P R O G R A M OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU TARNOWSKIEGO 2
SPIS TREŚCI... 2 SPIS RYSUNKÓW:... 5 WPROWADZENIE... 6 I. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA W POWIECIE... 8 1.DANE OGÓLNE O POWIECIE... 8 2. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE... 9 2.1. STAN POWIETRZA... 21 2.2. MOKRA DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZEŃ... 23 2.3. EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA W POWIECIE TARNOWSKIM... 24 2.4. WODY POWIERZCHNIOWE PŁYNĄCE... 26 2.4.1.Metodyka oceny jakości wód... 26 2.4.2.Jakość wód powierzchniowych powiatu tarnowskiego... 27 2.4.3. Ocena ogólna jakości wód powierzchniowych... 32 2.5. WODY PODZIEMNE... 33 2.6. GOSPODARKA WODNA... 34 2.7. GOSPODARKA ŚCIEKOWA... 36 2.8. ZANIECZYSZCZENIE GLEB... 38 2.8.1.Monitoring chemizmu gleb ornych... 38 2.8.2.Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb użytków rolnych metalami ciężkimi, siarką i wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznym... 39 2.8.3.Ocena jakości gleb... 41 2.9. GOSPODARKA ODPADAMI... 47 2.9.1.Odpady powstające w wyniku działalności gospodarczej... 47 2.9.2.Odpady komunalne... 49 2.9.3.Składowiska... 49 2.9.3.1.Składowiska przemysłowe.... 50 2.9.3.2.Składowiska komunalne.... 50 2. 10. KLIMAT AKUSTYCZNY POWIATU TARNOWSKIEGO... 52 2.10.1.Hałas komunikacyjny... 52 2.10.2.Hałas przemysłowy... 53 2.11 SUROWCE NATURALNE... 54 PODSUMOWANIE DIAGNOZY STANU ŚRODOWISKA... 55 II. DŁUGOTERMINOWA POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA... 57 3.PERSPEKTYWICZNY ROZWÓJ POWIATU... 57 4. CEL PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU TARNOWSKIEGO... 59 5.KIERUNKI ROZWOJOWE I STRATEGIA DZIAŁANIA... 59 6. ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ... 63 6.1. ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ... 63 6.2. INSTRUMENTY POLITYKI EKOLOGICZNEJ... 63 6.2.1.Instrumenty prawne... 63 6.2.2.Instrumenty finansowe... 64 6.2.3.Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej... 65 6.2.4.Fundacje i programy pomocowe... 67 6.3.INSTRUMENTY SPOŁECZNE... 69 3
6.3.1.Edukacja ekologiczna... 69 6.3.2. Komunikacja społeczna... 69 6.4.INSTRUMENTY STRUKTURALNE... 71 6.4.1.Strategia rozwoju powiatu... 71 7.SYSTEM MONITORINGU I OCENY REALIZACJI ZAMIERZONYCH CELÓW... 72 7.1.ZASADY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM... 72 7.1.1.Ustawowo określone zadania poszczególnych szczebli administracji i samorządów w zakresie ochrony środowiska... 74 7.2.ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA PROGRAMEM... 77 7.2.1.Wprowadzenie... 77 7.2.2.Struktura zarządzania Programem... 77 7.2.3.Opiniowanie projektów programów ochrony środowiska... 78 7.3. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA... 79 8. FINANSOWANIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA... 80 III. PRZYGOTOWANIE 4-LETNIEJ STRATEGII WDROŻENIOWEJ... 81 9. PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA NA LATA 2003 2006... 98 10.LITERATURA I ŹRÓDŁA:... 108 4
SPIS TABEL: Tabela 1 Powierzchnia obszarów chronionych... 8 Tabela 2 Pomniki przyrody... 17 Tabela 3 Projektowane pomniki przyrody... 18 Tabela 4 Ocena jakości powietrza w punktach pomiarowych Tuchów i Ciężkowice... 23 Tabela 5 Emisja zanieczyszczeń gazowych... 25 Tabela 6 Główne źródła punktowej emisji zanieczyszczeń do powietrza... 25 Tabela 7 Emisja zanieczyszczeń powietrza w powiecie w latach 1999-2001... 25 Tabela 8 Ocena jakości wód podziemnych... 34 Tabela 9 Charakterystyka ujęć wody... 35 Tabela 10 Pobór wody w latach 1999-2001 w powiecie tarnowskim... 36 Tabela 11 Sieć wodociągowa w gminach... 36 Tabela 12 Sieć kanalizacyjna w gminach... 37 Tabela 13 Struktura oczyszczania ścieków w latach 1999-2001... 38 Tabela 14 Ilość ścieków odprowadzanych... 38 Tabela 15 Lokalizacja punktów monitoringu jakości gleb... 39 Tabela 16 Zawartość zanieczyszczeń w glebach... 42 Tabela 17 Miejsca potencjalnie zanieczyszczone... 46 Tabela 18 Tereny niespełniające standardów jakości gleby lub ziemi... 47 Tabela 19 Odpady wytworzone w wyniku działalności gospodarczej... 48 Tabela 20 Postępowanie z odpadami niebezpiecznymi i innymi niż niebezpieczne w roku 2001... 49 Tabela 21 Podstawowe dane o składowiskach na terenie Powiatu... 52 Tabela 22 Poziom dźwięku dla hałasu kolejowego w punkcie odniesienia... 53 Tabela 23 Hałas komunikacyjny w Ładnej... 53 Tabela 24 Złoża kopalin... 55 Tabela 25 Monitoring realizacji Programu Ochrony Środowiska... 79 Tabela 26 Harmonogram aktualizacji Programu Ochrony Środowiska Powiatu Tarnowskiego... 80 Tabela 27 Struktura źródeł finansowania Programu Ochrony Środowiska... 80 Tabela 28 Nakłady na realizację polityki ekologicznej państwa w latach 2003-2006 i 2007-2010... 81 Tabela 29 Grupy działań proekologicznych, przewidziane do realizacji w latach 2003-2006... 108 SPIS RYSUNKÓW: Rysunek 1 Lesistość w woj. małopolskim i w powiecie tarnowskim... 20 Rysunek 2 Emisja zanieczyszczeń pyłowych w województwie małopolskim... 22 Rysunek 3 Struktura zarządzania środowiskiem... 74 5
Wprowadzenie Aby rozwiązać aktualne problemy środowiskowe i chronić środowisko przed pojawieniem się nowych, konieczne jest zintegrowane podejście w planowaniu polityki ekologicznej, gospodarczej i społecznej. Długoterminowa polityka ekologiczna zawarta w Strategii Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Tarnowskiego, która dotyczy głównych obszarów kluczowych: wzrostu gospodarczego, obszarów wiejskich i rolnictwa, atrakcyjności powiatu dla mieszkańców i przyjezdnych, dostępności komunikacyjnej i telekomunikacyjnej, ochrony środowiska, jest wyrazem takiego właśnie zintegrowanego planowania. Niezależnie od faktu posiadania Strategii, niezbędne było sporządzenie przez Zarząd Powiatu, a następnie uchwalenie przez Radę Powiatu Tarnowskiego, Programu ochrony środowiska, jako realizacja obowiązku wynikającego z art. 18 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska. Program niniejszy opiera się - na Programie zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa małopolskiego na lata 2001-2015, stanowiącym efekt końcowy projektu pt. Reorganizacja zadań administracyjnych w Polsce w dziedzinie ochrony środowiska, realizowanego przy udziale holenderskiego Ministerstwa Mieszkalnictwa, Ochrony Środowiska i Planowania Przestrzennego. Przy jego tworzeniu korzystano także z poradnika Planowanie i wdrażanie polityki ochrony środowiska, opracowanego także w ramach w/w projektu. Opierano się również na uchwale Sejmu RP z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie przyjęcia Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 (Monitor Polski Nr 33, poz. 433) Głównym celem polityki ekologicznej państwa jest zgodnie z art. 13 ustawy prawo ochrony środowiska stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. Nowa polityka ekologiczna państwa ma służyć zaspokajaniu rosnących potrzeb człowieka, zarówno materialnych, jak i odnoszących się do jakości otaczającego go środowiska. Zarówno podstawowe zasady polityki ekologicznej państwa jak i cele i kierunki działań w ramach w/w etapów zostały zaadaptowane dla potrzeb niniejszego programu. Program ochrony środowiska... jest jednocześnie syntezą planów działań poszczególnych gmin i instytucji Powiatu. Z wykonania programu Zarząd Powiatu sporządzać będzie co dwa lata zgodnie z art. 18.2 ustawy Prawo ochrony środowiska raporty. W programie, oprócz niniejszego wprowadzenia, znalazły się rozdziały mówiące o stanie środowiska, długoterminowej polityce ochrony środowiska, strategii wdrożeniowej i organizacji zarządzania środowiskiem w oparciu o program, a także rozdział poświęcony kosztom i źródłom finansowania procesu wdrażania programu. Zawartość poszczególnych rozdziałów jest następująca: Rozdział 1 obejmuje dane ogólne o powiecie, informację statystyczną i dane o sytuacji ekonomicznej mieszkańców. Rozdział 2. przedstawia ocenę aktualnego stanu środowiska oraz zasobów naturalnych. Ocena ta była podstawą do zdefiniowania polityki na najbliższe kilkanaście lat i wskazania działań, które pozwolą na polepszenie jakości środowiska oraz ochronę różnorodności biologicznej i krajobrazowej obszaru powiatu tarnowskiego. Rozdział 3. informuje o perspektywicznym rozwoju powiatu. Rozwój powiatu jest uwarunkowany wieloma czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi, w tym wymaganiami związanymi z ochroną środowiska. Z drugiej strony, rozwój gospodarczy wpływa na stan środowiska. Rozdział 4. przedstawia cel programu ochrony środowiska powiatu. Rozdział 5. długoterminowa polityka przedstawiona w rozdziale poprzednim stanowi podstawę strategii krótkoterminowej (2003 2006), która została przedstawiona w formie 6
celów i głównych działań. Strategia ta jest bazą dla programu operacyjnego na lata 2003 2006, określonego w rozdziale 9. Rozdział 6. Podano zasady i instrumenty polityki ekologicznej. Szczególny nacisk położono na strategię stosowania instrumentów polityki ekologicznej ( w tym zagadnienie współpracy), monitoringu jakości środowiska i monitoring polityki ochrony środowiska oraz wskaźniki oceny realizacji polityki. Rozdział 8. Podano szacunkowe koszty wdrożenia działań wyszczególnionych w strategii wdrożeniowej. Koszty te ujmują zarówno koszty zarządzania środowiskiem, współpracy, ewentualnych badań i opracowań oraz koszty inwestycyjne (inwestowanie w infrastrukturę ochrony środowiska). Rozdział 9 przedstawia program operacyjny na lata 2003-2006. 7
I. Diagnoza stanu środowiska w powiecie 1.Dane ogólne o powiecie Specyfika obszaru powiatu tarnowskiego wynika z położenia geograficznego, warunków klimatycznych, budowy geologicznej, stanu zasobów naturalnych oraz zagrożeń środowiskowych, wynikających głównie z działalności człowieka. Jakość środowiska przyrodniczego jest generalnie dobra. Występują tutaj tereny o dużej wartości przyrodniczej (parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu), których jakość jest zadawalająca, nie ma w praktyce terenów przemysłowych zdegradowanych, co ustalono na podstawie rejestru prowadzonego przez Wydział Geodezji, Katastru i Nieruchomości. Powiat ziemski tarnowski zlokalizowany jest w wschodniej części Małopolski. Zajmuje obszar 1416 km 2, na którym zamieszkuje 190 235 osób, z czego 94 % to mieszkańcy wsi. Strukturę administracyjną tworzy 16 gmin, z których 4 (Tuchów, Ryglice, Ciężkowice i Żabno) mają swą siedzibę w miastach. Pod względem powierzchni zajmuje trzecie miejsce w województwie małopolskim. Powiat leży na terenie Pogórza Ciężkowicko - Rożnowskiego oraz Kotliny Sandomierskiej. Takie położenie na styku dwóch krain geograficznych stwarza dużą odmienność morfologiczną terenu w układzie południkowym. W efekcie 71.2 % obszaru Powiatu, objętego przedsięwzięciem stanowią obszary włączone w system ochrony przyrody i krajobrazu. W powiecie bezrobocie dotknęło ponad 8500 osób, w większości kobiet. Problemem ekonomicznym bezrobotnych jest fakt, iż ogromna ich większość, ponad 80 %, nie ma prawa do zasiłku, co świadczy o trwałości zjawiska. Jakkolwiek w liczbach bezwzględnych stopa bezrobocia kształtuje się nieco poniżej średniej krajowej, to nie pokazuje ona charakterystycznego dla wsi małopolskiej bezrobocia agrarnego. Pracujący w rolnictwie indywidualnym stanowią 76,2 % ogółu pracujących. Wg szacunków Starostwa Powiatowego, czynionych na podstawie wyników Powszechnego Spisu Rolnego z 1996 roku, bezrobocie agrarne dotyka około 38 600 osób, tj. 69 % zatrudnionych w rolnictwie. Powyższego szacunku dokonano przy założeniu zatrudnienia w rolnictwie na poziomie 20 osób / 100 ha użytków rolnych. Według danych zawartych w Małopolskim Programie Rozwoju Wsi i Rolnictwa średni dochód rolniczy przypadający na jednostkę pracy w jednej z gmin nowosądecczyzny wyniósł w 1995 roku ok. 100 zł miesięcznie. Przyczyny tego stanu nie należy upatrywać w tylko słabej opłacalności produkcji, tj. w relacji cena / zysk, a przede wszystkim w małej skali produkcji i ogromnych przerostach zatrudnienia. Powiat zalicza się do najsłabiej uprzemysłowionej części Małopolski. Znaczny wpływ na powiat ma miasto Tarnów, formalnie będące odrębnym, grodzkim powiatem. 8
2. Środowisko przyrodnicze Z uwagi na charakter powiatu, z punktu widzenia zagrożeń dla ludzi najistotniejsze znaczenie mają zanieczyszczenia wody pitnej, w mniejszym zaś stopniu zanieczyszczenia powietrza. Dla funkcjonowania ekosystemów podstawowe znaczenie mają zanieczyszczenia wprowadzane do powietrza lub do wód powierzchniowych, wpływające na procesy życiowe roślin i zwierząt oraz zmieniające stan środowiska, takie jak eutrofizacja, czyli nadmierne wzbogacenie w składniki pokarmowe (powstające w wyniku procesów naturalnych lub antropogenicznych), powodujące niekorzystne zmiany w ekosystemie wód (zakwity fitoplanktonu, ubytki tlenu, zanik niektórych cenniejszych gatunków ryb), a ponadto zakwaszanie oraz uciążliwości powodowane hałasem. Gospodarcze wykorzystanie większości terytorium powiatu ma charakter ekstensywny, w umiarkowany sposób wpływający na stan środowiska Większość terenu powiatu użytkowana jest rolniczo, a sama produkcja od szeregu lat utrzymująca się na porównywalnym poziomie, ulegając niewielkim zmianom, nie powoduje istotnego zagrożenia dla środowiska. Podstawowym problemem na obszarach wiejskich pozostaje nieuporządkowana gospodarka ściekowa i odpadowa. Bogate zasoby przyrodnicze sprawiły, iż powierzchnia obszarów prawnie chronionych stanowi 71,3%. Powierzchnia obszarów prawnie chronionych w % ogólnej powierzchni administracyjnej Województwo małopolskie 58 Powiat tarnowski 71,3 Gminy miejsko wiejskie Ciężkowice 95,3 Ryglice 99,1 Tuchów 100,0 Żabno 0,0 Gminy wiejskie Gromnik 98,5 Lisia Góra 24,6 Pleśna 98,8 Radłów 67,5 Rzepiennik Strzyżewski 99,2 Skrzyszów 72,3 Tarnów 36,9 Wierzchosławice 59,7 Wietrzychowice 44,8 Wojnicz 64,9 Zakliczyn 98,9 Szerzyny 1 98,4 Tabela 1 Powierzchnia obszarów chronionych System ochrony przyrody i krajobrazu tworzą: Park Krajobrazowy Pasma Brzanki - 7331,71 ha, Park Krajobrazowy Ciężkowicko - Rożnowski 17151,39 ha, Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego - 62245 ha, Radłowsko - Wierzchosławicki Obszar Chronionego Krajobrazu - 20336 ha, 1 Gmina włączona do powiatu tarnowskiego z dniem 1 stycznia 2003 r. dane dla gminy nie zostały dosumowane do powiatu tarnowskiego. 9
Istniejące rezerwaty przyrody: Skamieniałe Miasto gm. Ciężkowice 14,91 ha; Styr gm. Zakliczyn 83,97 ha; Lasy Radłowskie gm. Radłów 30,99 ha; Panieńska Góra gm. Wojnicz 63,23 ha. Projektowane rezerwaty przyrody: Dębina gm. Lisia Góra, Uroczysko Wróblowice gm. Zakliczyn, Wzgórze Melsztyńskie gm. Zakliczyn. 1 zespół przyrodniczo krajobrazowy - Lubinka w gminie Pleśna 10,30 ha oraz projektowany Przełom Słonianki gm. Zakliczyn 2 użytki ekologiczne: Jezioro Święcone pow. 6,82, własność gmina Wietrzychowice wieś Jadowniki Mokre; Polichty Sucha Góra, pow. 14,33 ha, własność Skarb Państwa, Nadleśnictwo Gromnik wieś Polichty gm. Gromnik 1 stanowisko dokumentacyjne Kamieniołom Tursko, pow. 0,40 ha, własność Skarb Państwa, Nadleśnictwo Gromnic wieś Tursko gm. Ciężkowice 123 istniejące i 19 projektowanych pomników przyrody ożywionej i nieożywionej, wg poniżej tabeli: l.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Miejsowość Nazwa obiektu Położenie Zarządzający Data utworzenia Piotrkowice Buchcice Buchcice Karwodrza Burzyn Burzyn Burzyn Burzyn Tuchów Tuchów Karwodrza Karwodrza Lipa drobnolistna Dąb Dąb Aleja jesionowa i inne gat. drzew Lipa drobnolistna 2 szt. Aleja lipowa i inne gat. drzew Dąb Dąb Lipa drobnolistna Dęby szypułkowe 3 szt. Lipa drobnolistna 4 szt. Dęby szypułkowe 5 szt. Buchcice 2 dęby szypułkowe i Koło plebanii kościoła w Piotrkowicach przy dawnym dworze na dziedzińcu szkoły parcela pana L. Sobyra zam. Buchcice 2 Wzdłuż drogi lokalnej w Karwodrzy po bokach kapliczki w Burzynie Droga od Tuchowa do Burzyna gr.posiadłości Barana i Sowizdrzała Posiadłość J. Sowizdrzała, Burzyn 119 po lewej stronie kościoła św.jakuba park miejski w Tuchowie wokół kapliczki przy szlaku turystycznym park podworski w Karwodrzy posesja Ob.R.Dynarowicza, Parafia Rzym. Kat. w Piotrkowicach Urząd Gminy w Tuchowie Tadeusz Sobyra, zam. Buchcie 2 Urząd Gminy w Tuchowie Urząd Gminy w Tuchowie Urząd Gminy w Tuchowie Józef Baran, za. Burzyn 150 Józef Sowizdrzał, zam. Burzyn 119 Parafia Rzym. Kat. w Tuchowie Urząd Gminy w Tuchowie Urząd Gminy w Tuchowie PDOD w Karwodrzy Roman Dynarowicz, zam. 26.02.87 26.02.87Zarz. Woj.Tarn. 2/87 26.02.87 26.02.87 Uwagi stan bardzo dobry Drzewo wym. Leczen. Stan bardzo dobry Drzewa wym. Leczenia stan bardzo dobry Drzewa wymag Leczen stan bardzo dobry stan bardzo dobry stan drzew dobry Drzewa wym. Leczen Stan drzew dobry stan bardzo 10
l.p. 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Miejsowość Nazwa obiektu Położenie Zarządzający Data utworzenia Uwagi lipa drobnolistna Buchcice 5 Buchcie 5 dobry Buchcice Dęby w sąsiedztwie Zofia Jasnosz, Drzewa szypułkowe 3 zabudowań zam. Buchcie 6 wymag.l szt. i wierzba Ob.L.Sobyry, B-ce eczen. biała Tuchów Lipa wokół kapliczki, Walenty Łątka, stan drobnolistna 2 droga Tuchów- zam. Tuchów ul. bardzo szt. Buchcice Świerczewskiego dobry 29 Łęg Tarnowski Aleja robin.- Prawa strona drogi Urząd Gminy w Drzewa jesion.-lipowa Tarnów Żabno Żabnie wymag Leczen Siedliszowice Aleja lipowa droga Tarnów- Urząd Gminy w Drzewa dł. 540 m Opatowiec do Żabnie wymag Jastrzębia Kąśna Dolna Ciężkowice Jastrzębia Falkowa Drzewostan jesionowy Dąb Jar Wodospad Dąb Lipa szerokolistna Gromnik Grupa drzew 10 szt. Siemiechów Siemiechów Dąb Dąb Siemiechów Grupa drzew 15 szt. dawnego dworu w sąsiedztwie kościoła w Jastrzębi obok tartaku przy drodze Ciężk.- Kąśna D. na terenie prywatnych gruntów przy kościele w Jastrzębi przy szlaku turyst. do jaskini w Bukowcu Wokół kościoła w Gromniku droga polna obok zabud. Pana F.Kwieka Posesja Pani Janiny Skruch, Siemiechów 382 Wokół kościoła w Siemiechowie Zaczarnie Wiąz polny Posesja Pana F.Drwala zam.zaczarnie Jastrząbka Nowa Jastrząbka Nowa Lipa drobnolistna 3 szt. Lipa drobnolistna dąb i Skrzyż. dróg Lisia Góra - Mielec Posesja F.Pluta, J.Wardzała Parafia Rzym. - Kat. w Jastrzębi Urząd Gminy w Ciężkowicach M. Ślęzak, F. Kukułka, M. Berkel, J. Łatacka, I. Kapata Parafia Rzym - Kat. w Jastrzębi W. Fryda, St. Kantor, J. Niemiec, zam Falkowa Parafia Rzym. Kat. w Gromniku Franciszek Kwiek, zam. Siemiechów 257 Janina Skruch, zam. Siemiechów 382 Parafia Rzym. Kat. w Siemiechowie Franciszek Drwal, zam. Zaczarnie Urząd Gminy w Lisiej Górze Franciszek Pluta, Jan i Józefa Wardzał 26.02..87 r. leczen. drzewa wymag leczen Drzewo wymag leczen. stan dobry Drzewo wymag leczen. stan dobry Stan dobry Drzewo wymag leczen. Drzewa wymag leczen. Stan dobry 11
l.p. 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 Miejsowość Nazwa obiektu Położenie Zarządzający Data utworzenia Kobierzyn Pleśna Pleśna Pleśna Pleśna Wał Ruda Wał Ruda Ryglice Rzepiennik Suchy Olszyny Olszyny Łękawica Łękawica Dęby szypułkowe 3 szt. Lipa drobnolistna 2 szt. Lipa drobnolistna Lipy drobnolistne 2 szt. i dąb Lipa drobnolistna 2 szt. Dąb Dąb Lipa drobnolistna Dąb Dąb wiek~400 lat Dąb wiek~450 lat Drzewostan przykościel-ny Głaz narzutowy - Pomnik Niepodległości Polski Pogórska Wola Głaz granitowy narzutowy Zawada Grupa drzew lipy, grochodrzew Wola Rzędzińska Zbylitowska Góra Dąb Grupa drzew na terenie Zakładu Unasienniania Zwierząt w Tarnowie obok dworca kolejowego w Pleśnej obok dawnego kościoła w Pleśnej teren ogrodu podworskiego w Pleśnej droga Tarnów- Gromnik przy Krzyżu posesja Honoraty Szara zam. Wał Ruda posesja St.Pochroń zam. Wał Ruda lewa str.wejścia na teren ośrodka zdrowia posesja J.Dudka zam. Rzepiennik Suchy posesja K.Zająca zam. Olszyny 97 posesja Jana Baka zam. Olszyny cmentarz koło kościoła w Łękawicy Naprzeciw kościoła w Łękawicy na polanie śródleśnej w Pogórskiej Woli koło kościoła w Zawadzie grunt prywatny Pana T. Kowalskiego Wokół kościoła w Zbylitowskiej Górze Państwowy Zakład Unasienniania Zwierząt w Tarnowie Rejon Dróg Publicznych w Tarnowie Parafia Rzym. Kat. w Pleśnej GS "S Ch" w Pleśnej Urząd Gminy w Pleśnej Honorata Szara, zam. Wał Ruda Stanisław Pochroń, zam. Wał Ruda Urząd Gminy w Ryglicach Jan Dudek, zam. Rzepiennik Suchy Ksawery Zając, zam. Olszyny 97 Jan Bąk, zam. Olszyny Parafia Rzym. Kat. w Łękawicy Urząd Gminy w Skrzyszowie Nadleśnictwo Gromnik Parafia Rzym. Kat. w Zawadzie Tadeusz Kowalski, zam. Wola Rzędz. 530 Parafia Rzym. Kat. w Zbylitowskiej G. Uwagi Stan dobry Stan dobry drzewa wymag leczen. stan dobry drzewo wymag leczen. Drzewa wymag leczen. drzewo wymag leczen. Stan dobry Stan dobry Drzewa wymag leczen. stan dobry Stan dobry Stan dobry stan dobry Drzewa wymag. Leczen. 12
l.p. 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 Miejsowość Nazwa obiektu Położenie Zarządzający Data utworzenia Zbylitowska Góra Isep Więckowice Olszyny Olszyny Zakliczyn Zakliczyn Charzewice Melsztyn Kończyska Wesołów Zdonia Zdonia Zdonia Żabno Lipa drobnolista Grupa drzew 6 szt. Dąb Dąb Starodrzew parku podworskiego Lipa drobnolistna 2 szt. Lipa drobnolistna 3 szt. Dąb Lipa drobnolistna 3 szt. Lipa drobnolistna Topola niekłańska Drzewostan wzgórza Melsztyńskiego Dąb 1 szt. Dąb Lipa drobnolistna 4 szt. Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna Dąb "Dąb Koło dzwonnicy Parafia Rzym. Kat. w Zbylitowskiej G. Baza transportowa Nadleśnictwo Nadleśnictwa Dąbrowa Dąbr.Tarn. Tarnowska obręb zabud.osady służb.nadl.dąbr.ta rnow. teren probostwa kościoła w Wierzchosław. przy byłym dworze w Ispie park podworski w Więckowicach dawny cmentarz choleryczny w Olszynach teren Ochotniczej Straży Poż. w Olszynach Wokół klasztoru O.O. Reformatów w Zakliczynie Wokół klasztoru O.O. Reformatów w Zakliczynie przy drodze do ruin zamku w Melsztynie wokół zamku w Melsztynie dz. nr 105 Posesja T.Świerczek zam.wesołów Parcela prywatna w Zdoni nr 82 Posesja H. Skwarło zam. Zdonia 46 na Białej Górze w Zdoni Nadleśnictwo Dąbrowa Tarnowska Wierzchosławice Wierzchosławice Wierzchosławice Parafia Rzym. Kat. w Wierzchosławicach. Stanisław Borys Żaba, zam. Toruń, ul. Głowackiego Technikum Rolnicze w Wojniczu Parafia Rzym.- Kat. w Olszynach Ochotnicza Straż Pożarna w Olszynach Klasztor O.O. Reformatów w Zakliczynie Klasztor O.O. Reformatów w Zakliczynie Urząd Gminy w Zakliczynie Nadleśnictwo Brzesko Michał Buczyn, zam. Kończyska Tadeusz i Jadwiga Świeczek, zam.wesołów Józef Kalwara, zam. Zdonia 82 Honorata Skwarno, zam. Zdonia 46 Karol Wróbel, zam. Zdonia 30 centrum Żabna Urząd Miasta i Gminy w Żabnie 06.04.87 r. n. 4/87 Uwagi Drzewo wymaga leczenia Wymagal eczenia Stan drzew dobry Drzewo wymaga leczenia Stan bardzo dobry Stan bardzo dobry Stan drzewa dobry Stan drzew dobry Stan drzew dobry drzewo wymaga leczenia stan bardzo dobry stan bardzo dobry Stan bardzo dobry Stan bardzo dobry Stan ogólny dobry 13
l.p. 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 Miejsowość Nazwa obiektu Położenie Zarządzający Data utworzenia Ostrusza Jastrzębia Zgłobice Wojnicz Wolności" Stary kamieniołom Skałki "Wieprzek" - piaskowiec ciężk. Odkrywka geologiczna "Skała" Dąb przy drodze z Ciężkowic do Ostruszy granica Siekierczyny i Kutypówki prawy brzeg Dunajca, powyżej mostu północna strona bud.urzędu Gminy Zakrzów Klon pospolity za murem cmentarza żołnierskiego Wojnicz Wojnicz Sukmanie Filipowice Lubcza Błonie Jesion wyniosły Dąb Dąb Dąb "Florian" Dąb Dąb Błonie Dęby szypułkowe 4 szt. Tuchów Lipy drobn.- 3 szt. i Tuchów Tuchów Tuchów Burzyn kasztanowiec Dąb Lipa szerokolistna sześciopniowa Lipa drobnolistna Dąb działka nr 443/2 własn. Z. Doktor ul.krótka działka nr 1166 ul.krakowska 62 wzgórze graniczne Sukmanie Milówka obok kościoła w Filipowicach przy dr. gruntowej biegn. Grzbietem wzniesienia Na przeciwko cmentarza teren gosp. rol. WSD w Tarnowie teren Klasztoru O. O. Redemptorystów w Tuchowie Grunt przy ul.granicznej 19a Grunt przy ul. Wysoka 20 grunt przy ul. Daleka 16 (dz.957, ark.11) Burzyn 47- posesja Urząd Gminy w Ciężkowicach Urząd Gminy w Ciężkowicach Zofia i Jadwiga Lis, zam. Zgłobice 74 Urząd Gminy w Wojniczu Urząd Gminy w Wojniczu Zofia Doktor, zam. Wojnicz, ul. Krótka 1 Tadeusz Hoffman, zam. Kraków ul. Krowoderskich Zuchów 20/42 Franciszek Wojtas, zam. Sukmanie 8 Parafia Rzym. Kat. w Filipowicach S. Zgłobiś, zam. Lubcza 16 Wyższe Seminarium Duch. w 06.04.87 r. n. 4/87 06.04.87 r. Zarz.Woj. Tarn. 4/87 06.04.87 r. Zarz.Woj. Tarn. 4/87 06.04.87 r. Zarz.Woj. Tarn. 4/87 06.04.87 r. Zarz.Woj. Tarn. 4/87 06.04.87 r. Zarz.Woj. Tarn. 4/87 06.04.87 r. Zarz.Woj. Tarn. 4/87 06.04.87 r. Zarz.Woj. Tarn. 4/87 06.04.87 r. Zarz.Woj. Tarn. 4/87 15.05.95 r. Rozp.Woj. Tarn. 4/95 15.05.95 r. Rozp.Woj. Tarn. 4/95 Tarnowie WSD w Tarnowie 15.05.95 r. Rozp.Woj. Tarn. 4/95 Klasztor O.O. Redemptorystów w Tuchowie J. Cich, zam. Tuchów ul. Graniczna 19a Z. Brodło, zam. Tuchów ul. Wysoka 20 K. Berna, zam. Tuchów ul. Daleka 16 Jerzy Witalis, zam. Burzyn 47 15.05.95 r. Rozp.Woj. Tarn. 4/95 15.05.95 r. Rozp.Woj.Ta rn. 4/95 15.05.95 r. Rozp.Woj. Tarn. 4/95 15.05.95 r. Rozp.Woj. Tarn. 4/95 15.05.95 r. Rozp.Woj. Tarn. 4/95 Uwagi Stan ogólny dobry Drzewo wymaga leczenia Stan bardzo dobry Stan bardzo dobry Stan bardzo dobry Stan bardzo dobry Stan drzewa dobry Stan dobry Stan dostateczny Stan drzew bardzo dobry Stan drzew dobry Stan dostatecz ny Stan drzew dobry Stan drzewa dobry, Stan dobry Stan dobry 14
l.p. 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 Miejsowość Nazwa obiektu Położenie Zarządzający Data utworzenia Burzyn Głaz narzutowy L-ctwo Burzyn oddz.7 L Sieciechowice Topola biała teren Sp.Pastwiskowej wsi Sieciechowice Komorów Topola biała międzywale Dunajca Grabno Szynwałd Koszyce Wielkie Koszyce Wielkie Zbylitowska Góra Lisia Góra Lisia Góra Ryglice Tuchów Dąb Lipa drobnolistna Dąb Dąb Dąb (3 szt) Wiąz L-ctwo Melsztyn oddz.77 b posesja pryw. właściciela Gosp. rolne Obok poczty Wysepka dr. obok Szk. Podst. Lisia Góra ul. Długa 88 Głaz narzutowy Lisia Góra ul.długa 204 Dąb Dąb na łące w Ryglicach Galii na gruncie Pana Galusa ul. Drelicharza Odporyszów Sosna pospolita teren parafii w Odporyszowie Lubinka Karwodrza Siemiechów Siemiechów Siemiechów Sosna pospolita "Michalina" Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna Jesion wyniosły Lipa drobnolistna oddz.65b Leśnictwa Pleśna na posesji Pani Anny Wójtowicz droga polna, granica Brzozowa Siemiechów koło przystanku PKS 150 od głównej drogi za zabudowaniami N-ctwo Gromnik 15.05.95 r. Rozp.Woj. Tarn. 4/95 Spółka Pastwiskowa wsi Sieciechowice A. Stawarz, zam. Komorów 112 15.05.95 r. Rozp.Woj. Tarn. 4/95 15.05.95 r. Rozp.Woj. Tarn. 4/95 N-ctwo Brzesko 15.05.95 r. Rozp.Woj. Tarn. 4/95 T. Zegar, zam. Szynwałd 499 Zakłady Mięsne Mięstar S.A. w Tarnowie Mienie komunalne Gminy Tarnów Zarząd Dróg w Tarnowie Julia Stelmach, Lisia Góra ul. Długa 88 Jerzy Madej, zam. Lisia Góra ul. Długa 204 Edward Stepek, zam. Ryglice 620 Bogdan Galus, zam. Tuchów ul. Długa 19 Parafia Rzym. Kat. w Odporyszowie Nadleśnictwo Gromnik Anna Wójtowicz, zam. Karwodrza ul. Wiejska 2/56 16.01.96 r. Rozp.Woj. Tarn. 2/96 16.01.96 r. Rozp.Woj. Tarn. 2/96 16.01.96 r. Rozp.Woj. Tarn. 2/96 16.01.96 r. Rozp.Woj. Tarn. 2/96 07.05.97 r. Rozp.Woj. Tarn. 24/97 07.05.97 r. Rozp.Woj. Tarn. 24/97 07.05.97 r. Rozp.Woj. Tarn. 24/97 07.05.97 r. Rozp.Woj. Tarn. 24/97 07.05.97 r. Rozp.Woj. Tarn. 24/97 07.10.97 r. Rozp.Woj. Tarn. 62/97 07.10.97 r. Rozp.Woj. Tarn. 62/97 Helena Gaj 24.08.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 43/98 Barbara Otręba 24.08.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 43/98 Wiesław Krzyżak 24.08.98 r. Rozp.Woj.Ta rn. 43/98 Uwagi Stan dobry stan bardzo dobry Stan dobry stan dobry Narażony na uszkodze nia plakaty Zagro żeń brak 15
l.p. 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 Miejsowość Nazwa obiektu Położenie Zarządzający Data utworzenia Chojnik Chojnik Brzozowa Rzepiennik Biskupi Rzepiennik Biskupi Rzepiennik Biskupi Rzepiennik Strzyżewski Rzepiennik Strzyżewski Rzepiennik Strzyżewski Ryglice Dąb Dąb Lipa drobnolistna 4 szt. Dąb Jesion wyniosły Wiąz Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna Dąb Dąb na właściciela posesji 200 od drogi przez wieś przy dr.polnej Na granicy Siemiechów Brzozowa w polach Przy zabudowaniach dworskich W pobliżu dworu przy dworze na posesji własciciela na posesji właściciela na posesji własciciela Droga Ryglice Rynek do przysiółka Galia Gosławice Topola biała Gosławice 29 k. Klasztoru Włoszek Siemiechów Siekierczyna Gromnik Grabno Dąb Wychodnia skalna Wieprzek Dąb Klon zwyczajny na szczycie wzniesienia przyś. Wlk. Góry N-ctwo Gromnik, oddz. 137c Gromnik, ul.monte Casino 29, 31 dz. nr 339 Grabno, podwórze przedszkolne, dz. nr 805 Stanisław Kras 24.08.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 43/98 Józef Knapik 24.08.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 43/98 Antoni Cichoński 24.08.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 43/98 Stanisław Więckowski Stanisław Więckowski Stanisław Więckowski Wiesław Małopolski Wiesław Małopolski Wiesław Gomułka 24.08.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 43/98 24.08.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 43/98 2408.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 43/98 24.08.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 43/98 24.08.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 43/98 24.08.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 43/98 Stanisław Sus 24.08.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 43/98 Józefa Witos 22.09.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 49/98 Henryk Ptak 22.09.98 r. Rozp.Woj. Tarn. 49/98 N-ctwo Gromnik 31.01.02 r. Rozp.Woj. Małop.Nr 14/02 31.01.02 r. Rozp.Woj. Małop.Nr Urząd Gminy w Wojniczu 14/02 31.01.02 r. Rozp.Woj. Małop.Nr 14/02 Uwagi rośnie w parku Drzewa otaczają kapliczkę na wzgórzu 10 m od dworu stan zdrowotn y dobry Stan zdrowotn y dobry stan zdrowotn y dobry Zdrowotność średnia posusz 15 % Stan dobry, gniazdo bocianie na drzewie Przy drzewie wiatrak 16
l.p. 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 Miejsowość Nazwa obiektu Położenie Zarządzający Data utworzenia Grabno Żurowa Ołpiny Dąb Głaz "Ostry Kamień" Dęby szypułkowe 2 szt. Grabno, podwórze przedszkolne, dz. nr 805 las jodłowy St.Bowca park podworski w Ołpinach Ołpiny Dąb czerwony park podworski w Ołpinach Ołpiny Szerzyny Czermna Czermna Czermna Zbylitowska Góra Czermna Tabela 2 Pomniki przyrody Lipa drobnolistna Dąb Lipa drobnolistna Sosna wejmutka Dąb Dąb Dąb park podworski w Ołpinach przy drodze na cmentarz w Szerzynach na gruncie Pani Małgorzaty Przybyło W pobliżu Szkoły Podstawowej w Czermnej przy kościele parafialnym w Czermnej Park podworski w Zbylitowskiej Górze przy kościele parafialnym w Czermnej Urząd Gminy w Wojniczu 31.01.02 r. Rozp.Woj.M ałop.nr 14/02 Ludwik Mikrut Wacław Wojnarski Wacław Wojnarski Wacław Wojnarski Stanisław Dudek, zam. Szerzyny 486 Małgorzata Przybyło, zam. Czermna 123 Urząd Gminy w Szerzynach Parafia Rzym. Kat. w Czermnej Sp. Ośr. Szk. Wych. w Zbylitowskiej Górze 06.04.87 r. Zarz. Woj. Tarn. 4/87 07.05.97 r. Rozp. Woj. Tarn. 24/97 07.05.97 r. Rozp. Woj. Tarn. 24/97 07.05.97 r. Rozp. Woj. Tarn. 24/97 26.02.87r. Zarz. Woj. Tarn. nr 2/87 07.05.97 r. Rozp.Woj.Ta rn. 24/97 Uwagi Stan bardzo dobry Drzewa wymag. Leczen. Stan dobry stan dobry stan dobry Projekto wany do skreślenia Projektowane pomniki przyrody zestawiono w tabeli nr 2 Lp. Miejsowość Nazwa obiektu Położenie Zarządzający Uwagi 1 2 3 4 5 6 7 Janowice Buk zwyczajny LP oddz. 100c Nadleśnictwo Gromnik Łowczówek Dąb LP oddz. 86b Nadleśnictwo Gromnik Łowczówek Dąb LP oddz. 86g Nadleśnictwo Gromnik Rychwałd Dąb LP oddz. 87h Nadleśnictwo Gromnik Zalasowa Topola osika LP oddz. 19i Nadleśnictwo Gromnik Zalasowa Lipa LP oddz. 19d Nadleśnictwo Zalasowa drobnolistna Dąb LP oddz. 38b Gromnik Nadleśnictwo Gromnik 17
Lp. Miejsowość Nazwa obiektu Położenie Zarządzający Uwagi 8 9 11 12 Zbylitowska Góra Zbylitowska Góra Zbylitowska Góra Siedliska Dąb Dąb Dąb Dąb LP Leśnictwo Skrzyszów, oddz. 9h LP L-ctwo Skrzyszów, oddz. 9h LP L-ctwo Skrzyszów, oddz. 9h Siedliska, dz. Nr 878 Nadleśnictwo Gromnik Nadleśnictwo Gromnik Nadleśnictwo Gromnik Tabela 3 Projektowane pomniki przyrody Lasy w powiecie zajmują 20,9 % powierzchni, przy średniej w kraju 28,2%. Lasy pełnią szczególną rolę w środowisku przyrodniczym. Regulując zawartość tlenu w powietrzu, wiążą dwutlenek węgla, absorbując zanieczyszczenia gazowe, poprzez sedymentację pyłów wpływają na stan czystości powietrza atmosferycznego. Lasy kształtują klimat zmieniając wilgotność i zmniejszając siłę wiatru. Mają wreszcie znaczenie gospodarcze poprzez dostarczanie drewna, oraz w mniejszym stopniu - runa leśnego. Lasy znajdują się pod stałą presją o charakterze zarówno naturalnym, spowodowanym szkodnikami i dużym rozdrobnieniem działek leśnych, jak - w mniejszym stopniu - antropogenicznym (zanieczyszczenie powietrza, zmiana stosunków wodnych). Na podstawie kryteriów agroekologicznych, (tj. stanu zasiedlenia, udziału procentowego gruntów klasy V i VI, ilości opadów), opracowanych przez Instytut Ochrony Środowiska, optymalną lesistość tego regionu określono na 28,8%. Na mapie nr 2 przedstawiono lesistość poszczególnych gmin w powiecie oraz poszczególnych powiatów w Małopolsce. Szansą na zwiększenie lesistości jest możliwość zalesienia gruntów w trybie ustawy o zalesianiu gruntów porolnych, gwarantującej rolnikowi oprócz planu zalesienia i nieodpłatnego przekazania materiału zalesieniowego również wypłatę ekwiwalentu za wyłączenie gruntu z produkcji rolnej. Z chwilą wejścia Polski do Unii Europejskiej rolnicy będą mogli korzystać z kolei z finansowego wsparcia przy zalesianiu zgodnie z 31 art. rozporządzenia Rady Europy nr 1257/1999. Pomoc finansowa przysługiwać będzie osobom prywatnym. 18
Na kondycję lasów ma wpływ stan władania lasami. W naszym powiecie Lasy Państwowe zajmują powierzchnię 29610 ha. Stanowi to 49% ogólnej powierzchni lasów. Duże rozdrobnienie lasów prywatnych utrudnia prowadzenie racjonalnej gospodarki leśnej, lecz wprowadzenie obowiązku cechowania drewna przez Starostwo przyczyniło się do polepszenia gospodarki leśnej w lasach prywatnych. Lesistość Powiatu na tle lesistości województwa przedstawia mapa 1. Oceniając kondycję drzew, poprzez ustalenie wielkości stref uszkodzenia, na podstawie rejestracji zmian powstałych w aparatach asymilacyjnych drzewostanów, przyrostu wysokości i żywotności drzew wskaźnikowych, należy stwierdzić, że 94% lasów to lasy w pierwszej strefie uszkodzenia, o słabym zagrożeniu, z występowaniem początkowych objawów uszkodzenia aparatu asymilacyjnego drzew. Na terenie powiatu istnieją rozpoznane zasoby soli kamiennej, surowców skalnych (kamień drogowy kruszywo, piasek), surowców ilastych, gazu /ziemnego i ropy naftowej. Eksploatacja większości kopalin pospolitych jest ekonomicznie opłacalna. Szczegółowa informacja o złożach zawarta jest w rozdziale 2.11. Na uwagę zasługują również złoża wód geotermalnych stwierdzone wieloma otworami poszukiwawczymi. Wstępne badania wskazują na możliwość wykorzystania tych wód między innymi w ogrodnictwie, balneologii, hodowli ryb i rekreacji 19
LESISTOŚĆ W 2001 R. udział powierzchni zalesionej Program w Ochrony ogólnej Środowiska powierzchni Powiatu Tarnowskiego Woj.małopolskie m iec ho wski olk uski dąbrowski proszowicki chrzanowski krakowski Kraków Tarnów oświęcimski wi el icki boche ński brzeski tar nowski wadowicki myślenicki s uski limanowski Nowy Sącz gorlicki nowotarski nowosądecki w procentach tatrzański 38,0 i więcej (5) 25,9 do 37,9 (5) powiat tarnowski 14,0 do 25,9 (4) do 13,9 (8) Wietrzychowice Radłów Żabno Lisia Góra Wierzchosławice gm. Tarnów Skrzyszów Wojnicz gm. Tarnów Pleśna Tuchów Ryglice Zakliczyn Gromnik Ciężkowice Rzepiennik Strzy żews ki Szerzyny w procentach 30,0 i więcej (4) 20,0 do 29,9 (5) do 19,9 (6) brak danych (1) Rysunek 1 - Lesistość w woj. małopolskim i w powiecie tarnowskim 20
Poniżej przedstawiono charakterystykę jakości poszczególnych elementów środowiska: 2 2.1. Stan powietrza O stanie zanieczyszczenia atmosfery w powiecie tarnowskim decyduje przede wszystkim emisja z miasta Tarnowa, emisja z sąsiednich powiatów i emisja z obszaru gmin wchodzących w skład powiatu. Źródłem danych wykorzystanych do analizy stanu zanieczyszczenia powietrza w powiecie tarnowskim były pomiary prowadzone w regionalnej sieci monitoringu zanieczyszczeń powietrza, obsługiwanej przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Krakowie - Delegatura w Tarnowie, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie Delegatura w Tarnowie i Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie-Delegatura w Nowym Sączu. Poniższą analizę opracowano w oparciu o wyniki dobowych pomiarów stężeń zanieczyszczeń podstawowych (energetycznych) uzyskanych w 2001 roku. Pomiary stężeń zanieczyszczeń podstawowych, pochodzących z procesów między innymi spalania paliw: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i pył zawieszony w 2001 roku badano tylko w punkcie pomiarowym w Ciężkowicach. Celem oceny jakości powietrza atmosferycznego, wielkości stężeń zanieczyszczeń porównane zostały do wielkości normowanych w Rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 kwietnia 1998 roku w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń zanieczyszczeń w powietrzu (Dz. U. Nr 55, poz.355), tj. dopuszczalnego stężenia średniorocznego Da, obowiązujących w roku 2001. Stężenia poszczególnych zanieczyszczeń, średnie dla obszaru powiatu, zaprezentowano jako procent dopuszczalnej normy według następującej skali: do 20 % stan bardzo dobry, do 40 % stan dobry, do 60 % stan średni, do 80 % stan dostateczny, do 100 % stan zły, powyżej 100 % stan bardzo zły. Jak wynika z rys 2. emisja zanieczyszczeń pyłowych w powiecie jest mała. 2 Sporządzono w szczególności na podstawie Stan środowiska Powiatu Tarnowskiego w latach 1999-2001 opracowanie Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Delegatura w Tarnowie, 2002 r. 21
EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ Program PYŁOWYCH Ochrony Środowiska W 2001 Powiatu R. Tarnowskiego Woj. małopolskie olkuski miechowski dąbrowski proszowicki krakowski oświęcimski chrzanowski Kraków wielicki brzeski Tarnów wadowicki bocheński tarnowski myślenicki suski limanowski Nowy Sącz gorlicki nowotarski nowosądecki tatrzański w tonach/rok 3001 i więcej (1) 2001 do 3000 (1) 1001 do 2000 (2) do 1000 (18) Rysunek 2 Emisja zanieczyszczeń pyłowych w województwie małopolskim Zanieczyszczenia podstawowe: Pył zawieszony W 2001 roku oznaczany był tylko na 1 stanowisku. Stężenie średnioroczne było niższe od dopuszczalnego i wyniosło 10,4 µg/m3 tj. 20,8 %Da, co odpowiada stanowi dobremu. Stężenie pyłu w okresie grzewczym, wyniosło 16,5 µg/m3 a w okresie letnim 4,3 µg/m3. Dwutlenek siarki. W 2001 roku oznaczany był również tylko na 1 stanowisku, tym samym, co pył zawieszony i dwutlenek azotu. Stężenie średnioroczne było niższe od dopuszczalnego i wynosiło 4,8 µg/m3, tj. 12,08 %Da, co odpowiada stanowi bardzo dobremu. Stężenie SO2 w okresie grzewczym, wynosiło 7,9µg/m3 a w okresie letnim 1,8 µg/m3. Dwutlenek azotu. W 2001 roku oznaczany był na 1 stanowisku. Stężenie średnioroczne było niższe od dopuszczalnego i wynosiło 12,5 µg/m3 tj. 31,3 %Da, co odpowiada stanowi średniemu. Stężenie NO2 w okresie grzewczym, wynosiło 15,1 µg/m3 a w okresie letnim 9,9 µg/m3. 22
Opad pyłu, kadmu i ołowiu Od czerwca 2001 do maja 2002 opad pyłu był oznaczany na stanowisku pomiarowym, w Tuchowie. Uzyskane wartości odpowiadają stanowi bardzo dobremu. l.p. Lokalizacja punktu pomiarowego Zanieczyszcze nie Jednostka Wartość stężenia Ocena stanu w średniorocznego danego odniesieniu do roku zanieczyszczenia 2001 µg/m 3 7,8 7,4 4,8 Bardzo dobry 1 Ciężkowice Dwutlenek siarki 2 Ciężkowice Dwutlenek µg/m 3 8,9 16,6 12,5 Średni azotu 3 Ciężkowice Pył µg/m 3 10,2 8,1 10,4 Dobry zawieszony 4 Tuchów Opad pyłu mg/m 2-31,204 Bardzo dobry 5 Tuchów Opad ołowiu g/m 2-2,976 Bardzo dobry 6 Tuchów Opad kadmu g/m 2-0,312 Bardzo dobry Tabela 4 Ocena jakości powietrza w punktach pomiarowych Tuchów i Ciężkowice 2.2. Mokra depozycja zanieczyszczeń Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie Delegatura w Tarnowie w ramach zadania Monitoring zanieczyszczeń powietrza w województwie małopolskim prowadził monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do środowiska. Na obszarze powiatu tarnowskiego punkt mokrej depozycji zanieczyszczeń, należący do sieci regionalnej jest zlokalizowany w miejscowości Ciężkowice. Program badawczy obejmował: pomiar ilości opadu atmosferycznego w odstępach dwutygodniowych, w połowie i na końcu każdego miesiąca, pomiar w odstępach 2-tygodniowych odczynu (ph) i przewodności elektrycznej właściwej wód, oznaczanie stężeń : kationów( Ca, Mg, K, Na i NH4 ), anionów ( NO3, SO4, PO4, Cl) i metali ( Cd, Pb,Cu, Mn, Fe, Cr i Ni). Prezentowane wyniki badań obejmują okres od czerwca 2001 roku do maja 2002 r. Z analizy wielkości stężeń i obliczonych depozycji poszczególnych zanieczyszczeń w opadzie atmosferycznym wynika, że: znaczący udział w depozycji zanieczyszczeń mają takie zanieczyszczenia jak: siarczany, chlorki, azot azotanowy, azot amonowy, fosforany rozpuszczone, wapń, potas, sód, żelazo, magnez i mangan, udział takich zanieczyszczeń jak: chrom, kadm, miedź, nikiel i ołów jest nieznaczny a sumaryczny ich udział w depozycji nie przekracza 9,1 mg/m2. Średni arytmetyczny odczyn wód opadowych wynosił 5,37 ( odczyn kwaśny) i wahał się w przedziale od 3,64 ( listopad) do 7,39 (październik). Średni ważony odczyn wód opadowych wynosił 4,62. Miesięczna wysokość opadu mieściła się w zakresie od 8 mm (marzec) do 127 mm (lipiec). Wysokość opadu atmosferycznego z okresu 12 miesięcy wynosiła 651 mm. Średnie stężenie ważone chlorków wynosiło 0,896 mg/l, a wartości zmierzone mieściły się w przedziale od mg/l 0,38 do 2,8 mg/l. Depozycja chlorków w poszczególnych miesiącach mieściła się w przedziale od 14,4mg/m2 (marzec) do 90,1 mg/m2 (grudzień) a depozycja roczna wyniosła 583,12 mg/m2. 23
Średnie stężenie ważone siarczanów wynosiło 5,29 mg/l, a wartości zmierzone mieściły się w przedziale od 3,20 mg/l do 19,1 mg/l. Depozycja siarczanów w poszczególnych miesiącach mieściła się w przedziale od 60,0 mg/m2 (marzec) do 479,4 mg/m2 (sierpień) a roczna depozycja wyniosła 3445,0 mg/m2. Średnie stężenie ważone fosforanów wynosiło 0,050 mg/l, a wartości zmierzone mieściły się w przedziale od 0,03 mg/l do 0,16 mg/l. Depozycja fosforanów w poszczególnych miesiącach mieściła się w przedziale od 1,17 mg/m2 (kwiecień) do 7,6 mg/m2 (lipiec) a roczna depozycja wyniosła 32,38 mg/m2. Na obszar powiatu tarnowskiego wody opadowe w okresie od czerwca 2001 do maja 2002 wniosły: 4 595,6 ton siarczanów, 1 203,4 ton wapnia, 777,9 ton chlorków, 705,4 ton azotu amonowego, 579,6 ton azotu azotanowego, 195,5 ton sodu, 189,7 ton potasu, 116,5 ton magnezu, 43,2 ton fosforanów rozpuszczonych, 20,9 ton jonów wodoru i 106,4 ton metali ( manganu, żelaza, chromu, kadmu, miedzi, niklu i ołowiu). Procentowo największy udział w ogólnej ilości deponowanych zanieczyszczeń miały: siarczany 26,9 %, wapń 7,1 %, i chlorki 4,6 %. Procentowy udział oznaczanych metali w ogólnej ilości zanieczyszczeń wyniósł 0,6 %. 2.3. Emisja zanieczyszczeń powietrza w powiecie tarnowskim Struktura emisji Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza w powiecie tarnowskim są: zakłady przemysłowe, transport, kotłownie lokalne i paleniska indywidualne oraz rolnictwo. Tym działom gospodarki towarzyszy emisja dużej ilości zanieczyszczeń powietrza w postaci pyłów i gazów, które przedostają się do atmosfery w znacznej ilości. Emisja z punktowych źródeł zanieczyszczeń, tj. z zakładów przemysłowych jest w powiecie objęta kontrolą i ewidencją, natomiast emisja z pozostałych źródeł, ze względu na charakter i rozproszenie, jest trudna do zbilansowania i nie jest kontrolowana w skali powiatu. Udział źródeł niepunktowych w ogólnej emisji jest szacowany jako znaczący, lecz nieokreślony ilościowo. Emisja z zakładów przemysłowych Podstawą wykonania zestawień emisji zanieczyszczeń do powietrza były dane uzyskane z zakładów przemysłowych, które wyemitowały w roku 2001 co najmniej 5 Mg pyłów i gazów. W emisji zanieczyszczeń wyróżnia się : zanieczyszczenia pyłowe: pyły ze spalania paliw oraz pyły z procesów technologicznych, zanieczyszczenia gazowe: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla, dwutlenek węgla oraz inne gazy specyficzne z procesów technologicznych. W roku 2001 emisja pyłów w powiecie tarnowskim wynosiła ogółem 100,3 Mg, w tym pyły ze spalania paliw stanowiły 99,8 %. Emisja ta stanowiła zaledwie 0,7 % emisji zanieczyszczeń pyłowych w województwie małopolskim. Dla porównania emisja pyłów w mieście Tarnowie stanowiła 9,2 % emisji wojewódzkiej. 24
Wyszczególnienie Emisja gazów Mg/rok Razem SO2 NO 2 CO Inne CO 2 gazy (bez CO 2 ) Województwo małopolskie 134 115 57 287 26 263 46 976 3 588 12 491 062 Powiat tarnowski 362,1 0,27% 108,9 0,19% 55,5 0,21% 190,9 0,41% 6,8 0,19% 32577 0,26% Tabela 5 Emisja zanieczyszczeń gazowych Głównymi źródłami punktowej emisji zanieczyszczeń do powietrza w powiecie tarnowskim są następujące zakłady: l.p. Wyszczególnienie Udział w emisji pyłów i gazów w odniesieniu do powiatu 1 Leier TZCB S.A. Wola Rzędzińska 42,9 % 2 Zakład Ceramiki Budowlanej Sp. z o.o. w Sieradzy 36,3 % 3 WPS Strunbet S.A. w Bogumiłowicach 10,9 % 4 Spółdzielnia Mleczarska w Przybysławicach 3,9 % 5 PRDiM Dromost WMB w Łukanowicach 1,4 % 6 PBDiM w Tarnowie WMB w Skrzyszowie 1,3 % Tabela 6 Główne źródła punktowej emisji zanieczyszczeń do powietrza Emisja zanieczyszczeń powietrza jest niewielka na tle Małopolski, co przestawiono uprzednio na rys. 2. l.p. Powiat Rok SO 2 NO 2 CO Inne gazy Suma gazów Pyły Suma gazów i pyłów [Mg] 1 Tarnow 1999 132,5 65,6 178,5 5,9 382,5 92,4 474,9 38 211 2 ski 2000 140,5 67,5 182,2 6,2 396,4 92,5 488,9 40 509 3 2001 108,9 55,5 190,9 6,8 362,1 100,3 462,4 32 577 Tabela 7 Emisja zanieczyszczeń powietrza w powiecie w latach 1999-2001 CO 2 Emisja komunikacyjna Emisja komunikacyjna, ze względu na sposób rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń (niskie źródła emisji) jest najbardziej uciążliwa w najbliższym otoczeniu drogi. Wraz ze wzrostem odległości od drogi stężenia zanieczyszczeń gwałtownie maleją. W wyniku spalania paliw w środkach mobilnych, do środowiska dostają się zanieczyszczenia gazowe, głównie: tlenek węgla, tlenki azotu, dwutlenek węgla i węglowodory. Emitowane są także pyły na wskutek ścierania się opon, hamulców i nawierzchni drogowej, które zawierają związki ołowiu, kadmu, niklu itp. Określenie wielkości emisji spowodowanej przez pojazdy samochodowe jest niezmiernie trudne. Na jej wielkość między innymi wpływa długość tras komunikacyjnych, ich przepustowość, stan nawierzchni dróg, jakość poruszających się pojazdów i jakość spalanego paliwa. Emisja niska Poza emisją ze źródeł przemysłowych i komunikacyjnych, istotny wpływ na jakość powietrza w osiedlach mieszkalnych ( małych miastach i wsiach) ma emisja zanieczyszczeń z małych kotłowni węglowych i indywidualnych palenisk domowych, opalanych najczęściej węglem tanim, a więc o 25
dużej zawartości siarki i małej kaloryczności. Przy niekorzystnych warunkach rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń jej wpływ na lokalne warunki może być bardzo uciążliwy. Zbilansowanie niskiej emisji jest trudne i bardzo pracochłonne. Wiadomo, że jej wielkość będzie zależna od jakości i ilości spalanego paliwa ( najkorzystniejsze paliwo gazowe), od gęstości zabudowy oraz od stanu technicznego małych kotłowni. Emisja uciążliwych zapachów Jednym ze źródeł zanieczyszczenia powietrza jest emisja substancji odorotwórczych. Źródłem tej grupy zanieczyszczeń są: oczyszczalnie ścieków, w tym poletka osadowe, zakłady przemysłu spożywczego i zakłady mięsne. Zanieczyszczenia gazowe, powodujące uciążliwości zapachowe, to najczęściej mieszaniny, których skład chemiczny jest rzadko oznaczany. Brak w polskim prawie aktów prawnych, dotyczących dopuszczalnych stężeń substancji odorotwórczych w powietrzu, jak również obowiązujących metodyk ich oznaczania. Z uwagi na to, miarą uciążliwości jest indywidualna, często subiektywna ocena skarżących. 2.4. Wody powierzchniowe płynące 2.4.1.Metodyka oceny jakości wód Jakość wód nie jest pojęciem mierzalnym, lecz wyznaczalnym. W celu określenia jakości wód mierzy się cechy (wskaźniki), które tę jakość opisują lub wyznaczają w sposób niebudzący wątpliwości. Normą jakości wód są przepisy ustalające pewne graniczne wielkości zmian jakości wód zgodne ze szczególnymi warunkami stosowania. Ocena jakości wód polega na porównaniu pomierzonych wielkości parametrów (wskaźników) z wartościami dopuszczalnymi w 3 klasach czystości, ustalonych przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (rozp. MOŚZNiL z dnia 5 listopada 1991 r; Dz.U. Nr 116, poz.503). I tak: 1. klasa pierwsza - wody nadające się do: a) zaopatrzenia ludności w wodę do picia, b) zaopatrzenia zakładów wymagających wody o jakości wody do picia, c) bytowania w warunkach naturalnych ryb łososiowatych; 2. klasa druga - wody nadające się do: a) bytowania w warunkach naturalnych innych ryb niż łososiowate, b) chowu i hodowli zwierząt gospodarskich, c) celów rekreacyjnych, uprawiania sportów wodnych oraz do urządzania zorganizowanych kąpielisk; 3. klasa trzecia - wody nadające się do: a) zaopatrzenia zakładów innych niż zakłady wymagające wody o jakości wody do picia, b) nawadniania terenów rolniczych, wykorzystywanych do upraw ogrodniczych oraz upraw pod szkłem i pod osłonami z innych materiałów. Wody silnie zanieczyszczone, w których stężenia zanieczyszczeń przekraczają wartości dopuszczalne dla wyżej wymienionych klas czystości, określane są jako wody pozaklasowe i oznaczane jako non. W celu oceny jakości wód płynących zastosowano metodę stężeń charakterystycznych (CUGW). Opiera się ona, w przypadku wskaźników fizyko-chemicznych, na średnich stężeniach najbardziej niekorzystnych wartości danego parametru (po odrzuceniu wyniku o 200% gorszego), 26
porównanych z obowiązującymi normami. Dla wskaźników toksycznych (metale ciężkie, chlor, formaldehyd, cyjanki, pestycydy, substancje promieniotwórcze) przyjmowany jest wynik najgorszy. W przypadku wskaźników hydrobiologicznych metoda ta jako podstawę oceny przyjmuje najgorszy wynik. Metoda ta stosowana jest w krajach byłej RWPG. Podkreślić należy, iż opisuje ona jakość wody gorzej, niż metodyki, stosowane w krajach UE. Podstawą oceny bakteriologicznej jest drugi z kolei wynik najniekorzystniejszy. Każda z rzek klasyfikowana jest według 3 grup wskaźników: fizyko-chemicznych, hydrobiologicznych, bakteriologicznych. W oparciu o wyżej wymienione wskaźniki sporządzana jest ocena ogólna. Nadmienić przy tym należy, że o ocenie ogólnej przesądza najgorsza z grup wskaźników w danym punkcie pomiarowym. Wskaźniki fizyko-chemiczne wskazują, jaki jest stan fizyczny wody oraz jakie znajdują się w niej substancje chemiczne. Dla potrzeb dokonania oceny wskaźniki fizyko-chemiczne podzielono na 5 grup: substancje organiczne charakteryzowane wskaźnikami: BZT5, tlen rozpuszczony, ChZT- Mn, ChZT-Cr, zasolenie określane zawartością chlorków, siarczanów i substancji rozpuszczonych, zawiesiny, związki biogenne (, do których zaliczane są: azot amonowy, azot azotynowy, azot azotanowy, azot ogólny, fosforany i fosfor ogólny, zanieczyszczenia specyficzne, czyli spowodowane przez związki fenolowe i metale ciężkie (chrom ogólny, cynk, kadm, miedź, nikiel, ołów, rtęć). Wskaźniki hydrobiologiczne określają stopień rozwoju wskaźnikowych organizmów roślinnych i zwierzęcych w wodzie, w zależności od zawartości w niej organicznych lub mineralnych związków pokarmowych i obecności zanieczyszczeń antropogenicznych. Wskaźniki bakteriologiczne stanowią charakterystykę zawartości organizmów bakteryjnych w wodzie. Określane są wielkością Miana Coli, czyli najmniejszą objętością badanej wody lub ścieków, w której stwierdza się jeszcze obecność bakterii grupy Coli. Bakterie grupy Coli stanowią normalną florę jelitową ludzi i zwierząt wykrywalną w kale lub ściekach bytowo-gospodarczych. Obecność bakterii grupy Coli w wodzie świadczy o zanieczyszczeniu fekalnym, a tym samym o możliwości występowania bakterii chorobotwórczych. 2.4.2.Jakość wód powierzchniowych powiatu tarnowskiego Głównymi ciekami powierzchniowymi powiatu tarnowskiego są: Dunajec, Biała Tarnowska, Wątok, Kisielina, Żabnica i Czarna Tarnowska oraz odcinek Wisły o długości 7,4km, będący północno-zachodnią granicą powiatu Łączna długość tych cieków w granicach powiatu wynosi ok.178,1 km. W roku 2001 Wisła, Dunajec, Biała Tarnowska, Wątok Kisielina i Żabnica objęte były badaniami w ramach monitoringu podstawowego (krajowego) i regionalnego. Na terenie powiatu badania rzek prowadzone były łącznie w 8 punktach pomiarowo-kontrolnych (p.p.k.), w tym: - w 3 punktach sieci krajowej (Piaski Drużków, Biskupice Radłowskie, Ujście Jezuickie na Dunajcu), - w 5 punktach sieci regionalnej. Wykonawcą badań było Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w 27