ANNALES UNIVERSITATIS VOL. LIX, Nr 2 MARIAE LUBLIN * CURIE S K Ł O D O W S K A POLONIA SECTIO E 0 Katedra Chemii Rolnej, Akademia TechcznoRolcza w Bydgoszczy ul. Seminaryjna 5, 8526 Bydgoszcz, Poland Tomasz Knapowski, Maria Ralcewicz Ocena wskaźków jakościowych ziarna i mąki pszecy ozimej w zależności od zróżcowanego nawożea azotem Estimation of the quality features of winter wheat corn and flour in the relation to diversificated trogen fertilization ABSTRACT. In the years of 1998 0 a field experiment was performed. The aim of this experiment was to determine the influence of different levels of trogen (0, 80, 1, 160 kg ha) on the grain yield and the technological parameters quality of two winter wheat cultivars (, ). On the basis of the results it was found out that winter wheat cultivar was characterized by a higher grain yield in comparison to cultivar. was characterized by more profitable values of technological parameters (sedimentation ratio, bread volume, falling number and gluten weakeng) in relation to cultivar. After the use of trogen in the dose of 1 kg ha average essential increase of grain yield of winter wheat was found. Diverse fertilization with trogen, in all practical doses, determined the average protein content in grain in the studied cultivars of winter wheat. Values of the investigated technological parameters of winter wheat cultivars showed height tendencies in all ranges of trogen doses. It was shown that the optimum trogen doses having influence on the most important quality parameters, i.e. gluten content, sedimentation ratio and bread volume, are as follows: 160 kg N ha, 80 kg N ha and 1 kg N ha. KEY WORDS: winter wheat, trogen fertilization, grain yield, technological parameters Pszeca jakościowa jest najbardziej towarową rośliną zbożową, poeważ jej ziarno stanowi cenny surowiec na cele konsumpcyjne. Zawartość białka ogólnego i mokrego glutenu w ziare pszecy i mące, z pomięciem ich jakości, e jest wystarczająca dla właściwej oceny wartości technologicznej ziarna uprawianych odmian [Cygankiewicz 1997]. Wysoka zawartość tych związków Annales UMCS, Sec. E, 0, 59, 2, 959 968.
Ocena wskaźków jakościowych ziarna i mąki pszecy ozimej... 960 e zawsze koresponduje z dobrą wartością wypiekową [Achremowicz i in. 1995]. W kształtowau wartości wypiekowej szczególe ważną rolę odgrywają frakcje białka zapasowego gliadyny i gluteny, tworzące strukturę ciasta, a po wypieku pieczywa [Bichoński 1995b; Johansson, Svensson 1995; Waga, Cygankiewicz 1996]. Jak dowiodły liczne badaa [Knapp, Harms 1988; Szempliński i in. 1995; CacakPietrzak i in. 1999; Wróbel, Szempliński 1999; Klupczyński i in. 00; Knapowski i in. 02], na wartość wypiekową ziarna i mąki pszecy w dużym stopu wpływa nawożee azotem. Stałe zwiększae dawek nawozów azotowych, które prowadzą do uzyskaa większej wydajności ziarna z hektara, e zawsze jest równoznaczne ze wzrostem jego jakości. W związku z tym podjęto próbę określea dawki azotu, która pozwoliłaby na osiągęcie wysokiego plonu ziarna pszecy ozimej o wymaganych standardach jakościowych. METODY Doświadczee polowe przeprowadzono w latach 1998 0 w RZD w Mikowie na glebie płowej typowej, według międzynarodowej klasyfikacji FAOUNESCO jest to Albic Luvisols. Gleba ta. zaliczana do kompleksu żytego bardzo dobrego, cechowała się obojętnym odczynem, a zawartości przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu kształtowały się w zakresie odpowiedo: 77 108 mg P kg gleby, 129 221 mg K kg gleby i 65 mg Mg kg gleby. Doświadczee założono metodą losowanych podbloków w czterech powtórze2 ach. Wielkość poletek doświadczalnych do siewu i nawożea wynosiła 25 m, 2 natomiast zbioru dokonano z powierzch 15 m. Przedmiotem badań były dwie odmiany pszecy ozimej: i (1 czynk). Nawożee azotem zastosowano w formie saletry amonowej (2 czynk), uwzględając trzy po ziomy nawożea: 80 kg N ha (N80) stosowano jednorazowo w okresie rusze a wegetacji wiosennej w fazie 2 wg skali Zadoksa; 1 kg N ha (N1) podzielono na 2/ w okresie ruszea wegetacji wiosennej (faza 2 wg skali Zadoksa) i 1/ w peł strzelaa w źdźbło w fazie wg skali Zadoksa; nato miast 160 kg N ha (N160 ) podzielono następująco: 1/2 w okresie ruszea wegetacji wiosennej (faza 2 wg skali Zadoksa), 1/ w peł strzelaa w źdźbło (faza wg skali Zadoksa) i 1/ na początku kłoszea w fazie 51 wg skali Zadoksa oraz obiekt kontrolny bez azotu (N0 ). Stosowano jednolity poziom na wożea fosforem i potasem, w dawce odpowiedo 26 kg P ha i 100 kg K ha. Przedplonem dla pszecy ozimej był owies zbierany na zieloną masę. Zabiegi agrotechczne przeprowadzono zgode z wymagaami właściwymi dla tego gatunku. W doświadczeu określono wysokość plonu ziarna oraz oznaczono
Ocena wskaźków jakościowych ziarna i mąki pszecy ozimej... 961 następujące wskaźki wartości wypiekowej: w śrucie ziarna zawartość białka ogólnego (% N 5,7; wg Kjeldahla, PN75A0018), liczbę opadaa (wg Hagberga, PNISO09), natomiast w mące pszennej zawartość i rozpływalność glutenu (PNA70), wskaźk sedymentacji (test wg Zeleny'ego, PNISO5529), objętość pieczywa uzyskaną ze 100 g mąki (PNA7108). Wyki badań opracowano statystycze, wykorzystując analizę wariancji, a różce graczne oszacowano według testu Tukeya przy poziomie istotności p=0,05. W celu poznaa związków i zależności pomiędzy nawożeem azotem a otrzymanymi wartościami badanych cech jakościowych pszecy ozimej uzyskane wyki poddano analizie korelacji prostych i regresji liowej. WYNIKI W przeprowadzonym doświadczeu średo istote wyższy plon ziarna charakteryzował się odmianę, w porównau z drugą z badanych odmian, był on wyższy o 18,% (tab. 1). Podobne zależności stwierdzono we wszystkich latach prowadzea doświadczea. Na podstawie obliczonej analizy wariancji i współczynków korelacji prostej stwierdzono istotny wpływ zróżcowanego nawożea azotem na plonowae pszecy ozimej (tab. 1, tab. 2). Wzrastające dawki nawożea azotem do poziomu 1 kg ha spowodowały wzrost wysokości plonu ziarna, podobe jak w doświadczeach z pszecą ozimą, przeprowadzonych przez innych autorów [Wójcikiewicz i in. 1995; Klupczyński, Ralcewicz 1997; Kruczek, Wójtowicz 1998; Klupczyński i in. 00; Podolska, Stankowski 01]. Mazurek [199] oraz Knapowski i in. [02] uzyskali istotny wzrost plonu ziarna pod wpływem dawki azotu na poziomie 80 kg ha. Z kolei w badaach Wróbla i Szemplińskiego [1999] pszeca ozima reagowała istotnym przyrostem plonu ziarna do dawki 160 kg N ha. Stwierdzono róweż istotny wpływ interakcji badanych odmian i zastosowanego nawożea azotem na plonowae ziarna pszecy ozimej (tab. 1). Na każdym z zastosowanych obiektów nawozowych istote wyższy plon ziarna otrzymano dla odmiany. Natomiast istotny wzrost plonowaa, zarówno dla odmiany, jak i, uzyskano w wyku zwiększaa dawek nawozów azotowych do poziomu 1 kg N ha. Przy określau jakości ziarna zwraca się uwagę na właściwości enzymatyczne, zwłaszcza na aktywność amylolityczną, która jest charakteryzowana przez liczbę opadaa. Określa nam ona przydatność badanego ziarna do dalszego wykorzystaa. W przeprowadzonym doświadczeu uzyskano średe wartości liczby opadaa u odmian i na poziomie odpowiedo 6 s i 81 s (tab. ), co świadczy o skiej aktywności alfaamylazy i e dyskwalifi
962 Ocena wskaźków jakościowych ziarna i mąki pszecy ozimej... Tabela 1. Plon ziarna pszecy ozimej, t ha Table 1. Winter wheat grain yield, t ha Odmiana Cultivar 1 czynk 1 factor N0 2,1 2, 2,29 Średo Mean NIRp=0,05 LSDp=0,05 I 0,0 Nawożee N N fertilization 2 czynk 2 factor kg ha N 80 N 1,12,6,71,15,2,89 II 0,65 I II 0,21 Średo Mean N 160,26,0,65,0,59,1 II I 0,07 Tabela 2. Istotne współczynki korelacji prostej między badanymi cechami pszecy ozimej Table 2. Values of sigficant correlation coefficients between the features of winter wheat Parametr Parameter 1 1. Nawożee N Fertilization N 2. Plon ziarna Grain yield 0,65. Zawartość białka Protein content 0,70. Liczba opadaa Falling number 0,51 5. Zawartość glutenu Gluten content 0,68 6. Rozpływalność glutenu Gluten weakeng 7. Wskaźk sedymentacji Sedimentation ratio 8. Objętość pieczywa Bread volume 1. Nawożee N Fertilization N 2. Plon ziarna Grain yield. Zawartość białka Protein content. Liczba opadaa Falling number 5. Zawartość glutenu Gluten content 6. Rozpływalność glutenu Gluten weakeng 7. Wskaźk sedymentacji Sedimentation ratio 8. Objętość pieczywa Bread volume 1 0,7 0,55 0,66 0, 2 0,57 2 0,55 cv. 5 6 7 0,90 0,9 0,5 0,77 0,8 0,51 cv. 5 6 7 0,97 0,95 0,95 kuje badanego ziarna z punktu jego przydatności do wypieku (tab. ). Podobne wyki w stosunku do odmiany uzyskali w swoje pracy Subda i in. [1997a]. Podwyższae dawek azotu do poziomu 1 kg ha, ezależe od lat badań i odmian, powodowało istotny wzrost wartości liczby opadaa według Hagberga, w porównau z wartościami otrzymanymi na obiektach N80 i N0 była ona wyższa odpowiedo: o 9,7% i 17,8%. Dalsze zwiększae nawożea azo tem do dawki 160 kg ha powodowało wzrost wartości omawianej cechy jakościowej w porównau z wartością uzyskaną na obiekcie N1, e osiągając jednak poziomu statystycznej istotności. Wyki te są zgodne z badaami przeprowadzonymi przez Klupczyńskiego i in. [00].
Ocena wskaźków jakościowych ziarna i mąki pszecy ozimej... 96 Tabela. Wpływ nawożea azotem na wartości parametrów technologicznych badanych odmian pszecy ozimej Table. The effect of trogen fertilisation on technological parameters of winter wheat cultivars Parametr Parameter Liczba opadaa Falling number [s] Średo Mean Zawartość białka Protein content, g kg Średo Mean Zawartość glutenu Gluten content, % Średo Mean Rozpływalność glutenu Gluten weakeng, mm Średo Mean Wskaźk sedymentacji Sedimentation ratio, cm Średo Mean Objętość pieczywa Bread volume, cm Średo Mean Odmiana 1 czynk Cultivar 1 factor Nawożee N N fertilisation NIRp=0,05 Średn. 2 czynk 2 factor LSDp=0.05 kg ha Mean N 0 N 80 N 1 N 160 I II IxII IIxI 12 6 75 6 7 6 0 19 81 21, 2,6 ns ns 25 9 8 97 6 96 108 116 126 112,8 95 10 112 1 108 ns ns ns 96 106 11 12 110,1 22,9 26,7 1,9 25, 21,0 25, 29,9,7 27,5 ns 2,02 ns ns,6 2,2 28, 2,8 26,5 1 0,8 1, ns ns 2 7,6 6,0 9,5 55,0 7,0,1 8,,9 7,1 0,9 2,9 5,06 ns ns 5,9 2,2 6,7 51,1,0 66 89 5 515 9 59 7 79 87 75 9,5 9, 6,1 8, 62 81 92 1 8 Z badanych odmian pszecy ozimej średo wyższą zawartością białka ogólnego w ziare charakteryzowała się odmiana 112 g kg (tab. ). Zależność tę stwierdzono róweż w czterech pierwszych latach prowadzea doświadczea, gdy wartość omawianego parametru dla powyższej odmiany była istote wyższa w porównau z zawartością białka uzyskaną dla odmiany, odpowiedo o 5,%; 2,5%; 6,% i 9,7%. Jedye w roku 0 odmianę charakteryzowała istote wyższa zawartość białka w ziare w porównau z odmianą i to wyższa o,0%. W badaach Subdy i in. [02] zawartość ta, zarówno dla odmiany jak i, kształtowała się na tym poziomie. Stwierdzono, że średo dla lat jak i w każdym roku badań, zawartość białka ogólnego w ziare była istote determinowana zróżcowanym nawożeem azotowym (tab. ). Zastosowane wzrastające dawki azotu do poziomu 160 kg ha powodowały średo wzrost zawartości białka w porównau z zawartością uzyskaną na obiektach N0, N80 i N1 odpowiedo o 28%, 16% i 8%. Zależność oddziaływaa nawożea azotem na zawartość omawianej cechy potwierdzają obliczone istote współczynki korelacji prostej zarówno dla odmiany (r=0,70), jak i odmiany r=0,55 (tab. 2). Korzystny
Ocena wskaźków jakościowych ziarna i mąki pszecy ozimej... 96 wpływ zwiększaa dawek nawozów azotowych na kształtowae się zawartości białka w ziare pszecy znalazł potwierdzee w pracach innych autorów [Chevalier 1975; Szempliński i in. 1995; Biskupski 1997; CacakPietrzak i in.1999]. Na podstawie równaa regresji można róweż obliczyć, że wraz ze wzrostem dawki azotu, np. o 10 kg ha, zawartość białka ogólnego w ziare badanych odmian pszecy ozimej może zwiększyć się o 1,8 g kg (dla od miany ) i 1,56 g kg (dla odmiany ) tab.. Tabela. Współczynki regresji i determinacji (d) dla zależności między nawożeem azotem (x) a badanymi parametrami (y) Table. The regression and determination coefficients (d) for the relationships between trogen fertilization and parameters Parametr Parameter Plon ziarna Grain yield Liczba opadaa Falling number Zawartość białka Protein content Zawartość glutenu Gluten content Odmiana Cultivar a 0,008 0,011 0,06 0,51 0,18 0,156 0,071 0,079 y = ax + b b 2,1 2,62 09,69,0 95,27 9,75 19,0,5 d (%) 2,25 5,29 26,01,56 9,00 0,25 6,2 25,00 Średo dla lat badań zawartość mokrego glutenu wynosiła 26,5% (tab. ). Podobe jak w badaach Subdy i in. [02] wyższą wartością omawianej cechy jakościowej pszecy ozimej cechowała się odmiana. Zastosowane zróżcowane nawożee azotem istote determinowało zawartość mokrego glutenu w ziare pszecy ozimej. Potwierdzają to róweż obliczone istotne współczynki korelacji prostej (r = 0,68 dla odmiany, r = 0, dla odmiany ; tab. 2). W przeprowadzonym doświadczeu zastosowane ko lejne wzrastające dawki azotu do poziomu 160 kg ha powodowały wzrost zawartości mokrego glutenu w porównau z wartością tej cechy uzyskaną na obiektach N0, N80 i N1 odpowiedo: o 12,2%; 8,6% i,5%. Stwierdzono, że zawartość glutenu była dodato skorelowana z zawartością białka ogólnego w ziare (r = 0,90 dla odmiany ; r = 0,97 dla odmiany ; tab. 2). Niższe współczynki korelacji dla powyższej zależności stwierdzili Achremowicz i in. [1995], Cygankiewicz [1997] oraz Subda i in. [02]. Na podstawie obliczonego równaa regresji można róweż obliczyć, że wraz ze zwiększeem zawartości białka ogólnego w ziare, np. o 10 g kg, nastąpi wzrost zawartości mokrego glutenu o,6% u odmiany i 5,% u odmiany (ryc. 1).
965 Ocena wskaźków jakościowych ziarna i mąki pszecy ozimej... y = 0,60 x 1,76 r = 0,90 y = 0, x 0,708 r = 0,97 0 Zawarto glutenu Gluten content % 5 0 ść 0 25 ść Zawarto glutenu Gluten content % 0 15 10 80 90 100 110 1 10 10 10 80 90 100 110 1 10 10 Zawartość białka Protein content g kg Zawartość białka Protein content g kg cv. cv. Rycina 1. Zależności pomiędzy zawartością białka a mokrego glutenu w ziare badanych odmian pszecy ozimej Figure 1. The relation between protein content and gluten content of winter wheat cultivar W przeprowadzonym doświadczeu stwierdzono, że rozpływalność glutenu istote zależała od obydwu badanych czynków (tab. ). Średo istote wyższą wartością rozpływalności glutenu cechowała się odmiana i była ona wyższa o 1 mm w porównau z wartością uzyskaną dla odmiany. Odmienne wyki otrzymali w swoim doświadczeu Subda i in. [02]. Jedye dawka 80 kg N ha powodowała istotny ekorzystny wzrost rozpływalność glutenu w porównau z wartością uzyskaną na obiekcie N0. Dalsze zwiększae nawożea azotowego pozostawało bez wpływu na wartość omawianej cechy jakościowej. Należy jednak podkreślić, że w całym zakresie stosowanych dawek azotu rozpływalność glutenu badanych odmian pszecy ozimej mieściła się w ramach wartości gracznych (0 6 mm), co świadczy o uzyskau mąki odpowiedej do wypieku pieczywa. W wyku przeprowadzonych badań stwierdzono, że średo istote wyższą wartością testu sedymentacji wykazywała się odmiana i to wyższą o 1,9% w porównau z odmianą (tab. ). Bichoński [1995a] dowodzi, że żadna polska odmiana pszecy ozimej e wykazała wyższego wskaźka sedymentacji od odmiany. Potwierdzają to róweż badaa Wróbla i Szemplińskiego [1999], Knapowskiego i in. [02] oraz Subdy i in. [02]. Średo dla lat uprawy zróżcowane nawożee azotem modyfikowało wartość wskaźka sedymentacji. Podwyższae poziomu nawożea tym składkiem powodowało wzrost wartości testu sedymentacji w mące, podobe jak we wcześej przeprowadzonych doświadczeach z pszecą ozimą [Klupczyński, Ralcewicz 1997; Wróbel, Szempliński 1999; Klupczyński i in. 00; Knapowski
966 Ocena wskaźków jakościowych ziarna i mąki pszecy ozimej... i in. 02]. Jednak udowodony statystycze maksymalny wzrost wartości omawianej cechy jakościowej stwierdzono po zastosowau 80 kg N ha, w porównau z obiektem kontrolnym był on wyższy o 17,5% (tab. ). Wartość wskaźka sedymentacji, podobe jak w badaach Subdy i in. [1997b], była ściśle dodato skorelowana z zawartością białka ogólnego i mokrego glutenu w ziare badanych pszec ozimych (tab. 2). Współczynki determinacji dla tych zależności wynosiły odpowiedo 59,% i 68,9% (dla odmiany ) oraz 90,% i 90,% (dla odmiany ). Obliczone równae regresji wskazuje róweż na to, że wraz ze zwiększeem zawartości białka, np. o 10 g kg, oraz zawartości mokrego glutenu, np. o 5%, może nastąpić wzrost wartości wskaźka sedymentacji, odpowiedo o 7, cm i 9,8 cm u odmiany oraz 8,1 cm i 7,69 cm u odmiany (ryc. 2). 70 70 60 y = 0,81 x 9,692 r = 0,95 Wska Sedimentation ratio cm źk sedymentacji Wska Sedimentation ratio cm źk sedymentacji y = 0,7 x,869 r = 0,77 60 0 0 0 0 80 90 100 110 1 10 Zawartość białka Protein content g kg y = 1,968 x 2,999 r = 0,8 100 110 1 10 10 Zawartość białka Protein content g kg 70 y = 1,5 x 0,919 r = 0,95 60 60 90 Wska sedymentacji Sedimentation ratio cm źk Wska sedymentacji Sedimentation ratio cm źk 70 80 10 0 0 0 0 10 15 25 0 5 0 Zawartość glutenu Gluten content % cv. 10 0 0 Zawartość glutenu Gluten content % cv. Rycina 2. Zależności pomiędzy wskaźkiem sedymentacji a zawartością białka i mokrego glutenu w ziare badanych odmian pszecy ozimej Figure 2. The relation between sedimentation ratio and protein content and gluten content of winter wheat cultivars
Ocena wskaźków jakościowych ziarna i mąki pszecy ozimej... 967 Badane cechy jakościowe ziarna i mąki pszecy ozimej wpływają na jakość otrzymanego pieczywa. Podobe jak w pracy Subdy i in. [02], w przeprowadzonych badaach średo istote najwyższą objętością pieczywa wykazywała się odmiana i to wyższą o % w porównau z odmianą (tab. ). Chleb badanych odmian pszecy ozimej charakteryzowała dobra objętość pie czywa ( 9 cm, 75 cm ). Zwiększae nawożea azoto wego pszecy ze 1 do 160 kg ha wyraźe poprawiało parametry jakościowe ziarna (zawartość glutenu i wskaźk sedymentacji), a przez to jej wartość wypiekową, co znalazło odzwierciedlee w objętości pieczywa uzyskanego ze 100 g mąki [Wróbel, Szempliński 1999]. W przeprowadzonym doświadczeu wzrastające nawożee azotem wpływało korzyste na objętość pieczywa. Najwyższą wartość omawianego parametru stwierdzono w wyku zastosowaa 160 kg N ha, jednak statystycze istotna okazała się dawka azotu na poziomie 1 kg ha. Objętość pieczywa uzyskana na obiekcie N1 była wyższa w porównau z wartościami otrzymanymi na obiektach N80 i N0 odpowiedo o 2,% i 6,5%. W przeprowadzonych badaach stwierdzono róweż istotny wpływ interakcji badanych odmian i zastosowanego nawożea azotem na objętość pieczywa (tab. ). Na wszystkich obiektach nawozowych istote wyższą wartość badanej cechy otrzymano dla odmiany w porównau z odmianą. Natomiast najkorzystejszymi dawkami azotu w stosunku do wartości objętości pieczywa okazały się: 160 kg ha dla odmiany i 80 kg ha dla odmiany. WNIOSKI 1. Pszeca ozima odmiany cechowała się istote wyższym plonem ziarna w porównau z odmianą. 2. Po zastosowau azotu do dawki 1 kg ha stwierdzono średo istotny wzrost wysokości plonu ziarna pszecy ozimej.. Pszeca ozima odmiany wykazywała się istote wyższymi wartościami testu sedymentacji i objętości pieczywa oraz istote ższymi wartościami liczby opadaa i rozpływalności glutenu w stosunku do odmiany.. Zróżcowane nawożee azotem, w całym zakresie stosowanych dawek, istote determinowało średą zawartość białka ogólnego w ziare badanych odmian pszecy ozimej. 5. Wartości parametrów technologicznych badanych odmian pszecy ozimej wykazywały tendencje wzrostowe w całym zakresie stosowanych dawek azotu. Za optymalne dawki nawożea azotem, dla najważejszych wyróżków wartości wypiekowej, tj. zawartości mokrego glutenu, wskaźka sedymentacji i objętości pieczywa, przyjęto odpowiedo: 160 kg ha, 80 kg ha i 1 kg ha.
Ocena wskaźków jakościowych ziarna i mąki pszecy ozimej... 968 PIŚMIENNICTWO Achremowicz B., Borkowska H., Styk B., Grundas S. 1995. Wpływ nawożea azotowego na jakość glutenu pszecy jarej. Biul. IHAR 19, 29. Bichoński A. 1995a. Cechy technologiczne wybranych krajowych i zachodoeuropejskich form pszecy ozimej. Biul. IHAR 19, 19 27. Bichoński A. 1995b. Wartość ważejszych cech technologicznych z kolekcji pszecy jarej. Biul. IHAR 19, 12 129. Biskupski A. 1997. Wpływ poziomu nawożea azotem na plon i cechy jakościowe ziarna odmian pszenżyta, pszecy i żyta. Cz. 1. Plon ziarna i zawartość białka. Zesz. Nauk. AR w Szczecie, Rol. 65, 9 1. CacakPietrzak G., Ceglińska A., Haber T. 1999. Wartość technologiczna wybranych odmian pszecy ozimej w zależności od zróżcowanego nawożea azotowego. Pam. Puł. 118, 5 56. Chevalier H. 1975. The influence of Potassium Dressings on Wheat Quality. Fertilizer Use and Protein Production. Mat. 11 Kolokwium Międzynarodowego Instytutu Potasowego w Bere. Bern. Cygankiewicz A. 1997. Wartość technologiczna ziarna materiałów hodowlanych pszecy ozimej i jarej na tle badań własnych i światowych. Biul. IHAR, 219 25. Johansson E., Svensson G. 1995. Contribution of the high molecular gluten subut 21* to bread making quality of Swedish wheats. Cereal Chem. 70, 0 511. Klupczyński Z., Ralcewicz M. 1997. Wpływ nawożea azotem, fosforem i potasem na wartość technologiczną jakościowych odmian pszecy ozimej. Fragm. Agron., 10 110. Klupczyński Z., Knapowski T., Ralcewicz M., Murawska B. 00. Wpływ zróżcowanego nawożea azotem na wartość technologiczną chlebowych odmian pszecy ozimej. Nawozy Nawożee, 61 72. Knapowski T., Ralcewicz M., Klupczyński Z. 02. The estimation of chosen parameters of the baking value of winter wheat on the influence of trogen fertilization. Mengen und Spurenelemente 21, 290 295. Knapp J.S., Harms C.L. 1988. N fertilization and plant growth regulator effects on yield and quality of four wheat cultivars. J. Prod. Agric. 1, 9 98. Kruczek G., Wójtowicz J. 1998. Wpływ nawożea azotowego na plonowae i skład chemiczny ziarna pszecy. Zesz. Nauk. AR w Krakowie 0, Sesja Naukowa 5, 119 126. Mazurek J. 199. Porównae plonowaa zbóż ozimych: pszenżyta, żyta, pszecy i jęczmiea na glebach lżejszych przy stosowau różnych dawek azotu. Zesz. Nauk. AR w Szczecie 58, Rol. 162, 155 158. Podolska G., Stankowski S. 01. Plonowae i jakość ziarna pszecy ozimej w zależności od gęstości siewu i dawki nawożea azotem. Biul. IHAR 218/219, 127 1. Subda H., KaroliSkaradzińska Z., Kunowski P., Czubaszek A., Gil Z. 1997a. Skład chemiczny i wartość wypiekowa mąki pszennej. Cz. 1. Skład chemiczny. Biul. IHAR 1, 95 99. Subda H., Prorok D., Gębura E., Zeler J. 1997b. Skład chemiczny i wartość wypiekowa mąki pszennej. Cz. 2. Wartość wypiekowa. Biul. IHAR 1, 101 107. Subda H., Jarosławska A., Unton A., KaroliSkaradzińska Z. 02. Ocena wybranych cech chemicznych pszecy ozimej na jakość ciasta i chleba. Biul. IHAR 22/22, 111 119. Szempliński W., Budzyński W., Majewska K. 1995. The effect of the method of trogen fertilisation on yield and quality of breadmaking wheat. Fragm. Agron. 2, 168 169. Waga J., Cygankiewicz A. 1996. Możliwości oszacowaa jakości technologicznej ziarna pszecy na podstawie wyków analizy elektroforetycznej białek gliadynowych i glutenowych. Biul. IHAR 197, 15 18. Wójcikiewicz M., Błażej J., Rząsa B. 1995. Produkcyjność pszecy ozimej przy zróżcowanym nawożeu azotowym. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, Rol. 2, 125 11. Wróbel E., Szempliński W. 1999. Plonowae i wartość technologiczna ziarna pszecy ozimej nawożonej zróżcowanymi dawkami azotu. Pam. Puł. 118, 6 69.