PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA NA LATA 2014 2017 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2018 2021 DLA GMINY EŁK PROJEKT

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA NA LATA 2014 2017 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2018 2021 DLA GMINY EŁK PROJEKT Zamawiający Wykonawca Gmina Ełk ul. Armii Krajowej 3 19 300 Ełk EkoExpert Doradztwo Ekologiczne i Gospodarcze Sp. z o.o. ul. Bohaterów Monte Cassino 19/57 15 783 Białystok Opracowano w zespole: Halina Brulińska Anna Ostrowska Stanisław Paniczko Marcin Zarzecki

Autorzy opracowania składają podziękowania wszystkim pracownikom Urzędu Gminy w Ełku za pomoc w zebraniu materiałów oraz za udostępnienie dokumentacji niezbędnej do powstania niniejszego Programu 2

SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 7 1.1. Podstawa prawna opracowania... 7 1.2. Cel opracowania Programu... 7 1.3. Okres objęty opracowaniem... 7 1.4. Metodyka i zakres dokumentu... 8 1.5. Powiązania z dokumentami strategicznymi... 9 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY... 13 2.1. Położenie i podział administracyjny... 13 2.2. Klimat... 14 2.3. Ludność... 15 2.4. Sektor gospodarczy... 16 2.4. Turystyka... 18 2.5. Dziedzictwo historyczne i kulturowe... 19 2.6. Komunikacja i transport... 20 2.6.1. Transport drogowy... 20 2.6.2. Transport kolejowy... 20 3. STAN I OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY... 21 3.1. Powierzchnia ziemi... 21 3.1.1. Rzeźba terenu i budowa geologiczna... 21 3.1.2. Złoża surowców... 22 3.1.3. Gleby... 24 3.1.4. Struktura użytkowania gruntów... 25 3.2. Wartości przyrodnicze i krajobrazowe... 27 3.2.1. Krajobraz... 27 3.2.2. Formy ochrony przyrody... 28 3.2.3. Korytarze ekologiczne... 35 3.2.4. Lasy... 37 3.3. Wody powierzchniowe i poziemne... 39 3.3.1. Wody powierzchniowe... 39 3.3.2. Wody podziemne... 43 3.3.3. Infrastruktura wodno kanalizacyjna... 44 3.4. Powietrze atmosferyczne... 50 3.5. Klimat akustyczny... 51 3.6. Promieniowanie elektromagnetyczne... 52 3

3.6.1. Infrastruktura elektroenergetyczna... 53 3.7. Odnawialne źródła energii... 53 3.8. Gospodarka odpadami... 54 3.9. Świadomość ekologiczna... 61 3.10. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska... 62 4. PODSUMOWANIE STANU OBECNEGO... 63 5. CELE I KIERUNKI OCHRONY ŚRODOWISKA... 69 6. PROGRAM ZADANIOWY... 72 6.1. Zadania koordynowane... 72 6.2. Zadania własne... 78 6.2.1. Zamierzenia w zakresie ochrony środowiska... 78 7. ZAGADNIENIA SYSTEMOWE... 79 7.1. Zarządzanie i monitoring środowiska... 79 7.1.1. Mierniki stanu wyjściowego... 79 7.1.2. Monitorowanie Programu... 82 8.1. Uwarunkowania wynikające z dokumentów wyższego szczebla... 84 7.1.1. Racjonalne użytkowanie zasobów i poprawa jakości środowiska... 84 8.2. Uwarunkowania prawne Programu... 85 8.3. Planowanie przestrzenne... 85 8.4. Uwarunkowania społeczne... 86 8.5. Związek z Unią Europejską... 86 8.6. Efekt transgraniczny... 86 8.7. Aspekty finansowe realizacji Programu... 86 8. STRESZCZENIE... 88 9. WYKAZ SKRÓTÓW UŻYTYCH W OPRACOWANIU... 92 10. ZAŁĄCZNIKI... 93 ZAŁĄCZNIK NR 1... 94 Cele dokumentów strategicznych powiązanych z Programem ochrony środowiska na lata 2014 2017, z perspektywą na lata 2018 2021 dla gminy Ełk.... 94 ZAŁĄCZNIK NR 2... 100 Limity ujęte w II Polityce Ekologicznej Państwa... 100 11. PIŚMIENNICTWO I MATERIAŁY WYKORZYSTANE DO OPRACOWANIA PROGRAMU... 101 4

SPIS TABEL Tabela 1. Zestawienie dokumentów strategicznych, na których oparto cele i założenia Programu... 9 Tabela 2. Zrealizowane przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska na przestrzeni ostatnich lat... 10 Tabela 3. Wybrane dane demograficzne gminy Ełk i powiatu ełckiego... 15 Tabela 4. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w podziale na sektory... 16 Tabela 5. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w podziale na sekcje... 17 Tabela 6. Rynek pracy... 18 Tabela 7. Złoża kopalin na terenie gminy Ełk... 23 Tabela 8. Struktura użytkowania gruntów w gminie Ełk... 25 Tabela 9. Obszary Chronionego Krajobrazu na terenie gminy Ełk... 30 Tabela 10. Pomniki przyrody na obszarze gminy Ełk... 34 Tabela 11. Wybrane jeziora w gminie Ełk... 41 Tabela 12. Ujęcia wód powierzchniowych... 43 Tabela 13. Ujęcia wód podziemnych... 43 Tabela 14. Stacje uzdatniania wody... 43 Tabela 15. Gminne oczyszczalnie ścieków... 46 Tabela 16. Ocena jakości rzek w punktach pomiarowo kontrolnych w latach 2008 2012... 47 Tabela 17. Wykaz jezior badanych w latach na terenie gminy Ełk... 48 Tabela 18. Zrzuty ścieków... 48 Tabela 19. Wyniki klasyfikacji strefy warmińsko mazurskiej w latach 2010 2012, strefy ełcko węgorzewskiej w latach 2007 2009 oraz strefy powiatu ełckiego w 2006 r.... 50 Tabela 20. Małe elektrownie wodne na rzece Ełk... 54 Tabela 21. Instalacje regionalne do przetwarzania odpadów komunalnych w Regionie Wschodnim... 57 Tabela 22. Instalacje do zastępczej obsługi Regionu Wschodniego... 57 Tabela 23. Szczegółowa charakterystyka RIPOK z Regionu Wschodniego... 57 Tabela 24. Ilościowe zestawienie wyrobów zawierających azbest... 60 Tabela 25. Analiza czynników wewnętrznych gminy... 64 Tabela 26. Analiza czynników zewnętrznych gminy... 66 Tabela 27. Zadania koordynowane... 73 Tabela 28. Przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska planowane do realizacji w latach 20014 2017 lub w perspektywie 2018 2021... 78 Tabela 29. Wskaźniki określające stan i ochronę środowiska w gminie Ełk na tle pozostałych gmin powiatu ełckiego... 81 Tabela 30. Lokaty gmin w powiecie ełckim... 81 Tabela 31. Mierniki Programu... 83 5

SPIS RYCIN Rycina 1. Wydatki budżetu gminy na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska w latach 2008 2012... 13 Rycina 2. Położenie gminy wiejskiej Ełk na terenie powiatu ełckiego... 14 Rycina 3. Ludność gminy Ełk według płci i wieku... 15 Rycina 4. Migracje ludności na pobyt stały... 16 Rycina 5. Liczba jednostek gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w latach 2008 2012... 18 Rycina 6. Podział fizyko geograficzny gminy Ełk... 21 Rycina 7. Rozmieszczenie złóż surowców na obszarze gminy Ełk... 22 Rycina 8. Powierzchnia ekologicznych użytków rolnych w latach 2008 2012... 26 Rycina 9. Powierzchnia ekologicznych użytków rolnych oraz łąk i pastwisk [ha] w latach 2008 2012... 26 Rycina 10. Położenie rezerwatu przyrody Ostoja Bartosze na obszarze gmin Ełk... 29 Rycina 11. Położenie Obszarów Chronionego Krajobrazu na tle gminy Ełk... 30 Rycina 12. Położenie użytków ekologicznych na obszarze gminy Ełk (a) na jeziorze Druglin (b)... 31 Rycina 13. Położenie obszarów Natura 2000 na obszarze gminy Ełk... 32 Rycina 14. Korytarze ekologiczne przebiegające przez gminę Ełk... 36 Rycina 15. Główne kompleksy leśne na terenie gminy Ełk... 37 Rycina 16. Powierzchnia lasów w latach 2008 2012... 38 Rycina 17. Powierzchnia zalesień w latach 2008 2012... 38 Rycina 18. Sieć hydrograficzna gminy Ełk... 40 Rycina 19. Ludność korzystająca z infrastruktury wodociągowej w latach 2008 2012... 44 Rycina 20. Infrastruktura wodociągowa gminy Ełk: długość czynnej sieci rozdzielczej, połączenia do budynków mieszkalnych, woda dostarczona gospodarstwom domowym w latach 2008 2012... 44 Rycina 21. Ludność korzystająca z infrastruktury kanalizacyjnej w latach 2008 2012... 45 Rycina 22. Infrastruktura kanalizacyjna gminy Ełk: długość czynnej sieci kanalizacyjnej, połączenia do budynków mieszkalnych, ścieki odprowadzone, w latach 2008 2012... 45 Rycina 23. Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w latach 2008 2012... 46 Rycina 24. Ładunki zanieczyszczeń w oczyszczonych ściekach w latach 2008 2012... 49 Rycina 25. Odpady zebrane z terenu gminy Ełk w latach 2008 2012... 55 Rycina 26. Gminy przynależące do Związku Międzygminnego Gospodarka Komunalna (a), organizacja zbiórki odpadów w podregionach (b)... 56 Rycina 27. Zlikwidowane nielegalne składowiska odpadów w latach 2009 2013... 60 Rycina 28. Podsumowanie szans i zagrożeń gminy Ełk (SWOT)... 68 Rycina 29. Priorytety ekologiczne, cele długo i krótkoterminowe... 71 Rycina 30. Wyniki klasyfikacji gmin według wskaźników określające stan i ochronę środowiska... 80 6

WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania Podstawę prawną opracowywania Programów Ochrony Środowiska stanowi ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2013 poz. 1232 z późn. zm.), która zgodnie z art. 17 nakłada na organ wykonawczy gminy obowiązek sporządzania programu ochrony środowiska. Opracowany dokument podlega zaopiniowaniu przez organ wykonawczy powiatu. Ponadto Prawo ochrony środowiska nakłada na organ opracowujący program ochrony środowiska, obowiązek sporządzania prognozy oddziaływania na środowisko. Przedmiotem opracowania jest Program ochrony środowiska na lata 2014 2017, z perspektywą na lata 2018 2021 dla gminy Ełk. 1.2. Cel opracowania Programu Program na szczeblu jednostki samorządowej (gminy wiejskiej) ma na celu wdrożenie Polityki Ekologicznej Państwa oraz założeń wynikających z innych dokumentów strategicznych kraju, województwa warmińsko mazurskiego oraz powiatu ełckiego w celu stworzenia warunków niezbędnych do ochrony środowiska. Istotą Programu jest wyznaczenie celów strategicznych oraz działań służących poprawie stanu środowiska. Cele zostały wyznaczone poprzez analizę stanu poszczególnych elementów środowiska, pozwalającą na identyfikację obecnych i potencjalnych zagrożeń środowiska na obszarze gminy Ełk. Wśród najważniejszych celów opracowania należy wskazać: Realizację Polityki Ekologicznej Państwa, założeń strategicznych dokumentów krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych na obszarze gminy Ełk, Analizę stanu środowiska na obszarze gminy Ełk, identyfikację obecnych i potencjalnych zagrożeń, Wyznaczenie celów strategicznych w podziale na długookresowe i krótkoterminowe, Określenie działań inwestycyjnych, oszacowanie niezbędnych nakładów wraz z określeniem źródeł finansowania, Określenie zadań własnych i koordynowanych wraz z harmonogramem ich realizacji, Określenie mechanizmów prawno ekonomicznych służących realizacji wyznaczonych celów. Wobec powyższego realizacja Programu poprzez wprowadzenie skutecznych mechanizmów chroniących środowisko przed degradacją, przyczyni się do poprawy stanu środowiska naturalnego na analizowanym obszarze. Wdrożenie Programu umożliwi osiągnięcie założonych celów oraz stworzenie i funkcjonowanie na obszarze gminy Ełk zintegrowanego zespołu instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska naturalnego, spełniającego wymagania określone w przepisach z zakresu ochrony środowiska. Program ochrony środowiska na lata 2014 2017, z perspektywą na lata 2018 2021 dla gminy Ełk stanowi pierwsze opracowanie Programu Ochrony Środowiska. Niniejsza dokumentacja stanowić będzie jedno z narzędzi pomocniczych przy prowadzeniu polityki ekologicznej w gminie. 1.3. Okres objęty opracowaniem Program obejmuje lata 2014 2017 z perspektywą do roku 2021. Okres obowiązywania niniejszego Programu został podzielony na: Okres operacyjny (lata 2014 2017) wraz z określonymi celami krótkoterminowymi oraz działaniami służącymi ich realizacji, Okres perspektywiczny (lata 2018 2021), wyrażony poprzez cel długoterminowy dla każdego z priorytetów ochrony środowiska 7

1.4. Metodyka i zakres dokumentu Projekt Programu, opracowano zgodnie z art. 17 i 18 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony Środowiska (Dz.U. z 2013r. poz. 1232 z późn. zm.) oraz w oparciu o Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (Ministerstwo Środowiska, 2002) oraz Zapobieganie i ograniczanie zanieczyszczeń. Plany i programy ochrony środowiska (Kiedel i.in., 2003). Program ochrony środowiska na lata 2014 2017, z perspektywą na lata 2018 2012 dla gminy Ełk opracowano w oparciu o obowiązujące akty prawne oraz aktualne programy, polityki i strategie z zakresu ochrony środowiska: Polityka Ekologiczna Państwa, Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko Mazurskiego na lata 2011 2014 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2015 2018, Plan gospodarki odpadami dla województwa warmińsko mazurskiego na lata 2011 2016, Powiatowy Program ochrony środowiska na lata 2012 2015 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2016 2019, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Ełk wraz z aktualizacjami. Dodatkowo, na potrzeby opracowania niniejszego dokumentu posłużono się informacjami pozyskanymi z powszechnie dostępnych baz danych i zestawień lub bezpośrednio z następujących instytucji: Główny Urząd Statystyczny, Państwowy Instytut Geologiczny, Główny Inspektorat Jakości Handlowej Produktów Spożywczych, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej, Warmińsko Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Instytut Biologii Ssaków PAN w Białowieży. Opracowując projekt Programu uwzględniano dane udostępnione przez Urząd Gminy w Ełku. Dążąc do zachowania równowagi ekologiczno gospodarczo społecznej, będącej nadrzędnym celem Polityki Ekologicznej Państwa, Program przedstawia wzajemną zależność pomiędzy stanem środowiska, jakością jego poszczególnych elementów i rozwojem gospodarczym regionu, wyznaczając na ich podstawie następujące elementy: Priorytety ekologiczne, Poziomy celów długo i krótkoterminowych, Rodzaj i harmonogram zadań proekologicznych w podziale na zadania własne i koordynowane, Środki niezbędne do realizacji celów, w tym mechanizmy prawno ekonomiczne i finansowe. Program swym zakresem obejmuje informacje dotyczące uwarunkowań środowiskowych, społecznych i gospodarczych gminy. W związku z charakterystycznymi uwarunkowaniami gminy Ełk, niektóre zagadnienia wyodrębniono jako oddzielne podrozdziały, (np. turystyka, komunikacja i transport), ponieważ opisane zagadnienia mają istotny wpływ na stan środowiska w gminie oraz są bezpośrednio powiązane z kierunkiem rozwoju gminy. Rozdziały odnoszące się do stanu środowiska oraz infrastruktury zawierają syntetyczną ocenę stanu poszczególnych elementów środowiska naturalnego ze wskazaniem najważniejszych problemów w racjonalnym użytkowaniu zasobów naturalnych. W Programie przedstawiono charakterystykę aktualnego stanu środowiska na terenie gminy, którą podsumowano przy pomocy analizy SWOT. Ustalenia Programu obejmują priorytety i działania ekologiczne, cele i kierunki ochrony środowiska oraz plan operacyjny określający przedsięwzięcia wytypowane na podstawie zdefiniowanych celów. Cele i priorytety ekologiczne stanowią zestaw pożądanych (wskazywanych) kierunków do realizacji lub zaniechania, mających w efekcie poprawić stan jakości 8

środowiska, zachować lub ochronić wartościowe komponenty środowiska i dać narzędzie do racjonalnego korzystania ze środowiska. Program porusza także zagadnienia systemowe, związane z zarządzaniem i monitoringiem środowiska oraz monitoringiem realizacji przyjętych założeń. 1.5. Powiązania z dokumentami strategicznymi Program ochrony środowiska na lata 2014 2017, z perspektywą na lata 2018 2021 dla gminy Ełk stworzony jest w oparciu o cele zawarte w dokumentach strategicznych kraju i województwa oraz planów i programów na szczeblu powiatowym i gminnym. Uwarunkowania wynikające z dokumentów strategicznych wyższego szczebla oraz z opracowań powiatowych i gminnych posłużyły do wyznaczenia celów i kierunków ochrony środowiska niniejszego Programu, który jest z nimi kompatybilny. Zestawienie dokumentów strategicznych, na których oparto niniejszy Program znajdują się w Tabela 1, natomiast główne założenia tych dokumentów zostały opisane w Załączniku 1 do niniejszego opracowania. Tabela 1. Zestawienie dokumentów strategicznych, na których oparto cele i założenia Programu Szczebel opracowania Dokument strategiczny krajowy Polityka Ekologiczna Państwa wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko Mazurskiego na lata 2011 2014 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2015 2018 Plan gospodarki odpadami dla województwa warmińsko mazurskiego na lata 2011 2016 powiatowy Powiatowy Program ochrony środowiska na lata 2012 2015 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2016 2019 gminny Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Ełk wraz z aktualizacjami Źródło: opracowanie własne 1.6. Podsumowanie dotychczasowej polityki ekologicznej gminy Jednym z elementów opracowania niniejszego Programu jest uwzględnienie oceny dotychczasowej polityki ekologicznej realizowanej na obszarze gminy. Należy przy tym zaznaczyć, iż niniejsze opracowanie stanowiące Program ochrony środowiska na lata 2014 2017, z perspektywą na lata 2018 2021 dla gminy Ełk jest pierwszym opracowaniem Programu Ochrony Środowiska. Niniejsza dokumentacja stanowić będzie jedno z narzędzi pomocniczych przy prowadzeniu polityki ekologicznej w gminie na kolejne cztery lata. Wobec dotychczasowego braku Programu Ochrony Środowiska, podsumowanie odnosi się do działań podejmowanych na rzecz ochrony środowiska w ostatnich latach. Na przestrzeni ostatnich lat (od 2008r.), na obszarze gminy Ełk zrealizowano następujące przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska: 9

Tabela 2. Zrealizowane przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska na przestrzeni ostatnich lat L.p. Opis przedsięwzięcia Koszty [zł] Źródła finansowania 2007 2009 1 Wykonanie sieci wodociągowych o długości 10.297 mb w miejscowościach : Rękusy do zabudowań kolonijnych Talusy, 683.663,30 środki własne gminy osiedle Bocianie Gniazdo w Chruścielach, Bajtkowo 2 Wykonanie nawierzchni asfaltowej na drogach w miejscowościach: Nowa Wieś Szosa Bajtkowska, Lega, Szeligi 364.878,07 środki własne gminy Buczki, o długości 7.498,84 mb 3 Rozbudowa Gimnazjum w Nowej Wsi Ełckiej oraz budowa kotłowni 961.694,30 środki własne gminy 2008 4 Wykonanie modernizacji stacji uzdatniania wody w Witynach, wymiana pompy głębinowej w Ruskiej Wsi 142.420,46 środki własne gminy 5 Rekultywacja terenów przybrzeżnych w miejscowościach Regiel, Regielnica, Sędki, Nowa Wieś, Straduny, Miluki 50.130,00 środki własne gminy 6 Budowa kotłowni w SP Mrozy Wielkie 43.477,00 środki własne gminy 2009 7 Budowa wodociągu Miluki do zabudowań kolonijnych 66.493,00 środki własne gminy 8 Odtworzenie linii technologicznej oczyszczalni ścieków w Chełchach 264.471,00 środki własne gminy 9 Zakup i montaż zbiorników na ścieki w miejscowości Siedliska i Mostołty 34.400,00 środki własne gminy 10 Przebudowa drogi Kałęczyny Giże 1.534.982,00 środki własne gminy, PROW 11 Przebudowa ul. Nadrzecznej w Stradunach 993.731,00 środki własne gminy 2009 2014 12 Budowa wodociągu na trasie Ełk Bartosze Guzki Lepaki Bienie Mołdzie Rożyńsk 366.080,18 środki własne gminy 13 Budowa kanalizacji na trasie Ełk Bartosze Guzki Lepaki Bienie Mołdzie Rożyńsk 453.076,13 środki własne gminy, ANR 2010 14 Wykonanie centralnego ogrzewania w OSP Kałęczyny i świetlicy w Kałęczynach 12.175,60 środki własne gminy 15 Wykonanie centralnego ogrzewania (gazowego) w świetlicy w Mostołtach 12.750,00 środki własne gminy 16 Wykonanie centralnego ogrzewania (gazowego) w świetlicy w Mrozach Wielkich 12.450,00 środki własne gminy 17 Wykonanie centralnego ogrzewania (gazowego) w świetlicy w Siedliskach 9.640,93 środki własne gminy 18 Wykonanie centralnego ogrzewania (gazowego) w świetlicy w Reglu 7.638,42 środki własne gminy 19 Przebudowa drogi gminnej na drogę o nawierzchni twardej na trasie Kałęczyny Regiel oraz część wsi Regiel 2.173.692,30 środki własne gminy 20 Wykonanie przyłącza wodociągowego w m. Maleczewo wraz z dokumentacją 5.737,72 środki własne gminy 21 Budowa wodociągu na trasie Straduny Janisze Przytuły 179.977,20 środki własne gminy 2011 22 Wykonanie sieci wodociągowych o długości 7,9 km w miejscowościach: Przytuły do zabudowań kolonijnych, Bartosze, 556.400,30 środki własne gminy Lepaki, Bienie, Guzki 23 Przebudowa drogi gminnej o nawierzchni asfaltowej w m. Płociczno o długości 1,2 km 610.826,87 środki własne gminy,

L.p. Opis przedsięwzięcia Koszty [zł] Źródła finansowania powiat Ełcki 24 Przebudowa drogi gminnej Mostołty Rymki 2,0 km 330.162,71 środki własne gminy 25 Termomodernizacja Sali gimnastycznej w ZSS w Stradunach 198.646,94 środki własne gminy 2012 26 Rozbudowa 400 mb sieci wodociągowej w Mrozach Wielkich wraz z dokumentacją 26.426,36 środki własne gminy 27 Budowa wodociągu Nowa Wieś Ełcka Zdunki Bobry o długości 5,66 km 528.140,14 środki własne gminy, PROW 28 Rozbudowa sieci wodociągowej w miejscowości Regielnica wraz z dokumentacją 19.800,00 środki własne gminy 29 Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Nowa Wieś Ełcka o długości 6,6 km 2.300.859,86 środki własne gminy, PROW 30 Rozbudowa kanalizacji sanitarnej w miejscowości Regielnica wraz z dokumentacją 48.600,00 środki własne gminy 31 Przebudowa drogi gminnej Lepaki Małe Mołdzie na drogę o nawierzchni asfaltowej o długości 0,6 km 420.651,00 środki własne gminy 32 Przebudowa drogi do Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów w Siedliskach wraz z chodnikiem i oświetleniem o długości 1,01 km 1.581.247,70 Związek Międzygminny Gospodarka Komunalna w Ełku, PROW 2013 33 Budowa sieci wodociągowej w m. Barany (działki budowlane) o długości 1,8 km 137.637,22 środki własne gminy, PROW 34 Budowa sieci wodociągowej na odcinku Mołdzie Ruska Wieś o długości 2,35 km 367.009,72 środki własne gminy, PROW 35 Budowa sieci wodociągowej w m. Mołdzie o długości 0,9 km 106.162,15 środki własne gminy, PROW 36 Budowa sieci wodociągowej w m. Mrozy Wielkie o długości 0,4 km 59.074,37 środki własne gminy 37 Budowa sieci wodociągowej na odcinku Chełchy Czaple o długości 1,4 km wraz z opracowaniem dokumentacji 84.758,70 środki własne gminy projektowej 38 Budowa sieci wodociągowej w m. Lepaki Wielkie na kolonię o długości 1,1 km 74.090,17 środki własne gminy 39 Rozbudowa sieci wodociągowej w m. Lepaki Wielkie o długości 0,4 km 20.720,71 środki własne gminy 40 Rozbudowa kanalizacji sanitarnej w m. Nowa Wieś Ełcka o długości 0,1 km wraz z opracowaniem dokumentacji projektowej 13.590,00 środki własne gminy, PROW 41 Rozbudowa kanalizacji sanitarnej w m. Lepaki Wielkie o długości 0,18 km wraz z opracowaniem dokumentacji 30.650,26 środki własne gminy projektowej 42 Budowa kanalizacji sanitarnej na odcinku Nowa Wieś Ełcka Barany oraz cała wieś Barany o długości 6,9 km 1.217.051,68 środki własne gminy, 11

L.p. Opis przedsięwzięcia Koszty [zł] Źródła finansowania PROW 43 Budowa kanalizacji sanitarnej na odcinku Mołdzie Ruska Wieś oraz cała wieś Barany o długości 4,67 km 645.937,79 środki własne gminy, PROW 44 Powierzchniowe utrwalenie drogi gminnej na odcinku od drogi powiatowej do miejscowości Regiel o długości 3,3 km 338.345,61 środki własne gminy 45 Powierzchniowe utrwalenie drogi gminnej na odcinku Regielnica Sordachy o długości 3,1 km 463.804,62 środki własne gminy 46 Przebudowa drogi gminnej z powierzchniowym utrwaleniem w m. Mrozy Wielkie wraz z wjazdami na posesję o długości 497.271,09 środki własne gminy, 0,85 km Urząd Marszałkowski 47 Przebudowa drogi gminnej z powierzchniowym utrwaleniem w m. Kałęczyny Koziki o długości 1,9 km 462.362,91 środki własne gminy 48 Wykonanie sanitariatu w świetlicy gminnej w m. Kałęczyny 10.000,00 środki własne gminy 2013 2014 49 Budowa sieci wodociągowej i kanalizacji sanitarnej ciśnieniowej na odc. Pistki (Ruska Wieś) Mołdzie i sieci wodociągowej w m. Mołdzie oraz w obrębie miejscowości Ruska Wieś Źródło: Urząd Gminy w Ełku 1.660.321,53 środki własne gminy, PROW 12

Według danych GUS w latach 2008 2012 wydatki na ochronę środowiska i gospodarkę komunalną w gminie Ełk przedstawiały się następująco: 5000 Wydatki majątkowe inwestycyjne Oświetlenie ulic, placów i dróg Oczyszczanie miast i wsi Gospodarka ściekowa i ochrona wód Wydatki [tys. zł] 4000 3000 2000 1000 0 2008 2009 2010 2011 2012 Źródło: GUS, 2008 2012 Rycina 1. Wydatki budżetu gminy na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska w latach 2008 2012 Zadania realizowane były głównie ze środków własnych gmin i powiatu, wspierane kredytami bankowymi oraz środkami UE, funduszy celowych i Budżetu Państwa. Realizacja zaplanowanych przedsięwzięć nie zawsze jest możliwa, ze względu na trudności w pozyskaniu środków finansowych na realizację zadań i inne czynniki zewnętrzne. W związku z tym niekiedy termin realizacji niektórych zaplanowanych działań ulega przesunięciu. Stan i podsumowanie poszczególnych elementów środowiska lub infrastruktury ochrony środowiska został ujęty w Rozdziale Stan i ocena aktualnego stanu środowiska na terenie gminy w Podrozdziale: Stan i podsumowanie. W miarę możliwości, analizę poszczególnych elementów oparto o najbardziej aktualne informacje lub w celu uwypuklenia zmian, porównywano dane w okresie 2008 2012. Ze względu na dotychczasowy brak opracowanego Programu Ochrony Środowiska, na etapie analizy poszczególnych komponentów środowiska przyjęto, iż punktem odniesienia do aktualnego stanu będą dane odnoszące się do przedziału czasowego 2008 2012, lub wcześniejsze w przypadku braku regularności danych (np. z monitoringu środowiska) lub specyfiki zagadnienia. Lata CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. Położenie i podział administracyjny Gmina Ełk położona jest w północnej części Polski, w południowowschodniej części województwa warmińsko mazurskiego. Administracyjnie gmina Ełk jest gminą wiejską zlokalizowaną w centralnej części powiatu ełckiego i jedną z 5 gmin tego powiatu. Gmina otacza miasto Ełk położone w centralnej części obszaru. Analizowana gmina graniczy z następującymi gminami: Stare Juchy, Świętajno, Olecko, Kalinowo, Prostki, Biała Piska i Orzysz. Położenie gminy na tle gmin powiatu ełckiego przedstawia Rycina 2.

Rycina 2. Położenie gminy wiejskiej Ełk na terenie powiatu ełckiego Powierzchnia analizowanej gminy wynosi około 380 km 2, co stanowi 34% powierzchni powiatu ełckiego i 1,5% powierzchni województwa warmińsko mazurskiego. Gmina Ełk, jest największą pod względem powierzchni w porównaniu z pozostałymi gminami powiatu ełckiego. Na obszarze gminy znajduje się 79 miejscowości, w tym 58 sołectw (GUS, 2012). Gmina Ełk, z racji położenia jest powiązana funkcjonalnie z Ełkiem największym miastem powiatu, położonym centralnie wobec gminy wiejskiej Ełk. 2.2. Klimat Klimat gminy kształtowany jest oddziaływaniem kontynentalnym i należy do najchłodniejszych w Polsce. Średnia roczna temperatura powietrza na analizowanym terenie wynosi 6,7 C przy średniej temperaturze miesięcznej (najchłodniejszego lutego) -4,7 C i średniej temperaturze miesięcznej (najcieplejszego lipca) 17,2 C. Ujemne temperatury powietrza utrzymują się średnio przez 4 miesiące w roku od grudnia do marca. Średnia roczna wilgotność powietrza waha się od 81 do 83%. Średnia roczna ilość opadów atmosferycznych wynosi 555 mm, przy czym najwyższe miesięczne sumy opadów obserwuje się w lipcu i sierpniu, najniższe w styczniu i lutym. Obszar analizowanej gminy, według regionalizacji klimatycznej Polski (Woś, 1999) należy do regionu Mazursko Podlaskiego. Region ten obejmuje zasięgiem wschodnią część Pojezierza Mazurskiego i część Podlasia. W granicach Polski leży tylko fragment tego regionu klimatycznego, który dalej rozciąga się w kierunku wschodnim i północnym. Na tle innych regionów klimatycznych, obserwuje się stosunkowo największą częstość pojawiania się pogód najmroźniejszych. Notuje się tutaj średnio w roku 4 dni z pogodą bardzo mroźną. Wśród nich 2 są bardzo mroźne i słoneczne oraz dwa bardzo mroźne i jednocześnie pochmurne. W tym regionie występuje również względnie największa liczba dni z pogodą dość mroźną. Jest ich średnio w roku 34. W porównaniu z resztą kraju, w Regionie Mazursko Podlaskim występują maksymalne liczby dni ze wszystkimi typami pogody dość mroźnej i jednocześnie pochmurnej lub z dużym zachmurzeniem nieba. Na obszarze gminy przeważają wiatry z kierunków południowo wschodnich i południowo zachodnich. Około 40% dni w ciągu roku charakteryzuje się średnią prędkością wiatru do 2 m/s (maksymalna w miesiącach czerwiec sierpień) i około 45% dni z prędkością średnią na poziomie 2 4 m/s. Maksymalne prędkości wiatrów występują w okresie listopad styczeń, natomiast minimalne w miesiącach letnich (czerwiec wrzesień). 14

2.3. Ludność Program ochrony środowiska na lata 2014 2017 z perspektywą na lata 2018 2021 dla gminy Ełk Z danych z GUS (2012 r.) wynika, iż ogólna liczba mieszkańców na terenie gminy Ełk wynosi 11071, przy czym na 5672 mężczyzn przypada 5399 kobiet. Rycina 3 przedstawia strukturę populacji ze względu na wiek i płeć. mężczyźni kobiety Przedział wieku 85 i więcej 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 36 86 62 104 124 155 154 183 171 152 261 356 296 327 280 387 471 436 423 395 415 495 509 420 303 309 337 327 348 376 394 365 403 372 422 417 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 Liczebność Źródło: GUS, 2012 Rycina 3. Ludność gminy Ełk według płci i wieku Struktura wiekowa i struktura płci przyjmuje formę ustabilizowanej z tendencją do wymierającej, ze względu na niewielką przewagę liczebności osób w wieku produkcyjnym w stosunku do osób w wieku przedprodukcyjnym. Udział poszczególnych grup wiekowych, zwłaszcza osób w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym jest jednak dość zbliżony, a liczebność nie podlega znacznym wahaniom. Wybrane dane demograficzne gminy Ełk i powiatu ełckiego prezentuje poniższe zestawienie: Tabela 3. Wybrane dane demograficzne gminy Ełk i powiatu ełckiego Wybrany parametr powiat ełcki gmina Ełk Ludność ogółem 89285 11071 w tym kobiety 45446 5399 Urodzenia żywe 862 114 Zgony 868 85 Przyrost naturalny -6 29 Saldo migracji ogółem 190 64 Ludność w wieku przedprodukcyjnym 18232 2380 produkcyjnym 58311 7184 poprodukcyjnym 12742 1507 Źródło: GUS, 2012 Zgodnie z powyższymi danymi, ludność gminy Ełk stanowi 12,3% ludności powiatu ełckiego, przy czym kobiety stanowią nieco poniżej połowy ludności (48,7%) gminy. Ludność w wieku produkcyjnym stanowi 64%, natomiast w wieku produkcyjnym 21,5%, pozostałe 13,5% przypada na osoby w wieku poprodukcyjnym. Urodzenia żywe w gminie stanowią niespełna 13% urodzeń w powiecie. 15

Gmina Ełk charakteryzuje się stosunkowo wysokim, dodatnim saldem migracji. Poniższa Rycina przedstawia migracje ludności na pobyt stały w latach 2008 2012. zameldowani wymeldowani saldo migracji Migracje na pobyt stały [os.] 250 150 50-50 -150-250 2008 2009 2010 2011 2012 Lata Źródło: GUS, 2012 Rycina 4. Migracje ludności na pobyt stały Pomimo dodatniego salda migracji, liczba osób zameldowanych na pobyt stały systematycznie maleje. Od 2008 roku z poziomu niemal 300 osób zameldowanych na pobyt stały do poniżej 250 w 2012 roku. Liczba wymeldowań systematycznie maleje, co jest zjawiskiem charakterystycznym dla terenów północno wschodniej Polski i wiąże się ze stopniowym wyhamowywaniem procesu wyludniania się. Wraz ze zameldowaniem spada również gęstość zaludnienia. Według danych GUS, średnie zagęszczenie mieszkańców na koniec 2012 roku wynosiła 29 osób/km, co jest trzecim od końca wynikiem w skali powiatu i znacznie niższym w porównaniu z gęstością zaludnienia Polski (122 osoby/km). Średnia gęstość zaludnienia gminy Ełk (29 osób/km) jest ponad dwukrotnie niższa niż gęstość zaludnienia powiatu ełckiego (ok. 80 osób/km) oraz województwa warmińsko mazurskiego (ok. 60 osób/km). Ludność analizowanej gminy stanowi mniej niż 1% ludności województwa warmińsko mazurskiego i około 12,5% ludności powiatu ełckiego. 2.4. Sektor gospodarczy Działalność gospodarcza na terenie gminy skupiona jest głównie wokół sektora prywatnego reprezentowanego w większości przez osoby fizyczne prowadzące własną działalność gospodarczą. Z końcem 2012 r. (dane GUS) w systemie REGON zarejestrowanych było 561 takich podmiotów, z których 22 stanowiły jednostki z sektora publicznego, najliczniej reprezentowane przez państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego (18). Jednostki gospodarcze na analizowanym obszarze stanowią ok. 5,3% wszystkich jednostek z terenu powiatu ełckiego oraz 0,26% podmiotów działających w województwie warmińsko mazurskim. Podmioty gospodarki narodowej w podziale na sektory w gminie Ełk i powiecie ełckim przedstawiają się następująco (GUS, 2012): Tabela 4. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w podziale na sektory sektor powiat ełcki gmina Ełk Rolnictwo 178 47 Przemysł 457 56 Budownictwo 830 110 ogółem 6508 695 Źródło: GUS, 2012 16

Struktura jednostek gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w podziale na sekcje (GUS, 2012.) przedstawia się następująco: Tabela 5. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w podziale na sekcje Sekcje Liczba jednostek w sektorach publiczny prywatny ogółem A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 1 46 47 B Górnictwo i wydobywanie 4 4 C Przetwórstwo przemysłowe 45 45 D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 3 3 E dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, działalność związana z rekultywacją 1 3 4 F Budownictwo 110 110 G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów 157 157 H Transport i gospodarka magazynowa 33 33 I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 20 20 J Informacja i komunikacja 8 8 K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 16 16 L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 29 29 M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 38 38 N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 15 15 O Administracja publiczna i obrona narodowa 2 2 P Edukacja 16 15 31 Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 2 49 51 R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 2 11 13 S i T Pozostała działalność usługowa 69 69 Ogółem 22 673 695 Źródło: GUS, 2012 Na analizowanym obszarze najwięcej przedsiębiorstw funkcjonuje w sekcjach: G: Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 22% wszystkich jednostek(157 podmiotów) F: Budownictwo 16% wszystkich jednostek (110 podmiotów) S i T: Pozostała działalność usługowa 10% wszystkich jednostek (69 podmiotów) Liczba jednostek gospodarczych działających na analizowanym obszarze systematycznie rośnie, co przedstawia Rycina 5. 17

700 600 569 602 643 665 695 Podmioty gospodarcze 500 400 300 200 100 0 2008 2009 2010 2011 2012 Źródło: GUS, 2012 Rycina 5. Liczba jednostek gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w latach 2008 2012 Na przestrzeni lat 2008 2012 liczba jednostek gospodarczych zwiększyła się o 126 podmiotów. Wzrost liczby podmiotów gospodarczych świadczy o wzroście przedsiębiorczości i stałym rozwoju gospodarczym analizowanego regionu. Pomimo wzrostu gospodarczego analizowany obszar cechuje wysoki poziom bezrobocia. Wybrane dane o rynku pracy przedstawia poniższe zestawienie. Tabela 6. Rynek pracy Wybrany parametr powiat ełcki gmina Ełk Pracujący 1 15417 1163 Bezrobotni zarejestrowani 8547 1366 w tym kobiety % 50,3 47,7 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym 14,7 19 Udział zarejestrowanych bezrobotnych kobiet w liczbie kobiet w wieku 15,6 20,2 produkcyjnym 1 dane dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 9 osób, bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych i rolnictwie Źródło: GUS, 2012 Bezrobotni zarejestrowani na obszarze gminy Ełk stanowią 7,5% bezrobotnych powiatu ełckiego, przy czym 20% bezrobotnych stanowią osoby w wieku produkcyjnym. Istotną szansą na pobudzenie rozwoju gospodarczego jest przystąpienie do Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej i utworzenie na obszarze gminy podstrefy, będącej atrakcyjnym miejscem do inwestowania przedsiębiorców należących do różnych branż. Popyt na tereny inwestycyjne dotyczy głównie terenów przylegających bezpośrednio do miasta Ełk. 2.4. Turystyka Dominującym kierunkiem rozwoju gminy, z racji samego położenia geograficznego i uwarunkowań terenu jest turystyka. Warunki do rozwoju turystyki i wypoczynku wynikają głównie z obecności dużych kompleksów leśnych, nizinnych dolin rzecznych, bagien i czystego pod względem sanitarnym środowiska. Warto zauważyć jednak, iż obszar na którym położona jest gmina odznacza się wartościami ponadlokalnymi, wśród których należy podkreślić: atrakcyjne warunki krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowe do rozwoju turystyki przyrodniczej, kulturowo etnicznej, kwalifikowanej, agroturystyki i wypoczynku w ekosystemach leśnych i łąkowych, położenie w obszarze Zielonych Płuc Polski, Lata 18

możliwość rozwoju turystyki edukacyjnej o charakterze międzynarodowym, turystyki kwalifikowanej wodnej, ziołolecznictwa. Zasadniczym elementem krajobrazu ziemi ełckiej, nadającym jej turystyczny charakter, są jeziora. Na większości jezior można uprawiać żeglarstwo, są to bowiem akweny o powierzchni od kilkuset do tysiąca hektarów. Charakterystyczną formą turystyki uprawianej na ziemi ełckiej jest turystyka wodna, dla której wyznaczono szlaki wodne zróżnicowane pod względem poziomu trudności. Gmina Ełk ze względu na swoją odległość od miasta, liczne jeziora oraz urozmaiconą rzeźbę terenu stanowi miejsce wypoczynkowe, przyciągając corocznie turystów z Polski i zagranicy. W 2012 r. (GUS) z noclegów korzystało 12925 gości. Spośród zagranicznych turystów, najwięcej było gości z Ukrainy (65 osób), Białorusi (41 osób) i Litwy (35 osób). Gmina Ełk dysponuje czterema obiektami zbiorowego zagospodarowania (GUS, 2012), wśród nich 3 stanowią obiekty całoroczne. Obiekty zbiorowego zakwaterowania dysponują łącznie 477 miejscami noclegowymi, w tym 177 jest całorocznych. Oprócz obiektów zbiorowego zakwaterowania, coraz większą rolę odgrywa agroturystyka. W gminie znajduje się obecnie 48 gospodarstw agroturystycznych. Dalszy rozwój tego typu zaplecza letniskowego, sprzyja rozwojowi turystyki ekologicznej. Niewielka liczba obiektów noclegowych stanowi istotną barierę i czynnik powodujący ograniczenia w rozwoju turystyki. Brak wystarczającej bazy turystyczno wypoczynkowej, dobrze rozwiniętej infrastruktury turystycznej, odpowiednio oznakowanych szlaków turystycznych jest powiązany z brakiem nakładów finansowych na tego typu inwestycje. Potencjał turystyczny tkwiący w niezwykle cennych, unikatowych walorach przyrodniczo krajobrazowych terenu, na przestrzeni lat jest sukcesywnie wykorzystany w coraz większym stopniu. Niesie to za sobą korzyści ekonomiczne i pobudza lokalną gospodarkę, z drugiej strony stanowi potencjalne zagrożenie w postaci presji turystyki na środowisko. Wpływ turystyki zaznacza się zwłaszcza na obszarach o najcenniejszych walorach przyrodniczych. 2.5. Dziedzictwo historyczne i kulturowe Najstarszą budowlą gminy Ełk jest kościół we wsi Straduny. Do interesujących miejsc wartych odwiedzenia należy Bajtkowo, gdzie znajduje się kościół z 1895 r. oraz zespół folwarczny. Zabytkowe dwory i ślady parków w Chojniaku, Ledze, Nowej Wsi Ełckiej, Ruskiej Wsi, Zalesiu i Talusach świadczą o bogatej historii analizowanego regionu. Wśród najważniejszych zabytków kultury materialnej, należy wyróżnić: Kościół w Stradunach, wybudowany w latach 1736 1738, obecnie Matki Boskiej Królowej Polski. Prawdopodobnie część kompleksu zamkowego zbudowanego przez Krzyżaków w XV w. Wewnątrz kościoła znajdują się zabytkowe organy z XVIII wieku, płyty nagrobne miejscowych rodów szlacheckich z XVI i XVII wieku oraz obraz Ukrzyżowanie wykazujący wpływy szkoły Albrechta Dürera, Stary młyn wodny nad sztucznym spiętrzeniem rzeki Ełk przy ulicy Nadrzecznej w Stradunach, Zabudowania XIX wiecznego folwarku położonego nad rzeką przy ulicy Nadrzecznej w Stradunach, Dawny budynek szkoły polskiej położony przy ulicy Kajki w Stradunach, Pozostałości 3 cmentarzy położonych na początku i końcu wsi Straduny przy trasie Ełk Olecko, Kościół z 1895 r. oraz grodzisko wczesnohistoryczne w Bajtkowie, Park z XIX wieku w Nowej Wsi Ełckiej. 19

2.6. Komunikacja i transport 2.6.1. Transport drogowy Gmina Ełk odznacza się dobrą dostępnością komunikacyjną, jest położona na przecięciu korytarzy transportowych o znaczeniu ponadlokalnym (drogi krajowe, wojewódzkie i powiatowe). Przez wschodnią część obszaru gminy przechodzić będzie projektowana VIA BALTICA. Głównymi szlakami komunikacyjnymi na terenie gminy Ełk są drogi krajowe: Nr 16 Dolna Grupa Grudziądz Iława Ostróda Olsztyn Mrągowo Ełk Augustów, przebiegająca przez ulice: 11 go Listopada, Gen. W. Sikorskiego, Łukasiewicza, Suwalską i dalej do granicy miasta w kierunku Augustowa, Nr 65 granica Państwa Gołdap Olecko Ełk Grajewo Mońki Białystok Bobrowniki granica Państwa, przebiegająca przez ulice: Kajki, Sikorskiego, Łukaszewicza, Suwalską, Przemysłową, Grajewską i dalej do granicy miasta w kierunku Grajewa. Powiązania komunikacyjne sprzyjają aktywizacji społeczno gospodarczej z drugiej strony powodują ograniczenia w zabudowie. Stan techniczny dróg gminnych na terenie gminy Ełk wymaga modernizacji. Stan nawierzchni dróg krajowych wojewódzkich prowadzących przez teren gminy Ełk jest niezadowalający (głębokie koleiny, zdeformowania drogi). Większość dróg powiatowych posiada nawierzchnię bitumiczną, ale jej stan techniczny jest niezadowalający z powodu występowania licznych spękań i ubytków nawierzchni. Większość dróg gminnych posiada nawierzchnię żwirową o niezadowalającym stanie technicznym i nie spełnia parametrów technicznych. Pobocza i rowy odwadniające wymagają konserwacji podobnie jak obiekty inżynierskie. Fragmenty dróg wymagają gruntownej przebudowy, gdyż stan istniejący nie tylko obniża komfort jazdy, ale przede wszystkim zdecydowanie obniża jej bezpieczeństwo. Główną przyczyną pogarszania się stanu technicznego nawierzchni, jest wzrastający z roku na rok ruch pojazdów ciężarowych, poruszających się w kierunku granicy państwa. Wśród tych pojazdów znajdują się również takie, w których obciążenia na oś przekraczają dopuszczalne parametry drogi. Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu drogowego służy poprawie komfortu jazdy, bezpieczeństwa mieszkańców oraz ochronie środowiska, poprzez zmniejszenie emisji liniowej. Zaplanowane zadania własne gminy polegające na modernizacji dróg, wpłyną na poprawę warunków życia mieszkańców, zwiększy się bezpieczeństwo podróżujących i pieszych, przy sprawniej działającej komunikacji. Zwiększa się bowiem prędkość komunikacyjna przy jednoczesnym zmniejszeniu czasu przejazdu i zmniejszeniu kosztów eksploatacyjnych. Zgodnie z zapisami Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego spośród 17 dróg powiatowych przebiegających przez gminę Ełk, modernizacji wymagają przede wszystkim drogi stanowiące najintensywniej użytkowane trasy turystyczne. Są to w szczególności: droga nr 338 Ełk Wiśniowo Ełckie (Rajgród), droga nr 310 Straduny Sajzy Połom, droga nr 320 Bartosze Rożyńsk (Skomack Wielki), droga nr 322 z Rożyńska do połączenia z drogą krajową nr 16 Ełk Orzysz Olsztyn. 2.6.2. Transport kolejowy Przez teren gminy Ełk przebiegają 4 kolejowe, w tym: Linia l rzędna Białystok Ełk Olsztyn przez Giżycko, Korsze na odcinku od Białegostoku do Ełku zelektryfikowana, 20

Linia II rzędna Ełk Mikołajki Olsztyn, Linia II rzędna Ełk Szczytno Olsztyn, wyłącznie do czarterowych przewozów towarowych, Linia II rzędna Ełk Gołdap wyłącznie do przewozów towarowych. Obecnie transport kolejowy traci stopniowo na znaczeniu, likwiduje się nieopłacalne odcinki linii kolejowych. W perspektywie lat 2014 2020 odcinki linii kolejowych przebiegających przez gminę Ełk mają zostać poddane pracom rewitalizacyjnym, mającym przywrócić pierwotne parametry i stan techniczny linii. STAN I OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY 3.1. Powierzchnia ziemi 3.1.1. Rzeźba terenu i budowa geologiczna Zgodnie z podziałem fizyko geograficznym Polski według Kondrackiego (2009), gmina Ełk położna jest głównie w obrębie mezoregionu Pojezierze Ełckie, makroregionu Pojezierze Mazurskie, podprowincji Pojezierze Wschodniobałtyckie, prowincji Niżu Wschodniobałtycko Białoruskiego, megaregionu Niżu wschodnioeuropejskiego. Niewielki fragment gminy, w zachodniej części położony jest w obrębie mezoregionu Równina Mazurska, należącego również do makroregionu Pojezierze Mazurskie (Rycina 6). Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny Rycina 6. Podział fizyko geograficzny gminy Ełk Rzeźba terenu została ukształtowana przez cztery zlodowacenia czwartorzędowe, głównie ostatnie bałtyckie. Ukształtowanie powierzchni, będące wynikiem ostatniego zlodowacenia, wytworzyło na analizowanym obszarze dwa różne typy krajobrazu. Część północna i wschodnia gminy Ełk jest pofałdowana, z na przemian położonymi wysoczyznami oraz dolinami i kotlinami morenowymi. W dolinach i kotlinach morenowych znajdują się najczęściej jeziora, będące jedną z charakterystycznych elementów krajobrazu ziemi ełckiej. Wysoczyzny ciągną 21

się od kilku do kilkunastu kilometrów i zazwyczaj mają charakter łagodnych wzgórz. W niektórych miejscach rzeźba terenu jest urozmaicona i tworzy wzgórza o stromych stokach, poprzecinanych głębokimi jarami, a występujące tu liczne głazy narzutowe stanowią dodatkową dekorację uatrakcyjniającą krajobraz. Odmienny pod względem rzeźby krajobraz występuje w części środkowej i południowej ziemi ełckiej. Obniżające się od północy tereny stają się coraz mniej pofałdowane, przechodząc stopniowo w kotliny, a następnie w wielkie obszary równinne, stanowiące część Równiny Mazurskiej. 3.1.2. Złoża surowców Gmina położona jest w obrębie jednostki tektonicznej zwanej garbem mazurskim, będącej częścią platformy wschodnioeuropejskiej. Utwory krystaliczne prekambru zalegają na głębokości 680 m. Na nich znajduje się niezbyt dużej miąższości warstwa utworów kredowych i piaskowców trzeciorzędowych (300 700 m). Utwory powierzchniowe to w większości osady plejstoceńskie, reprezentowane przez osady moreny dennej i czołowej (gliny, piaski naglinowe, piaski całkowite i żwiry zwałowe), osady fluwioglacjalne (piaski i żwiry, sandrowe, mułki i iły zastoiskowe) i osady eoliczne (piaski wydmowe). Powierzchnię gminy pokrywają również utwory holoceńskie: osady aluwialne, osady deluwialne oraz osady organiczne torfy, gytię, kreda jeziorna. W Systemie Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych (MIDAS) na obszarze gminy Ełk znajduje się 18 złóż kopalin, wśród nich znajdują się kruszywa naturalne oraz surowce ilaste ceramiki budowlanej. Rozmieszczenie złóż, wchodzących w skład bilansu zasobów przedstawia Rycina 7. Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny Rycina 7. Rozmieszczenie złóż surowców na obszarze gminy Ełk Podstawowe informacje o złożach kopalin znajdujących się na obszarze gminy, wchodzących w skład bilansu złóż przedstawia Tabela 7. 22

Tabela 7. Złoża kopalin na terenie gminy Ełk L.p. Nr MIDAS* Nazwa złoża Powierzchnia złoża [ha] Podtyp kopaliny Stan zagospodarowania złoża kruszywa naturalne 1 9681 Sajzy 1,70 Piasek Złoże zagospodarowane 2 5860 Płociczno 89,13 Piasek ze żwirem Złoże rozpoznane wstępnie 3 10485 Płociczno I 7,02 Piasek ze żwirem Złoże zagospodarowane Złoże rozpoznane 4 15975 Płociczno II 1,97 Piasek ze żwirem szczegółowo 5 1661 Płociczno Krokocie 142 Piasek ze żwirem Złoże rozpoznane wstępnie 6 10486 Woszczele II 1,58 Piasek ze żwirem Złoże zagospodarowane 7 16023 Woszczele III 8,63 Piasek, Piasek ze Złoże rozpoznane żwirem szczegółowo 8 11462 Guzki 159 b.d. Złoże zagospodarowane 9 9980 Zdedy 0,61 Piasek ze żwirem Złoże rozpoznane szczegółowo 10 6534 Nowa Wieś Ełcka 0,88 Piasek, Piasek ze Eksploatacja złoża żwirem zaniechana 11 8306 Nowa Wieś Ełcka II 14,17 Piasek ze żwirem Złoże eksploatowane okresowo 12 4001 Kronowo 9,49 b.d. Eksploatacja złoża zaniechana 13 12313 Bienie 1,41 Piasek ze żwirem Złoże zagospodarowane 14 10484 Bienie Chrzanowo 5,55 Piasek ze żwirem Złoże zagospodarowane 15 1664 Woszczele Eksploatacja złoża 6,58 Piasek ze żwirem Chrzanowo zaniechana surowce ilaste ceramiki budowlanej 16 14314 Oracze 1,98 ił Eksploatacja złoża zaniechana 17 2483 Siedliska 11,10 ił i mułek Eksploatacja złoża zaniechana 18 14313 Siedliska II 0,59 ił Złoże rozpoznane szczegółowo *System Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych Źródło: PIG PIB, Centralna Baza Danych Geologicznych Zgodnie z danymi PIG PIB (Centralna Baza Danych Geologicznych), na obszarze gminy, wśród eksploatowanych złóż, pozyskuje się piasek, piasek ze żwirem oraz ił. Spośród 18 złóż, wchodzących w bilans zasobów, eksploatacja 5 złóż jest czasowo zaniechana. Łączna powierzchnia obszarów, na których znajdują się złoża kopalin w gminie Ełk wynosi około 464 ha, co stanowi niecały 1% powierzchni gminy. Według informacji zamieszczonych w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania Gminy Ełk, udokumentowane złoża, a jeszcze nie eksploatowane znajdują się w okolicach wsi: Oracze, Miluki, Płociczno, Krokocie i Czaple Guzki, Mołdzie, Pistki, Talusy i Rękusy. Na obszarach planowanej eksploatacji kruszyw występują udokumentowane stanowiska archeologiczne: A Mołdzie, stanowisko nr 7 (AZP 23 77/37), B Mołdzie, stanowisko nr 8 (AZP 23 77/38), C Pistki, stanowisko nr 4 (AZP 23 77/39). Stan i podsumowanie Zasoby mineralne gminy stwarzają korzystne warunki, pozwalające rozwijać się zakładom produkcyjnym wykorzystując różnorodne materiały budowlane. Zagrożenia dla środowiska powodowane wydobyciem prowadzonym na podstawie koncesji podlegają stałemu nadzorowi górniczemu. Bieżący nadzór nad taką 23

działalnością, obejmujący m.in. problematykę wpływu na środowisko, sprawuje dyrektor Okręgowego Urzędu Górniczego. Tereny na których prowadzono prace związane z wydobyciem surowców naturalnych po zakończeniu procesu eksploatacji poddawane są procesom rekultywacji, w celu zachowania ich walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Zachowanie ukształtowania krajobrazu, jego cennych form polodowcowych, powinno być uwzględniane zarówno w procesie planistycznym, jak i podczas procesów inwestycyjnych. Lokalna eksploatacja surowców mineralnych jest wymieniana jako jeden z czynników wpływających na degradację powierzchni ziemi i gleby. Gmina Ełk posiada stosunkowo niewielkie obszary wykorzystywane do eksploatacji zasobów naturalnych. Tereny wyrobiskowe po zakończonej eksploatacji zasobów powinny zostać poddane rekultywacji i zagospodarowaniu na cele rolnicze, gospodarki rybackiej, bądź rekreacyjne. W okresie obowiązywania niniejszego Programu, po zakończeniu eksploatacji złóż: Bienie, Bienie Chrzanowo, Nowa Wieś Ełcka II, przewiduje się objęcie działaniami rekultywacyjnymi terenów powyrobiskowych. Ponadto prace ziemne na obszarze stanowisk archeologicznych wymagają przeprowadzenia wyprzedzających badań archeologicznych. 3.1.3. Gleby Gleby na obszarze gminy Ełk zostały ukształtowane przez zlodowacenia. W wyniku oddziaływania wielu czynników glebotwórczych spotyka się najczęściej gleby bielicowe i brunatne. Brak piasków słabo gliniastych, gleb torfowo bagiennych, torfów głębokich oraz ziem czarnych. Wśród gleb bielicowych i brunatnych znajdują się gleby wykształcone z glin i iłów oraz piaski nadglinowe i nadiłowe. Na wysoczyznach morenowych płaskich i falistych znajdują się gleby wytworzone z glin zwałowych tzw. bielice oraz z piasków naglinowych lekkie i średnie. Lokalnie występują czarne ziemie. Zlewnia rzek na analizowanym terenie ukształtowana była przez zlodowacenie bałtyckie, zbudowana jest z glin zwałowych, z fragmentami piasków i żwirów. Powstałe tu gleby brunatne właściwe i wyługowane oraz płowe charakteryzują się bardzo małą przepuszczalnością. Na równinie sandrowej, w rynnach jeziornych ukształtowały się gleby bielicowe wytworzone z piasków, luźne, słabogliniaste i gliniaste. W dolinach rzecznych i równinach akumulacji torfiasto rzecznych gleby bagienne, torfowe. Stan i podsumowanie Jakość gleb oceniana jest według klas bonitacyjnych (od I do VI klasy). W gminie Ełk występują gleby od II do VI klasy, przy czym dominują klasy bonitacyjne IVa IVb. Są to gleby dobre, zasobne w próchnicę, średniozwięzłe. Występowanie określonych kompleksów rolniczej przydatności gleb jest wyznacznikiem przydatności rolniczej i możliwości potencjalnej produkcji rolnej obszarów. Dla obszarów nizinnych Polski wyróżniono 9 kompleksów gruntów ornych i 3 użytków zielonych. Nazwy kompleksów wywodzą się od zbóż ozimych pszenicy i żyta uznanych w naszych warunkach klimatycznych za najlepsze rośliny wskaźnikowe. W gminie Ełk dominują kompleksy: pszenny dobry (gleby IIIa, IIIb) oraz pszenny wadliwy (gleby IIIb, IVa, IVb). Powiat ełcki, do którego należy analizowana gmina charakteryzuje się stosunkowo niskim udziałem gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych użytkowanych rolniczo (22%). Gleby powiatu ełckiego charakteryzują się niską i bardzo niską zawartością fosforu (48%) i potasu (43%) oraz stosunkowo wysoką zawartością (66%). Zawartość metali ciężkich (kadmu, miedzi, niklu, ołowiu i cynku) w glebach nie przekracza wartości dopuszczalnych i nie powoduje ich zanieczyszczenia. Według Powiatowego Programu ochrony środowiska na lata 2012 2015 główne zagrożenia gleb, wynikają z coraz większego degradującego wpływu człowieka na gleby, m.in. w wyniku: 24