pojęcia: mapa hipsometryczna podaje źródła wiedzy, z których może skorzystać, szukając informacji na zadany temat,

Transkrypt

1 WYMAGANIA EDUKACYJNE NA STOPNIE SZKOLNE GEOGRAFIA II KLASA dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący Mapa jako źródło wiedzy geograficznej pojęcia : legenda mapy, poziomic wykorzystuje podręcznik do geografii jako źródło wiedzy geograficznej, posługuje się legendą mapy, wskazuje elementy siatki kartograficznej, wskazuje na mapie kierunki główne i pośrednie, potrafi odczytać wysokość bezwzględną punktu położonego na opisanej poziomicy pojęcia: mapa, skala mapy, wysokość względna i bezwzględna zna różne źródła wiedzy geograficznej, znajduje wiadomości na zadany temat we wskazanych źródłach wiedzy, wymienia główne elementy mapy, wymienia rodzaje skali, podane skale zapisuje w innej postaci, korzystając ze skali mapy, oblicza odległość w terenie pomiędzy wskazanymi punktami, określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów na podstawie siatki kartograficznej, potrafi odczytać na mapie poziomicowej i hipsometrycznej wysokość bezwzględną wskazanych punktów, potrafi obliczyć, pojęcia: mapa hipsometryczna podaje źródła wiedzy, z których może skorzystać, szukając informacji na zadany temat, korzystając ze skali mapy, oblicza odległość na mapie odpowiadającą podanej odległości w terenie, potrafi uporządkować podane skale według wskazanej wielkości, określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów z podaną dokładnością, na podstawie podanych współrzędnych geograficznych odszukuje na mapie obiekty geograficzne, oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową w stopniach, rozpoznaje na mapie poziomicowej wypukłe i znajduje wiadomości na zadany temat w różnych źródłach wiedzy, w tym w internecie, oblicza skalę mapy na podstawie odległości w terenie i odpowiadającej jej odległości na mapie, wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapach, odszukuje na mapie obiekty geograficzne na podstawie współrzędnych geograficznych podanych z określoną dokładnością, oblicza rozciągłość południkową w kilometrach na podstawie mapy poziomicowej określa bieg rzeki, potrafi dobrać korzysta z różnych źródeł wiedzy, ocenia wiarygodność i użyteczność różnych źródeł wiedzy, korzystając ze skali mapy, oblicza powierzchnię w terenie wskazanych obiektów geograficznych, wyjaśnia, na czym polega generalizacja mapy, na podstawie mapy poziomicowej wykonuje profil hipsometryczny, projektuje, opisuje i prezentuje trasy podróży na podstawie map oraz innych źródeł wiedzy, ocenia przydatność map przy rozwiązywaniu różnych zadań praktycznych Uczeń posługuje się ze zrozumieniem wskazanymi pojęciami.

2 na podstawie poziomic, wysokość względną wskazanego punktu, rozpoznaje formy terenu na mapie hipsometrycznej wyszukuje potrzebne informacje ze wskazanej mapy, korzystając z jej legendy, orientuje w terenie plan i mapę, identyfikuje trasę zaznaczoną na planie lub mapie z odpowiadającą jej trasą w terenie, projektuje trasy podróży na podstawie map samochodowych, określa położenie geograficzne obiektów i obszarów względem siebie na podstawie mapy wklęsłe formy terenu, rozpoznaje na mapie poziomicowej stok łagodny i stromy, identyfikuje obiekty geograficzne na mapie na podstawie ich opisu, opisuje obiekty geograficzne na podstawie mapy Lądy i oceany współczesny obraz powierzchni Ziemi odpowiednią mapę tematyczną w celu uzyskania określonych informacji, wyjaśnia zależność treści mapy od skali, odczytuje informacje przedstawione na mapach za pomocą różnych metod kartograficznych, identyfikuje obiekty geograficzne zaznaczone na planie lub mapie z odpowiadającymi im obiektami w terenie, wyszukuje na mapie obiekty przedstawione na zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz je charakteryzuje, projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych i topograficznych pojęcia: linia brzegowa zna nazwy lądów i oceanów oraz ich rozmieszczenie, zna nazwy wybranych obiektów geograficznych na lądach: nizin, wyżyn, gór i lokalizuje je na pojęcia: depresja, nizina, wyżyna lokalizuje na mapach wybrane morza i elementy linii brzegowej, lokalizuje, korzystając z mapy (również konturowej), wskazane pojęcia: szelf, grzbiet oceaniczny charakteryzuje na podstawie map rozmieszczenie lądów i oceanów na Ziemi, lokalizuje na mapach (również konturowych) lokalizuje na mapach (również konturowych) wskazane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy i archipelagi wysp, półwyspy, niziny, wyżyny porównuje cechy położenia poszczególnych lądów i oceanów, wyjaśnia na przykładach przyczyny przestrzennego zróżnicowania warunków środowiska

3 mapach, lokalizuje na mapach wybrane elementy linii brzegowej oraz morza śródziemne Europy niziny, wyżyny oraz góry na poszczególnych kontynentach, opisuje środowisko przyrodnicze, na podstawie map tematycznych poszczególnych kontynentów wybrane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry, podaje wyróżniające cechy środowiska przyrodniczego poszczególnych kontynentów Ruchy Ziemi i ich następstwa oraz góry, wskazuje granice umownego podziału wszechoceanu, lokalizuje, korzystając z mapy, wybrane rowy i grzbiety oceaniczne przyrodniczego na poszczególnych kontynentach pojęcia: Wszechświat, Układ Słoneczny, gwiazda, planeta, ruch obrotowy Ziemi, ruch obiegowy Ziemi, czas urzędowy odróżnia gwiazdę od planety na przykładzie Słońca i Ziemi, wie, że Ziemia ma kształt kuli, podaje czas jednego obrotu Ziemi wokół własnej osi jako podstawę rachuby czasu, podaje zjawisko następstwa dnia i nocy jako skutek ruchu obrotowego Ziemi, podaje, na podstawie własnych spostrzeżeń, pojęcia: biegun ziemski, orbita, sfera niebieska, zenit, górowanie słońca, południk, czas słoneczny, czas strefowy opisuje kształt Ziemi (jako geoidy), podaje wymiary Ziemi: obwód wzdłuż równika, średni promień, przedstawia główne założenia heliocentrycznej teorii Kopernika, demonstruje, posługując się globusem, ruch obrotowy Ziemi, podaje wartość prędkości kątowej w ruchu obrotowym Ziemi, wymienia przynajmniej po dwa geograficzne następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, pojęcia: meteoryt, kometa, długość i szerokość geograficzna, równonoc, przesilenie letnie i zimowe wymienia planety Układu Słonecznego, określa, korzystając z rysunków, miejsce Ziemi we Wszechświecie i w Układzie Słonecznym, wymienia cechy ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, na podstawie własnych spostrzeżeń i innych źródeł wiedzy podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego pojęcia: galaktyka określa miejsce Ziemi w Układzie Słonecznym i we Wszechświecie, podaje przykłady konsekwencji dla życia i działalności człowieka, wynikających ze zmiany ilości energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi w różnych szerokościach geograficznych, potrafi wyznaczyć południk miejscowy, przedstawia zależność między czasem słonecznym a długością geograficzną, oblicza miejscowy czas słoneczny dla dowolnych punktów na Ziemi na podstawie różnicy podaje główne cechy budowy Wszechświata, porównuje założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej teorii Kopernika, potrafi wyjaśnić, że spłaszczenie Ziemi przy biegunach jest zarówno dowodem, jak i skutkiem ruchu obrotowego Ziemi, wyjaśnia związek prędkości liniowej z prędkością kątową punktów w ruchu obrotowym Ziemi, oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1 ) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych,

4 przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla codziennego życia człowieka, wskazuje na globusie bieguny, południki i równoleżniki (w tym równik), wskazuje na globusie: kierunki główne oraz półkule (N, S, E, W), odczytuje na globusie współrzędne geograficzne punktów, leżących na przecięciu południków i równoleżników zaznaczonych na globusie, podaje czas jednego obiegu Ziemi dookoła Słońca (rok), wie, że następstwo astronomicznych pór roku jest skutkiem ruchu obiegowego Ziemi, wie, że ruchy: obrotowy i obiegowy Ziemi odbywają się równocześnie, podaje daty początku astronomicznych pór roku na podstawie własnych spostrzeżeń podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla środowiska przyrodniczego oraz codziennego życia człowieka, wymienia cechy południków i równoleżników, określa współrzędne geograficzne wskazanych punktów na podstawie siatki geograficznej, oblicza różnicę miejscowego czasu słonecznego dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie ich długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ) określa czas strefowy wskazanego miejsca na podstawie mapy stref czasowych, wskazuje na mapie stref czasowych linię zmiany daty, uzasadnia konieczność posługiwania się czasem urzędowym wyjaśnia związek długości i obiegowego Ziemi dla gospodarki człowieka, oblicza miejscowy czas słoneczny dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ) podaje zasadę podziału Ziemi na strefy czasowe, wskazuje na mapie przykłady państw, na których terytorium przebiega kilka stref czasowych, określa datę po przekroczeniu linii zmiany daty, korzystając z rysunków, przedstawia oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku, podaje cechy stref oświetlenia Ziemi długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ), oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1 ) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych, oblicza, w których latach luty miał (będzie miał) 29 dni, wyjaśnia związek między cechami strefy oświetlenia Ziemi a szerokością geograficzną, oblicza wysokość Słońca nad horyzontem w momencie górowania na podanej szerokości geograficznej w dniach rozpoczęcia astronomicznych pór roku oblicza różnicę czasu strefowego na podstawie długości geograficznej punktów, wykazuje związek między miejscowym czasem słonecznym, czasem strefowym a czasem urzędowym, wyjaśnia związek między długością dnia i nocy a zmianą miejsca wschodu i zachodu Słońca na horyzoncie, przedstawia na schematach zmienność w ciągu roku długości widomej drogi Słońca i wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w różnych szerokościach geograficznych, wykazuje związek między stałym nachyleniem osi ziemskiej do płaszczyzny orbity a oświetleniem Ziemi, oblicza szerokość geograficzną miejsca na podstawie wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, wyjaśnia występowanie

5 trwania zwykłego roku kalendarzowego i roku przestępnego z ruchem obiegowym Ziemi, podaje nazwy równoleżników, nad którymi Słońce góruje w zenicie w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, przedstawia położenie (granice) stref oświetlenia Ziemi przedstawia, korzystając z własnych obserwacji, zmiany oświetlenia Ziemi oraz długości dnia i nocy w umiarkowanych szerokościach geograficznych w ciągu roku Ziemia jako środowisko życia. dni i nocy polarnych oraz długość ich trwania w zależności od szerokości geograficznej Klimat pojęcia: składnik klimatu wymienia dwa składniki pogody i klimatu: temperaturę powietrza i opady, przeprowadza pomiary temperatury powietrza i proste obserwacje meteorologiczne pojęcia: klimat, amplituda temperatury powietrza, czynnik klimatotwórczy, smog, strefa klimatyczna wymienia najważniejsze składniki pogody i klimatu, na podstawie danych liczbowych sporządza pojęcia: izobara, izoterma, izohieta, cień opadowy podaje różnicę pomiędzy pogodą a klimatem, oblicza na podstawie diagramu klimatycznego: średnią temperaturę powietrza, sumę opadów, pojęcia: efekt cieplarniany wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map rozkładu temperatury powietrza i opadów, wyjaśnia mechanizm powstawania cienia opadowego, przeprowadza pomiary i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do interpretacji zjawisk klimatycznych, wyjaśnia wpływ szerokości geograficznej

6 i wykorzystuje je do opisu pogody, odczytuje dane z diagramów klimatycznych, wskazuje na mapie obszary występowania monsunów, wymienia najważniejsze cechy wybranych typów klimatu i wskazuje, posługując się mapą, obszary ich występowania diagram klimatyczny, oblicza na podstawie danych liczbowych: średnią temperaturę powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury powietrza, czyta mapy klimatyczne, wie, że temperatura powietrza spada wraz z oddalaniem się od równika oraz wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej, potrafi odszukać na mapie nazwy ciepłych i zimnych prądów morskich, podaje przykłady wpływu człowieka na klimat w skali lokalnej (np. na terenie miasta), wykazuje związek między warunkami klimatycznymi a życiem i działalnością człowieka, podaje cechy klimatu górskiego, podaje cechy wiatru halnego, porównuje, na podstawie wykresów klimatycznych lub danych liczbowych, wybrane typy klimatu, podaje najważniejsze cechy stref klimatycznych amplitudę temperatury powietrza, podaje czynniki klimatotwórcze, na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych przedstawia wpływ szerokości geograficznej i rzeźby terenu na klimat wskazanych obszarów Ziemi, oblicza temperaturę powietrza na wskazanej wysokości bezwzględnej, podaje nazwy wybranych prądów morskich, odczytuje na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych cechy klimatu morskiego i kontynentalnego, podaje przyczyny prowadzące do nasilania się efektu cieplarnianego, podaje przynajmniej dwa przykłady skutków nasilania się efektu cieplarnianego, wyjaśnia związek zmian klimatycznych na Ziemi z wycinaniem lasów przedstawia na podstawie map i diagramów klimatycznych wpływ morza, w tym prądów morskich, na klimat, przedstawia na podstawie schematu monsunowe krążenie powietrza w Azji Południowo- -Wschodniej, opisuje mechanizm efektu cieplarnianego, wyjaśnia różnicę pomiędzy efektem cieplarnianym a wzrostem efektu cieplarnianego, podaje przykłady skutków wzrostu efektu cieplarnianego, podaje najważniejsze cechy wybranych typów klimatu, interpretuje mapy klimatyczne na klimat, wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca nad horyzontem w czasie górowania a szerokością geograficzną, wykazuje wpływ rzeźby terenu na klimat wybranych obszarów Ziemi, wyjaśnia mechanizm powstawania dziury ozonowej, wykazuje zależności między strefami klimatycznymi a strefami oświetlenia Ziemi

7 równikowych, porównuje warunki klimatyczne wskazanych stref klimatycznych, wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map stref klimatycznych, przedstawia, korzystając z rysunku, mechanizm powstawania wiatru halnego Ziemia jako środowisko życia. Zróżnicowanie roślinności, gleb oraz wód powierzchniowych na Ziemi pojęcia: rzeka główna, dopływ zna nazwy wybranych formacji występujących na Ziemi, rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie fotografii, podaje przykłady roślin i zwierząt żyjących we wskazanych formacjach roślinnych, lokalizuje występowanie wybranych formacji roślinnych na podstawie map krajobrazowych, wskazuje na mapie najdłuższe rzeki oraz największe jeziora na poszczególnych kontynentach i podaje ich nazwy pojęcia: formacja roślinna, gleba strefowa, zlewisko, dorzecze, dział wodny, rzeka stała i okresowa rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie opisu, wymienia wybrane gatunki roślin i zwierząt charakterystyczne dla danych obszarów Ziemi, lokalizuje na mapach obszary występowania wybranych formacji roślinnych strefy gorącej, umiarkowanej i chłodnej, wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności na Ziemi, pojęcia: zasilanie rzeki, rzeka epizodyczna, obszar bezodpływowy charakteryzuje poziomy glebowe na podstawie rysunków, wykazuje zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi na podstawie map tematycznych, przedstawia na przykładach związek sieci rzecznej z warunkami klimatycznymi, przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie obszarów bezodpływowych i wyjaśnia przyczynę ich występowania, przedstawia genezę wykazuje współzależności między roślinnością, glebami a warunkami klimatycznymi na Ziemi, wykazuje zależność między siecią rzeczną na danym obszarze a klimatem przedstawia, na podstawie różnych źródeł wiedzy, przykłady zagrożeń dla świata przyrody wynikające z niewłaściwej działalności człowieka, charakteryzuje, na podstawie różnych źródeł wiedzy, wybrane obszary chronione na Ziemi, przedstawia związek między rodzajem zasilania rzeki a typem klimatu, przedstawia wpływ warunków przyrodniczych i działalności człowieka na zanikanie jezior

8 opisuje piętrowy układ wybranych jezior na Ziemi roślinności w górach, wymienia wybrane typy gleb występujące w strefie gorącej, umiarkowanej i chłodnej, lokalizuje na mapach największe systemy rzeczne, lokalizuje na mapach konturowych wybrane rzeki i jeziora świata, określa na podstawie mapy, do jakich zlewisk należą wskazane rzeki, wyznacza na mapie konturowej dział wodny między wskazanymi zlewiskami i dorzeczami Ziemia jako środowisko życia. Budowa geologiczna Ziemi pojęcia: lawa, wulkan, trzęsienie ziemi podaje przykłady skutków trzęsień ziemi i wybuchu wulkanu, opisuje cechy skał na podstawie ich wyglądu, rozpoznaje okazy wybranych skał (przede wszystkim występujące w najbliższej okolicy szkoły) pojęcia: skorupa ziemska, magma, tsunami, skała, skamieniałość podaje główne cechy płytowej budowy litosfery, rozpoznaje na rysunku ułożenie skał: płyta, fałd, uskok, wymienia, na podstawie schematu, elementy wulkanu, opisuje wybuch wulkanu i trzęsienie ziemi, pojęcia: litosfera, płyta tektoniczna, erupcja, obszary sejsmiczne, minerał opisuje, na podstawie schematów, powstanie grzbietów oceanicznych, wykazuje związek między płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi, opisuje budowę wulkanu, ocenia wpływ pojęcia: ruchy górotwórcze, wiek względny i bezwzględny skał wyjaśnia przyczyny ruchu płyt litosfery, wyjaśnia na podstawie schematów przyczyny ruchów górotwórczych, ustala, na podstawie przekroju geologicznego kolejność wydarzeń geologicznych, podaje przykłady skał pojęcia: fale sejsmiczne wykazuje związek między energią wnętrza Ziemi a wewnętrznymi procesami geologicznymi zachodzącymi w litosferze, przedstawia ruchy górotwórcze jako pierwszy etap powstawania gór o budowie fałdowej, przedstawia wpływ wewnętrznych procesów

9 rozpoznaje na ilustracjach lub okazach produkty wybuchu wulkanów, lokalizuje, na podstawie mapy, obszary częstych trzęsień ziemi i wybuchów wulkanu, rozpoznaje okazy wybranych skał: (np. piasek, żwir, glina, less, piaskowiec, zlepieniec, węgiel kamienny, wapień, granit, bazalt, gnejs, marmur), przedstawia genezę: węgla kamiennego, wapieni, soli kamiennej, granitu i bazaltu, podaje przykłady skał wyróżnionych ze względu na genezę występowania wulkanów i trzęsień ziemi na środowisko przyrodnicze oraz życie i działalność człowieka, przedstawia genezę marmuru i gnejsu, interpretuje prosty profil geologiczny odpornych na wietrzenie w warunkach klimatu umiarkowanego Ziemia jako środowisko życia. Zewnętrzne procesy geologiczne i ich wpływ na rzeźbę powierzchni Ziemi geologicznych na powstawanie skał magmowych i przeobrażonych, opisuje warunki tworzenia się skał na podstawie przekrojów geologicznych podaje przykłady przyrodniczych przyczyn rozpadu skał na okruchy, na podstawie ilustracji rozpoznaje wybrane formy terenu i podaje czynnik, który przyczynił się do powstania danej formy terenu, np. wydma, dolina rzeczna, stromy brzeg morski, rozpoznaje na podstawie pojęcia: wietrzenie fizyczne, chemiczne, biologiczne, pokrywa zwietrzelinowa, gołoborza, erozja (rzeczna, lodowcowa, fal morskich), akumulacja, meander, starorzecze, delta, klif, dolina V-kształtna, dolina U-kształtna, granica wiecznego śniegu, morena pojęcia: kras, erozja wgłębna, erozja boczna, erozja wsteczna, firn, pole firnowe, kocioł lodowcowy opisuje kras jako rodzaj wietrzenia chemicznego, przedstawia genezę gołoborzy, opisuje rzeźbotwórczą działalność rzeki w różnych odcinkach jej biegu, korzystając ze schematów pojęcia: abrazja ocenia znaczenie procesu wietrzenia w przyrodzie, ocenia skutki ruchów masowych dla środowiska oraz życia i działalności człowieka, potrafi przyporządkować wskazanej formie terenu czynnik oraz proces geologiczny, który doprowadził do jej pojęcia: korazja, deflacja wykazuje na przykładach zależność przebiegu wietrzenia od rodzaju skał i warunków klimatycznych, rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunków lub fotografii, wysokogórską (alpejską) rzeźbę terenu, wyjaśnia rolę zewnętrznych procesów geologicznych

10 rysunków i fotografii oraz opisuje górską rzeźbę terenu wymienia rodzaje wietrzenia, podaje rodzaje rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunku lub fotografii, wskazane formy terenu powstałe w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rozpoznaje i opisuje formy rzeźby terenu występujące w najbliższej okolicy szkoły i fotografii, wyjaśnia genezę wskazanych form terenu powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, wyjaśnia genezę form terenu występujących w najbliższej okolicy szkoły, przedstawia rolę rzek w modelowaniu górskiej rzeźby terenu utworzenia w dążeniu do wyrównywania powierzchni Ziemi oraz przeciwstawną im rolę procesów wewnętrznych, wykazuje współzależności między składnikami środowiska przyrodniczego na przykładzie gór wskazuje na mapie Europę, wskazuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej Europy oraz wybrane rzeki, wskazuje na mapie wybrane państwa Europy i ich stolice wskazuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej Europy oraz wybrane rzeki i jeziora, wskazuje na mapie wybrane góry Europy, wskazuje na mapie wybrane państwa Europy i ich stolice pojęcia: fiord Europa kontynent, na którym mieszkasz opisuje położenie geograficzne Europy, wymienia typy klimatu Europy i podaje ich główne cechy, wykazuje wpływ Oceanu Atlantyckiego i prądów morskich na klimat Europy, określa, na podstawie map, główne cechy środowiska przyrodniczego Europy, wymienia główne grupy językowe Europy Położenie i środowisko przyrodnicze Polski wykazuje wpływ czynników kształtujących klimat na cechy klimatu wskazanych obszarów Europy, porównuje środowisko przyrodnicze wskazanych regonów, określa wpływ zróżnicowania narodowościowego i kulturowego na zmiany polityczne współczesnej Europy określa współzależności, korzystając z map, między poszczególnymi składnikami środowiska przyrodniczego Europy, wykazuje integrację krajów europejskich w ramach UE podaje wielkość powierzchni Polski, określa współrzędne geograficzne skrajnych oraz oblicza różnice czasu słonecznego wskazanych wykazuje wpływ położenia na środowisko przyrodnicze porównuje granice i terytorium współczesnej

11 wskazuje na mapie granice Polski z jej poszczególnymi sąsiadami oraz granicę morską, wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i ich stolice wskazanych punktów Polski, porównuje, na podstawie diagramów, powierzchnię terytorium Polski z powierzchnią innych państw Europy pojęcia: granice wewnętrzne UE miejsc w Polsce pojęcia: morskie wody wewnętrzne, morskie wody terytorialne i gospodarkę Polski Polski z granicą i terytorium Polski przed II wojną światową, określa korzyści wynikające z położenia Polski w Europie Wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski. Działalność lądolodu i jego wpływ na rzeźbę terenu. Baza surowcowa rozpoznaje wybrane rodzaje skał, wyróżnione ze względu na genezę, występujące w Polsce i we własnym regionie, wymienia przykładowe formy terenu powstałe w wyniku działalności lodowca, wskazuje na mapie miejsca wydobycia w Polsce wybranych surowców energetycznych, podaje przykłady gospodarczego wykorzystania skał, wymienia surowce mineralne (w tym skalne) wydobywane we własnym regionie i podaje przykłady ich gospodarczego wykorzystania rozpoznaje wybrane rodzaje skał występujące w Polsce i własnym regionie, opisuje warunki tworzenia się pokładów węgla kamiennego i wapieni, wskazuje na mapie maksymalne zasięgi zlodowaceń na obszarze Polski, wskazuje, korzystając z mapy geologicznej Polski, rejony występowania różnych rodzajów skał (wyróżnionych ze względu na genezę), wskazuje na mapie przykłady form polodowcowych występujących na obszarze Polski, wskazuje na mapie miejsca wydobycia w Polsce wybranych surowców energetycznych, metalicznych i skalnych pojęcia: lądolód, jeziora polodowcowe, głazy narzutowe, rozpoznaje wskazane rodzaje skał oraz, korzystając z mapy, określa główne obszary ich występowania w Polsce i we własnym regionie, zna podział dziejów Ziemi na ery, wskazuje na mapie Polski górotwory hercyńskie i alpejskie, wymienia przykładowe formy terenu powstałe w wyniku erozyjnej i akumulacyjnej działalności lądolodu oraz wód wypływających z topniejącego lodowca i przedstawia ich genezę, wymienia surowce, które Polska eksportuje i importuje pojęcia: ozy, rzeźba młodoglacjalna rozpoznaje i opisuje na podstawie rysunków lub fotografii wskazane formy terenu powstałe w wyniku działalności lądolodu lub wód wypływających z topniejącego lodowca (w tym typy jezior polodowcowych) oraz przedstawia ich genezę, wykazuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi (ruchy górotwórcze, zalewy mórz, zlodowacenia), wykazuje zależność między działalnością lądolodu a cechami rzeźby terenu północnej i środkowej Polski, wykazuje zależność, korzystając z map, między skałami występującymi na danym terenie (w tym we własnym regionie) a działalnością lądolodu zna podział dziejów Ziemi na ery i okresy, czyta mapę stratygraficzną Polski (występowanie skał z różnych okresów geologicznych), wykazuje na przykładach związek występowania określonych typów genetycznych skał na danym obszarze Polski z przeszłością geologiczną, wykazuje zależność występowania surowców mineralnych od budowy geologicznej

12 sandry, pradoliny Podział Polski na krainy geograficzne wymienia nazwy i wskazuje na mapie położenie krain geograficznych, umiejscawia własny region (miejscowość) w odpowiednim pasie ukształtowania powierzchni i krainie geograficznej, odczytuje, na podstawie mapy hipsometrycznej, skrajne wysokości bezwzględne w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni Polski przyporządkowuje krainy geograficzne odpowiednim pasom ukształtowania powierzchni Polski, uzasadnia dlaczego Polskę nazywamy krajem nizinnym przedstawia, korzystając z mapy hipsometrycznej, zróżnicowanie wysokości bezwzględnych na terytorium Polski, wyróżnia główne cechy ukształtowania powierzchni Polski Klimat Polski porównuje, korzystając z mapy, wysokości bezwzględne i rzeźbę terenu poszczególnych krain geograficznych podaje kryteria wyróżniania krain geograficznych podaje nazwę miesiąca o największej i najmniejszej średniej temperaturze powietrza, wymienia termiczne pory roku, opisuje typy pogody i ich zmienność w ciągu roku podaje wartość średniej temperatury powietrza w lipcu i w styczniu, średnią sumę opadów oraz przeważający kierunek wiatrów w Polsce, wymienia cechy klimatu umiarkowanego przejściowego, wymienia cechy klimatu górskiego, opisuje, na podstawie diagramów oraz map klimatycznych, cechy klimatu wskazanych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) pojęcia: klimat umiarkowany przejściowy, termiczne pory wymienia czynniki kształtujące klimat Polski, podaje główne cechy rozkładu temperatury powietrza i opadów na obszarze Polski, wyróżnia rodzaje mas powietrza napływające nad Polskę i wskazuje na mapie kierunek ich ruchu, przedstawia związek rocznego przebiegu temperatury powietrza z położeniem Polski w strefie umiarkowanych szerokości geograficznych N wymienia cechy klimatu świadczące o jego przejściowości, opisuje wpływ napływających mas powietrza na kształtowanie się pogody w Polsce w różnych porach roku, wykazuje zależność wysokości temperatury powietrza i wielkości opadów na poszczególnych obszarach Polski od czynników kształtujących klimat wyjaśnia przejściowość jako dominującą cechę klimatu Polski, wyjaśnia, korzystając z rysunku, rolę wzniesień pojezierzy w powstaniu cienia opadowego

13 roku Wody powierzchniowe Polski wskazuje na mapie rzeki: Wisłę, Odrę, ich wybrane dopływy oraz największe jeziora w Polsce, podaje nazwy cieków i zbiorników wodnych w pobliżu miejsca swojego zamieszkania oraz ocenia stan ich czystości wymienia nazwy i wskazuje na mapie rzeki główne (w tym wybrane rzeki przymorza), wskazuje na mapie obszar Polski należący do zlewiska Morza Bałtyckiego, wskazuje na mapie położenie wybranych jezior w Polsce (w tym sztucznych zaporowych) pojęcia: jeziora polodowcowe, jeziora krasowe, jeziora sztuczne, zasilanie rzeki podaje przykłady jezior o różnej genezie, wskazuje na mapie obszary Polski zagrożone powodziami i wyjaśnia przyczyny tych zagrożeń, wskazuje na mapie położenie obszarów Polski należące do poszczególnych zlewisk, zaznacza na mapie konturowej wskazane dorzecza oraz działy wodne wyjaśnia przyczyny asymetrii dorzecza Wisły i Odry wyjaśnia przyczyny zmienności przepływów wybranych rzek Polski w ciągu roku ocenia możliwość gospodarczego wykorzystania rzek i jezior w Polsce oraz we własnym regionie, ukazuje związki pomiędzy stosunkami wodnymi na danym terenie a budową geologiczną, rzeźbą terenu i klimatem Morze Bałtyckie opisuje, na podstawie mapy, położenie Bałtyku, określa, korzystając z mapy, położenie wybranych elementów linii brzegowej wymienia wybrane cechy Morza Bałtyckiego (wielkość, głębokość, zasoleni i temperatura wody), wymienia typy wybrzeży Morza Bałtyckiego pojęcia: morze szelfowe, zalew, wybrzeże mierzejowozalewowe wyjaśnia genezę wybranych typów wybrzeży pojęcia: strefa wyłączności ekonomicznej Zróżnicowanie gleb w Polsce porównuje wybrane warunki przyrodnicze Bałtyku (temperaturę wody i zasolenie) z innymi morzami śródziemnymi Europy, wyjaśnia przyczyny małego zasolenia wód Bałtyku, wyjaśnia przyczyny degradacji wód Bałtyku wykazuje związek cech fizycznych i chemicznych wód Bałtyku z położeniem geograficznym i śródziemnym typem morza, podaje przykłady działań zmierzających do ochrony wód Bałtyku w ramach międzynarodowej współpracy państw nadbałtyckich, proponuje działania zmierzające ochrony wód Bałtyku wymienia nazwy żyznych gleb występujących w Polsce wskazuje na mapie obszary występowania głównych typów gleb Polski charakteryzuje gleby własnego regionu rozpoznaje i charakteryzuje profile glebowe wybranych typów gleb wskazuje związek pomiędzy typem genetycznym gleby a warunkami jej powstawania

14 określa przynależność własnej miejscowości do poszczególnych jednostek administracyjnych: gminy, powiatu, województwa, określa, korzystając z mapy, położenie własnego województwa i województw sąsiednich oraz ich stolic, podaje liczbę ludności Polski, wymienia nazwy państw, do których w ostatnich latach wyjechało najwięcej Polaków, opisuje rynek pracy w swojej miejscowości i gminie, wskazuje na mapie Polski obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia, wskazuje na mapie położenie wybranych miast Polski określa, korzystając z mapy, położenie poszczególnych województw i ich stolic, opisuje, korzystając z wykresów lub danych statystycznych, zmiany liczby ludności Polski po 1945 roku, oblicza, na podstawie danych, przyrost naturalny i przyrost rzeczywisty, przedstawiana, na podstawie wykresów, zmiany struktury zatrudnienia w Polsce w wybranych latach, wykazuje związek między wykształceniem a możliwością znalezienia pracy, przedstawia, korzystając z mapy, rozmieszczenie mniejszości narodowych w Polsce, podaje wartość średniej gęstości zaludnienia w Polsce, oblicza gęstość zaludnienia wskazanego obszaru, porównuje, na podstawie danych statystycznych, gęstość zaludnienia swojego województwa z gęstością zaludnienia w innych województwach, wymienia przykładowe funkcje miast, opisuje funkcje pełnione przez własną miejscowość, opisuje zmiany cech Podział administracyjny i ludność Polski porównuje, korzystając z danych statystycznych, województwa pod względem np. powierzchni i liczby mieszkańców, podaje aktualną wartość współczynnika przyrostu naturalnego w Polsce, podaje charakterystyczne cechy ludności Polski dotyczące struktury wieku i płci, podaje przyczyny występowania wyżu i niżu demograficznego, porównuje, na podstawie danych statystycznych, strukturę zatrudnienia w Polsce i wybranych krajach Europy, przedstawia strukturę narodowościową ludności Polski, charakteryzuje, na podstawie mapy gęstości zaludnienia, rozmieszczenie ludności w Polsce (w tym we własnym regionie), zna typy zespołów miejskich, porównuje wybrane miasta Polski pod względem pełnionych funkcji, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu, wyjaśnia na czym polega proces urbanizacji pojęcia: współczynnik opisuje podział administracyjny Polski, podaje przykłady konsekwencji procesu starzenia się społeczeństwa, wyjaśnia przyczyny zmian liczby ludności w Polsce, przedstawia zależności między przyrostem rzeczywistym a saldem migracji zagranicznych, ocenia społeczne skutki emigracji (negatywne i pozytywne), analizuje, korzystając z piramidy wieku i płci ludności, strukturę ludności Polski w podanym roku, wskazuje związek pomiędzy strukturą zatrudnienia a poziomem rozwoju gospodarczego kraju, wskazuje różnice w strukturze zatrudnienia w Polsce i we własnym regionie, dostrzega społeczne problemy wynikające z bezrobocia i podaje przykłady sposobów ich rozwiązywania, porównuje strukturę narodowościową Polski przed II wojną światową i obecnie, wskazuje na przykładach różnych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) związek pomiędzy wskazuje różnice pomiędzy zadaniami władz samorządowych: gminnych, powiatowych, wojewódzkich, wskazuje związek pomiędzy spadkiem współczynnika przyrostu naturalnego i ujemnego salda migracji a procesem starzenia się społeczeństwa, porównuje, na podstawie danych statystycznych, stopę bezrobocia w Polsce z innymi krajami Europy, opisuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w różnych częściach Polski (w tym we własnym regionie) i wyjaśnia przyczyny tego zjawiska, wyjaśnia przyczyny zmiany struktury narodowościowej ludności Polski po II wojnie światowej w stosunku do okresu poprzedniego, opisuje wpływ migracji wewnętrznych na gęstość zaludnienia w wybranych regionach Polski, porównuje współczynnik urbanizacji w Polsce i wybranych krajach, wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju stref podmiejskich, ocenia skutki urbanizacji (zauważa pozytywne i negatywne)

15 współczesnego osadnictwa wiejskiego, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu pojęcia: przyrost naturalny, saldo migracji przyrost rzeczywisty, emigracja, imigracja, naród, mniejszość narodowa, gęstość zaludnienia przyrostu naturalnego, współczynnik przyrostu rzeczywistego, struktura zatrudnienia, stopa bezrobocia, aglomeracja, konurbacja, urbanizacja, współczynnik urbanizacji, piramida wieku i płci ludności, wyż demograficzny, niż demograficzny, echo wyżu i niżu demograficznego, proces starzenia się społeczeństwa zróżnicowaniem gęstości zaludnienia z warunkami przyrodniczymi, ekonomicznymi i historycznymi (w tym z migracjami wewnętrznymi), rozpoznaje na mapie aglomerację i konurbację porównuje współ czynnik urbanizacji w różnych regionach (województwach) Polski