Ochrona konsumenta. Cześć I. Prawa i obowiązki przedsiębiorców Konsumenci w Polsce są chronieni regulacjami prawnymi już od ponad 10 lat. Istnieje jednak duża grupa przedsiębiorców, którzy wciąż nie są świadomi swoich obowiązków wobec klientów. Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie przedsiębiorcom tych zagadnień. Regulacjami prawnymi, które określają obowiązki przedsiębiorców w związku z oferowaniem towarów dla konsumentów, są: Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2002 roku, nr 141, poz. 1176 z późn. zm.); Ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. z 2000 roku, nr 22, poz. 271 z późn. zm.), Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. z 2007 roku, nr 171, poz. 1206 z późn. zm.). Sprzedaż konsumencka Sprzedaż konsumencka została uregulowana w Ustawie z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz zmianie kodeksu cywilnego (zwanej dalej Ustawą o sprzedaży konsumenckiej ). Została ona wprowadzona do polskiego porządku prawnego w celu implementacji Dyrektywy 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 maja 1999 r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji. W literaturze prawa akt ten jest uznawany za najdonioślejszą dyrektywę konsumencką, która stworzyła podwaliny pod przyszłą europejską regulację sprzedaży[1]. Potrzeba ujednolicenia tego rodzaju sprzedaży, w której kupującym jest konsument, w ramach jednolitego rynku wspólnotowego była oczywistością. Uchwaloną dyrektywę państwa członkowskie miały obowiązek implementować do krajowych porządków prawnych do 1 stycznia 2002 roku. W Polsce wprowadzenie regulacji unijnej nastąpiło przez zmianę kodeksu cywilnego i przyjęcie Ustawy o sprzedaży konsumenckiej. Właśnie w tym dokumencie uregulowano całość problematyki tzw. sprzedaży konsumenckiej. Taka forma implementacji spotkała się w środowisku prawniczym z szeroką krytyką, gdyż uważano, że właściwym miejscem dla tej regulacji jest wyłącznie kodeks cywilny, a nie osobny akt. Z perspektywy czasu, bazując też na własnym konsumenckim doświadczeniu, uważam,, że jest to jedna z głównych przyczyn tego, że przedsiębiorcy nie wiedzą o istnieniu szczególnej regulacji dotyczącej sprzedaży dokonywanej na rzecz konsumentów i nie znają wynikających z niej szczególnych obowiązków.
Zakres przedmiotowy ustawy czyli kiedy stosujemy Ustawę o sprzedaży konsumenckiej? Artykuł 1 Ustawy o sprzedaży konsumenckiej określa zakres przedmiotowy stosowania tej regulacji. Będzie to miało miejsce w sytuacji, gdy konsument nabywa towar konsumpcyjny od sprzedawcy prowadzącego swoją działalność w ramach przedsiębiorstwa. Pojawia się pytanie, kto w rozumieniu ustawy jest konsumentem i co to jest towar konsumpcyjny. Zgodnie z treścią przepisów, konsumentem będzie osoba fizyczna zawierająca umowę sprzedaży w celu niezwiązanym ze swoją działalnością zawodową lub gospodarczą. Przykład: Jan Kowalski, będący radcą prawnym, prowadzący kancelarię prawną, dokonał zakupu kina domowego. Kino domowe kupił tylko i wyłącznie do użytku prywatnego, aby móc oglądać w domu filmy. Dlatego mecenas Kowalski, mimo że jest przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą, przy tej konkretnej umowie sprzedaży będzie uznawany za konsumenta. Za towar konsumpcyjny będzie natomiast uznawana rzecz ruchoma, która została nabyta przez konsumenta od przedsiębiorcy dokonującego jej sprzedaży w ramach prowadzonego przedsiębiorstwa. Ustawa zawiera jednak wyłączenia. Nie stosuje się jej postanowień do sprzedaży energii elektrycznej, a także do gazu i wody, chyba że są sprzedawane w ograniczonej ilości lub w określonej objętości (np. w butelkach). Z powyższego wynika, że przepisy ustawy będą miały zastosowanie tylko do umów sprzedaży. Mogą to być jednak również umowy dostawy, sprzedaży na raty oraz umowy o dzieło. W tym ostatnim przypadku trzeba mieć na względzie, że ustawa o sprzedaży konsumenckiej będzie miała zastosowanie, gdy umowa ta będzie obejmowała wytworzenie rzeczy. Przykład: Jan Kowalski zamówił u znajomego stolarza meble do swojego domu i po zapłacie wynagrodzenia stolarzowi stanie się ich właścicielem.. Wówczas Ustawa o sprzedaży konsumenckiej będzie miała zastosowanie. Przykład: Jan Kowalski zawarł ze znajomym stolarzem umowę o dzieło obejmującą odnowienie starego kredensu. Umowa ta nie obejmowała wykonania żadnej nowej rzeczy. W takim przypadku Ustawa o sprzedaży konsumenckiej nie będzie miała zastosowania. Co to jest niezgodność towaru z umową? Ustawa o sprzedaży konsumenckiej wprowadza pojęcie niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową. Co to oznacza? Nie ma prawnej definicji tego terminu. Niemniej jednak za niezgodność towaru z umową uważa się sytuację, gdy towar konsumpcyjny sprzedany przez przedsiębiorcę nie nadaje się do celu, do jakiego jest zwykle używany, lub gdy nie ma danej funkcji lub właściwości, której należałoby się po nim spodziewać
Punktem odniesienia przy ocenie właściwości, funkcji i celu jest przede wszystkim informacja udzielana przez sprzedawcę o kupowanym towarze, tzn. informacja o tym, do czego dany towar służy, jakie ma właściwości etc. Informacje te często powtórzone są także w instrukcji obsługi. Niezgodność towaru z umową dotyczy również wad ukrytych, które ujawniły się po pewnym czasie użytkowania towaru i które nie zostały zauważone od razu. Przykład: Jan Kowalski zakupił zegarek, który sprzedawca reklamował jako wodoodporny. Przy pierwszym kontakcie z wodą zegarek przestał działać. To oznacza, że towar jest niezgodny z umową, więc Janowi Kowalskiemu przysługuje prawo do zgłoszenia reklamacji. W uproszczeniu można więc powiedzieć, że sprzedawca odpowiada za rzecz sprzedaną, która ma wady i która nie spełnia swoich funkcji. Niezgodność towaru z umową jest to więc pojęcie, które potocznie nazywane jest wadą fizyczną towaru. Jednak z prawnego punktu widzenia definicja ta jest pojęciem zdecydowanie szerszym niż pojęcie wady fizycznej w rozumieniu kodeksu cywilnego. Obowiązki sprzedawcy w przypadku wystąpienia niezgodności towaru z umową Jeśli sprzedany towar konsumpcyjny jest niezgodny z umową, podstawowym obowiązkiem sprzedawcy jest doprowadzenie go do stanu zgodnego z umową. Sprzedawca może tego dokonać przez nieodpłatną naprawę rzeczy albo wymianę jej na nową. Wyjątkowo, gdy naprawa albo wymiana są niemożliwe lub wymagają nadmiernych kosztów, konsument może się domagać stosownego obniżenia ceny albo odstąpienia od umowy. Wybór sposobu załatwienia reklamacji należy do kupującego. Wybór ten nie jest jednak nieograniczony. W pierwszej kolejności konsument może bowiem żądać od sprzedawcy środków, które doprowadzą wadliwy towar do stanu zgodnego z umową, poprzez wymianę go na nowy bądź jego nieodpłatną naprawę. Dopiero w sytuacji, gdy sprzedający nie zdoła uczynić zadość takiemu żądaniu w odpowiednim czasie lub gdy naprawa albo wymiana narażałaby kupującego na znaczne niedogodności, kupujący ma prawo domagać się stosownego obniżenia ceny albo odstąpić od umowy. Przy czym odstąpienia nie można żądać w sytuacji, gdy wada jest nieistotna. Brak jest regulacji, która stanowi kto decyduje o istotności wady rzeczy sprzedanej. Przyjmuje się jednak, że o fakcie, czy wada jest istotna czy też nie, powinien decydować punkt widzenia kupującego, a także jego subiektywna ocena zaistniałej wady[2]. W praktyce może się jednak okazać, że sprzedawca nie podzieli poglądu kupującego. Wówczas ocena, czy kupujący skutecznie odstąpił od umowy (gdyż jego zdaniem wada była istotna), będzie należała do sądu. Przykład: Jan Kowalski kupił garnitur. Po dwóch miesiącach od zakupu zareklamował spodnie garnituru z uwagi na wadę materiału. Sprzedawca przyjął reklamację, uznał ją, jednakże z uwagi na brak spodni z takiego samego materiału i w takim samym kolorze, wymienił spodnie na nowe, w tym samym kolorze, ale nieznacznie różniącym się odcieniem od posiadanej przez Kowalskiego marynarki. Kowalski uznał to za podstawę do odstąpienia do umowy, natomiast sprzedający stwierdził, że wada ma charakter nieistotny i żądanie Kowalskiego oddala. Z obowiązkiem naprawy rzeczy lub wymiany jej na nową związany jest bardzo ważny obowiązek sprzedawcy, którego niespełnienie może spowodować powstanie negatywnych dla niego konsekwencji.
To obowiązek ustosunkowania się do żądania konsumenta naprawy rzeczy lub wymiany jej na nową w terminie 14 dni od daty zgłoszenia reklamacji.. W sytuacji gdy sprzedawca uchybi temu terminowi i nie ustosunkuje się do reklamacji konsumenta, domniemywa się, że uznał on w całości żądanie konsumenta i zgadza się, że rzecz sprzedana ma wady. Jeżeli sprzedawca uchybi temu terminowi, to nie będzie mógł odmówić uwzględnienia reklamacji nawet w sytuacji, gdy wada rzeczy powstała na skutek działania konsumenta. Ważnym jest, aby oświadczenie sprzedającego o sposobie załatwienie reklamacji dotarła do kupującego w tym terminie, czy to w formie pisemnej (np. pismo sprzedawcy wysłane pocztą), czy to w formie ustnej (np. telefonicznie). Przykład: Jan Kowalski zgłosił sprzedawcy reklamację zakupionego zegarka wodoszczelnego, który przy pierwszym kontakcie z wodą przestał działać. Reklamacja została złożona w trybie Ustawy o sprzedaży konsumenckiej. Po upływie 14 dni od daty zgłoszenia sprzedawca zajął się reklamacją. Okazało się, że zegarek miał ślady uszkodzenia mechanicznego i przez to przestał działać. Sprzedawca nie mógł jednak oddalić żądania kupującego, ponieważ nie ustosunkował się do niego w terminie 14 dni od daty zgłoszenia reklamacji. Roszczenie z tytułu niezgodności towaru z umową konsument może zgłosić przez 2 lata. Termin ten rozpoczyna biec z momentem wydania towaru. Sprzedawca odpowiada jednak za tę niezgodność tylko wtedy, kiedy miała ona miejsce w chwili wydania towaru. Okoliczność tą musi udowodnić konsument, co niekiedy może okazać się trudne. Tym samym, celem ułatwienia konsumentowi dochodzenia swoich praw przed sądem, wprowadzono domniemanie prawne. Wynika z niego, że jeżeli wada ujawniła się przed upływem sześciu miesięcy od daty wydania towaru, to był on niezgodny z umową w chwili jego wydania. Oznacza to, że w takiej sytuacji to sprzedawca musi udowodnić, że było inaczej. Najczęstsze błędy popełniane przez sprzedawców Niestety, świadomość obowiązków wynikających z Ustawy o sprzedaży konsumenckiej jest bardzo mała wśród sprzedawców. Najczęściej reklamację konsumentów utożsamiają oni tylko i wyłącznie z gwarancją, która jest udzielana zazwyczaj przez producenta towaru. Sprzedawcy tkwią bowiem w błędnym przekonaniu, że jeżeli takiej gwarancji udzielił producent, to ich odpowiedzialność za wady produktu w ogóle nie występuje. Nic bardziej mylnego. Przepisy o odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu niezgodności towaru z umową mają charakter bezwzględnie obowiązujący i obowiązują zawsze, gdyż nie można ograniczyć ich stosowania. Udzielona przez producenta gwarancja na produkt jest natomiast niczym innym, jak udzieleniem dodatkowej ochrony dla kupującego. Może on skorzystać z obu instytucji i wybór na podstawie której z nich złoży reklamację, należy do niego. Błędne przekonanie sprzedawców, że konsumenci składają reklamację w ramach gwarancji powoduje, że 14-dniowy okres na ustosunkowania się do żądania kupującego zazwyczaj zostaje przekroczony. Konsekwencją tego jest fakt, że w ewentualnym sporze sądowym, jeżeli reklamacja nie zostanie załatwiona po myśli konsumenta, sprzedawca jest na przegranej pozycji. W takiej sytuacji, jak zostało to opisane powyżej, zgodnie z prawem przyjmuje się, że sprzedawca uznał reklamację konsumenta za zasadną. Z takim obrotem sprawy sprzedawca może się pogodzić w przypadku rzeczy mniejszej wartości. Natomiast, gdy rzecz jest dużej wartości, zaniedbanie obowiązku ustosunkowania się do reklamacji może dużo kosztować sprzedawcę.
Co więcej, sprzedawcy często odmawiają przyjęcia reklamacji np. z uwagi na to, że towar jest zabrudzony. Takie działanie również jest bezzasadne i zazwyczaj wynika z mylenia gwarancji producenta (która może przewidywać taki warunek) z niezgodnością towaru z umową. Sprzedawca ma obowiązek zawsze przyjąć reklamację, niezależnie od tego, w jakim stanie jest towar konsumpcyjny. Jeżeli towar nosi np. ślady używania, nie może to stanowić podstawy odmowy przyjęcia reklamacji, jeżeli ta została złożona w trybie Ustawy o sprzedaży konsumenckiej. Sprzedawca powinien jednak dla zabezpieczenia swoich interesów dokładnie opisać stan przyjmowanej rzeczy. Co więcej, zabrudzenia, zarysowania lub inne uszkodzenia rzeczy mogą również dowodzić, że konsument nienależycie się obchodził się z rzeczą, przez co powstała wada towaru. Jak się zabezpieczyć? Charakter regulacji zawartej w Ustawie o sprzedaży konsumenckiej powoduje, że sprzedawca nie może wyłączyć jej stosowania. Dlatego sprzedawcy powinni wprowadzić specjalne procedury, których zachowanie nie tylko zminimalizuje ryzyko obowiązkowego uwzględniania niezasadnych reklamacji, lecz także zagwarantuje ewentualne uzyskanie odszkodowania, które pokryję szkodę sprzedawcy powstałą na skutek wad towaru konsumpcyjnego. Takiego odszkodowania można bowiem dochodzić od poprzednich sprzedawców, a więc podmiotów, od których sprzedawca nabył produkt w celu dalszej odsprzedaży konsumentowi. W następnym artykule zostaną przedstawione obowiązki przedsiębiorców w związku z regulacjami prawnymi dotyczącymi zawierania przez konsumentów umów poza lokalem przedsiębiorstwa oraz stosowanych przez przedsiębiorców nieuczciwych praktyk rynkowych. Mateusz Mrzygłód radca prawny w Kancelarii BSO Prawo & Podatki we Wrocławiu [1] Pisuliński J. [w:] System Prawa Prywatnego Tom 7, Prawo zobowiązań część szczegółowa, str. 157, pod red. Rajski J., CH Beck 2004 [2] Pisuliński J. [w:] System Prawa Prywatnego Tom 7, Prawo zobowiązań część szczegółowa, str. 198, pod red. Rajski J., CH Beck 2004
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)