Katarzyna Bareja, Marta Gawart Szkoła Główna Handlowa w Warszawie UJĘCIE SPRAWOZDAWCZE INWESTYCJI W JEDNOSTKACH STOWARZYSZONYCH 1. Wprowadzenie Bezpośrednią inspiracją do zajęcia się tematem sprawozdawczości inwestycji w jednostkach stowarzyszonych, był dla obu autorek dokument zatytułowany: Metoda praw własności w jednostkowym sprawozdaniu finansowym (Equity Method in Separate Financial Statements) wydany w sierpniu 2014 roku przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (RMSR). Wprowadza on zmiany do Międzynarodowego Standardu Rachunkowości nr 27 Jednostkowe sprawozdanie fi nansowe (MSR 27), zezwalając na zastosowanie metody praw własności w jednostkowym sprawozdaniu finansowym w celu odzwierciedlenia posiadanych przez jednostkę inwestycji w jednostkach zależnych, współzależnych i stowarzyszonych (Equity Method in Separate, 2014, par. IN1 i 4) 1. Powyższa zmiana jest jednym z efektów prowadzonego przez RMSR od 2011 roku dużego projektu badawczego dotyczącego zastosowania metody praw własności w rachunkowości. Inicjując projekt RMSR zauważyła, że metoda praw własności jest przedmiotem częstej krytyki. Przeciwnicy tej metody kwestionują jej przydatność informacyjną, podkreślają jej złożoność oraz zwracają uwagę na niespójności, jakie powstają przy stosowaniu metody praw własności w relacji do innych wymagań (np. utrata wartości składnika aktywów wartości firmy, płatności w akcjach, wspólne przedsięwzięcia) przewidzianych w Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). Stąd, projekt przedsięwzięty przez RMSR miał na celu przeprowadzenie dogłębnej oceny przydatności metody praw własności dla użytkowników sprawozdań finansowych oraz trudności w jej zastosowaniu przez sporządzających raporty (The Equity Method of Accounting, 2014, par. 1). 1 Zmiana obowiązuje dla lat obrotowych zaczynających się 1 stycznia 2016 r. lub po tej dacie (Equity Method in Separate, 2014, par. 18J).
26 Katarzyna Bareja, Marta Gawart Z kolei, podając argumenty uzasadniające dopuszczenie w MSR 27 metody praw własności, RMSR powołała się na respondentów, którzy sygnalizowali o istniejącym w krajowych prawach bilansowych obowiązku ujmowania w jednostkowych sprawozdaniach finansowych inwestycji w jednostkach zależnych, współzależnych i stowarzyszonych według metody praw własności. W większości przypadków zastosowanie metody praw własności było jedyną różnicą pomiędzy jednostkowymi sprawozdaniami finansowymi spółek giełdowych sporządzanymi według regulacji krajowych i MSSF (Equity Method in Separate, 2014, par. BC10A). Powyższe uzasadnienie prowadzi do wniosku, że omawiana zmiana ma przede wszystkim na celu zwiększenie przejrzystości i porównywalności informacji pomiędzy różnymi rodzajami sprawozdań finansowych. Jednakże jednocześnie powstaje wątpliwość, czy zmiana ta jest rzeczywiście efektem pogłębionej analizy przydatności informacyjnej metody praw własności oraz czy uzyskiwany w ten sposób wzrost porównywalności informacji o inwestycjach w jednostkach stowarzyszonych przekłada się na wzrost jej przydatności. 2. Ujmowanie jednostek stowarzyszonych metodą praw własności Metoda praw własności była wykorzystywana w rachunkowości już na początku XX wieku. W sprawozdaniu finansowym inwestora stosowano ją jako formę konsolidowania jednostki zależnej w tzw. jednej linii (one-line consolidation). Wykształcenie się metody pełnej konsolidacji teoretycznie mogło zakończyć byt metody praw własności w rachunkowości. Jednakże tak się nie stało. Metoda ta była nadal wykorzystywana dla jednostek zależnych, które nie były objęte konsolidacją pełną. Jednocześnie w latach 60. XX wieku zaczęto ją stosować dla jednostek innych niż zależne, zarówno w sprawozdaniach skonsolidowanych, jak i nieskonsolidowanych. Metoda praw własności była zatem ugruntowaną praktyką raportowania wartości inwestycji kapitałowych w podmiotach podporządkowanych w momencie wydania przez Radę Wspólnot Europejskich w 1978 roku Czwartej Dyrektywy w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek oraz w 1983 roku Siódmej Dyrektywy w sprawie skonsolidowanych sprawozdań finansowych. Czwarta Dyrektywa w art. 59 zezwoliła na wycenę inwestycji w jednostkach podporządkowanych metodą praw własności w rocznym sprawozdaniu finansowym. Z kolei Siódma Dyrektywa w art. 33 wprowadziła metodę praw własności dla jednostek stowarzyszonych ujmowanych w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym.
Ujęcie sprawozdawcze inwestycji w jednostkach stowarzyszonych 27 Już w 1976 roku metoda praw własności została włączona do Międzynarodowego Standardu Rachunkowości nr 3 Skonsolidowane sprawozdania fi nansowe i metoda praw własności. Ostatecznie metoda ta została przeniesiona do Międzynarodowego Standardu Rachunkowości nr 28 Inwestycje w jednostkach stowarzyszonych (MSR 28). Dopuszczono jej zastosowanie w przypadku wyceny inwestycji w jednostkach stowarzyszonych zarówno w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym, jak i jednostkowym sprawozdaniu finansowym. W tym ostatnim była jedną z możliwych metod wyceny obok ceny nabycia i wartości godziwej 2. Obecnie MSR 28, po kilku zmianach, przewiduje stosowanie metody praw własności dla inwestycji w jednostkach stowarzyszonych i wspólnych przedsięwzięciach. W swym aktualnym brzmieniu standard ten nie wskazuje wyraźnie rodzaju sprawozdania finansowego, dla którego znajduje zastosowanie metoda praw własności. Niemniej jednak niektóre zapisy MSR 28 świadczą o tym, że metoda praw własności ma zastosowanie zarówno w sprawozdaniu finansowym inwestora, jak i skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym grupy kapitałowej 3. Jednocześnie ten sam standard wyraźnie wskazuje, że inwestycje w jednostkach stowarzyszonych i wspólnych przedsięwzięciach są ujmowane w jednostkowym sprawozdaniu finansowym zgodnie z MSR 27, który z kolei nie przewiduje stosowania metody praw własności. Warto podkreślić, że MSR 27 precyzuje, że jednostkowe sprawozdania finansowe to sprawozdania prezentowane dodatkowo do skonsolidowanych sprawozdań finansowych lub dodatkowo do sprawozdań finansowych, w których inwestycje w jednostkach stowarzyszonych lub wspólnych przedsięwzięciach ujmowane są zgodnie z metodą praw własności (MSR 27, par. 6). Jak widać, zapis ten potwierdza, że omawiana metoda może być zastosowana dla sprawozdań skonsolidowanych i nieskonsolidowanych, te ostatnie jednak nie mogą być określone jako jednostkowe. Należy zauważyć, że w systemie MSSF występują następujące rodzaje sprawozdań finansowych: sprawozdanie finansowe 4, jednostkowe sprawoz- 2 Inwestycje w jednostkach stowarzyszonych mogły być wyceniane w wartości godziwej ustalanej zgodnie z zasadami przewidzianymi w ówczesnym MSR 39 Instrumenty fi nansowe ujmowanie i wycena dla aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży. 3 Paragrafy MSR 28 odnoszące się do tych dwóch rodzajów sprawozdań finansowych to: par. 11, 21, 30 i 35. 4 Począwszy od MSR 1 przez praktycznie każdy standard.
28 Katarzyna Bareja, Marta Gawart danie finansowe 5, indywidualne sprawozdanie finansowe 6 i wreszcie skonsolidowane sprawozdanie finansowe 7. Nie są precyzyjnie wskazane różnice między pierwszymi trzema raportami, co prowadzi do chaosu terminologicznego i niepotrzebnego mnożenia bytów. 3. Kontrowersje wokół metody praw własności Jak zauważa Muller, metoda praw własności jest jednym z ośmiu zagadnień dotyczących konsolidacji jednostek powiązanych, które były rozważane w teorii rachunkowości na przestrzeni lat (Muller, 2011). Praktycznie przez cały okres jej stosowania wywoływała ona wiele kontrowersji, zarówno wśród praktyków, jak i teoretyków rachunkowości. Po pierwsze, dotychczas nie udało się rozstrzygnąć kwestii, czy metoda praw własności jest metodą wyceny, czy raczej sposobem konsolidowania podmiotów powiązanych, alternatywną bądź uzupełniającą wobec pełnej konsolidacji. Już sam MSR 28 prezentuje niejednoznaczne poglądy w tym względzie. Z jednej strony traktuje metodę praw własności jako metodę wyceny, gdy wskazuje, że udział inwestora w stratach jednostki stowarzyszonej nie może przewyższyć jego udziału w tej jednostce. W sytuacji, gdyby udział w stratach był wyższy od udziału w jednostce, inwestor zaprzestaje ujmowania swojego udziału w dalszych stratach (MSR 28, par. 38). Z drugiej strony podkreśla podobieństwa procedur metody praw własności do procedur konsolidacyjnych (MSR 28, par. 26). Nie daje jednak uzasadnienia dla żadnego z powyższych stwierdzeń. Na nierozstrzygniętą kwestię dotyczącą interpretacji metody praw własności jako metody konsolidacji bądź metody wyceny nakłada się kolejna 5 MSR 27 Jednostkowe sprawozdanie fi nansowe (separate fi nancial statements) określa wymogi w zakresie rachunkowości i ujawniania inwestycji w jednostkach zależnych, wspólnych przedsięwzięciach i jednostkach stowarzyszonych, w przypadku gdy jednostka sporządza jednostkowe sprawozdanie finansowe. Termin jednostkowe sprawozdanie finansowe pojawia się także między innymi w MSR 28 i MSSF 11. 6 Termin indywidualne sprawozdanie finansowe używany w standardach w ich brzmieniu angielskim jako individual fi nancial statement pojawia się m.in. w MSR 21 par. 32 i 33, w MSR 32 par. AG29 i AG 29A, MSR 40 par.15. Jednakże w polskiej wersji MSSF termin ten nie jest tłumaczony jako indywidualne sprawozdanie finansowe. I tak na przykład w MSR 21, gdzie w języku angielskim individual fi nancial statement pojawia się obok seprate fi nancial statement, tłumaczenie polskie zawiera po prostu termin jednostkowe sprawozdania finansowe. Z kolei w angielskiej wersji MSR 32 pojawiają się terminy individual i separate fi nancial statements, które są tłumaczone na język polski odpowiednio jako jednostkowe i oddzielne sprawozdanie finansowe. 7 MSSF 10 Skonsolidowane sprawozdania finansowe, którego celem jest ustanowienie zasad prezentacji i sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych. Termin skonsolidowane sprawozdania finansowe pojawia się w wielu standardach, np.: MSSF 3, MSR 27, MSR 28.
Ujęcie sprawozdawcze inwestycji w jednostkach stowarzyszonych 29 wątpliwość co do zakresu jej wykorzystania. Metoda praw własności w systemach prawa bilansowego różnych krajów jest stosowana w odniesieniu do jednostek zależnych, przez współzależne i stowarzyszone. Co więcej, można ją odnaleźć zarówno w sprawozdaniach finansowych skonsolidowanych, jak i nieskonsolidowanych. Najlepszym przykładem są wspomniane wcześniej dyrektywy UE. Przewidziane w nich rozwiązania podtrzymała również nowa dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 2013 roku, zastępująca dyrektywy czwartą i siódmą. Państwa członkowskie mogą zezwolić lub nakazać, aby udziały kapitałowe w rocznych sprawozdaniach finansowych były ujmowane za pomocą metody praw własności. Natomiast w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym należy stosować metodę praw własności dla jednostek stowarzyszonych (Dyrektywa, art. 9, ust. 7 i art. 27). W konsekwencji zakres jej zastosowania może być szeroki. Następną kontrowersyjną kwestią jest wielkość udziału inwestora w podmiocie, która upoważnia go do zastosowania metody praw własności. Syntetycznie ujmując ten problem, przyjęte 20% udziałów jako dolna granica jest de facto pewną konwencją, dla której niekoniecznie można znaleźć uzasadnienie. Również samo pojęcie znaczącego wpływu nie jest pojęciem ścisłym (szerzej: Nobes, 2002, s. 27 31). Kolejne wątpliwości związane z metodą praw własności dotyczą jej relacji z zasadą ostrożności. Zwolennicy tej zasady widzą w omawianej metodzie furtkę dla wykazywania w sprawozdaniach finansowych niezrealizowanych zysków (The Equity Method: A Measurement Basis, 2014, s. 18). Jednocześnie przeciwnicy konserwatyzmu w rachunkowości zarzucają metodzie praw własności, że wymaga ona włączania do sprawozdania inwestora strat podmiotów, w których dokonano inwestycji (Edwards, Webb, 1984, s. 40). Autorki artykułu nie aspirują do tego, by rozstrzygnąć powyższe wątpliwości. Podjęły natomiast próbę oceny porównywalności informacji sprawozdawczej o inwestycjach w jednostkach stowarzyszonych. Zastosowanie metody praw własności w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych dla prezentacji udziałów w jednostkach stowarzyszonych jest utartą praktyką, zarówno w wymiarze europejskim (kształtowanym dyrektywami), jak i międzynarodowym (determinowanym przez MSSF). Znaczący inwestor może natomiast zastosować na poziomie jednostkowego sprawozdania finansowego cenę nabycia lub metody wyceny przewidziane dla kapitałowych instrumentów finansowych w MSSF 9 (MSR 27, par. 10). Co więcej, jak było to już wspomniane, od 1 stycznia 2016 roku stworzono mu również możliwość ujmowania jednostek stowarzyszonych z wykorzystaniem metody praw własności.
30 Katarzyna Bareja, Marta Gawart 4. Informacja o inwestycjach w jednostkach stowarzyszonych w sprawozdaniach spółek indeksu WIG30 Autorki przeanalizowały sprawozdania finansowe trzydziestu spółek giełdowych wchodzących w skład indeksu WIG30. Wszystkie zbadane spółki sporządzają zarówno sprawozdanie finansowe, jak i skonsolidowane sprawozdanie finansowe. Jak wiadomo, sprawozdania skonsolidowane podmiotów notowanych na rynku regulowanym Europejskiego Obszaru Gospodarczego sporządzane są zgodnie z MSSF. Natomiast sprawozdanie finansowe może być przygotowane zgodnie ze standardami międzynarodowymi lub polskim prawem bilansowym. Spośród trzydziestu spółek WIG30 zidentyfikowano dwie, których sprawozdania finansowe są sporządzane według prawa polskiego. Zostały one określone jako jednostkowe sprawozdanie finansowe. Z kolei pozostałe spółki posługiwały się zarówno terminem jednostkowe sprawozdanie finansowe, jak również po prostu sprawozdanie finansowe 8. W związku z tym, że głównym przedmiotem analizy była sprawozdawczość inwestycji w jednostkach stowarzyszonych należy zauważyć, iż praktycznie wszystkie spółki 9 stosujące MSSF wykorzystywały do wyceny tych inwestycji cenę nabycia pomniejszoną o odpis z tytułu utraty wartości. Tak samo wyceniano inwestycje w jednostkach zależnych i wspólnych przedsięwzięciach. Oznacza to, że podmioty te zastosowały MSR 27 i powinny używać terminu jednostkowe sprawozdanie finansowe. Z badania wyeliminowano piętnaście spółek, które nie posiadały inwestycji w jednostkach stowarzyszonych. W pozostałych spółkach podjęto próbę zidentyfikowania jednostek stowarzyszonych, których wartość została wykazana zarówno w jednostkowych, jak i w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych. Co do zasady wszystkie spółki deklarowały w swojej polityce rachunkowości wycenę inwestycji w jednostkach stowarzyszonych w cenie nabycia i metodzie praw własności odpowiednio w jednostkowych i skonsolidowanych raportach rocznych. Najczęściej jednak prezentowały one łączną wartość inwestycji we wszystkich podmiotach podporządkowanych lub łączną wartość inwestycji w samych jednostkach stowarzyszo- 8 Podmioty używały następujących określeń: jednostkowe sprawozdanie finansowe 10 spółek, roczne jednostkowe sprawozdanie finansowe 2 spółki, sprawozdanie finansowe 16 spółek, roczne sprawozdanie finansowe 1 spółka; ponadto 1 podmiot nie sporządzał sprawozdania w języku polskim i określił swój raport jako annual accounts. 9 Jedna spółka kwalifikowała inwestycje w jednostkach stowarzyszonych jako dostępne do sprzedaży i wyceniała zgodnie z metodą przewidzianą w MSR 39 dla tej kategorii instrumentów finansowych.
Ujęcie sprawozdawcze inwestycji w jednostkach stowarzyszonych 31 nych. W konsekwencji okazało się, że tylko w pięciu przypadkach udało się uzyskać pożądane informacje, czyli wartość tej samej inwestycji ustalonej w sprawozdaniu finansowym według ceny nabycia, a w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym według metody praw własności. Wyniki zostały zaprezentowane w tabeli 1. W przypadku PKO BP S.A. taka sama wartość inwestycji w jednostkach stowarzyszonych wycenionych z zastosowaniem ceny nabycia, a następnie metody praw własności wynika z tego, że spółka dokonała odpisu aktualizującego wartość w obu tych metodach. W pozostałych przypadkach zastosowanie dwóch metod wyceny powoduje powstanie różnicy w wartości inwestycji w jednostkach stowarzyszonych. W tym miejscu należy postawić pierwsze pytanie: jakie są podstawy metodologiczne, by tę samą inwestycję wykazywać w różnych często znacznie odbiegających od siebie wartościach? Stosując aktualnie przewidziane w MSSF rozwiązania, ta sama inwestycja może być wykazana w trzech odmiennych wartościach: wartości godziwej, wartości historycznej skorygowanej o ostrożność, wartości udziału w aktywach netto podmiotu, w który zainwestowano. Trudno doszukać się uzasadnienia dla jednoczesnego stosowania różnych wartości dla tego samego składnika aktywów, wycenianego na ten sam moment. Niewątpliwie sytuacja powyższa oznacza brak porównywalności informacji sprawozdawczych o grupie zasobów podmiotu, jakim są inwestycje w jednostkach stowarzyszonych. Powyższy problem rodzi kolejną wątpliwość. Czy istnieje alternatywa dla takiego rozwiązania? Innymi słowy, czy możliwe jest, by stosowano jedną metodę wyceny dla inwestycji w jednostkach stowarzyszonych zarówno dla potrzeb jednostkowego, jak i skonsolidowanego sprawozdania finansowego? Gdyby z kolei przyjąć, że jest to rozwiązanie pożądane, to która z metod wyceny powinna być zastosowana? Można odnieść wrażenie, że ostatnia zmiana wprowadzona do MSR 27 stwarza możliwość wyeliminowania ograniczenia porównywalności informacji o wartości inwestycji w jednostkach stowarzyszonych pomiędzy różnymi rodzajami sprawozdań finansowych. Jednakże analiza tej zmiany prowadzi do wniosku, że nadal mogą wystąpić rozbieżności. Omawiana aktualizacja MSR 27 pozwala co prawda zastosować tę samą metodę ujęcia/ wyceny inwestycji w jednostkach stowarzyszonych zarówno w jednostkowych, jak i skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych, ale pod jednym warunkiem że będzie to metoda praw własności.
32 Katarzyna Bareja, Marta Gawart Jednostki stowarzyszone wycenione według ceny nabycia i metody praw własności (dane w tys. zł) Tabela 1 Inwestor Jednostka stowarzyszona Eurocash ING Bank Śląski S.A. Pekao S.A. PKO BP S.A. Cena nabycia 2014 2013 Metoda praw własności Różnica Cena nabycia Metoda praw własności PayUp b) Fundusz Inwestycyjny Zamknięty RE Income c) 43 766 36 167-7 599 Różnica a) ING Powszechne Towarzystwo Emerytalne S.A. 40 000 d) 109 400 69 400 40 000 136 500 96 500 Dom Inwestycyjny Xelion Sp. z o.o. Pioneer Pekao Investment Management S.A. Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A. CPF Management Polish Banking System S.A. PPU Budpress Sp. o.o. Bank Pocztowy S.A. Centrum Operacyjne Sp. z o.o. Spółka Dystrybucyjna Banku Pocztowego Sp. z o.o. Poznański Fundusz Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o. 29 427 184 228 154 801 29 427 176 002 146 575 117 646 117 646 0 106 720 106 720 0 TVN S.A. ITI Neovision S.A. 1 556 000 e) 1 505 848-50 152 1 556 160 1 479 929-76 231 a) Jest to różnica między wyceną dokonaną metodą praw własności a metodą ceny nabycia. b) PayUp w 2014 r. stała się jednostką zależną, dlatego nie jest wykazana jej wartość w 2014 r. c) W 2014 r. Eurocash zbył udziały w Funduszu Inwestycyjnym Zamkniętym RE Income, który na koniec 2013 r. był jej jednostką stowarzyszoną. d) Akcje w jednostce stowarzyszone ING Powszechne Towarzystwo Emerytalne S.A. zostały przeznaczone do sprzedaży w 2014 r. (niewiążąca umowa sprzedaży posiadanego pakietu akcji). Niemniej, pomimo przekwalifikowania do aktywów przeznaczonych do sprzedaży, wartość udziałów nie uległa zmianie. e) W 2013 r. w raporcie rocznym TVN S.A. jednostka ta figuruje pod nazwą Canal+ Cyfrowy Group. W czerwcu 2014 r. Canal+ Cyfrowy połączył się ze swoją jednostką zależną ITI Neovision S.A. (nc+), ITI Neovision S.A. była jednostką przejmującą w tej transakcji. W październiku 2014 r. TVN wniosła w formie aportu swoją inwestycję w ITI Neovision S.A. do swojej spółki zależnej TVN DTH Holdings S.à r.l. Aport został wyceniony na kwotę 1 560 000 tys. zł. Tym samym nc+ nie jest już wykazywana w sprawozdaniu finansowym TVN S.A., tylko jej spółki zależnej TVN DTH jednak w związku z faktem, że jej wartość księgowa, jaka wykazana jest w sprawozdaniu TVN DTH, została wymieniona w notach do sprawozdania TVN autorki przedstawiają jej wartość w tabeli, gdyż pozwala zobrazować różnicę w wycenie jednostki stowarzyszonej nc+. Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych spółek za lata 2013 2014.
Ujęcie sprawozdawcze inwestycji w jednostkach stowarzyszonych 33 5. Ocena zastosowania metody praw własności dla ujęcia inwestycji w jednostkach stowarzyszonych Przedstawiona analiza, mimo że została przeprowadzona na stosunkowo małej próbie, pokazuje, iż stosowanie różnych metod wyceny dla tego samego składnika aktywów na poziomie skonsolidowanych i nieskonsolidowanych sprawozdań finansowych prowadzi do braku porównywalności, a zatem ograniczenia przydatności raportowanych informacji. Jednocześnie rozważania zaprezentowane w artykule na temat metody praw własności skłaniają do wniosku, że rozszerzenie zakresu jej stosowania nie musi poprawić tego stanu rzeczy. Dotychczas nie udało się rozstrzygnąć, czy włączyć metodę praw własności do metod wyceny, czy też, zgodnie z jej historycznym rodowodem, uznać ją za formę konsolidacji, ponieważ w naszej opinii nie jest ona żadną z nich. Jest raczej swoistą hybrydą, która nie realizuje celów stawianych ani przed wyceną w rachunkowości, ani przed działaniami konsolidacyjnymi. Po pierwsze, nie można jej uznać za metodę wyceny dla celów sprawozdania nieskonsolidowanego. Metoda praw własności nie odzwierciedla wartości historycznej inwestycji. Nie można jej również traktować jako skorygowaną wartość historyczną w klasycznym rozumieniu tego pojęcia, które oznaczało korektę wartości inwestycji z tytułu zmian cen lub z tytułu trwałej utraty wartości. Metoda praw własności nie odzwierciedla też wartości rynkowej inwestycji, ponieważ w procesie jej wyceny uwzględnia wyłącznie elementy specyficzne dla danej jednostki gospodarczej, w której ulokowano kapitał, pomija natomiast zupełnie ocenę dokonaną przez niezależny rynek. Po drugie, trudno uznać metodę praw własności za technikę konsolidacji, szczególnie w nieskonsolidowanych sprawozdaniach finansowych, ale również w sprawozdaniach grup kapitałowych. Nie jest ona odpowiednia do odzwierciedlania złożoności współczesnych powiązań kapitałowych. Na pewno nie pozwala przedstawić właściwie inwestycji w jednostkach zależnych, gdyż eliminuje informację o kontrolowanych aktywach netto. Pod znakiem zapytania, w opinii autorek, należy również postawić kwestię jej wykorzystywania dla inwestycji w jednostkach stowarzyszonych. Nie są one przecież jednostkami zaliczanymi do grupy kapitałowej. Rozważając genezę oraz współczesne uwarunkowania stosowania metody praw własności, autorki odnoszą wrażenie, że jej obecność w rachunkowości jest nie tyle umotywowana metodologicznie, ile historycznie. Metoda praw własności jest swoistym zasiedziałym rozwiązaniem w rachunkowości, a jej status quo jak w każdej innej dziedzinie nie łatwo naruszyć.
34 Katarzyna Bareja, Marta Gawart Należy zatem zadać pytanie, czy w przypadku inwestycji w jednostkach stowarzyszonych istnieje alternatywa dla metody praw własności? Warto zauważyć, że od wielu lat równolegle do rozważań nad przydatnością informacyjną metody praw własności rozwija się koncepcja wyceny inwestycji kapitałowych w wartości godziwej. Pomimo że dotyczy ona co do zasady lokat, które nie dają żadnych praw do wpływu na podmioty, w które zainwestowano, w opinii autorek jest rozwiązaniem, które może być zastosowane do wyceny inwestycji w jednostkach stowarzyszonych. Szczególnie proste wydaje się wykorzystanie wartości godziwej w przypadku inwestycji w jednostkach notowanych na rynkach kapitałowych. Uzyskana w ten sposób wartość inwestycji byłaby zrozumiała dla użytkowników sprawozdań finansowych, oczekujących by odzwierciedlała ona potencjał ekonomiczny aktywów jednostki. Skoro jednostki stowarzyszone nie są zaliczane do grupy kapitałowej, proponowane rozwiązanie oznaczałoby, że wszystkie podmioty spoza grupy wyceniane byłyby tą samą metodą, to jest według wartości godziwej. Co więcej, autorki uważają, że inwestycje w jednostkach stowarzyszonych powinny być raportowane w takiej samej wartości w każdym typie sprawozdania finansowego. 6. Podsumowanie Reasumując zaprezentowane rozważania, autorki proponują zastosowanie wartości godziwej do wyceny inwestycji w jednostkach stowarzyszonych. Wartość godziwa jest obecnie dobrze identyfikowalnych parametrem wyceny instrumentów finansowych. W dobie coraz bardziej rozwiniętych rynków nie można podważyć jej użyteczności informacyjnej. Zastosowanie wartości godziwej dla wszystkich inwestycji kapitałowych w sprawozdaniu finansowym inwestora pozwoliłoby uprościć informację sprawozdawczą. W skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym jednostka dominująca uwzględniałaby, jak to robi dotychczas, aktywa i zobowiązania jej jednostek zależnych, natomiast pozostałe inwestycje kapitałowe swoje i jednostek zależnych, wykazywałaby w wartości godziwej. Również w nieskonsolidowanym sprawozdaniu finansowym wszystkie inwestycje kapitałowe nawet w jednostkach zależnych byłyby zaprezentowane w wartości godziwej. Dzięki temu ten sam składnik aktywów miałby taką samą wartość w obu typach sprawozdania finansowego na dany dzień bilansowy. Dodatkowym atutem proponowanego rozwiązania byłoby uporządkowanie w zakresie tytułów sprawozdań finansowych jednostki sporządzałyby sprawozdanie finansowe jednostki wyodrębnionej prawnie i skonsolidowane sprawozdanie finansowe grupy kapitałowej.
Ujęcie sprawozdawcze inwestycji w jednostkach stowarzyszonych 35 Literatura Czwarta Dyrektywa Rady z dnia 25 lipca 1978 r. wydana na podstawie art. 54, ust. 3 lit. g) Traktatu, w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek (78/660/EWG) (1978), Dz. U. Wspólnot Europejskich L 222. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek, zmieniająca Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/43/WE oraz uchylająca dyrektywy Rady 78/660/EWG i 83/349/EWG, Dz. U. Unii Europejskiej L 182. Edwards J.R., Webb K.M. (1984), The Development of Group Accounting in the UK to 1933, Accounting Historians Journal, vol. 11, No. 1, http://www. accountingin.com/accounting-historians-journal/volume-11-number-1/thedevelopment-of-group-accounting-in-the-united-kingdom-to-1933 2/, dostęp: 11.10.2015. Equity Method in Separate Financial Statements (Amendments to IAS 27) (2014), http://eifrs.ifrs.org/eifrs/files/71/amendments%20to%20ias%2027_ AUG%202014_WEBSITE_188.pdf, dostęp: 10.05.2015. Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 1 Prezentacja sprawozdań fi nansowych, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013, IASB, Londyn. Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 21 Skutki zmian kursów wymiany walut obcych, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013, IASB, Londyn. Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 27 Jednostkowe Sprawozdania Finansowe, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013, IASB, Londyn. Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 28 Inwestycje w jednostkach stowarzyszonych i wspólnych przedsięwzięciach, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013, IASB, Londyn. Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 39 Instrumenty fi nansowe: ujmowanie i wycena, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2011, IASB, Londyn. Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 40 Nieruchomości inwestycyjne, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2011, IASB, Londyn. Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 3 Połączenia przedsięwzięć, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013, IASB, Londyn.
36 Katarzyna Bareja, Marta Gawart Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 9 Instrumenty fi nansowe, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013, IASB, Londyn. Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 10 Skonsolidowane sprawozdania fi nansowe, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013, IASB, Londyn. Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 11 Wspólne ustalenia umowne, [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013, IASB, Londyn. Muller V.O. (2011), Academic Research on Group Accounting over the Past Fifty Years, International Journal of Business Research, vol. 11, No. 1, http:// www.freepatentsonline.com/article/international-journal-business-research/272511047.html, dostęp: 10.05.2015. Nobes Ch. (2002), An Analysis of the International Development of the Equity Method, Abacus, vol. 38, No. 1. Siódma Dyrektywa Rady z dnia 13 czerwca 1983 r. wydana na podstawie art. 54, ust. 3 lit. g) Traktatu w sprawie skonsolidowanych sprawozdań finansowych (83/349/EWG) (1983), Dz. U. Wspólnot Europejskich L 193. The Equity Method: A Measurement Basis or One-line Consolidation? (2014), EFFRAG Short Discussion Series, January 2014, http://www.efrag.org/front/ n1-1256/efrag-short-discussion-series---the-equity-method--a-measurement-basis-or-one-line-consolidation-.aspx, dostęp: 10.05.2015. The Equity Method of Accounting (2014), Staff Paper, May 2014, http://www.ifrs. org/meetings/meetingdocs/iasb/2014/may/ap13-equity%20project.pdf, dostęp: 10.05.2015. Streszczenie Wydana przez RMSR w 2014 roku zmiana do MSR 27 zezwala na ujęcie w jednostkowym sprawozdaniu finansowym inwestycji w jednostkach zależnych, współzależnych i stowarzyszonych z zastosowaniem metody praw własności. Dotychczas metoda praw własności mogła być wykorzystywana jedynie w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych dla odzwierciedlenia inwestycji w jednostkach stowarzyszonych i współzależnych. Nowe rozwiązanie ma na celu zwiększenie przejrzystości i porównywalności informacji pomiędzy różnymi rodzajami sprawozdań finansowych. Autorki zbadały sprawozdania finansowe i skonsolidowane sprawozdania finansowe polskich spółek objętych indeksem giełdowym WIG30 pod kątem stosowania metody praw własności. Z przeglądu wynika, że stoso-
Ujęcie sprawozdawcze inwestycji w jednostkach stowarzyszonych 37 wanie różnych praktyk w zakresie wyceny inwestycji w jednostkach stowarzyszonych w jednostkowych i skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych może prowadzić do zmniejszenia użyteczności informacyjnej sprawozdawczości finansowej. Jednakże rozszerzenie zakresu stosowania metody praw własności na jednostkowe sprawozdania finansowe nie musi, w opinii autorek, spowodować wzrostu przydatności informacji o inwestycjach w jednostkach stowarzyszonych. Jako alternatywę dla metody praw własności, autorki proponują zastosowanie wartości godziwej do wyceny inwestycji w jednostkach stowarzyszonych w każdym typie sprawozdania finansowego. Słowa kluczowe: jednostki stowarzyszone, metoda praw własności, jednostkowe sprawozdanie finansowe, skonsolidowane sprawozdanie finansowe. Reporting of investments in associates Abstract The amendment to IAS 27 issued by IASB in 2014 allows to use equity method in separate financial statements for investments in subsidiaries, joint ventures and associates. To date equity method could be used only in consolidated financial statements for presenting investments in joint ventures and associates. An increase in transparency and comparability among different types of financial statements is the purpose of the new solution. Authors analyzed financial statements and consolidated financial statements of Polish WIG30 companies from the perspective of applying equity method. The research indicates that using different methods in separate and consolidated financial statements for valuation of investments in associates can lead to decrease in informative usefulness of financial reporting. However, in opinions of authors, broadening the scope of use of equity method into separate financial statements does not have to bring about rise in relevance of information about investments in associates. As an alternative to equity method authors recommend applying fair value for valuation of investments in associates in every type of financial statements. Keywords: associates, equity method, separate financial statements, consolidated financial statements.