1 Program małej retencji dla warmińsko-mazurskiego na lata 2006-2015 Część I Przyrodnicze uwarunkowania retencjonowania wód powierzchniowych i podziemnych Oprac. mgr inż. Martyna Karwowska mgr inż. Sławomir Niemiałkowski HYDROPROJEKT GDAŃSK 2007 r. Zleceniodawca: Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Olsztynie 10-526 Olsztyn, ul. Partyzantów 24
2 Spis treści str. 1. Podstawa opracowania 1 2. Przedmiot, cel i zakres opracowania 1 3. Materiały wykorzystane 1 4. Rola retencji w środowisku 2 5. Fizjografia warmińsko-mazurskiego 3 5.1. Położenie geograficzne 3 5.2. Dane ogólne o województwie 4 5.3. Rzeźba terenu 13 5.4. Budowa geologiczna i pochodzenie gleb 13 5.5. Warunki klimatyczne 15 5.6. Lasy 15 6. Rozpoznanie i analiza zasobów wodnych 15 6.1. Hydrografia 15 6.2. Charakterystyka wybranych większych rzek 16 6.3. Reżim hydrologiczny większych rzek 140 6.4. Wody stojące 140 6.4.1. Jeziora 140 6.4.2. Mokradła 189 6.4.3. Stawy i oczka wodne 190 6.5. Wody podziemne 190 7. Czystość wód powierzchniowych 191 8. Ochrona przyrody 195 9. Ocena zagrożeń ekologicznych 206 10. Kierunki działań zmierzających do zwiększenia retencji na obszarze 206 warmińsko-mazurskiego 11. Powiązanie programu małej retencji z planami zagospodarowania 207 przestrzennego 12. Powiązanie programu małej retencji z obowiązującymi przepisami prawa 210 13. Wnioski 211
3 Spis tabel Str. 1. Struktura użytkowania gruntów według gmin i zlewni 5 2. Podział hydrograficzny warmińsko-mazurskiego 19 3. Zestawienie jezior o powierzchni większej od 50 ha w województwie 141 warmińsko-mazurskim 4. Zestawienie jezior o powierzchni mniejszej od 50 ha w województwie 156 warmińsko-mazurskim 5. Zasoby wodne jezior w układzie zlewni- jeziora o powierzchni większej 188 od 50 ha 6. Zasoby wodne jezior w układzie zlewni jeziora o powierzchni mniejszej 189 od 50 ha 7. Zestawienie głównych zbiorników wód podziemnych na terenie 190 8. Ocena jakości wód rzek badanych w 2005 r. 191 9. Charakterystyka jezior warmińsko-mazurskiego 193 badanych w 2005 r. 10. Zestawienie obszarów chronionego krajobrazu 195 11. Rezerwaty przyrody w woj. warmińsko-mazurskim 201
4 Spis map 1. Podział administracyjny - mapa w tekście 2. Lesistość - mapa w tekście 3. Udział użytków rolnych w powierzchni ogólnej - mapa w tekście 4. Rozkład średnich sum rocznych opadów atmosferycznych na terenie warmińsko-mazurskiego - mapa w tekście 5. Rozkład średnich sum opadów atmosferycznych półrocza letniego na terenie warmińsko-mazurskiego - mapa w tekście 6. Rozkład średnich rocznych temperatur powietrza na terenie warmińskomazurskiego - mapa w tekście 7. Rozkład średnich temperatur powietrza z półrocza letniego na terenie warmińsko-mazurskiego - mapa w tekście 8. Rozkład średnich sum parowania z półrocza letniego z powierzchni wody na terenie warmińsko-mazurskiego - mapa w tekście 9. Mapa hydrograficzna - załącznik 10. Mapa polderów w powiecie elbląskim - załącznik 11. Mapa polderów w powiecie braniewskim - załącznik 12. Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych w województwie warmińsko-mazurskim - załącznik 13. Mapa obszarów chronionych Natura 2000 i parków krajobrazowych na terenie warmińsko-mazurskiego - załącznik 14. Rozmieszczenie oczyszczalni ścieków na terenie - mapa w tekście
5 1. Podstawa opracowania Podstawą opracowania jest umowa z dnia 4 listopada 2005 r. nr 5/MR/2005/576 zawarta pomiędzy Zarządem Melioracji i Urządzeń Wodnych w Olsztynie a Biurem Projektów i Doradztwa Technicznego Hydroprojekt w Gdańsku sp. z o.o. 2. Przedmiot, cel i zakres opracowania Przedmiotem opracowania jest Program małej retencji na lata 2006-2015 dla warmińsko-mazurskiego. Celem opracowania jest przedstawienie zakresu i działań powiększających zasoby wodne warmińsko-mazurskiego. Zakres opracowania jest aktualizacją opracowanego w 1997 r. Programu małej retencji do roku 2015 dla olsztyńskiego. Aktualizacja polega na rozszerzeniu programu o przyłączone do dawnego olsztyńskiego części byłych województw : elbląskiego, suwalskiego, toruńskiego i ciechanowskiego. Program składa się z dwóch części: Część I Przyrodnicze uwarunkowania możliwości retencjonowania wód powierzchniowych na terenie Część II Koncepcja rozwiązań technicznych ochrony stanu, odbudowy, budowy obiektów i urządzeń małej retencji. W programie uwzględniono wykonane według poprzedniego obiekty zaliczając je do istniejących budowli i obiektów hydrotechnicznych. Należy stwierdzić, że zrealizowane obiekty stanowią mniej niż 10% zaplanowanych, dlatego po konsultacjach z gminami i Oddziałami Rejonowymi ZMiUW ujęto jeszcze nie wykonane obiekty ponownie w niniejszym programie. Poza częścią zbiorczą dla całego opracowano programy dla każdej gminy. Przy opracowaniu programu kierowano się głównie, poza założeniami programu z 1997 r., potrzebami zgłaszanymi przez urzędy gmin, starostwa powiatowe, RZGW, Lasy Państwowe, Oddziały Rejonowe ZMiUW, zakłady prywatne i zainteresowanych właścicieli gruntów skupiając się na możliwości wykonania danych obiektów i potencjalnej ilości zretencjonowanej wody. 3. Materiały wykorzystane W trakcie opracowania korzystano częściowo z materiałów wymienionych w Programie małej retencji do roku 2015 dla olsztyńskiego, stąd nie wymienia się ich osobno. Poza Programem małej retencji do roku 2015 dla olsztyńskiego oprac. przez Gospodarstwo Pomocnicze WZMiUW w Olsztynie, Olsztyn 1997 r. korzystano: a) Program małej retencji do 2015 r. dla elbląskiego oprac. Bipromel Warszawa 1996 r. b) Program małej retencji do 2015 r. dla toruńskiego oprac. Bipromel Warszawa 1996 r. c) Program małej retencji do 2015 r. dla ciechanowskiego oprac. Bipromel Warszawa 1996 r. d) Biuletyny Informacji Publicznej Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie, Starostw Powiatowych, Urzędów Gmin, WIOŚ w Olsztynie, w tym z programów strategii rozwoju gmin i powiatów, plany rozwoju gmin oraz programów ochrony środowiska publikowanych w Internecie
6 e) Warmia i Mazury Informator turystyczno-przyrodniczy, publikacja internetowa, f) Dziennik Urzędowy Województwa Warmińsko-Mazurskiego nr 52/2003 poz.725 g) Dziennik Ustaw nr 229/2004 poz.2313 h) Podział hydrograficzny Polski oprac. IMGW Warszawa 2005 r., i) Atlas hydrologiczny Polski oprac. IMGW Warszawa 1987 r., j) Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w Polsce oprac. A.S. Kleczkowski, Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej AGH w Krakowie, Kraków 1990 r., k) Przepływy charakterystyczne rzek polskich w latach 1951-1965 oprac. IMGW Warszawa 1970 r., l) Warunki hydrologiczne rzek woj. elbląskiego. Zlewnia rzeki Pasłęki oprac. Hydroprojekt Gdańsk 1993 r., m) Warunki hydrologiczne rzek woj. elbląskiego. Zlewnia rzeki Wąskiej oprac. Hydroprojekt Gdańsk 1993 r., n) Warunki hydrologiczne rzek woj. elbląskiego. Zlewnia rzeki Elbląg oprac. Hydroprojekt Gdańsk 1993 r., o) Warunki hydrologiczne rzek woj. elbląskiego. Zlewnia rzeki Baudy oprac. Hydroprojekt Gdańsk 1993 r., p) Rocznik Statystyczny Województwa Warmińsko-Mazurskiego 2005 oprac. Urząd Statystyczny w Olsztynie q) Ochrona Środowiska w województwie warmińsko-mazurskim w 2004 r. oprac. Urząd Statystyczny w Olsztynie,Olsztyn 2004 r. 4. Rola retencji w środowisku Na terenie Polski od czasu prowadzenia i notowania zjawisk meteorologicznych nie stwierdzono jeszcze tak długo utrzymującego się okresu niesprzyjających warunków atmosferycznych. Od 1982 r. obserwuje się wzrastający deficyt wody związany z procesem obniżania się wód gruntowych i powierzchniowych. Przyczyną obniżania się poziomu wód są zmniejszające się ilości opadów, szczególnie w okresach letnich i wiosennych. Sytuacja taka doprowadza do coraz częściej powtarzających się okresów suszy przynoszących przede wszystkim straty gospodarcze a także niewymierne jeszcze straty w szeroko rozumianym środowisku naturalnym, szczególnie odbijając się w niekorzystny sposób na florze i faunie. Zjawiska te dotyczą także terenu warmińsko-mazurskiego. W zakresie możliwości człowieka nie leży odwrócenie charakteru zjawisk atmosferycznych, jednak nawet w ograniczony sposób niekorzystne ich skutki można łagodzić. Jedną z form łagodzenia lub też zapobiegania skutkom suszy jest retencja wód powierzchniowych. Retencja polega na gromadzeniu i zatrzymywaniu wody do czasu wystąpienia największych rocznych deficytów. Zdolność retencyjna różnego rodzaju obiektów jak koryta i doliny rzek, lasy, gleba, mokradła, jeziora naturalne, sztuczne zbiorniki wodne może być wykorzystywana do zapobiegania skutkom suszy ale także i do ochrony przed powodzią. Warunki naturalne warmińsko-mazurskiego istnienie gęstej sieci rzecznej i dużej liczby jezior w sposób szczególny ułatwiają retencjonowanie wód. Zgromadzona w ciągu jesieni, zimy i wczesnej wiosny woda może być wykorzystywana w czasie wystąpienia okresów suszy w rolnictwie oraz do uzupełniania przepływów niżówkowych w ciekach dla podtrzymania w nich życia biologicznego. W pobliżu obiektu retencjonującego wodę dochodzi także do podtrzymania poziomu wód gruntowych na ogół z korzyścią dla szaty roślinnej terenu. Na marginesie zauważyć należy, że obecnie, szczególnie na terenach lasów woda bywa retencjonowana przez żeremia bobrów. Działania
7 te mają różne skutki- są i pozytywne ale także i szkodliwe dla drzewostanu i powodujące zatapianie terenów użytków rolnych wykorzystywanych przez rolników. Na terenie ogromne znaczenie w retencjonowaniu wód mają Wielkie Jeziora Mazurskie. Ilości wód, które mogą być zgromadzone i to bez wykonywania dodatkowych budowli piętrzących, nie można już nazwać małą retencją nie mniej takie możliwości należy brać tutaj pod uwagę. Należy jednak tu podkreślić, że ze względu na istniejące zagospodarowanie terenu a także zaszłości intensywne odwadnianie terenów podmokłych dla pozyskania większego areału użytków rolnych ( przez co obniżano istniejące piętrzenia), zabudowę, uprawy, nie tylko wokół Wielkich Jezior, może zaistnieć ostra sprzeczność interesów przyszłych użytkowników wody i właścicieli przyległych terenów. Z reguły zatrzymanie pewnych ilości wody wymaga podniesienia jej poziomu, powoduje wahania, nieco większe od naturalnych, stąd liczyć się należy z protestami związanymi z wystąpieniem terenów podmokłych lub roszczeniami o odszkodowania. Realizacja proponowanych w niniejszym opracowaniu obiektów wymagać będzie normalnej procedury wydania decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych, pozwolenia wodnoprawnego i najczęściej pozwolenia na budowę lub zgłoszenia. 5. Fizjografia warmińsko-mazurskiego 5.1 Położenie geograficzne Teren warmińsko-mazurskiego leży pomiędzy 53 08 a 54 27 szerokości geograficznej północnej i pomiędzy 19 08 a 22 48 długości geograficznej wschodniej biorąc pod uwagę najdalej wysunięte punkty granic. Województwo graniczy od północy z Rosją, w części północno-wschodniej styka się punktowo z Litwą, od wschodu i południowego wschodu z województwem podlaskim, od południa z mazowieckim, od południowego zachodu z kujawsko-pomorskim, od zachodu z województwem pomorskim. Wschodnia i środkowa część warmińsko-mazurskiego leży na terenie podprowincji geograficznej Pojezierza Wschodniobałtyckie podzielonej na mezoregiony Pojezierze Olsztyńskie ze stolicą Olsztynem i mniejszymi miejscowościami jak Barczewo, Jeziorany, Olsztynek, Dobre Miasto, Lidzbark Warmiński, Pojezierze Mrągowskie z Mrągowem, Szczytnem i Reszlem, Kraina Wielkich Jezior Mazurskich z Giżyckiem i Mikołajkami, Kraina Węgorapy z największą miejscowością Banie Mazurskie, Garb Szeski najwyżej wzniesiony mezoregion Pojezierza Mazurskiego, Pojezierze Ełckie z Ełkiem, Oleckiem, Prostkami i Białą Piską,Równina Mazurska z Piszem i Rucianem-Nidą, Puszcza Romincka, której tylko południowa część znajduje się w Polsce, Pojezierze Zachodniosuwalskie z Dubeninkami i Gołdapem na granicy mezoregionu. Część środkowopółnocna leży na terenie Pobrzeży Wschodniobałtyckich podzielonych na mezoregiony Wzniesienia Górowskie z największą miejscowością Górowo Iławeckie, Równina Ornecka z położoną w zachodniej części Ornetą, Równina Sępopolska z Bartoszycami. Część północno-zachodnia leży na terenie Pobrzeży Południowobałtyckich podzielonych na mezoregiony Żuławy Wiślane z częścią zachodnią największego ośrodka miejskiego w tym rejonie - Elbląga, Równina Warmińska z Fromborkiem i Pasłękiem, Wybrzeże Staropruskie z Braniewem. Część zachodnia leży na Pojezierzach Południowobałtyckich podzielonych na mezoregiony Pojezierze Iławskie z Iławą i Ostródą, Pojezierze Brodnickie, którego północna część leży na terenie, bez większych miejscowości, Dolina Drwęcy, której północna część z Nowym Miastem Lubawskim należy do, Garb Lubawski z Lubawą, Nidzicą i
8 Lidzbarkiem Welskim. Niewielka część środkowo-południowa na Nizinach Środkowopolskich leży w mezoregionie Wzniesienia Mławskie, największym ośrodkiem miejskim jest Działdowo. 5.2 Dane ogólne o województwie Powierzchnia warmińsko-mazurskiego wynosi 24 192 km 2. Województwo podzielone jest na 19 powiatów i dwa miasta na prawach powiatu Olsztyn i Elbląg. Województwo liczy 116 gmin w tym miejskich 16, miejsko-wiejskich 33 i wiejskich 67, 49 miast, 3863 miejscowości wiejskie zgrupowane w 2 222 sołectwach. Teren według stanu na koniec 2004 r. zamieszkiwało 1 428 700 osób. Infrastruktura przedstawia się następująco: Ogólna ilość dróg publicznych 12 285,4 km Długość sieci wodociągowej 11 121,8 km Długość sieci kanalizacyjnej 3 713,5 km Długość sieci gazowej 2 283,7 km. Województwo warmińsko-mazurskie jako jedno z najmniej zanieczyszczonych regionów kraju objęte jest programem Zielonych Płuc Polski. Główne działy gospodarki to produkcja zdrowej żywności, przemysł drzewny, proekologiczna gospodarka leśna, ekoturystyka, produkcja opon, maszyn i urządzeń. Przemysł skupia się głównie w większych miastach regionu, gdzie przy produkcji stosuje się czyste technologie przemysłowe i korzysta w miarę możliwości z odnawialnych źródeł energii. W województwie dominującą gałęzią gospodarki jest rolnictwo, które produkuje i przetwarza głównie zboża i w dużo mniejszej ilości ziemniaki. Prowadzi się również hodowlę przede wszystkim drobiu, a poza tym trzody chlewnej, bydła, koni i sporadycznie owiec. Obecnie wzrasta znaczenie jako dziedziny gospodarczej usług przede wszystkim związanych z turystyką, również na wsi (tworzenie gospodarstw agroturystycznych). Podział administracyjny, lesistość i udział użytków rolnych ilustrują załączone do opracowania mapy 1,2 3. Strukturę użytkowania gruntów w poszczególnych gminach w podziale na zlewnie przedstawiono w zamieszczonej poniżej tabeli. Należy zaznaczyć, że w powierzchniach zlewni według Podziału hydrograficznego i w powierzchniach gmin według Rocznika statystycznego przyporządkowanych do danych zlewni występują rozbieżności.
9 Tabela 1 Struktura użytkowania gruntów według gmin i zlewni L.p. Nazwa i numer zlewni Ogółem Użytki rolne w ha w tym: Lasy Pozostałe Gmina powierzchnia ha grunty grunty orne sady łąki pastwiska gruntów ha 9 Zlewnia Pregoły 58 1 Banie Mazurskie 20 502 6 488 6 1 695 3 547 6 457 2 309 2 Barciany 29 542 17 754 18 3 313 3 190 2 373 2 894 3 Barczewo 31 986 10 928 179 2 291 2 442 9 653 6 493 4 Bartoszyce 37 300 19 264 74 2 778 3 841 5 585 5 758 5 Biskupiec 27 296 9 080 37 2 720 3 367 6 781 5 311 6 Bisztynek 20 335 12 240 22 1 804 2 338 1 957 1 974 7 Budry 17 502 6 482 22 2 722 2 800 3 779 1 697 8 Dąbrówno 1 669 856 6 32 232 207 336 9 Dobre Miasto 24 315 7 926 41 1 694 2 406 8 393 3 855 10 Dubeninki 19 438 5 287 4 1 638 2 245 8 007 2 257 11 Dywity 16 068 6 888 88 919 1 995 3 956 2 222 12 Dźwierzuty 3 950 1 631 2 245 378 1 006 688 13 Gietrzwałd 2 612 824 2 149 149 1 232 256 14 Giżycko 15 693 5 275 18 653 1 243 2 456 6 048 15 Gołdap 34 693 11 902 16 2 834 5 869 9 196 4 876 16 Górowo Iławeckie 18 883 7 292 4 1 801 2 437 5 274 2 075 17 Grunwald 5 395 2 808 10 293 617 939 728 18 Jedwabno 4 673 480 2 216 212 2 954 809 19 Jeziorany 21 351 11 315 39 1 799 2 387 3 812 1 999 20 Jonkowo 8 410 2 599 18 685 791 3 140 1 177
10 9 21 Kętrzyn 17 764 8 614 20 1 288 1 666 3 353 2 823 22 Kiwity 14 538 6 774 18 1 616 2 044 2 002 2 084 23 Kolno 17 834 6 754 11 1 235 2 241 4 507 3 086 24 Korsze 24 994 14 830 29 1 766 2 596 3 270 2 503 25 Kowale Oleckie 4 560 1 618 1 269 492 1 659 521 26 Kozłowo 1 017 639 2 105 55 119 97 27 Kruklanki 19 061 3 734 14 852 1 401 10 606 2 454 28 Lidzbark Warmiński 25 048 8 491 38 2 120 3 182 6 447 4 770 29 Lubomino 5 982 2 978 11 539 682 944 828 30 Mrągowo 24 774 8 795 38 1 443 3 512 4 487 6 499 31 Nidzica 13 261 4 872 14 546 386 6 547 896 32 Olsztynek 14 882 3 744 17 537 739 7 515 2 330 33 Pasym 11 952 3 330 26 773 883 3 650 3 290 34 Piecki 7 865 1 181 4 443 684 3 985 1 568 35 Pozezdrze 17 730 4 871 21 910 2 428 5 022 4 478 36 Purda 28 637 5 644 33 1 508 1 652 14 391 5 409 37 Reszel 17 871 8 607 24 1 455 2 139 2 519 3 127 38 Ryn 1 472 543 1 125 159 344 300 39 Sępopol 24 658 13 730 28 2 101 1 933 4 173 2 693 40 Sorkwity 1 846 575 2 151 246 528 344 41 Srokowo 19 464 8 112 20 1 904 2 000 4 351 3 077 42 Stawiguda 15 576 2 430 38 514 516 8 201 3 877 43 Świątki 4 914 2 664 9 472 536 524 709 44 Węgorzewo 34 111 11 208 55 2 537 4 997 5 546 9 768 45 Wydminy 520 190-52 74 122 82 46 Miasto Olsztyn 8 790 1 343 108 285 271 1 537 5 246 Razem zlewnia Pregoły 740 734 283 590 1190 55 827 80 000 193 506 126 621
Zlewnia Biebrzy 262 9 1 Dubeninki 1 080 294-91 125 445 125 2 Ełk 33 789 12 303 66 2 307 3 135 8 362 7 616 3 Gołdap 1 480 508 1 121 250 392 208 4 Kalinowo 28 517 14 076 23 2 103 3 072 5 338 3 905 5 Kowale Oleckie 20 601 7 308 6 1 216 2 223 7 493 2 355 6 Kruklanki 1 040 204 1 46 76 579 134 7 Olecko 26 660 13 004 86 1 722 3 194 4 904 3 750 8 Prostki 16 999 6 876 15 2 132 1 862 4 020 2 094 9 Stare Juchy 15 608 5 891 16 1 276 1 977 2 682 3 766 10 Świętajno 21 491 7 451 23 1 410 2 989 5 733 3 885 11 Wieliczki 14 071 6 512 12 1 298 1 992 3 089 1 168 12 Wydminy 9 800 3 593 9 979 1 391 2 272 1 556 Razem zlewnia Biebrzy 191 136 78020 258 14701 22286 45 309 30562 Zlewnia Pisy 264 1 Biała Piska 42 014 12 772 16 3 424 4 134 17 926 3 742 2 Biskupiec 1 742 580 2 174 215 433 338 3 Dźwierzuty 9 217 3 806 5 572 882 2 347 1 605 4 Ełk 5 882 2 142 12 402 547 1 454 1 325 5 Giżycko 14 670 4 933 16 610 1 162 2 295 5 654 6 Kętrzyn 11 843 5 743 14 858 1 110 2 236 1 882 7 Mikołajki 25 641 7 580 15 2 210 2 177 5 767 7 892 8 Miłki 16 943 7 600 16 1 388 1 802 2 761 3 376 9 Mrągowo 6 193 2 149 10 385 878 1 146 1 625 10 Orzysz 36 349 6 864 27 2 513 2 333 14 677 9 935 11 Piecki 23 594 3 542 11 1 300 2 081 11 955 4 705 12 Pisz 63 480 7 999 12 6 316 3 066 29 502 16 585 13 Prostki 6 048 2 446 5 759 662 1 431 745 14 Rozogi 2 360 466 1 396 382 953 162 11
9 15 Ruciane -Nida 35 774 1 837 38 1 097 1 064 26 624 5 114 16 Ryn 19 649 7 247 17 1 668 2 121 4 596 4 000 17 Sorkwity 16 610 5 176 15 1 358 2 212 4 751 3 098 18 Stare Juchy 4 048 1 527 4 331 513 696 977 19 Świętajno 11 189 1 069 4 959 715 7 033 1 409 20 Wydminy 13 026 4 775 12 1 301 1 848 3 022 2 068 Razem zlewnia Pisy 366 272 90 253 252 28 021 29 904 141 605 76 237 Zlewnia Narwi od Pisy do zb. Dębe 265 1 Dźwierzuty 13 169 5 439 6 818 1 260 3 352 2 294 2 Iłowo - Osada 281 143 1 14 11 91 21 3 Janowiec Koś. 9 537 5 581 6 1 167 841 1 641 301 4 Janowo 19 156 3 263 10 1 616 1 004 9 636 3 627 5 Jedwabno 26 478 2 717 14 1 226 1 197 16 740 4 584 6 Nidzica 15 155 5 568 17 625 442 7 483 1 020 7 Olsztynek 3 720 936 4 133 185 1 879 583 8 Pasym 2 988 833 5 193 221 913 823 9 Purda 3 182 626 4 168 184 1 599 601 10 Rozogi 20 035 3 954 9 3 362 3 245 8 087 1 378 11 Szczytno 35 722 7 046 46 3 652 2 594 15 931 6 453 12 Świętajno 16 787 1 605 7 1 438 1 073 10 550 2 114 13 Wielbark 34 789 3 362 6 5 299 3 423 19 991 2 708 Razem zlewnia Narwi od Pisy do zb.dębe 200 999 41 073 135 19711 15 680 97 893 26 507 Zlewnia Wkry 268 1 Dąbrówno 827 422 3 28 110 96 168 2 Działdowo 23 550 13 269 22 2 679 1 009 4 057 2 514 3 Iłowo Osada 10 025 5 115 22 489 382 3 256 761 4 Janowiec Koś. 4 088 2 392 3 500 360 704 129 5 Kozłowo 24 385 15 353 39 2 520 1 318 2 832 2 323 6 Lidzbark Welski 6 080 2 245 9 304 112 2 879 531 12
9 7 Nidzica 9 472 3 480 11 391 276 4 677 637 8 Płośnica 8 989 4 935 8 968 527 1 704 847 Razem zlewnia Wkry 87416 47211 117 7879 4094 20205 7910 Zlewnia Drwęcy 281,283,285,286,287 1 Biskupiec 6 160 3 157 22 345 242 1 671 723 2 Dąbrówno 14 056 7 157 46 506 1 861 1 628 2 858 3 Działdowo 4 840 2 727 4 551 207 834 517 4 Gietrzwałd 871 275 1 49 50 410 86 5 Grodziczno 15 427 10 075 28 738 680 2 286 1 620 6 Grunwald 12 589 6 552 24 685 1 438 2 190 1 700 7 Iława 31 180 8 260 106 1 973 2 240 12 370 6 231 8 Kurzętnik 14 986 9 043 38 571 833 2 705 1 796 9 Lubawa 25 348 17 522 218 1 547 1 355 2 870 1 836 10 Lidzbark Welski 19 487 7 195 27 976 361 9 228 1 700 11 Łukta 7 388 1 410 8 413 323 3 909 1 325 12 Małdyty 16 060 6 347 29 966 1 608 3 747 3 363 13 Miłomłyn 16 091 4 322 15 1 064 986 6 272 3 432 14 Morąg 19 565 7 971 19 1 170 1 466 5 062 3 877 15 Nowe Miasto Lubawskie 12 644 7 425 38 461 712 1 980 2 028 16 Olsztynek 7 441 1 873 9 269 369 3 757 1 164 17 Ostróda 41 521 16 797 102 2 340 2 846 11 711 7 725 18 Pasłęk 1 840 928 5 89 328 287 203 19 Płośnica 7 320 4 019 6 788 430 1 388 689 20 Rybno 14 746 6 918 21 1 129 307 3 888 2 483 21 Zalewo 22 383 8 564 33 1 839 1 967 4 662 5 318 Razem zlewnia Drwęcy 311 943 138 537 799 18469 20609 82 855 50674 Zlewnia Osy 296 1 Biskupiec 17 965 9 207 64 1 005 707 4 872 2 110 2 Iława 11 359 3 009 39 719 816 4 506 2 270 3 Kisielice 17 280 10 888 29 834 691 2 206 2 632 13
9 4 Nowe Miasto Lubawskie 2 319 1 362 7 84 131 363 372 5 Susz 5 404 2 492 7 356 249 1 656 644 Razem zlewnia Osy 54 327 26 958 146 2 998 2 594 13 603 8 028 Zlewnia Nogatu 52 1 Elbląg 4 937 2 114 45 823 204 468 1 283 2 Miasto Elbląg 340 78 2 11 16 91 142 3 Gronowo Elbląskie 110 77-9 6-18 4 Iława 2 004 530 7 127 144 795 401 5 Susz 20 491 9 452 25 1 349 942 6 281 2 442 6 Zalewo 1 017 389 1 84 89 212 242 Razem zlewnia Nogatu 28 899 12 640 80 2403 1401 7847 4 528 Zlewnia Elbląga 54 1 Elbląg 7 980 3 417 74 1 330 329 757 2 073 2 Miasto Elbląg 4 756 1 093 26 152 230 1 268 1 987 3 Gronowo Elbląskie 8 810 6 124 8 757 483 3 1 435 4 Godkowo 7 860 3 659 8 625 1 205 1 685 678 5 Małdyty 2 834 1 120 6 170 284 661 593 6 Markusy 10 856 5 076 18 1 729 1 293 620 2 120 7 Milejewo 5 915 2 681 24 540 610 1 585 475 8 Młynary 393 122-16 69 147 39 9 Morąg 2 173 886 1 130 163 562 431 10 Pasłęk 24 599 12 400 74 1 196 4 390 3 840 2 699 11 Rychliki 13 166 7 713 48 799 926 2 343 1 337 12 Wilczęta 568 216-43 116 146 47 13 Zalewo 2 034 778 2 168 178 424 484 Razem zlewnia Elbląga 91 944 45 285 289 7 655 10 276 14 041 14 398 Zlewnia Zalewu Wiślanego od Nogatu do Elbląga 53 1 Elbląg 6 290 2 694-1 048 260 596 1 692 Razem zlewnia Zalewu Wiślanego od Nogatu do Elbląga 6 290 2 694-1 048 260 596 1 692 14
9 Zlewnia Zalewu Wiślanego od Elbląga do Pasłęki 55 1 Braniewo 3 160 1 286 11 215 259 737 652 2 miasto Elbląg 2 856 656 15 91 138 763 1 193 3 Frombork 9 822 2 911 15 408 596 2 156 3 736 4 Godkowo 4 560 2 123 4 363 699 977 394 5 Milejewo 3 640 1 650 14 332 376 976 292 6 Młynary 15 316 4 740 14 624 2 687 5 733 1 518 7 Płoskinia 2 280 1 073 1 144 200 638 224 8 Tolkmicko 22 530 2 704 270 448 753 5 262 13 093 9 Wilczęta 7 160 2 715 6 547 1 456 1 835 601 Razem zlewnia Zalewu Wiślanego od Elbląga do Pasłęki 71 324 19 858 350 3 172 7 164 19 077 21 703 Zlewnia Pasłęki 56 1 Braniewo 18 840 7 671 67 1 279 1 542 4 393 3 888 2 Dobre Miasto 1 552 506 2 108 154 536 246 3 Frombork 2 760 818 4 115 167 606 1 050 4 Gietrzwałd 13 930 4 396 11 794 797 6 566 1 366 5 Godkowo 4 254 1 981 4 338 652 912 367 6 Górowo Iławeckie 16 154 6 242 5 1 541 2 081 4 509 1 776 7 Jonkowo 8 409 2 600 15 686 791 3 140 1 177 8 Lelkowo 17 506 8 630 10 1 177 1 934 4 312 1 443 9 Lidzbark Warmiński 13 488 4 572 21 1 142 1 713 3 471 2 569 10 Lubomino 8 974 4 467 16 809 1 024 1 416 1 242 11 Miłakowo 15 936 7 783 11 637 1 522 2 885 3 098 12 Morąg 9 317 3 796 9 557 698 2 410 1 847 13 Łukta 11 083 2 114 13 621 484 5 864 1 987 14 Olsztynek 11 161 2 808 12 403 554 5 636 1 748 15 Orneta 24 413 10 193 34 1 444 1 540 8 483 2 719 16 Pieniężno 21 139 9 572 27 1 660 2 536 4 806 2 538 17 Płoskinia 14 405 6 781 7 908 1 266 4 030 1 413 15
18 Stawiguda 6 676 1 042 15 221 221 3 515 1 662 9 19 Świątki 11 466 6 216 22 1 100 1 250 1 223 1 655 20 Wilczęta 7 071 2 681 6 540 1 438 1 812 594 Razem zlewnia Pasłęki 238 534 94 869 311 16 080 22 364 70 525 34 385 Zlewnia Zalewu Wiślanego od Pasłęki do Pregoły 57 1 Bartoszyce 6 582 3 399 13 490 678 986 1 016 2 Braniewo 9 931 4 044 35 674 813 2 316 2 049 3 Górowo Iławeckie 6 923 2 675 2 660 892 1 933 761 4 Lelkowo 2 320 1 144 1 156 256 571 192 5 Pieniężno 3 004 1 360 4 236 360 683 361 6 Płoskinia 520 245-33 46 145 51 Razem zlewnia Zalewu Wiślanego od Pasłęki do Pregoły 29 280 12 867 55 2249 3045 6634 4 430 Ogółem województwo 2 419 098 893 855 3982 180 213 219 677 713 696 407 675 16
5.3. Rzeźba terenu Na urozmaiconą rzeźbę terenu powierzchni i ostateczne jej ukształtowanie miały decydujący wpływ zjawiska zachodzące podczas ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Prawie na całym terenie występują łańcuchy wzgórz morenowych, pagórki moreny dennej z wzniesieniami moren czołowych, wśród których wyróżniają się wzniesienia Garbu Szeskiego dochodzące do 308,7 m npm Góra Szeska, Góra Tatarska 308 m npm, Góra Gołdapska 272 m npm, Góry Piłackie i wzniesienia Puszczy Boreckiej na Pojezierzu Ełckim, garb Pojezierza Mrągowskiego z kulminacjami dochodzącymi do 220 m npm, Wzgórza Dylewskie Garbu Lubawskiego z kulminacją dochodzącą do 312 m npm. Poza wyraźnymi wzniesieniami występują też powierzchnie faliste o różnicach poziomów mniejszych, rzędu 10-40 m. Wysoczyzna morenowa poprzecinana jest licznymi rynnami jezior i dolin rzecznych lub urozmaicona nieckami zagłębień wytopiskowych, w których również znajdują się jeziora. Innym typem rzeźby jest występująca na południu na Równinie Mazurskiej równina sandrowa pokryta Puszczą Piską. Północno-zachodnia część odznacza się całkowicie innym ukształtowaniem powierzchni terenu. Jest to płaska bezleśna depresyjna równina Żuław Wiślanych. 5.4.Budowa geologiczna i pochodzenie gleb Omawiany obszar znajduje się w granicach dwóch dużych jednostek geologicznych wyniesienia mazursko-suwalskiego we wschodniej części regionu i syneklizy perybałtyckiej w części zachodniej. Wyniesienie mazursko-suwalskie charakteryzuje się stosunkowo płytkim występowaniem stropu skał krystalicznych 1000-2000 m, pod krystalinikiem leżą niezaburzone o stosunkowo małej miąższości osady paleozoiku i mezozoiku. W syneklizie perybałtyckiej te ostatnie osady osiągają miąższość przekraczającą 3000 m. W spągu kenozoiku występują wszędzie osady wieku kredowego wykształcone głównie w facji węglanowej (wapienie, margle). Osady trzeciorzędowe nie występują tu w sposób ciągły. Brak ich w północnowschodniej części obszaru. Czwartorzęd jest reprezentowany przez gliny zwałowe i piaski wodnolodowcowe należące do wszystkich zlodowaceń. Miąższość utworów czwartorzędowych jest zróżnicowana od poniżej 200 m w części północno-wschodniej obszaru do 50 m w centralnej i północno-zachodniej części. Na powierzchni terenu zaznaczają się wyraźnie wały moren czołowych związane ze stadiami zlodowaceń bałtyckich. Z powierzchniowych warstw osadów polodowcowych pod wpływem działania czynników atmosferycznych, wody i organizmów żywych a także ukształtowania terenu wykształciły się różne rodzaje gleb. Na obszarze są to głównie gleby powstałe z glin zwałowych, sporadycznie z iłów, piasków zwałowych, utworów akumulacji lodowcowej. Są to dominujące ilościowo gleby brunatne a następnie czarne ziemie i gleby bielicowe. Gleby te mają różnoziarnisty skład mechaniczny, często występują domieszki margla, w warstwach wierzchnich obecna jest frakcja piaskowa i pyłowa, co wywołane zostało przemyciem materiału przez wody lodowcowe i polodowcowe. Poza tymi glebami występują również grunty hydrogeniczne i hydromorficzne. Grunty hydrogeniczne są to aluwia rzeczne w postaci mad występujących w przewadze na Żuławach Wiślanych. Grunty hydromorficzne powstały pod wpływem działania nadmiaru wody tworząc się przeważnie przez zarastanie zbiorników wodnych lub zabagnienie terenu. Należą do nich gleby torfowe, gleby mułowo-torfowe, gleby glejowe, gleby mułowo-glejowe, gleby mułowo-błotne i gleby murszowe. Występowanie tych gruntów można stwierdzić na terenie prawie każdej gminy. Należy wspomnieć także o występowaniu
18 piasków luźnych i słabogliniastych, na których najczęściej wytworzyły się gleby bielicowe. Przewaga takich gleb występuje w południowej części na terenie sandrowym Równiny Mazurskiej. W areale użytków rolnych poszczególne typy gleb występują w poniższych ilościach: - gleby bielicowe i pseudobielicowe ok. 8,5% - gleby brunatne właściwe ok. 40% - gleby brunatne wyługowane i kwaśne ok. 30,5% - czarne ziemie właściwe i niedokształcone ok. 5% - mady ok. 2% - gleby hydrogeniczne ok. 14 %. Pod lasami dominują słabe gleby piaskowe. 5.5.Warunki klimatyczne Województwo warmińsko-mazurskie leży w zasięgu dwóch regionów klimatycznych. Region mazursko-białostocki obejmuje wschodnią część do linii rzek Drwęcy i Łyny, region pomorsko-warmiński część zachodnią. Obszar ten należy do najzimniejszych regionów kraju. Na terenie występuje zróżnicowanie podstawowych czynników klimatycznych temperatur i opadów oraz czasu trwania pokrywy śnieżnej, które mają wpływ na długość okresu wegetacyjnego. W północno wschodniej i centralnej części średnia liczba dni z pokrywą śnieżną wynosi do 150, w części zachodniej ok. 70-80 dni, na pozostałym terenie ok. 90 dni. Okres wegetacyjny na północnym wschodzie trwa przeciętnie 185-195 dni i rozpoczyna się do ok. 2 tygodni później niż w pozostałej części, gdzie długość jego wynosi do 210 dni. Temperatury średnie roczne na przestrzeni wahają się od 6 C na północnym wschodzie (Olecko, Kalinowo, Dubeninki) do 6,5 C 6,8 C w części centralnej (Olsztyn, Kętrzyn, Giżycko, Mikołajki) i południowo wschodniej (Pisz). W części południowo zachodniej średnia temperatura roczna wynosi 6,9 C (Nowe Miasto, Biskupiec Pom.), w północno zachodniej dochodzi do 7,4 C (Elbląg). Temperatury średnie z okresu wegetacyjnego przedstawiają podobne rozbieżności od 13,5 C w okolicach Węgorzewa, Gołdapu i Olecka do 13,7 C w okolicach Olsztyna i do 14,3 C w okolicach Elbląga. Średnie roczne opady wahają się od ok. 500 mm w rejonie Żuław Wiślanych do 550 570 mm w rejonie Rynu, Giżycka, Gołdapu i Kętrzyna. Największe opady występują na terenie Wzniesień Elbląskich i Wzniesień Górowskich osiągając wartość średnią ok. 700 mm. Nieco niższe opady występują w okolicach Węgorzewa - 680 mm, w pozostałej części wysokość opadu średniego wynosi 580 620 mm. Na całym obszarze w okresie wiosny, lata i jesieni najczęściej występują wiatry z kierunku zachodniego, południowo zachodniego i północno zachodniego. Na wiosnę i jesienią częste są również wiatry południowo wschodnie. Średnie prędkości wiatru wynoszą od 2 do 8 m/s, jednak zdarzają się często wiatry silne i wichury, których prędkość osiąga 14 do 17 m/s. Poza opadami jednym z czynników klimatycznych mających wpływ na wegetację roślinną jest parowanie terenowe, bądź tez z powierzchni wody. Porównanie sumy opadów z wielkością parowania pozwala na określenie niedoborów wody niezbędnej dla prawidłowego rozwoju roślin. Dla poszczególnych gmin nie przeprowadzano bilansu wodnego i podano wysokości niedoborów w okresie wegetacyjnym według wcześniejszych opracowań (3). Zależnie od warunków miejscowych, temperatury i średniego opadu wynosiły one
19 od ok. 30 mm do ok.270 mm. Rozkład temperatur, opadów i wielkości parowania ilustrują załączone mapy 4, 5,6, 7, 8. 5.6 Lasy Lasy i grunty zadrzewione zajmują 759 667 ha, czyli 31,4 % powierzchni. Największe kompleksy leśne to: - na północnym wschodzie, w granicach Polski, fragment Puszczy Rominckiej o powierzchni ok. 155 km 2 z drzewostanem sosnowym i świerkowym z domieszką grabu, dębu i lipy, - Puszcza Borecka o powierzchni ok. 229 km 2 z lasami mieszanymi i liściastymi tworzonymi przez dęby, graby, lipy, jesiony, olchy, klony i świerki, - na południowym wschodzie Puszcza Piska o powierzchni 1 718 km 2 z drzewostanami sosnowo-świerkowymi z obecnością dębów, lip i grabów, - na południu Puszcza Napiwodzko-Ramucka o powierzchni 1 173 km 2 z przewagą drzewostanu sosnowego, - na południowym zachodzie lasy Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego o powierzchni ok. 107 km 2 w granicach, z drzewostanami sosnowymi i dębowymi z domieszkami brzozy, klonu olszy i świerka, - na zachodzie Lasy Iławskie o powierzchni 246 km 2 z drzewostanami sosnowymi i drzewami liściastymi klony, lipy, jesiony, olchy, buki, - Puszcza Taborska (Lasy Ostródzko-Taborskie) o powierzchni 181 km 2 z przewagą drzewostanu sosnowego, obok którego występują brzozy i graby. Pozostałą powierzchnię gruntów leśnych zajmują mniejsze obszary lasów nie mniej odgrywające dużą rolę w swoim otoczeniu. Lasy mają szczególne znaczenie w obiegu wody w przyrodzie, również związane z retencją. Kompleksy leśne mają dużą zdolność retencyjną przez spowolnienie topnienia pokrywy śniegowej a przez to opóźnienia spływu wód wiosennych. Transpirują duże ilości wody do atmosfery zwiększając wilgotność powietrza, przez co wytwarzają mikroklimat w przyległej okolicy. Lasy wyrównują również przepływy w pobliskich ciekach, co nie zawsze jest zjawiskiem pożądanym, szczególnie w sąsiedztwie upraw rolnych, które zazwyczaj w okresie występowania deficytu wody w glebie nie mogą zaspokoić swoich potrzeb. 6. Rozpoznanie i analiza zasobów wodnych 6.1. Hydrografia Rzeki z terenu mają na ogół kierunek południkowy i spływają na północ w kierunku Zalewu Wiślanego lub na południe w kierunku Wisły. W obrębie, według nowego Podziału hydrograficznego (3.h), wyróżnia się cząstkowe zlewnie a mianowicie: 1. Zalewu Wiślanego, do którego należą: - zlewnia Nogatu 52 ( większa rzeka Liwa), - zlewnia Zalewu Wiślanego od Nogatu do Elbląga 53, - zlewnia Elbląga 54 ( z Wąską, Tyną, Fiszewką, Balewką, Elszką, Kumielą), - zlewnia Zalewu Wiślanego od Elbląga do Pasłęki 55 (z Baudą, Narusą, Grabianką, Stradanką, Kamionką), - zlewnia Pasłęki 56 ( z Drwęcą Warmińską, Wałszą, Morągiem, Giłwą, Jemiołówką),
20 - zlewnia Zalewu Wiślanego od Pasłęki do Pregoły 57 ( z Banówką, Świeżą, Stradykiem), - zlewnia Pregoły 58 ( z Łyną z Gubrem, Marózką i Wadągiem, z Węgorapą z Gołdapą), 2. Wisły, do której należą: - zlewnia Biebrzy 262 (z Ełkiem i Jegrznią), - zlewnia Pisy 264 (z Krutynią, Turoślą, Staświnką, Orzyszą, Święckiem, Wincentą) - zlewnia Narwi od Pisy do zbiornika Dębe 265 (z Omulewem, Szkwą, Rozogą, Orzycem), - zlewnia Wkry 268 (ze Szkotówką) - zlewnia Drwęcy podzielona na cząstkowe zlewnie 281, 283, 285, 286, 287 (z Wlą, Grabiczkiem, Szelążnicą, Iłgą, Iławką, Gizelą), - Zlewnia Osy 296. Podział hydrograficzny przedstawiono na mapie nr 9. Z uwagi na specyficzny charakter terenów Żuław i terenów odwadnianych przez pompownie w ruchu ciągłym załącza się mapy polderów nr 10 i nr 11. 6.2. Charakterystyka wybranych większych rzek Największą rzeką jest Łyna w zlewni Pregoły. Długość rzeki do granicy państwa wynosi 208,57 km. Łyna obszar źródłowy ma na północ od Nidzicy na pograniczu Pojezierza Olsztyńskiego i Garbu Lubawskiego. Na Pojezierzu Olsztyńskim Łyna przepływa przez szereg jezior rynnowych, z których największe jest jezioro Łańskie. Łyna kilkakrotnie zmienia kierunek, przecinając obszary moren czołowych, co powoduje różnorodny charakter poszczególnych odcinków doliny. W dolnym biegu Łyna przepływa w kierunku granicy państwa przez Równinę Sępopolską zmniejszając spadek i prędkość wody. Dolina rzeki rozszerza się od kilkunastu metrów w górnym biegu do ponad 5 km. Łyna jest rzeką nieuregulowaną, poza krótkim 10 km odcinkiem powyżej Olsztyna, gdzie istnieją obwałowane poldery odwadniane stacjami pomp. Rzeka prawie na całej długości silnie meandruje, zmieniając trasę koryta. Spadek podłużny rzeki na odcinku od granicy państwa do Lidzbarka Warmińskiego wynosi 0,45, od źródeł do Lidzbarka 0,69, co przy tak dużej rzece stwarza korzystne warunki dla rozwoju energetyki wodnej. Przepływ średni roczny w przekroju granicy państwa wynosi 42,51 m 3 /s. Łyna przyjmuje szereg dopływów, z których największy jest prawostronny Guber. Większe prawostronne dopływy to Wadąg, Pisa, Symsarna i Kirsna. Większe lewostronne dopływy to Marózka, Sunia i Elma. Drwęca o długości 230,83 km, z czego na terenie 103,93 km wypływa z jeziora Omińskiego Wielkiego w okolicy Wzgórz Dylewskich. Zlewnię budują głównie utwory moreny dennej z licznymi pagórkami i wzgórzami morenowymi. Cieki płyną głęboko wyciętymi rynnami lub dolinami polodowcowymi. W górnym biegu Drwęca przepływa przez jez. Ostrowin i jez. Drwęckie. Do granicy większymi dopływami są lewostronne: Grabiczek, Gizela, Sandela z Elszką, Wel i prawostronne : Szelążnica, Kanał Elbląski, Iłga, Iławka. Przepływ średni roczny w przekroju granicy wynosi 17,2 m 3 /s. Pasłęka - zlewnia leży w całości na terenie. Długość rzeki wynosi 186,82 km. Pasłęka wypływa z jez. Pasłęk koło wsi Gryźliny w gminie Stawiguda. Dolina rzeki początkowo płytka, od jez. Wymój staje się wyraźna, głęboko wcięta. W obszarze źródłowym powierzchnia zlewni pokryta jest lasami na piaskach sandrowych. W górnej części zlewni występują liczne zagłębienia bezodpływowe. Pasłęka przepływa przez jeziora Sarąg, Isąg,
21 sztuczne jezioro Pierzchalskie, z którego wypływa dwoma ramionami- prawym naturalnym, lewym będącym kanałem roboczym elektrowni. W środkowym biegu rzeka mocno meandruje, w dolnym biegu już w mniejszym stopniu. Większe dopływy uchodzące do Pasłęki to prawostonne: Giłwa, Drwęca Warmińska, Wałsza z Warną, Łaźnica, Lipówka i lewostronne: Jemiołówka, Miłakówka, Czerwony Rów. Na odcinku ujściowym Pasłęka płynie w obwałowaniu ze względu na zagrożenie powodziowe od Zalewu Wiślanego i uchodzi do niego poniżej Braniewa. Przepływ średni roczny w przekroju Braniewo wynosi 18,0 m 3 /s. Pisa ma całkowitą długość 142,2 km, z czego na terenie 96,95 km. Za początek Pisy przyjmuje się System Wielkich Jezior Mazurskich w przekroju Giżycko na Kanale Łuczańskim. Właściwy bieg Pisy rozpoczyna się od wypływu z jeziora Roś. Pisa posiada charakter rzeki nizinnej z licznymi meandrami i starorzeczami. Zlewnia w dużym stopniu jest zalesiona. Rzeka jest drogą wodną łączącą Wielkie Jeziora Mazurskie z Narwią. Ważniejszymi dopływami Pisy są lewostronne: Staświnka, Orzysza, Pisza Woda, Wincenta i prawostronne: Krutynia. Dopływy prawostronne Turośl, Rybnica, Rudna mają górne części zlewni na terenie, do Pisy uchodzą poza jego granicą. Największym dopływem jest Krutynia będąca jedną z piękniejszych rzek. Obszar źródłowy Krutyni znajduje się na północ od jez. Warpuńskiego w pobliżu miejscowości Burszewo. Krutynia przepływa przez szereg jezior : Warpuńskie, Gielądzkie, Lampackie, Dłużec, Białe, Zyzdrój Wielki, Zyzdrój Mały, Zdrużno, Mokre i wpada do jeziora Bełdany. Ze względu na walory krajobrazowe rzeka wykorzystywana jest w dużym stopniu w celach turystycznych. Długość rzeki wynosi 103,73 km, przepływ średni roczny w przekroju ujściowym wynosi 4,47 m 3 /s. Przepływ średni roczny Pisy w przekroju granicy wynosi 21,8 m 3 /s. Węgorapa w granicach państwa ma długość 65,6 km. Węgorapa wypływa z jeziora Mamry, w rejonie Węgorzewa rozwidla się na Kanał Młyński (główne koryto rzeki) i Węgorapę. Rzeka charakteryzuje się małym spadkiem dna. Na odcinku od granicy gminy Budry z gminą Węgorzewo do ujścia Gołdapy dolina Węgorapy jest wąska, koryto rzeki wcięte i meandrujące. W okolicy Mieduniszek duży meander połączono kanałem stanowiącym główne koryto rzeki.za połączeniem z Gołdapą rzeka płynie w szerokiej wypełnionej torfami dolinie. Po uregulowaniu bieg jej został wyprostowany a spadek zredukowany budowlami piętrzącymi. Po regulacji pozostały liczne starorzecza. Za Mieduniszkami rzeka przekracza granicę państwa. Zlewnia zbudowana jest z glin zwałowych, iłów, mułów, piasków, w dolinach występują torfy. W zagospodarowaniu zlewni przeważają pola uprawne, łąki, często podmokłe pastwiska, są też znaczne obszary nieużytków. Lasy zajmują niewielką część powierzchni zlewni. Przepływ średni roczny w przekroju na granicy państwa wynosi 11,23 m 3 /s. Największym dopływem jest prawostronna Gołdapa. Gołdapa ma długość 95,03 km. Górny bieg nazywany jest Jarką. Źródła Gołdapy znajdują się na północny zachód od Olecka w okolicy wsi Szeski. W okolicy wsi Zakałcze wody Gołdapy rozdzielają się na Kanał Brożajcki, którym płynie większa część wód i naturalne koryto, którym przepływa woda głównie w okresie wezbrań wiosennych. Dolny bieg Gołdapy zasilany jest z bardzo rozbudowanej sieci rowów melioracyjnych. Rzeka silnie zarasta. Zlewnia zbudowana jest z gliny zwałowej, piasków i żwirów. W dolinie rzeki występują torfy. Przepływ średni roczny w przekroju ujściowym wynosi 3,94 m 3 /s.
22 Ełk w granicach ma długość 93,54 km. Rzeka wypływa z podnóża Wzgórz Szeskich w okolicach wsi Siedlisko na północny zachód od Kowali Oleckich. Rzeka przepływa przez szereg jezior Szwałk Wielki, Piłwąg, Łaźno, Litygajno, Łaśmiady, Ełckie. Największym dopływem jest prawostronny Gawlik. Zlewnia zbudowana jest z glin zwałowych, piasków i żwirów. Rzeźba terenu jest urozmaicona, oprócz morenowych pagórków występują także zagłębienia bezodpływowe. W zagospodarowaniu zlewni przeważają lasy i grunty orne. W przekroju granicy przepływ średni roczny wynosi 6,80 m 3 /s. Jegrznia (nazywana w górnym biegu Legą) w granicach ma długość 88,56 km. Źródła rzeki znajdują się na zachód od Kowali Oleckich w pobliżu miejscowości Szarejki. Rzeka przepływa przez liczne jeziora- Olecko Wielkie, Olecko Małe, Selmęt Wielki i na granicy jezioro Rajgrodzkie. Większe dopływy to prawostronna Sedranka, lewostronne Możanka i Czarna. Zlewnia zbudowana jest głównie z glin zwałowych a także częściowo z piasków i żwirów. W zagospodarowaniu zlewni przeważają pola uprawne. W obrębie dolin rzecznych występują łąki i pastwiska. Przepływ średni roczny w przekroju granicy wynosi 4,08 m 3 /s. Podstawowe dane powierzchnię zlewni i przepływy charakterystyczne wszystkich rzek wraz z ich dopływami podano w zamieszczonej poniżej tabeli. W tym celu wykorzystano nowy podział hydrograficzny (3.h) zachowując numerację zlewni tam zastosowaną. Przepływy charakterystyczne obliczono na podstawie wcześniejszych własnych opracowań biura, bądź też wg danych zawartych w Atlasie hydrologicznym (3.i). Przepływy te należy traktować jako orientacyjne.
23 Numer zlewni PODZIAŁ HYDROGRAFICZNY WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO Tabela 2 ZLEWNIA RZEKI PREGOŁY 58 NAZWA ZLEWNI Rząd rzeki Długość rzeki km Powierzchnie elementarne w km 2 Przepływy charakterystyczne m 3 /s SWQ SSQ SNQ 58 PREGOŁA zlewnia w granicach I - 7405,05 - - - 58 2 WĘGORAPA (dopł. Pregoły) (L) w granicach II 65,60 1683,45 57,04 11,23 2,847 58 21 Zlewnia kompleksu jez. Mamry 618,82 58 211 Zlewnia jez. Kisajno 59,83 58 2112 Dopływ z jez. Wojsak (p) III 2,00 13,49 0,447 0,088 0,022 58 2114 Dopływ spod Bogacka (l) III 4,06 11,18 0,370 0,073 0,018 58 2119 Bezpośrednia zlewnia jez. Kisajno 35,16 58 213 Zlewnia jez. Dobskiego 53,25 58 2132 Dopływ spod Parcza (l) III 6,69 17,10 0,564 0,111 0,028 58 2139 Bezpośrednia zlewnia jez. Dobskiego 36,14 58 215 Zlewnia jez. Dargin i Łabap 132,69 58 2152 Radzieja (l) III 15,30 49,74 1,647 0,324 0,082 58 21521 Radzieja do dopł. spod Jankowa (p) 17,14 58 21522 Dopływ spod Jankowa IV 4,96 9,57 0,316 0,062 0,016 58 21529 Radzieja od dopł. spod Jankowa do ujścia (do jez. 23,03 Łabap) 58 2154 Dopływ z jez. Sztynorckiego (l) III 5,20 5,65 0,187 0,037 0,009 58 2156 Dopływ z jez. Dgał Wielki (p) III 3,49 35,02 1,159 0,228 0,058 58 21561 Zlewnia jez. Dgał Wielki 16,82 58 21569 Dopływ z jez. Dgał Wielki od jez. Dgał Wielki do ujścia 18,20 58 2159 Bezpośrednia zlewnia jez. Dargin 42,28 58 217 Zlewnia jez. Kirsajty 4,95 58 219 Zlewnia jez. Mamry 368,12 58 218 Sapina (p) III 46,33 311,85 10,328 2,058 0,515 58 2181 Sapina do jez. Gołdapiwo 108,46 58 21811 Sapina do jez. Sołtmany 27,42 58 218111 Sapina do jez. Żywy 10,40
24 58 218113 Zlewnia jez. Żywy 13,69 58 2181132 Dopływ z Puszczy Boreckiej (l) IV 6,76 7,73 0,256 0,050 0,013 58 2181139 Bezpośrednia zlewnia jez. Żyw 5,96 58 218119 Sapina od jez. Żywy do jez. Sołtmany 3,33 58 21813 Zlewnia jez. Sołtmany 10,75 58 21815 Sapina od jez. Sołtmany do jez. Kruklin 13,22 58 218151 Sapina od jez. Sołtmany do jez. Żywki 3,22 58 218153 Zlewnia jez. Żywki 4,61 58 2181532 Dopływ z jez. Babka (p) IV 1,10 3,38 0,112 0,022 0,006 58 2181539 Bezpośrednia zlewnia jez. Źywki 58 218159 Sapina od jez. Żywki do jez. Kruklin 5,38 58 21817 Zlewnia jez. Kruklin 53,03 58 218172 Dopływ spod Spytkowa (l) IV 9,22 15,89 0,526 0,104 0,026 58 218179 Bezpośrednia zlewnia jez. Kruklin 58 2181790 Obszar bezodpływowy koło Pieczonek 58 2181799 Bezpośrednia zlewnia jez. Kruklin bez obszaru bezodpływowego koło Pieczonek 1,24 37,14 7,52 39,62 58 21819 Sapina od jez. Kruklin do jez. Gołdapiwo 4,04 58 2183 Zlewnia jez. Gołdapiwo 78,95 58 21832 Dopływ z jez. Brożówka IV 0,10 5,76 0,191 0,038 0,010 58 21834 Dopływ z Kol. Wyłudy (l) IV 5,78 18,91 0,626 0,123 0,031 58 21836 Dopływ z jez. Łękuk Wielki IV 7,81 24,29 0,804 0,158 0,040 58 21839 Bezpośrednia zlewnia jez. Gołdapiwo 58 2185 Sapina od jez. Gołdapiwo do jez. Stręgiel 58 21851 Sapina od jez. Gołdapiwo do jez. Wilkus 30,00 44,20 1,32 58 21853 Zlewnia jez. Wilkus 30,08 58 21852 Dopływ z jez. Krzywa Kuta (p) IV 11,90 24,83 0,822 0,162 0,042 58 218521 Dopływ spod Jakuniówka do jez. Krzywa Kuta 19,17 58 218523 Zlewnia jez. Krzywa Kuta 4,13 58 218529 Dopływ z jez. Krzywa Kuta od jez. Krzywa Kuta do ujścia 1,53
25 58 218539 Bezpośrednia zlewnia jez. Wilkus 5,25 58 21855 Sapina od jez. Wilkus do jez. Pozezdrze 2,08 58 21857 Zlewnia jez. Pozezdrze 5,38 58 21859 Sapina od jez. Pozezdrze do jez. Stręgiel 5,33 58 2187 Zlewnia jez. Stręgiel 45,18 58 21872 Dopływ z jez. Czarna Kuta (p) IV 6,14 28,62 0,948 0,189 0,049 58 218721 Dopływ z jez. Czarna Kuta do dopł. z jez. Rominty (p) 18,53 58 218722 Dopływ z jez. Rominty V 1,80 9,86 0,327 0,064 0,016 58 218729 Dopływ z jez. Czarna Kuta od dopł. z jez. Rominty do ujścia 0,23 58 21879 Bezpośrednia zlewnia jez. Stręgiel 16,57 58 2189 Sapina od jez. Stręgiel do połączenia z jez. Mamry 35,06 58 21891 Sapina od jez. Stręgiel do jez. Święcajty 0,47 58 21893 Zlewnia jez. Święcajty 34,58 58 218932 Dopływ z jez. Lemięt (l) IV 1,61 15,35 0,508 0,100 0,025 58 2189321 Zlewnia jez. Lemięt 13,96 58 2189329 Dopływ z jez. Lemięt od jez. Lemięt do ujścia 1,39 58 218939 Bezpośrednia zlewnia jez. Święcajty 19,23 58 2194 Dopływ z jez. Harsz III 1,10 8,42 0,279 0,055 0,014 58 2199 Bezpośrednia zlewnia jez. Mamry 47,83 58 23 Węgorapa od jez. Mamry do Gołdapy (p) w granicach 262,75 58 231 Węgorapa od jez. Mamry do Starej Gołdapy (p) w 86,15 granicach 58 2311 Węgorapa od jez. Mamry do Kan. Młyńskiego (p) 3,58 58 2312 Kanał Młyński III 5,22 15,63 0,517 0,102 0,027 58 2313 Węgorapa od Kan. Młyńskiego do dopł. z 16,32 Wilkowa (l) 58 2314 Dopływ z Wilkowa III 4,06 3,20 0,106 0,021 0,005 58 2315 Węgorapa od dopł. z Wilkowa do dopł. z 24,10 Piotrówka (l) 58 2316 Dopływ z Piotrówka III 4,15 3,90 0,129 0,025 0,007
26 58 2317 Węgorapa od dopł. z Piotrówka do dopł. z Ołownika (l) w granicach 10,63 58 2318 Dopływ z Ołownika w granicach III 3,02 4,83 0,227 0,045 0,011 58 2319 Węgorapa od dopł. z Ołownika do Starej Gołdapy 3,96 (p) 58 232 Stara Gołdapa (stare koryto Gołdapy) III 16,86 131,68 5,688 0,917 0,228 58 2321 Stara Gołdapa od oddzielenia się Kan. Brożajckiego do 1,05 Grodziska (l) 58 2322 Grodzisko IV 10,36 14,14 0,611 0,099 0,024 58 2323 Stara Gołdapa od Grodziska do dopł. spod Gębałki (l) 0,61 58 2324 Dopływ spod Gębałki IV 9,79 30,77 1,329 0,214 0,053 58 23241 Dopływ spod Gębałki do dopł. spod Krzywińskich (l) 14,36 58 23242 Dopływ spod Krzywińskich V 4,61 4,31 0,143 0,028 0,007 58 23249 Dopływ spod Gębałki od dopł. spod Krzywińskich do 12,10 ujścia 58 2325 Stara Gołdapa od dopł. spod Gębałki do dopł. z 33,80 Dowiat (l) 58 23251 Stara Gołdapa od dopł. spod Gębałki do dopł. z 16,00 Kaczorówki (l) 58 23252 Dopływ spod Kaczorówki IV 5,00 6,39 0,212 0,042 0,011 58 23259 Stara Gołdapa od dopł. z Kaczorówki do dopł. z 11,40 Dowiat (l) 58 2326 Dopływ z Dowiat IV 9,72 22,80 0,755 0,149 0,039 58 2327 Stara Gołdapa od dopł. z Dowiat do dopł. z Więcek (l) 5,21 58 2328 Dopływ z Więcek IV 9,26 22,61 0,749 0,147 0,037 58 2329 Stara Gołdapa od dopł. z Więcek do ujścia 0,70 58 233 Węgorapa od Starej Gołdapy do Kan. Minckiego (p) 14,90 58 234 Kanał Minocki III 9,85 17,20 0,570 0,115 0,029 58 239 Węgorapa od Kan. Minckiego do Gołdapy (p) w granicach 12,82
27 58 24 Gołdapa (gb. Jarka, db. Kanał Brożajcki) w III 95,03 567,44 24,51 3,953 0,981 granicach 58 241 Jarka do Dzięgielki (l) 98,22 58 2411 Jarka do dopł. z Danieli (p) 17,23 58 2412 Dopływ z Danieli IV 8,24 23,10 1,428 0,145 0,025 58 2413 Jarka od dopł. z Danieli do dopł. z Drozdówka (p) 17,51 58 2414 Dopływ z Drozdówka IV 8,79 13,54 0,837 0,085 0,015 58 2415 Jarka od dopł. z Drozdówka do dopł. z jez. Bitkowskiego 9,52 (p) 58 2416 Dopływ z jez. Bitkowskiego IV 4,18 16,88 1,043 0,106 0,019 58 24161 Zlewnia jez. Bitkowskiego 9,67 58 24169 Dopływ z jez. Bitkowskiego od jez. Bitkowskiego do 7,21 ujścia 58 2419 Jarka od dopł. z jez. Bitkowskiego do Dzięgielki 0,43 (l) 58 242 Dzięgielka (gb. Wilkaska Struga) IV 14,91 48,61 3,004 0,306 0,054 58 2421 Wilkaska Struga do Pogorzelskiej Strugi (l) 10,27 58 2422 Pogorzelska Struga V 9,22 11,73 0,727 0,074 0,013 58 2423 Dzięgielka od Pogorzelskiej Strugi do dopł. spod 2,55 Wrotkowa (l) 58 2424 Dopływ spod Wrotkowa V 7,93 12,31 0,761 0,078 0,014 58 2429 Dzięgielka od dopł. spod Wrotkowa do ujścia 11,75 58 243 Jarka od Dzięgielki do wypływu z jez. Gołdap w 101,29 granicach 58 2431 Jarka od Dzięgielki do Czarnej Strugi (p) 10,74 58 24311 Jarka od Dzięgielki do dopł. z jez. Marlinowo (p) 6,49 58 24312 Dopływ z jez. Marlinowo IV 2,50 3,34 0,207 0,021 0,004 58 24319 Jarka od dopł. z jez. Marlinowo do Czarnej Strugi 0,91 (p) 58 2432 Czarna Struga IV 13,13 29,10 1,804 0,183 0,032 58 24321 Czarna Struga do dopł. spod Budwiecia (p) 12,41 58 24322 Dopływ spod Budwiecia V 3,57 4,83 0,299 0,030 0,005 58 24323 Czarna Struga od dopł. spod Budwiecia do jez. Czarnego 0,50