Strojek Katarzyna, Bułatowicz Irena, Radzimińska Agnieszka, Kaźmierczak Urszula, Kubica Magdalena, Styczyńska Hanna, Dzierżanowski Maciej, Zukow Walery. Ocena statyki miednicy u pacjentów z bólami kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym = Evaluation of the statics of the pelvis in patients with spinal pain in the lumbosacral segment. Journal of Health Sciences. 2014;4(6):171-182. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. Retrieved from http://journal.rsw.edu.pl/index.php/jhs/article/view/2014%3b4%286%29%3a171-182. DOI: 10.13140/2.1.4615.8085 http://dx.doi.org/10.13140/2.1.4615.8085 The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 1107. (17.12.2013). The Author (s) 2014; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Conflict of interest: None declared. Received: 05.04.2014. Revised 15.06.2014. Accepted: 25.06.2014. Ocena statyki miednicy u pacjentów z bólami kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym Evaluation of the statics of the pelvis in patients with spinal pain in the lumbosacral segment Katarzyna Strojek 1, Irena Bułatowicz 1, Agnieszka Radzimińska 1, Urszula Kaźmierczak 1, Magdalena Kubica, Hanna Styczyńska 1, Maciej Dzierżanowski 2, Walery Zukow 3 1 Z Katedry i Zakładu Kinezyterapii i Masażu Leczniczego UMK w Toruniu Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy 2 Z Katedry i Zakładu Terapii Manualnej UMK w Toruniu Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy 3 Wydział Kultury Fizycznej, Zdrowia i Turystyki, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Słowa kluczowe: statyka miednicy; bóle kręgosłupa; odcinek lędźwiowo-krzyżowy. Keywords: statics of the pelvis; low back pain; lumbar-sacral segment. Streszczenie Zespoły bólowe dolnego odcinka kręgosłupa, często określane jako bóle krzyża, zaliczane są do jednych z najczęściej występujących współczesnych chorób. Ze względu na swoją ogromną powszechność zespoły bólowe kręgosłupa zyskały miano choroby społecznej lub choroby cywilizacyjnej. Bóle krzyża to zespoły niejednorodne etiologicznie i objawowo, które do dzisiejszego dnia są poważnym problemem medycznym. Za główną przyczynę rozwoju choroby uważa się uszkodzenie lub osłabienie różnych struktur anatomicznych w obrębie kręgosłupa, co w konsekwencji może prowadzić do inwalidztwa, absencji chorobowej oraz strat ekonomicznych. Obecne badania dowodzą, iż na zespoły bólowe dolnego odcinka kręgosłupa cierpi około 80% społeczności, z czego najliczniejszą grupę stanowią ludzie młodzi w przedziale wieku 20-50 lat. Są to osoby o najwyższej życiowej aktywności, które są całkowicie, bądź też częściowo, wyłączone z pracy zawodowej. Cel pracy Głównym celem pracy jest ocena statyki miednicy u osób z zespołami bólowymi kręgosłupa (ZBK) w odcinku lędźwiowo krzyżowym. Przeprowadzone badania, ich analiza oraz wnioski końcowe umożliwią dobór optymalnego zestawu ćwiczeń u pacjentów z ZBK w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych. Materiał badawczy W badaniu udział wzięło 20 pacjentów (12 kobiet w przedziale wiekowym 38 73 lat oraz 8 mężczyzn w przedziale wiekowym 33 78 lat) z zespołem bólowym kręgosłupa w odcinku lędźwiowo krzyżowym. Pacjenci byli leczeni zachowawczo w Oddziale Fizjoterapii i Rehabilitacji w Stanisławowie. Średnia wieku dla kobiet i dla mężczyzn wyniosła po 55,5 lat. Średnia wieku wszystkich osób biorących udział w badaniu wyniosła 55,5 lat. Badania zostały podzielone na trzy etapy: 1) Etap wstępny - poinformowanie pacjentów o celu i przebiegu badania oraz podpisanie świadomej zgody na udziału w badaniu. 2) Etap selekcyjny - do badania zostało zakwalifikowanych pierwszych 20 pacjentów, którzy zostali przyjęci na Oddział Fizjoterapii i Rehabilitacji w Stanisławowie i są leczeni zachowawczo. 3) Etap właściwy wypełnienie Kwestionariusza Ankiety przez pacjenta, przeprowadzenie przez badającego poszczególnych testów: zakresu ruchomości kręgosłupa L-S, zakresu ruchomości stawów krzyżowo-biodrowych oraz testy długości mięśni tonicznych miednicy. Analiza wyników badań i sformułowanie wniosków końcowych. Wyniki badań Na zadane pytanie badanym: Czy ból promieniuje, do pośladka, uda lub stopy? 17 badanych (85%)\ wymieniło ból o charakterze promieniującym, natomiast 3 pacjentów (15%) zlokalizowało ból tylko w okolicy lędźwiowo krzyżowej. Większość badanych 16 osób (80%) ma zaburzony spokojny sen z powodu dolegliwości bólowych związanych ze schorzeniem kręgosłupa, natomiast pozostałe 4 osoby (20%) nie odczuwają bólu w czasie snu. Na pytanie postawione w Kwestionariuszu Ankiety: Czy ból uniemożliwia wykonywanie codziennych czynności?, 16 pacjentów (80%) zdeklarowało, że ma problem z wykonywaniem codziennych czynności, takich jak prace domowe lub prace w ogrodzie, 4 osobom (20%) ból nie ogranicza w znacznym stopniu codziennych obowiązków. Na postawione w Kwestionariuszu Ankiety pytanie: Czy ból występuje kiedy Pan/Pani jest dłuższy czas w jednej pozycji? wszyscy badani 20 osób (100%) wskazało, że nasilenie dolegliwości bólowych wywoływane jest podczas przebywania długo w jednej pozycji. 171
U 14 badanych (70%) zmiana pozycji łagodzi lub powoduje całkowite zmniejszenie dolegliwości bólowych w odcinku lędźwiowo krzyżowym kręgosłupa, natomiast u 6 pacjentów (30%) zmiana pozycji nie zmniejsza bólu. Wnioski Analiza uzyskanych wyników badań umożliwiła sformułowanie następujących wniosków końcowych: 1. Zespoły bólowe kręgosłupa występują niezależnie od płci, wieku oraz rodzaju wykonywanej pracy. 2. U osób z bólami krzyża obserwuje się często promieniowanie bólu do pośladka, uda lub całej kończyny dolnej. 3. U pacjentów z zespołami bólowymi kręgosłupa występują przykurcze mięśni tonicznych, mające wpływ na stan funkcjonalny całego kompleksu kręgosłup L-S- miednica - obręcz biodrowa. 4. Badani pacjenci charakteryzują się zmniejszoną ruchomością kręgosłupa, której główną przyczyną są zmiany zwyrodnieniowe oraz przepuklina jądra miażdżystego. 5. Większość badanych wykonuje regularnie zalecane ćwiczenia usprawniające, zarówno w warunkach domowych, jak i ambulatoryjnych oraz sanatoryjnych. 6. U wszystkich badanych czynnikiem nasilającym dolegliwości bólowe jest pozycja statyczna, a czynnikiem łagodzącym ból jest zmiana pozycji. 7. U pacjentów występuje zablokowanie stawów-krzyżowo biodrowych. Abstract Pain syndromes of the lower spine, often referred to as back pain, are among some of the most common diseases today. Due to its enormous frequency of back pain were known as social disease or a disease of civilization. Low back pain is etiologically heterogeneous teams and symptomatically, which to this day are a serious medical problem. The main cause of the development of the disease is considered to damage or weakness of various anatomical structures in the spine, which in turn can lead to disability, absenteeism and economic loss. Current research shows that at pains lower back affects around 80% of the community, of which the largest group are young people in the age range 20 to 50 years. These are people of the highest life activity that are fully or partially exempt from work. Aim of the study The main goal of this work is to evaluate the static pelvis in patients with spinal pain syndromes (NSA) in the lumbo - sacral. The research, analysis and conclusions will enable selection of the optimal set of exercises in patients with NSA in order to reduce pain. The research material The study involved 20 patients (12 women in the age group 38-73 years and 8 men in the age group 33-78 years) with pain syndrome in lumbo - sacral. Patients were treated conservatively in the Department of Physiotherapy and Rehabilitation in Stanislav. The average age for women and for men was 55.5 years after. The average age of all persons participating in the study was 55.5 years. The study was divided into three stages: 1) Preliminary stage - to inform patients about the purpose and conduct of the study and signing the informed consent to participate in the study. 2) Step selective - the study were enrolled the first 20 patients who were admitted to the Department of Physiotherapy and Rehabilitation in Stanisławowo and are treated conservatively. 3) Stage correct - fill out the Questionnaire Surveys by the patient by the investigator to conduct individual tests: LS spine range of motion, range of motion of the sacroiliac joints and muscle length tests tonic pelvis. Analysis of the results and formulate conclusions. The results of The answer to the test question: "Does the pain radiate to the buttocks, thighs or feet?" 17 respondents (85%) \ mentioned the pain of a radiating, while 3 patients (15%) has found only pain in lower back - cross. The majority of respondents - 16 people (80%) have disrupted a peaceful night's sleep because of pain associated with spinal disorder, while the other 4 people (20%) do not feel pain during sleep. The question posed in the Questionnaire Surveys: "Does the pain prevent daily activities?", 16 patients (80%) zdeklarowało that has a problem with the performance of daily activities such as housework or gardening, 4 people (20%) pain is not largely limits daily activities. At posed in Questionnaire Surveys question: "Does the pain occur when the Lord / Lady is a long time in one position?" All respondents - 20 people (100%) indicated that the severity of pain is caused when staying long in one position. In 14 patients (70%) change of position relieves or causes complete reduction of pain in the lumbo - sacral spine, while in 6 patients (30%) change of position does not reduce pain. Conclusion The analysis of the obtained results allowed the formulation of the following conclusions: 1 First spinal pain syndromes occur regardless of gender, age and type of work. 2 In patients with low back pain is often observed radiation of pain into the buttock, thigh or entire lower limb. 3 In patients with spinal pain syndromes are tonic muscle contractures affecting the functional status of the entire complex spine LS- pelvis - hip hoop. 4 Subjects, patients are characterized by reduced mobility of the spine, which are the main cause of degenerative and herniated nucleus pulposus. 5 Most respondents performs regularly recommended exercises to improve, both in the home, as well as ambulatory and sanatorium. 6 In all patients, pain amplification factor is a static position and role in mitigating pain is a change of position. 7 Patients have a cross-blocking hip joints. Wstęp Zespoły bólowe dolnego odcinka kręgosłupa, często określane jako bóle krzyża, zaliczane są do jednych z najczęściej występujących współczesnych chorób. Ze względu na swoją ogromną powszechność zespoły bólowe kręgosłupa zyskały miano choroby społecznej 172
Ilość osób lub choroby cywilizacyjnej. Bóle krzyża to zespoły niejednorodne etiologicznie i objawowo, które do dzisiejszego dnia są poważnym problemem medycznym. Za główną przyczynę rozwoju choroby uważa się uszkodzenie lub osłabienie różnych struktur anatomicznych w obrębie kręgosłupa, co w konsekwencji może prowadzić do inwalidztwa, absencji chorobowej oraz strat ekonomicznych. Obecne badania dowodzą, iż na zespoły bólowe dolnego odcinka kręgosłupa cierpi około 80% społeczności, z czego najliczniejszą grupę stanowią ludzie młodzi w przedziale wieku 20-50 lat. Są to osoby o najwyższej życiowej aktywności, które są całkowicie, bądź też częściowo, wyłączone z pracy zawodowej. Dolegliwości bólowe w zespołach bólowych kręgosłupa mają różną lokalizację. Ból może występować w części lędźwiowo-krzyżowej lub może promieniować do pośladka, uda lub do stopy, symetrycznie lub jednostronnie. Pod względem klinicznym bóle krzyża dzieli się na dwie grupy, na zespoły bólowe korzeniowe i zespoły bólowe rzekomokorzeniowe. Zespoły bólowe korzeniowe to wynik ucisku na korzeń nerwowy, wśród przyczyn można wyróżnić: zwężenie średnicy otworu międzykręgowego, zmiany nowotworowe, zmiany zwyrodnieniowe, wypuklina lub przepuklina jądra miażdżystego. Zespoły rzekomokorzeniowe to wynik zmian czynnościowych powstałych w stawach, mięśniach lub w więzadłach. [1,2,3,4,5,6,7,8,9,10] Cel pracy Głównym celem pracy jest ocena statyki miednicy u osób z zespołami bólowymi kręgosłupa (ZBK) w odcinku lędźwiowo krzyżowym. Przeprowadzone badania, ich analiza oraz wnioski końcowe umożliwią dobór optymalnego zestawu ćwiczeń u pacjentów z ZBK w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych. Materiał badawczy W badaniu udział wzięło 20 pacjentów (12 kobiet w przedziale wiekowym 38 73 lat oraz 8 mężczyzn w przedziale wiekowym 33 78 lat) z zespołem bólowym kręgosłupa w odcinku lędźwiowo krzyżowym. Pacjenci byli leczeni zachowawczo w Oddziale Fizjoterapii i Rehabilitacji w Stanisławowie. Średnia wieku dla kobiet i dla mężczyzn wyniosła po 55,5 lat. Średnia wieku wszystkich osób biorących udział w badaniu wyniosła 55,5 lat. 14 12 10 8 6 4 2 0 Ilość kobiet Ilość mężczyzn Ryc. 1. Stosunek ilości kobiet do mężczyzn biorących udział w badaniu. [11] Za główną lokalizację bólu 10 badanych (50%) podało odcinek lędźwiowo-krzyżowy, natomiast 7 osób (35%) wskazało tylko odcinek lędźwiowy. Pozostałych 3 pacjentów (15%) zaznaczyło kolejno: ból w odcinku lędźwiowym i w biodrach, ból od odcinka szyjnego do 173
Ilość osób odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa oraz ból w odcinku szyjnym, prawym barku oraz w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. 12 10 8 6 4 2 0 odc. L odc. L-S odc. L+Biodra odc. C->L-S odc. L+C+Bark prawy Ryc. 2. Lokalizacja dolegliwości bólowych. [11] Metodyka badania Badania prowadzone były na pacjentach z zespołem bólowym kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym (pacjenci z rozpoznaną dyskopatią, kręgozmykiem w odcinku lędźwiowo krzyżowym, zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa). Warunkiem przystąpienia do badania było podpisanie świadomej zgody na udział w badaniu przez pacjenta. Dyskwalifikacją do przeprowadzenia badania był przebyty zabieg operacyjny kręgosłupa. Badanie polegało na wypełnieniu Kwestionariusza Ankiety (zawierającego 23 pytania) przez pacjenta, a następnie wykonaniu poszczególnych testów: zakresu ruchomości kręgosłupa L S, zakresu ruchomości stawów krzyżowo biodrowych oraz testów oceniających długość mięśni tonicznych znajdujących się w obrębie miednicy. W badaniu wykorzystano następujące testy: test Otta, test Schobera, test palce podłoga, test Mennella, test wyprzedzania w pozycji stojącej i siedzącej, test Lasequ a, test Bragarda, testy na więzadła: biodrowo lędźwiowe, krzyżowo kolcowe, krzyżowo guzowe, test Bonneta, test końca palca, test przykurczu mięśnia prostego uda, test kompresyjny Noble a oraz objaw Tendelenburga Duchenne a. Na potrzeby w/w badania stworzono Kartę Badania. Badania zostały podzielone na trzy etapy: 1) Etap wstępny - poinformowanie pacjentów o celu i przebiegu badania oraz podpisanie świadomej zgody na udziału w badaniu. 2) Etap selekcyjny - do badania zostało zakwalifikowanych pierwszych 20 pacjentów, którzy zostali przyjęci na Oddział Fizjoterapii i Rehabilitacji w Stanisławowie i są leczeni zachowawczo. 3) Etap właściwy wypełnienie Kwestionariusza Ankiety przez pacjenta, przeprowadzenie przez badającego poszczególnych testów: zakresu ruchomości kręgosłupa L-S, zakresu ruchomości stawów krzyżowo-biodrowych oraz testy długości mięśni tonicznych miednicy. Analiza wyników badań i sformułowanie wniosków końcowych. Tab. I. Karta Badania dla pacjenta. [11] TEST WYNIK NORMA 1. Objaw Otta - pochylenie w - pochylenie w - pochylenie w - pochylenie w 174
2. Objaw Schobera 3. Test palcepodłoga 4. Objaw Mennella 5. Objaw wyprzedzania w pozycji stojącej 6. Objaw wyprzedzania w pozycji siedzącej 7. Objaw Lasequ a 8. Test Bragarda 9. Test Thomasa 10. Test na więzadło biodrowolędźwiowe (rozciągowe) 11. Test na więzadło krzyżowokolcowe (rozciągowe) 12. Test na więzadło krzyżowoguzowe (rozciągowe) przód-.. - pochylenie w przód- tył-. - pochylenie w tył- - odległość palców od podłogi w cm.- - występowanie bólu (lokalizacja)- - TAK. - po której stronie -. - TAK.. po której stronie- - występowanie bólu. kąt przy jakim się pojawia ból-.. - brak bólu-. przódzwiększenie o 2-4 cm - pochylenie w przódzwiększenie do 5 cm tyłzmniejszenie o 1-2 cm - NIE.. Przy końcu pochylania się tułowia kolce biodrowe tylne górne znajdują się na tej samej wysokości, jak na początku badania. -NIE... Przy końcu pochylania się tułowia kolce biodrowe tylne górne znajdują się na tej samej wysokości, jak na początku - brak bólu-. - ból przy unoszeniu kończyny. ból po zgięciu grzbietowym stopy..- brak bólu - występowanie bólu-.. brak bólu-.. - występowanie bólu-.. brak bólu- - występowanie bólu-.. brak bólu-.. - występowanie bólu-.. brak bólu-.. badania. TEST WYNIK NORMA Objaw Bonneta Występowanie bólu- -.. 175
(objaw mięśnia gruszkowatego) Test końca palca (ocena przykurczu mięśni kulszowogoleniowych) Test przykurczu mięśnia prostego uda Test kompresyjny Noble a (ocena przykurczu mięśnia napinacza powięzi szerokiej) Objaw Trendelenburga- Duchenne a (badanie funkcji mięśni pośladkowychmięsień pośladkowy średni i mały) Pacjent dosięga ręką do stopy- Prawa str.- Lewa str.-.. Przykurcz- Prawa str.- Lewa str.-. Występowanie bólu- Pacjent stoi na prawej nodze-. Pacjent nie dosięga ręką do stopy- Prawa str.-.. Lewa str.-. Brak przykurczu- Prawa str.-.. Lewa str.- -. Pacjent stoi na lewej nodze-. Pacjent dosięga ręką do stopy Brak oderwania kończyny od kozetki Po stronie zgiętej kończyny miednica zostaje uniesiona lub jest utrzymywana w pozycji zbliżonej do horyzontalnej Wyniki badań W pracy przedstawiono analizę wybranych parametrów. Tab. II. Charakter bólu. [11] Pytanie nr 4-9 z ankiety TAK NIE 4. Czy ból promieniuje, np. 85% 15% do pośladka, uda lub stopy? 5. Czy ból uniemożliwia sen? 80% 20% 6. Czy ból uniemożliwia 80% 20% wykonywanie codziennych czynności? 7. Czy ból występuje kiedy 100% 0% Pan/i jest dłuższy czas w jednej pozycji? 9. Czy zmiana pozycji powoduje ustąpienie bólu? 70% 30% Na zadane pytanie badanym: Czy ból promieniuje, do pośladka, uda lub stopy? 17 badanych (85%)\ wymieniło ból o charakterze promieniującym, natomiast 3 pacjentów (15%) zlokalizowało ból tylko w okolicy lędźwiowo krzyżowej. Większość badanych 16 osób (80%) ma zaburzony spokojny sen z powodu dolegliwości bólowych związanych ze schorzeniem kręgosłupa, natomiast pozostałe 4 osoby (20%) nie odczuwają bólu w czasie snu. Na pytanie postawione w Kwestionariuszu Ankiety: Czy ból uniemożliwia wykonywanie codziennych czynności?, 16 pacjentów (80%) zdeklarowało, że ma problem z 176
wykonywaniem codziennych czynności, takich jak prace domowe lub prace w ogrodzie, 4 osobom (20%) ból nie ogranicza w znacznym stopniu codziennych obowiązków. Na postawione w Kwestionariuszu Ankiety pytanie: Czy ból występuje kiedy Pan/Pani jest dłuższy czas w jednej pozycji? wszyscy badani 20 osób (100%) wskazało, że nasilenie dolegliwości bólowych wywoływane jest podczas przebywania długo w jednej pozycji. U 14 badanych (70%) zmiana pozycji łagodzi lub powoduje całkowite zmniejszenie dolegliwości bólowych w odcinku lędźwiowo krzyżowym kręgosłupa, natomiast u 6 pacjentów (30%) zmiana pozycji nie zmniejsza bólu. 35 30 25 20 15 10 5 0 Przebywanie długo w jednej pozycji (20%) Schylanie się, skłony do przodu (30%) Prace, wysiłek fizyczny (30%) Długi spacer (5%) Skłony przy wykonywaniu czynności domowych, przekręcanie się z boku na bok (5%) Wykonywanie nagłych ruchów (5%) Brak (5%) Ryc. 3. Czynności nasilające dolegliwości bólowe w odcinku lędźwiowo krzyżowym kręgosłupa. [11] Na pytanie z Kwestionariusza Ankiety dotyczące: Co nasila ból - jakie czynności, ruchy? 6 badanych (30%) odpowiedziało, że ruchami nasilającymi dolegliwości bólowe jest schylanie się oraz skłony do przodu. Tylu samo badanych, jako czynności zwiększające ból wskazuje pracę oraz wysiłek fizyczny. 4 pacjentów (20%) odpowiedziało, że nasilenie bólu powstaje w wyniku przebywania długo w jednej pozycji. 3 badanych (15%) za czynniki wywołujące zwiększenie dolegliwości bólowych w odcinku lędźwiowo krzyżowym wskazało kolejno: długi spacer, skłony przy wykonywaniu prac w domu i zmianę pozycji z boku na bok oraz wykonywanie nagłych ruchów. 1 pacjent (5%) nie kojarzy czynności lub ruchów, które nasilają u niego dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa. Spośród 20 pacjentów biorących udział w badaniu, 9 badanych (45%) określiło swój charakter pracy jako fizyczną. Badani wykonują takie zawody jak: rolnik (4 osoby), mechanik samochodowy, palacz, pielęgniarka, pracownik budowlany oraz kucharz. 7 badanych (35%) zdeklarowało, że ich praca ma charakter siedzący. Badani podają takie zawody jak: kierowca, sekretarka, krawcowa (2 osoby), laborantka, sprzedawca oraz nauczycielka, 4 spośród badanych (20%) jako swoją wykonywaną pracę podaje przebywanie na emeryturze. Na zadane w Kwestionariuszu Ankiety pytanie: Czy wykonuje Pan/i ćwiczenia w domu? znaczna większość badanych 13 osób (65%) wykonuje systematycznie ćwiczenia w domu zwiększające siłę mięśni przykręgosłupowych i zakres ruchu stawów kręgosłupa. 7 pacjentów (35%) nie wykonuje samodzielnie ćwiczeń w domu. Osoby te za główną przyczynę nie ćwiczenia podają: 3 osoby brak czasu, 2 osoby brak chęci oraz pozostałe 2 osoby kolejno: brak motywacji oraz lenistwo. 177
Ilość osób 6 5 4 3 2 1 0 do 9 cm 10-19 cm 20-29 cm 30-39 cm 40-49 cm powyżej 50 cm Ryc. 4. Wykres przedstawiający test palce podłoga. [11] Na podstawie powyższego wykresu opisującego test palce-podłoga można stwierdzić, że wynik u połowy badanych 10 osób (50%) mieści się w przedziale 10-29 cm, z czego 5 badanych w przedziale 10 19 cm oraz 5 badanych w przedziale 20 29 cm. 4 badanych (20%) osiągnęło przedział 30 39 cm, 2 badanych (10%) mieści się w przedziale 40 49 cm, a jedna osoba osiągnęła wynik ponad 50 cm. Wyniki u tych osób świadczą o dużym zmniejszeniu ruchomości całego kręgosłupa, co jest efektem dużych dolegliwości bólowych powstałych w skutek zmian zwyrodnieniowych, dyskopatii, kręgozmyku, zablokowania stawów. a także przykurczami mięśniowymi. U 3 badanych (15%) zaobserwować można prawidłową ruchomość kręgosłupa (osoby mieszczące się w przedziale do 9 cm, z czego 2 osoby (10%) dotknęły rękoma podłogę). Tab. III. Procentowe przedstawienie wyników testu Otta. [11] Pochylenie w przód Pochylenie w tył Ilość osób podana procentowo Zwiększenie do 2 cm 80% Zmniejszenie poniżej 1 cm Zwiększenie o 2-4 20% Zmniejszenie o 1-2 cm (NORMA) cm (NORMA) Zwiększenie powyżej - Zmniejszenie 4 cm powyżej 2 cm Ilość osób podana procentowo 30% 55% 15% Analiza wyników Karty Badań wykazała, że spośród wszystkich osób biorących udział w badaniu zdecydowana większość 16 badanych (80%) ma zaburzoną ruchomość przy pochyleniu w przód, a tylko 4 badanych (20%) osiągnęło wyniki będące normą dla tego badania. W przypadku wykonywania tego samego badania przy pochylaniu w tył ponad połowa badanych 11 osób (55%) ma wyniki będące normą dla tego badania. U 6 badanych (30%) obserwuje się zmniejszenie ruchomości odcinka szyjno - piersiowego, a w przypadku 3 pacjentów (15%) obserwuje się nadruchomość badanych segmentów. Tab. IV. Procentowe przedstawienie wyników testu Schobera. [11] Pochylenie w przód Pochylenie w tył Ilość osób podana procentowo Ilość osób podana procentowo 178
Ilość osób Zmniejszenie odległości między zaznaczonymi punktami Zwiększenie do 5 cm (NORMA) Zwiększenie powyżej 5 cm - Zmniejszenie poniżej 1 cm 85% Zmniejszenie o 1-2 cm (NORMA) 15% Zmniejszenie powyżej 2 cm 40% 50% 10% Analiza wyników Karty Badań wykazała, że spośród wszystkich osób biorących udział w badaniu u 17 osób (85%) można zaobserwować prawidłową ruchomość w odcinku lędźwiowym. U 3 badanych (15%) zaobserwować można nadruchomość w badanym odcinku, ponieważ osoby te uzyskały wyniki wyższe, niż określona norma dla tego badania. Przy pochyleniu w tył w przypadku tego samego badania tylko połowa badanych ma wyniki będące normą dla tego testu. U 8 badanych (40%) zaobserwować można zmniejszenie ruchomości odcinka lędźwiowego, a u 2 pacjentów (10%) nadruchomość badanego odcinka.. 6 5 4 3 2 1 0 Ból prawa i lewa strona Ból prawa strona Ból lewa strona Ból w odcinku L-S Ryc. 5. Lokalizacja dolegliwości bólowych podczas wykonywania testu Mennella. [11] Na podstawie powyższego wykresu opisującego test Mennella można stwierdzić, że 10 badanych (50%) miało nasilenie dolegliwości bólowych po prawej i lewej stronie kręgosłupa lędźwiowego a ból promieniował do kończyny dolnej, z czego u 5 badanych (25%) ból promieniował do prawej strony i u 5 badanych (25%) ból promieniował do lewej strony. 4 osoby (20%) nasilenie objawów bólowych odczuwały tylko w odcinku lędźwiowo krzyżowym kręgosłupa. U 2 badanych (10%) zaobserwować można było nasilenie dolegliwości bólowych podczas wykonywania tego badania, zarówno po prawej jak i lewej stronie. 4 badanych (20%) nie odczuło nasilenia dolegliwości bólowych w czasie wykonywania testu Mennella. Na podstawie wartości w poniższej tabeli opisujących wyniki objawu wyprzedzania w pozycji stojącej i w pozycji siedzącej stwierdzić można, że wartości obu objawów są porównywalne. W przypadku badania objawu wyprzedzania w pozycji stojącej zauważyć można występowanie tego objawu zarówno po prawej jak i lewej stronie u 10 badanych (50%), z czego u 5 osób (25%) po prawej stronie i u 5 badanych (25%) po lewej stronie. U drugiej połowy badanych objaw wyprzedzania w pozycji stojącej nie został zaobserwowany. W przypadku badania objawu wyprzedzania w pozycji siedzącej u 4 badanych (20%) zaobserwowano dodatni wynik omawianego objawu po prawej stronie, a także u 4 badanych (20%) po stronie lewej. U 12 pacjentów (60%) nie stwierdzono objawu wyprzedzania w 179
pozycji siedzącej. Dodatni objaw wyprzedzania, zarówno w pozycji siedzącej jak, i stojącej świadczy przede wszystkim o zablokowaniu stawów krzyżowo biodrowych. Tab. V. Procentowe przedstawienie wyników objawu wyprzedzania w pozycji stojącej i siedzącej. [11] Objaw wyprzedzania w pozycji stojącej Objaw wyprzedzania w pozycji siedzącej Lokalizacja Ilość osób podana procentowo Lokalizacja Ilość osób podana procentowo TAK po prawej 25% TAK po prawej 20% stronie stronie TAK po lewej stronie 25% TAK po lewej stronie 20% TAK po prawej i - TAK po prawej i - lewej stronie lewej stronie NIE 50% NIE 60% Na podstawie poniższego wykresu opisującego test kompresyjny Noble a, świadczący o stopniu przykurczu mięśnia napinacza powięzi szerokiej, można stwierdzić, że u 17 osób (85%) występuje przykurcz badanego mięśnia, zarówno po prawej, jak i po lewej stronie. W przypadku 3 badanych (15%) nie stwierdzono przykurczu. Brak przykurczu (15%) Przykurcz po prawej i lewej stronie (85%) Ryc. 6. Dolegliwości bólowe w czasie wykonywania testu kompresyjnego Noble a. [11] Dyskusja Po przeanalizowaniu wyników badań, których celem była ocena statyki, można stwierdzić, że u osób z zespołami bólowymi dolnego odcinka kręgosłupa dochodzi do znacznego zmniejszenia zakresu ruchomości kręgosłupa, zablokowania stawów krzyżowo biodrowych oraz obserwuje się znaczne skrócenie długości mięśni tonicznych miednicy. Wszystkie powyższe aspekty wpływają niekorzystnie na równowagę stawowo-mięśniową, a tym samym przyczyniają się do zaburzenia statyki miednicy. [11] Podczas wykonywania testu Otta zaburzoną ruchomość zaobserwować można u 80% badanych podczas wykonywania pierwszej próby oraz u 45% pacjentów podczas wykonania drugiej próby. W przypadku testu Schobera wyniki są znacznie lepsze. Podczas wykonania pierwszej próby zaburzenie ruchomości zaobserwowano tylko u 15% badanych oraz u 50% pacjentów w przypadku wykonania drugiej próby. Na podstawie analizy wyników testu palce podłoga wyniki będące normą dla tego badania zaobserwowano tylko u 15% badanych. 180
Ograniczenie zakresu ruchomości zaobserwowano zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn w każdym przedziale wiekowym. Duże ograniczenie zakresu ruchomości zaobserwować można na podstawie artykułu A. Hawrylak. Analiza zebranego materiału wykazała dużą powszechność występowania zaburzeń ruchomości kręgosłupa u osób z zespołami bólowymi kręgosłupa. Ograniczenie zakresu ruchomości występowało zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Ruchomość w płaszczyźnie czołowej i skręcanie odcinka piersiowo lędźwiowego u 50% badanych było zaburzone. [5, 11, ] Zablokowanie stawu krzyżowego-biodrowego stwierdzić możemy opierając się o wyniki badań testu Mennella, gdzie u 80% badanych zaobserwowano nasilenie dolegliwości bólowych omawianej okolicy. [12,13, 14, 15] Opierając się o wyniki własnych badań, a także porównując je z wynikami innych autorów, stwierdzamy, że znaczna większość osób cierpiących na zespoły bólowe dolnego odcinka kręgosłupa ma skrócone mięśnie toniczne miednicy, co w konsekwencji powoduje zaburzenie statki miednicy.y [16, 17] Odpowiednie obciążanie i ustawienie miednicy jest prawidłowe przy zachowanej ruchomości stawów krzyżowo biodrowych. Na podstawie analizy przeprowadzonych badań można wnioskować, że u osób z zespołami bólowymi kręgosłupa występuje zaburzona statyka miednicy. Dodatni objaw wyprzedzania w pozycji stojącej zaobserwowano u połowy badanych, a dodatni objaw wyprzedzania w pozycji siedzącej stwierdzono u 40% badanych. Analiza wyników badań przeprowadzonych przez Wilk Frańczuk wskazuje na częstsze występowanie objawów wyprzedzania i zaobserwowano u ponad 90% badanych. [18] Z analizy wyników badań, zarówno naszych, jak i innych autorów wynik, że u większości badanych z bólami krzyża dochodzi do dużej wrażliwości więzadeł w obrębie kręgosłupa i miednicy w wyniku ich rozciągania. Największą wrażliwość zaobserwowano w czasie wykonywania testu na więzadło biodrowo lędźwiowe oraz krzyżowo kolcowe i dotyczyła 80% wszystkich badanych. U 70% pacjentów dolegliwości bólowe nasiliły się w wyniku rozciągania więzadła krzyżowo guzowego. Uzyskane wyniki badań są porównywalne z wynikami Wilk Frańczuk. [18] Zauważyliśmy, żę u osób z zespołami bólowymi kręgosłupa w większości przypadków ból ma charakter promieniujący oraz dużą intensywność. Dolegliwości bólowe pojawiają się zarówno w pozycji siedzącej, jak i stojącej, znacznie utrudniają wykonywanie pracy zawodowej oraz obowiązków domowych, znacznie przyczyniają się do obniżenia jakości życia społecznego. [11] Jednym z głównych celów usprawniania leczniczego u osób z bólami dolnego odcinka kręgosłupa powinno być przywracanie równowagi mięśniowej, tj, rozciąganie struktur przykurczonych oraz reedukcja nerwowo-mięśniowa. Według Rakowskiego w leczeniu bólów krzyża ważne są czynne mobilizacje, autoterapia a także poizometryczna relaksacja mięśni tonicznych miednicy oraz więzadeł w obrębie kręgosłupa i miednicy. [16] Wnioski Analiza uzyskanych wyników badań umożliwiła sformułowanie następujących wniosków końcowych: 1. Zespoły bólowe kręgosłupa występują niezależnie od płci, wieku oraz rodzaju wykonywanej pracy. 2. U osób z bólami krzyża obserwuje się często promieniowanie bólu do pośladka, uda lub całej kończyny dolnej. 3. U pacjentów z zespołami bólowymi kręgosłupa występują przykurcze mięśni tonicznych, mające wpływ na stan funkcjonalny całego kompleksu kręgosłup L-S- miednica - obręcz biodrowa. 181
4. Badani pacjenci charakteryzują się zmniejszoną ruchomością kręgosłupa, której główną przyczyną są zmiany zwyrodnieniowe oraz przepuklina jądra miażdżystego. 5. Większość badanych wykonuje regularnie zalecane ćwiczenia usprawniające, zarówno w warunkach domowych, jak i ambulatoryjnych oraz sanatoryjnych. 6. U wszystkich badanych czynnikiem nasilającym dolegliwości bólowe jest pozycja statyczna, a czynnikiem łagodzącym ból jest zmiana pozycji. 7. U pacjentów występuje zablokowanie stawów-krzyżowo biodrowych. Piśmiennictwo References 1. Cybart G., Bóle dolnego odcinka kręgosłupa i miednicy w aspekcie łącznotkankowego mechanizmu przenoszenia bólu. Praca wygłoszona na Międzynarodowej Konferencji Akupunktury, Łódź, 2000,4. 2. Dziak A., Bolesny krzyż, wydanie I, Medicina Sportiva, Kraków, 2003. 3. Dziak A., Bóle i dysfunkcje kręgosłupa, Medicina Sportiva, Kraków, 2007. 4. Dziak A., Tayara S., Bóle krzyża, KASPER, Kraków, 1997. 5. Hawrylak A., Skolimowski T., Barczyk K., i wsp., Ruchomość kręgosłupa lędźwiowego u osób z bólami dolnego odcinka kręgosłupa, Fizjoterapia Polska, 2004,2, 100-106. 6. Hepp W. R., Debrunner H. U., Diagnostyka w ortopedii, PZWL, Warszawa, 2008. 7. Kiperski J., Kowalski M., Krasuski M., Schorzenia i urazy kręgosłupa, PZWL, Warszawa, 1997. 8. Kiwerski J., Rehabilitacja Medyczna, PZWL, Warszawa, 2005. 9. Kuliński W., Fizjoterapia w zespołach bólowych kręgosłupa - wybrane problemy, Kwartalnik Ortopedyczny, 2009,3, 258-267. 10. Malanga G. A., Nadler S. F., Leczenie zachowawcze bólu krzyża, Medycyna Praktyczna Chirurgia, 2001,3. 11. Materiał własny. 12. Morton M., Zespoły bólowe kręgosłupa, Przewodnik Lekarza, 2008,5, 45-47, 50-52. 13. Pezowicz C., Biomechanika krążka międzykręgowego- ocena przeciążeń oraz skutków wprowadzenia implantów, Oficyna Wydawnictwa Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 2008. 14. Piotrowska A., Zespoły bólowe korzeniowe i rzekomokorzeniowe w chorobie przeciążeniowej kręgosłupa L-S, Valetudinaria- Postępy medycyny klinicznej i wojskowej, 2009,1, 36-40. 15. Saran T., Przyczyny zespołów bólowych odcinka lędźwiowo- krzyżowego kręgosłupa i współczesne metody ich leczenia, Medycyna ogólna, 2005.,11, 100-106. 16. Słobodzian J., Rakowski A., Terapia manualna w zespołach bólowych kręgosłupa lędźwiowo- krzyżowego, Wyd. Centrum Terapii Manualnej, Poznań, 2001. 17. Styczyński T., Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa a leczenie i problem społeczny, Postępy nauk medycznych, 2010,6, 474-482. 18. Wilk Frańczuk M., Adamczyk A., i wsp., Ocena skuteczności holistycznego postępowania fizjoterapeutycznego w leczeniu dolegliwości bólowych krzyża, Ortopedia, Traumatologia, Rehabilitacja, 2009, 6, 562 576. Adres korespondencyjny: Dr Katarzyna Strojek Ul. ks. J. Popiełuszki 7/14 85-863 Bydgoszcz e-mail: Katarzyna.Strojek@gmail.com tel. kom. + 48 668 124 555 182