauważa pozytywne i negatywne) 19

20 osadnictwa wiejskiego, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu pojęcia: przyrost naturalny, saldo migracji przyrost rzeczywisty, emigracja, imigracja, naród, mniejszość narodowa, gęstość zaludnienia zatrudnienia, stopa bezrobocia, aglomeracja, konurbacja, urbanizacja, współczynnik urbanizacji, piramida wieku i płci ludności, wyż demograficzny, niż demograficzny, echo wyżu i niżu demograficznego, proces starzenia się społeczeństwa zaludnienia z warunkami przyrodniczymi, ekonomicznymi i historycznymi (w tym z migracjami wewnętrznymi), rozpoznaje na mapie aglomerację i konurbację porównuje współ czynnik urbanizacji w różnych regionach (województwach) Polski Gospodarka Polski Rolnictwo podaje przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa, wymienia uprawy w najbliższej okolicy: wsi, gminie (w przypadku uczniów mieszkających na wsi), w strefie podmiejskiej (w przypadku uczniów mieszkających w mieście) pojęcia: rolnictwo, okres wegetacyjny, zbiory, plony wymienia i wskazuje na mapie obszary o najlepszych przyrodniczych warunkach dla rozwoju rolnictwa, podaje pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa, podaje główne obszary uprawy: pszenicy, żyta, pszenżyta, ziemniaków buraków cukrowych oraz owoców i warzyw, wymienia główne rejony chowu bydła i trzody chlewnej pojęcia: rozdrobnienie gospodarstw, rozdrobnienie opisuje rolę poszczególnych czynników, przyrodniczych i pozaprzyrodniczych, dla rozwoju rolnictwa, obszary o najbardziej i najmniej warunkach dla rozwoju rolnictwa w Polsce, przedstawia, korzystając z wykresu lub danych statystycznych, zmiany w strukturze wielkości gospodarstw rolnych w Polsce w ostatnich latach, porównuje, korzystając z wykresów lub danych statystycznych, strukturę wnioskuje, na podstawie map o różnej treści, o przydatności obszaru (w tym własnego regionu) dla gospodarki rolnej, uwzględniając: wysokość n.p.m., rzeźbę terenu, długość okresu wegetacji, roczną sumę opadów, gleby i warunki wodne, porównuje, korzystając z map o różnej treści, pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w różnych regionach kraju (w tym we własnym regionie), uzasadnia rozmieszczenie głównych rejonów upraw wybranych roślin porównuje, na podstawie map, warunki przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa na wskazanych obszarach Polski, ocenia wpływ rozdrobnienia gospodarstw i rozproszenia gruntów na poziom produkcji rolnej, porównuje, na podstawie danych statystycznych, poziom polskiego rolnictwa z rolnictwem wybranych państw europejskich, uzasadnia rozmieszczenie głównych rejonów chowu bydła i trzody chlewnej, uwzględniając warunki 20

21 gruntów, rolnictwo (gospodarstwa) samozaopatrzeniowe, rolnictwo (gospodarstwa) towarowe, rolnictwo ekologiczne użytkowania gruntów w Polsce i innych krajach europejskich, podaje najważniejsze cechy polskiego rolnictwa pojęcia: kultura rolna, obsada uwzględniając warunki przyrodnicze oraz czynniki pozaprzyrodnicze, ocenia, korzystając z map, obsadę bydła i trzody chlewnej we własnym regionie przyrodnicze oraz czynniki pozaprzyrodnicze, wnioskuje, na podstawie danych statystycznych, o zmianach zachodzących w polskim rolnictwie w ostatnich latach wymienia źródła energii, wymienia zakłady przemysłowe w okolicy swojego miejsca zamieszkania i przedstawia ich profil produkcji, placówek i instytucji usługowych w Polsce, we własnym regionie (gminie, województwie ) oraz miejscowości, wymienia nazwy i wskazuje na mapie największe polskie porty morskie, podaje tradycyjne i alternatywne źródła energii, główne rejony wydobycia surowców energetycznych w Polsce, zmian w przemyśle własnego regionu i ich przyczyny, wskazuje na przykładach, że polski przemysł staje się coraz bardziej nowoczesny, opisuje, na podstawie map tematycznych, przebieg głównych szlaków transportowych, podaje najważniejszych partnerów handlowych Polski pojęcia: alternatywne źródła energii, usługi, łączność, Przemysł. Usługi łączność, transport, zna rozmieszczenie największych elektrowni w kraju, opisuje główne problemy polskiej energetyki, opisuje zmiany zachodzące w polskim przemyśle po 1989 roku i podaje ich przyczyny, wymienia główne cechy przemysłu wysokich technologii, podaje gałęzie przemysłu obecnie najszybciej rozwijające się, wybrane okręgi przemysłowe, rozróżnia rodzaje usług i opisuje ich znaczenie w gospodarce kraju, porównuje, na podstawie danych statystycznych, zatrudnienie w usługach w wybranych formułuje wnioski, na podstawie wykresów lub danych statystycznych, dotyczące tendencji zmian wykorzystania różnych źródeł energii na świecie i w Polsce, ocenia, na podstawie wykresu lub danych statystycznych, strukturę wykorzystania poszczególnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej w Polsce i porównuje z innymi krajami Europy, wyjaśnia, uwzględniając główne czynniki, lokalizację wybranych zakładów przemysłowych lub gałęzi przemysłu (w tym w regionie zamieszkania), wyjaśnia przyczyny szybkiego rozwoju wyjaśnia lokalizację największych elektrowni, wykazuje konieczność zmian w strukturze zużycia energii elektrycznej w Polsce, ocenia wpływ polskiej energetyki na środowisko przyrodnicze, uzasadnia, że przemysł elektromaszynowy, chemiczny i spożywczy mają obecnie największe znaczenie w gospodarce kraju, ocenia zmiany zachodzące w rozmieszczeniu przemysłu w Polsce, ocenia rolę łączności w gospodarce kraju i życiu człowieka oraz poziom jej rozwoju w Polsce, wyjaśnia zróżnicowanie gęstości sieci kolejowej i 21

22 województwach oraz w Polsce i innych krajach, ocenia poziom usług w miejscu swojego zamieszkania (wieś, miasto), podaje główne cechy transportu w Polsce, pojęcia: przemysł, przemysł wysokich technologii, ośrodek przemysłowy, okręg przemysłowy, wybranych usług w Polsce i we własnym regionie, ocenia możliwość rozwoju usług w miejscu swojego zamieszkania, wykazuje wpływ transportu na rozwój gospodarczy kraju, drogowej w Polsce, ocenia, na podstawie danych statystycznych, poziom rozwoju wybranych rodzajów transportu w Polsce, zagrożeń dla środowiska przyrodniczego oraz dóbr kultury wynikające z działalności gospodarczej korzystając z mapy, nazywa i określa położenie parków narodowych Polski, podaje nazwy polskich parków narodowych wpisanych na Światową Listę Rezerwatów Biosfery oraz na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO, wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i dóbr kultury w Polsce pojęcia: rekultywacja, recykling Kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego określa, korzystając z mapy Polski, położenie obszarów o najbardziej zdegradowanym środowisku przyrodniczym i podaje przyczyny degradacji, wymienia i charakteryzuje formy ochrony przyrody, rekultywacji obszarów zdegradowanych ocenia, na podstawie map i danych statystycznych, stan środowiska przyrodniczego w Polsce oraz własnym regionie w ostatnich latach, proponuje działania na rzecz ochrony środowiska geograficznego we własnym regionie wyjaśnia założenia zrównoważonego rozwoju pojęcia: rozwój zrównoważony 22

23 miejscowości oraz obszarów w Polsce o dużych walorach turystycznych planuje, korzystając z przewodników turystycznych oraz mapy samochodowej, wycieczkę po wybranym regionie Polski Walory turystyczne Polski wymienia i opisuje obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO ocenia atrakcyjność turystyczną własnego regionu ocenia zagospodarowanie turystyczne kraju i własnego regonu i omawia położenie regionu, położenie wybranych miast (portów, uzdrowisk) wymienia i wskazuje na mapie główne krainy geograficzne regionu, wybrane elementy linii brzegowej, wymienia krainy regionu o najbardziej żyznych glebach, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu pojęcia: bryza Krainy geograficzne Polski Pobrzeża Południowobałtyckie wymienia i opisuje cechy polskich krajobrazów nadmorskich, wykazuje, korzystając z map oraz diagramów klimatycznych, wpływ Bałtyku na klimat regionu, wyjaśnia, korzystając z rysunku, mechanizm powstawania bryzy, przedstawia rolę morza w modelowaniu wybrzeża, opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionu planuje wycieczkę krajoznawczą po wybranej krainie Pobrzeża, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe ocenia, na podstawie map tematycznych, możliwości rozwoju rolnictwa, przemysłu i turystyki w pasie pobrzeży opisuje położenie oraz wskazuje na mapie wymienia oraz podaje przykłady elementów Pojezierza nazywa oraz wskazuje na mapie przebieg głównych porównuje, korzystając z map, środowisko planuje wycieczkę krajoznawczą po 23

24 główne krainy geograficzne pasa pojezierzy, nazywa i wskazuje na mapie największe jeziora oraz wzgórza morenowe o największej wysokości bezwzględnej rzeźby młodoglacjalnej, obszary wydobycia węgla brunatnego oraz soli kamiennej i potasowej, charakteryzuje, korzystając z map, klimat pojezierzy, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu pradolin, wykazuje związek klimatu z rzeźbą terenu, rozpoznaje na mapie (na podstawie kształtu) rodzaje jezior polodowcowych, opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionu przyrodnicze poszczególnych pojezierzy, wpływu środowiska przyrodniczego na główne cechy gospodarki pojezierzy pojęcia: agroturystyka wybranej krainie pojezierzy uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe pojęcia: rzeźba młodoglacjalna opisuje położenie oraz wskazuje na mapie główne krainy geograficzne pasa Nizin Środkowopolskich, odczytuje wysokości bezwzględne wskazanych miejsc opisuje korzystając z map klimatycznych, zróżnicowanie klimatyczne w pasie nizin, i omawia przebieg głównych pradolin, wybrane ośrodki przemysłowe regionu, wymienia i wskazuje na mapie obszary o korzystnych warunkach dla rozwoju rolnictwa, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu Niziny Środkowopolskie przedstawia wiodące cechy środowiska przyrodniczego regionu, przedstawia dominujące cechy gospodarki poszczególnych krain wchodzących w skład Nizin Środkowopolskich pojęcia: rzeźba staroglacjalna wykazuje współzależności, na podstawie map tematycznych, między składnikami środowiska przyrodniczego, wpływu środowiska przyrodniczego poszczególnych krain na główne cechy gospodarki (w tym surowców mineralnych) porównuje, korzystając z map, krainy geograficzne pasa Nizin Środkowopolskich pod względem przyrodniczym i gospodarczym 24

25 opisuje położenie oraz wskazuje na mapie główne krainy geograficzne pasa wyżyn odczytuje na mapie wysokości bezwzględne najwyższych wzniesień na Wyżynach Polskich (w tym w Górach Świętokrzyskich), wskazuje obszary wydobycia węgla kamiennego form krasowych w Dolinie Prądnika i w okolicy Chęcin, wybrane ośrodki przemysłowe regionu, walorów turystycznych na wyżynach, wymienia surowce mineralne wydobywane na Wyżynie Śląskiej, wyjaśnia przyczyny koncentracji przemysłu i dużej gęstości zaludnienia na Wyżynie Śląskiej, wpływu działalności gospodarczej na środowisko przyrodnicze pojęcia: wąwóz, rzeźba krasowa, stalaktyt, stalagmit, stalagnat Wyżyny przedstawia charakterystyczne cechy rzeźby terenu poszczególnych krain pasa wyżyn, wyjaśnia powstanie wąwozów, wyjaśnia powstanie rzeźby krasowej, przedstawia dominujące cechy gospodarki poszczególnych krain wchodzących w skład pasa wyżyn, wymienia główne gałęzie przemysłu GOP-u, wymienia główne ośrodki przemysłowe GOP-u, działań na rzecz poprawy stanu środowiska przyrodniczego Wyżyny Śląskiej wykazuje związek rzeźby terenu poszczególnych wyżyn z występującymi tam skałami, wyjaśnia pochodzenie lessu na wyżynach oraz gołoborzy w Górach Świętokrzyskich, ocenia, na podstawie map i danych statystycznych, stan środowiska przyrodniczego na Wyżynie Śląskiej porównuje warunki rozwoju rolnictwa na wyżynach, przedstawia przemiany gospodarcze, które nastąpiły w GOP-ie po1998 roku 25

26 opisuje położenie oraz wskazuje na mapie kotliny, Pogórze Karpackie oraz Beskidy, odczytuje, korzystając z mapy, wysokości bezwzględne wybranych szczytów w Beskidach wymienia rodzaje skał występujące na Pogórzu i w Beskidach, przedstawia rolę kotlin śródgórskich w gospodarce regionu, funkcji, jakie pełni Kraków w Polsce i w regionie, wymienia i lokalizuje na mapie wybrane uzdrowiska, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu opisuje i porównuje cechy rzeźby terenu kotlin, Pogórza Karpackiego oraz Beskidów przedstawia dominujące cechy gospodarki kotlin, Pogórza Karpackiego i Beskidów pojęcia: flisz karpacki wykazuje związek zróżnicowania produkcji rolnej na Pogórzu i w Beskidach z piętrowością klimatu (piętra gospodarki rolnej) wykazuje związek rzeźby terenu z budową geologiczną na Pogórzu Karpackim i w Beskidach (z uwzględnieniem alpejskich ruchów górotwórczych) pojęcia: płaszczowina pojęcia: połonina Tatry. Pieniny. Podhale opisuje położenie oraz wskazuje na mapie Tatry, Podhale i Pieniny, wymienia elementy górskiej rzeźby terenu, uzasadnia konieczność ochrony przyrody Tatr wymienia rodzaje skał występujących w Tatrach i Pieninach, opisuje elementy rzeźby wysokogórskiej, opisuje piętrowy układ roślinności w Tatrach, ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze regionu walorów turystycznych Tatr, Podhala i Pienin opisuje elementy rzeźby wysokogórskiej Tatr i przedstawia ich genezę pojęcia: alpejska rzeźba terenu porównuje rzeźbę terenu Tatr Wysokich i Zachodnich wykazuje związek rzeźby terenu z budową geologiczną Tatr, Podhala i Pienin 26

27 pojęcia: granie, turnie, piarg, stożek piargowy, wywierzysko, hale opisuje położenie oraz wskazuje na mapie Sudety i Przedgórze Sudeckie, pasma górskie Sudetów oraz kotliny: Kłodzką i Jeleniogórską wymienia główne surowce mineralne (w tym skalne) Sudetów wymienia i lokalizuje na mapie wybrane uzdrowiska, porównuje, na podstawie map i fotografii, rzeźbę terenu Sudetów i Przedgórza Sudeckiego, walorów turystycznych regionu Sudety ukazuje wpływ lodowców górskich na rzeźbę terenu Sudetów, wymienia przykłady rzeźby zrębowej, przedstawia dominujące cechy gospodarki Sudetów pojęcia: zręby, stoliwa, uskok brzeżny porównuje przyrodnicze czynniki dla rozwoju rolnictwa w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim wyjaśnia związek współczesnej rzeźby terenu Sudetów z alpejskimi ruchami górotwórczymi 27

28 Wymagania edukacyjne na stopnie szkolne do klasy III. Dopuszczający Dostateczny Dobry Bardzo dobry Celujący Sąsiedzi Polski Czech i Słowacji lokalizuje na mapie Czechy i Słowację, podaje nazwy stolic Czech i Słowacji oraz wskazuje na mapie ich położenie, walorów turystycznych Czech i Słowacji Ukrainę, Białoruś i Litwę, podaje nazwy stolic omawianych państw oraz lokalizuje je na mapie, odczytuje z mapy nazwy największych rzek oraz miast omawianych państw opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Czech i Słowacji, lokalizuje na mapie wskazane krainy geograficzne, rzeki oraz miasta Czech i Słowacji opisuje położenie geograficzne Ukrainy, Białorusi i Litwy, miejsca występowania wybranych surowców mineralnych w omawianych państwach, charakteryzuje warunki środowiska porównuje, na podstawie map, środowisko przyrodnicze (w tym bogactwa mineralne) Czech i Słowacji, współzależności między środowiskiem przyrodniczym a działalnością gospodarczą w omawianych państwach Ukraina, Białoruś, Litwa porównuje, na podstawie map, środowisko przyrodnicze Ukrainy, Białorusi i Litwy, przedstawia cechy rolnictwa Ukrainy, Białorusi i Litwy, przemian społecznych i wykazuje różnice w rozwoju gospodarczym Czech i Słowacji porównuje, korzystając z danych statystycznych, gospodarkę Białorusi i Litwy, porównuje, korzystając z danych statystycznych, poziom gospodarki Ukrainy z poziomem gospodarki wykazuje wpływ przystąpienia do UE Czech i Słowacji na rozwój gospodarczy tych państw porównuje zmiany społeczne i gospodarcze zachodzące na Białorusi i na Litwie po 1990 roku, powiązań gospodarczych między Rosją a Białorusią 28

29 Rosję oraz podaje nazwę jej stolicy, lokalizuje na mapie stolicę Rosji, lokalizuje na mapie wskazane obiekty geograficzne Rosji (krainy geograficzne, rzeki, jeziora, morza, miasta) przyrodniczego w omawianych państwach z punktu widzenia przydatności dla rolnictwa, wymienia główne kierunki produkcji rolnej w omawianych państwach, przedstawia konsekwencje awarii elektrowni w Czarnobylu opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Rosji oraz jej stolicy, konsekwencji dużej rozciągłości południkowej i równoleżnikowej, wskazuje, korzystając z map tematycznych, miejsca występowania wybranych surowców mineralnych i obszary upraw wybranych roślin, wymienia przyczyny spadku liczby ludności Rosji w ostatnim okresie, gospodarczych na Ukrainie, wskazuje przyczyny i konsekwencje ujemnego przyrostu naturalnego na Ukrainie Rosja charakteryzuje, na podstawie map, środowisko przyrodnicze Rosji, porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze europejskiej i azjatyckiej części Rosji, wykazuje różnice w zaludnieniu różnych regionów Rosji i wskazuje przyczyny tych różnic, wykazuje rolę surowców energetycznych w gospodarce Rosji innych państw (uwzględniając główne kierunki oraz cechy wyróżniające) wykazuje zależności między elementami środowiska przyrodniczego Rosji, porównuje zagospodarowanie azjatyckiej i europejskiej części Rosji, podaje przyczyny wyludniania się Syberii ocenia, na podstawie map, warunki środowiska przyrodniczego wskazanych obszarów Rosji z punktu widzenia życia i działalności człowieka, wyszukuje w źródłach statystycznych dane dotyczące miejsca Rosji w produkcji przemysłowej świata 29