Transgraniczne przemieszczanie odpadów. 1. WSTĘP 2. INFORMACJE OGÓLNE

Transgraniczne przemieszczanie odpadów. Włodzimierz Garczyński Naczelnik Wydziału Transgranicznego Przemieszczania Odpadów Główny Inspektorat Ochrony Środowiska 1. WSTĘP Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej wiązało się z szeregiem zmian w przepisach prawa obowiązujących w naszym kraju. Jedną z dziedzin związanych z gospodarką odpadami, gdzie akcesja przyniosła istotne zmiany w przepisach prawa jest transgraniczne przemieszczanie odpadów. W Unii Europejskiej zagadnienia związane z międzynarodowym obrotem odpadami regulują przepisy Rozporządzenia Rady Europy (EWG) Nr 259/93 z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie, do Wspólnoty oraz poza jej obszar (Dz. U. WE L 30 z 06.02.1993 str. 1 i n., zmienione decyzją Komisji 94/721/WE Dz.U. WE nr L 288 z 9.11.1994, str. 36). Rozporządzenie to reguluje kwestię przemieszczania odpadów między państwami członkowskimi Wspólnoty Europejskiej, eksportu z krajów Wspólnoty Europejskiej i importu z krajów trzecich do Wspólnoty Europejskiej oraz tranzytu przez Wspólnotę. Do Polskiego porządku prawnego przepisy te zostały wprowadzone poprzez zapisy w ustawie z dnia 30 lipca 2004 r. o międzynarodowym obrocie odpadami (Dz. U. Nr 191, poz.1956). Ustawa ta ma stosunku do przepisów Unii Europejskiej charakter wykonawczy. Zawiera regulacje odnoszące się do zagadnień, w których akty te odsyłają do prawa krajowego. 2. INFORMACJE OGÓLNE Procedury nadzoru i kontroli międzynarodowego obrotu odpadami przyjęte w państwach Unii Europejskiej są zależne od rodzaju odpadów, miejsca ich przeznaczenia oraz pochodzenia, a także od tego czy są one przeznaczone do unieszkodliwiania czy do operacji odzysku. Generalną zasadą jest wprowadzenie obowiązku zawiadomienia właściwych organów poszczególnych państw przed przystąpieniem do przesyłania odpadów, tak by organy te uzyskały pełną informację o rodzaju odpadów, celu przemieszczania oraz planowanych operacjach unieszkodliwiania lub odzysku odpadów. Zgłoszenia dokonuje się przy pomocy zestawu formularzy tzw. listu przewozowego oraz formularza przemieszczania/ śledzenia przesyłki, których wzór określa Decyzja Komisji Nr 94/774 z dnia 24 listopada 1994 r. dotycząca standardowego listu przewozowego określonego w rozporządzeniu Rady (EWG) nr 259/93 w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie, do

Wspólnoty Europejskiej oraz poza jej obszar. Do krajowego porządku prawnego wzór listu przewozowego został wprowadzony rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 września 2004 r. w sprawie określenia wzoru listu przewozowego stosowanego w międzynarodowym obrocie odpadami (Dz. U. Nr 251, poz. 2189). 2.1. Wyłączenia z zakresu obowiązywania rozporządzenia 259/93 Z zakresu działania rozporządzenia wyłączono: wyładunek na brzeg odpadów wytworzonych w trakcie normalnej eksploatacji statków i platform przybrzeżnych, w tym ścieków i pozostałości, pod warunkiem, że odpady takie podlegają szczególnemu wiążącemu instrumentowi międzynarodowemu, przesyłania odpadów z lotnictwa cywilnego, przesyłania odpadów radioaktywnych zgodnie z art. 2 dyrektywy 92/3/EURATOM z dnia 3 lutego 1992 roku w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów radioaktywnych między Państwami Członkowskimi oraz do Wspólnoty i poza jej obszar, przesyłania odpadów wymienionych w art. 2 ust. 1 lit. b) dyrektywy 75/442/EWG, które są objęte już innym odnośnym prawodawstwem, przesyłania odpadów do Wspólnoty zgodnie z wymaganiami Protokółu w sprawie ochrony środowiska naturalnego do Traktatu w sprawie Antarktydy. Przesyłanie odpadów przeznaczonych wyłącznie do operacji odzysku i wymienionych w załączniku II (zielona lista odpadów) jest również wyłączone z postanowień rozporządzenia z wyjątkiem postanowień przewidzianych w art. 11 w literach b), c), d) i e) oraz w art. 17 ust. 1, 2 i 3 (tzn. w czasie przesyłek odpadów do odzysku wymienionych w załączniku II, muszą im towarzyszyć następujące informacje, podpisane przez posiadacza: b) zwyczajowa nazwa handlowa odpadów, c) ilość odpadów, d) nazwa i adres odbiorcy odpadów, e) działania związane z odzyskiem, wymienione w załączniku II.B do dyrektywy 75/442/EWG). 2.2. Okresy przejściowe obowiązujące Polskę W efekcie procesu negocjacji, w traktacie akcesyjnym, podpisanym w kwietniu 2003 r., zapisano okresy przejściowe również dla niektórych przepisów rozporządzenia 259/93. W odniesieniu do odpadów przeznaczonych do unieszkodliwiania Polska nie występowała o okresy przejściowe. W odniesieniu do opadów przemieszczanych w celu odzysku Polska wynegocjowała następujące okresy przejściowe:

! do końca 2007 r. dla czterech rodzajów odpadów umieszczonych w załączniku II zielona lista, tzn. dla odpadów tworzyw sztucznych, makulatury, stłuczki szklanej i zużytych opon będzie wymagana zgoda wyrażona w procedurze analogicznej jak dla odpadów z załącznika IV - czerwona lista, przy jednoczesnej możliwości wnoszenia tzw. szerokich zastrzeżeń (zgodnych z art. 4. ust. 3), czyli w szczególności stosowania zasady bliskości i samowystarczalności,! do końca 2007 r. dla wybranych odpadów z załącznika III bursztynowa lista, będzie wymagana zgoda wyrażona w procedurze analogicznej jak dla odpadów z czerwonej listy, przy jednoczesnej możliwości wnoszenia tzw. szerokich zastrzeżeń (zgodnych z art. 4. ust. 3),! do końca 2012 r. dla odpadów z załącznika IV czerwona lista oraz dla odpadów nie umieszczonych w załączniku II, III, IV (odpady spoza list) możliwości wnoszenia tzw. szerokich zastrzeżeń (zgodnych z art. 4. ust. 3),! do końca 2012 r. wymagana notyfikacja i możliwość wnoszenia zastrzeżeń w ograniczonym zakresie (zgodnie z art. 7 ust. 4) dla innych niż powyżej wymienione rodzaje odpadów z załącznika II zielona lista. Jednocześnie w drodze odstępstwa od artykułu 7 ustęp 4 rozporządzenia nr 259/93, właściwe organy nie wyrażą zgody na wysyłki odpadów przeznaczonych do odzysku, skierowanych do obiektów korzystających z czasowego odstępstwa od stosowania przepisów dyrektywy 96/61/WE dotyczącej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (dyrektywa IPPC), w okresie kiedy czasowe odstępstwo ma zastosowanie do obiektu przeznaczenia. 2.3. Zgłaszający W rozumieniu przepisów rozporządzenia zgłaszający oznacza każdą osobę fizyczną lub osobę prawną, która wnioskuje o wysłanie odpadów albo je zleca, w szczególności osoba, której działalność powoduje powstanie odpadów (producent pierwotny); lub zbieracz posiadający zezwolenie na tę działalność udzielone przez Państwo Członkowskie, albo zarejestrowany kupiec lub pośrednik, który zajmuje się usuwaniem lub odzyskiem odpadów. Zgłoszenia dokonuje więc zawsze wysyłający odpady. Wypełniony i podpisany na oryginale formularz zgłoszeniowy należy wraz ze wszystkimi wymaganymi dokumentami przesłać do właściwej władzy kraju przeznaczenia odpadów, a kopie formularza wraz z

kopiami dokumentów przesłać do właściwej władzy kraju wysyłki, właściwej władzy kraju tranzytu oraz do odbiorcy odpadów. Tak więc obecnie przy przywozie odpadów do Polski zgłaszającym zawsze będzie kontrahent zagraniczny, a nie jak dotychczas krajowe przedsiębiorstwo zajmujące się odzyskiem lub unieszkodliwianiem sprowadzanych odpadów. Zgłaszający musi zawrzeć z odbiorcą kontrakt na usunięcie lub unieszkodliwienie odpadów. Kontrakt ten musi obejmować zobowiązanie zgłaszającego do odebrania z powrotem odpadów, jeśli przesłanie nie zostanie dokonane w przewidziany sposób, lub jeśli zostało dokonane z naruszeniem rozporządzenia 259/93 oraz zobowiązanie odbiorcy do dostarczenia zgłaszającemu, tak szybko jak to możliwe, nie później jednak niż w ciągu 180 dni po otrzymaniu odpadów, świadectwa stwierdzającego, że odpady zostały usunięte lub unieszkodliwione w sposób zgodny z zasadami ochrony środowiska. Kopia tego kontraktu musi zostać, na żądanie, dostarczona właściwemu organowi. 3. WYSYŁKI ODPADÓW MIĘDZY PAŃSTWAMI CZŁONKOWSKIMI 3.1. odpady do usuwania Jeżeli zgłaszający zamierza wysłać odpady do usuwania z jednego Państwa Członkowskiego do drugiego i/lub przewieźć je tranzytem poprzez jeden lub kilka innych Państw Członkowskich powiadamia właściwy organ miejsca przeznaczenia i wysyła kopię zgłoszenia do właściwych organów wysyłki i tranzytu oraz do odbiorcy. Zgłoszenia dokonuje się w formie listu przewozowego wystawionego przez właściwy organ kraju wysyłki. Zgodnie z przepisami rozporządzenia odbiorca oznacza osobę lub przedsiębiorstwo, do której lub do którego wysyłane są odpady do odzysku lub usuwania. Nie jest możliwe aby odbiorcą był, np. pośrednik nie posiadający instalacji do unieszkodliwiania odpadów. W ciągu 3 dni roboczych właściwy organ miejsca przeznaczenia sprawdza kompletność i poprawność złożonego powiadomienia i innych dokumentów. Jeżeli zgłoszenie jest kompletne i nie zawiera istotnych błędów wysyłane jest potwierdzenie do zgłaszającego wraz z kopiami dla pozostałych zainteresowanych władz i odbiorcy odpadów. Właściwy organ państwa przeznaczenia ma 30 dni po wysłaniu potwierdzenia wpływu zgłoszenia na podjęcie decyzji zezwalającej na wysyłkę, z warunkami lub bez, lub na odmowę. Może również zażądać dodatkowych informacji. Pozwolenie może być udzielone tylko w przypadku braku zastrzeżeń ze strony właściwych organów innych państw, zaangażowanych w dane przemieszczenie odpadów. Właściwy organ państwa przeznaczenia podejmuje decyzję nie wcześniej niż w 21 dni po wysłaniu potwierdzenia wpływu zgłoszenia,

chyba że jest w posiadaniu pisemnych zezwoleń innych zainteresowanych właściwych władz. Kompetentne władze państw wysyłki i tranzytu mogą wnieść zastrzeżenia w ciągu 20 dni po wysłaniu potwierdzenia. Mogą one również zażądać dodatkowych informacji. Wspomniane zastrzeżenia winny zostać przekazane na piśmie powiadamiającemu, z kopiami do innych zainteresowanych kompetentnych władz. Właściwe organy są obowiązane podjąć wszelkie niezbędne działania w celu ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska, a także mogą wnosić racjonalne zastrzeżenia w stosunku do planowanego przemieszczania odpadów. W przypadku przesyłania odpadów do unieszkodliwiania właściwe organy mogą wnosić uzasadniony sprzeciw w szerokim zakresie (zgodnie z art. 4 ust. 3) względem planowanej przesyłki dotyczące w szczególności: realizacji zasady samowystarczalności na szczeblu Wspólnoty i na szczeblu krajowym, w przypadkach, gdy instalacja powinna usuwać odpady z bliżej położonego źródła i właściwy organ daje pierwszeństwo tym odpadom, zapewnienia zgodności przesyłania odpadów z planami zagospodarowania odpadów. Uzasadniony sprzeciw może być również wnoszony jeżeli: planowana wysyłka jest niezgodna z obowiązującym prawem i przepisami odnoszącymi się do ochrony środowiska, porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub ochrony zdrowia, zgłaszający lub odbiorca był wcześniej uznany winnym nielegalnego ruchu, gdy przesyłanie jest sprzeczne ze zobowiązaniami wynikającymi z międzynarodowych konwencji przyjętych przez zainteresowane państwo członkowskie lub państwa członkowskie. W przypadku, gdy nie zachodzą żadne przesłanki do zgłoszenia uzasadnionego sprzeciwu kompetentna władza wydaje zezwolenie na przemieszczenie odpadów w celu ich unieszkodliwienia. Następuje to przed upływem 30 dni od daty wysłania potwierdzenia, nie wcześniej jednak niż przed 21 dniem. Skrócenie tego terminu jest możliwe jedynie, gdy kompetentna władza państwa w którym mają być unieszkodliwione odpady posiada pisemne zgody innych zainteresowanych władz. 3.2 Przemieszczanie odpadów w celu odzysku Zgłaszający powiadamia właściwy organ miejsca przeznaczenia i wysyła kopię zgłoszenia do właściwych organów wysyłki i tranzytu oraz do odbiorcy. Zgłoszenie musi obejmować każdy pośredni etap wysyłki od miejsca wysłania do jej przeznaczenia. Zgłoszenie zostaje dokonane

w formie listu przewozowego, wystawionego przez właściwy organ wysyłki. Zgłaszający zawiera w liście przewozowym informacje, dotyczące w szczególności: źródła, składu, ilości odpadów do odzysku oraz tożsamość producenta, a w przypadku odpadów z różnych źródeł dokładny wykaz odpadów i, jeśli jest znana, tożsamość producentów pierwotnych, ustalenia dotyczące trasy i ubezpieczenia od odpowiedzialności za szkody w stosunku do osób trzecich, środki podjęte dla zapewnienia bezpiecznego przewozu, w szczególności spełnienie przez przewoźnika warunków ustanowionych dla przewozu przez zainteresowane Państwa Członkowskie, tożsamość odbiorcy odpadów, umiejscowienie placówki odzysku oraz rodzaj i okres ważności zezwolenia, na podstawie którego działa placówka. Placówka musi posiadać odpowiednią zdolność techniczną odzyskiwania odpadów, o których mowa, w warunkach nie stanowiących niebezpieczeństwa dla zdrowia ludzkiego lub środowiska, działania dotyczące odzysku odpadów zgodnie z załączniku II.B do dyrektywy 75/442/EWG, planowana metoda likwidacji pozostałości odpadów po procesie odzysku, ilość odzyskanego materiału w stosunku do pozostałości odpadów, wartość szacunkowa odzyskanego materiału. Zgłaszający musi zawrzeć z odbiorcą odpadów do odzysku umowę, która musi zawierać m.in. zobowiązanie: zgłaszającego do odebrania odpadów, jeśli wysyłka nie została wykonana jak zaplanowano, lub jeśli została przeprowadzona z naruszeniem rozporządzenia 259/93, odbiorcy, do dostarczenia, w przypadku przesłania odpadów do odzysku do innego Państwa Członkowskiego lub państwa trzeciego, powiadomienia państwa wysyłki, odbiorcy, do dostarczenia zgłaszającemu jak najszybciej, ale nie później niż 180 dni po odbiorze odpadów, zaświadczenia potwierdzającego, że odpady zostały odzyskane w sposób ekologiczny. Po odbiorze zgłoszenia właściwy organ miejsca przeznaczenia wysyła, w ciągu 3 dni roboczych, potwierdzenie do zgłaszającego i kopie do pozostałych organów właściwych i do odbiorcy. Właściwe organy miejsca przeznaczenia, wysyłki i tranzytu w ciągu 30 dni po wysyłce potwierdzenia wnoszą sprzeciw wobec wysyłki. Każdy sprzeciw musi być dostarczony na piśmie do zgłaszającego i innych zainteresowanych organów właściwych w

ciągu 30 dni. Zainteresowane właściwe organy mogą podjąć decyzję o dostarczeniu pisemnej zgody w okresie krótszym niż 30 dni. Ważność zgody wygasa po roku, chyba że ustalono inaczej. Sprzeciw może być zgłaszany w ograniczonym zakresie, na podstawie art. 7 ust. 4. Zgłoszenie sprzeciwu wobec planowanej przesyłki nastąpi jeśli: jest ona niezgodna z obowiązującym krajowym prawem i przepisami odnoszącymi się do ochrony środowiska, porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub ochrony zdrowia, powiadamiający lub odbiorca był wcześniej uznany winnym nielegalnego przesyłania odpadów. W tym przypadku kompetentna władza państwa wysyłki może zgodnie z przepisami prawa krajowego załatwić odmownie wszelkie przesyłki, powiązane z daną osobą, przesyłanie jest sprzeczne ze zobowiązaniami wynikającymi z międzynarodowych konwencji przyjętych przez zainteresowane państwo członkowskie lub państwa członkowskie, stosunek odzyskiwalnych i nieodzyskiwalnych odpadów, wartość szacunkowa materiałów odzyskanych lub koszt odzysku i usuwania części nieodzyskiwalnej nie uzasadnia odzysku ze względów ekonomicznych i środowiskowych. 3.3. Realizacja przemieszczenia odpadów. Wysyłka może być dokonana dopiero po otrzymaniu przez zgłaszającego zezwolenia od właściwego organu miejsca przeznaczenia. W przypadku przemieszczania odpadów w celu ich odzysku, jeżeli są to odpady z załącznika III bursztynowy wykaz odpadów ma zastosowanie tzw. milcząca zgoda, czyli po upływie 30 dni od daty wysłania potwierdzenia, jeżeli właściwy organ pisemnie nie poinformował o wniesieniu sprzeciwu, uznaje się że wyraził on zgodę, która jest ważna przez okres jednego roku. Po otrzymaniu zezwolenia, zgłaszający wstawia datę wysyłki i wypełnia pozostałe rubryki listu przewozowego oraz wysyła kopie do zainteresowanych właściwych władz na trzy dni robocze przed dokonaniem wysyłki. Bez powiadomienia nie można dokonać przemieszczenia. Kopia lub, na żądanie właściwych władz, egzemplarz listu przewozowego musi towarzyszyć każdej wysyłce. Wszystkie przedsiębiorstwa zaangażowane w działania wypełniają list przewozowy we wskazanych punktach, podpisują go i zatrzymują jego kopię. W ciągu trzech dni roboczych po odbiorze odpadów do usuwania lub unieszkodliwiania,

odbiorca ma obowiązek wysyłać kopie wypełnionego przez siebie listu przewozowego do zgłaszającego i zainteresowanych właściwych władz. Jak najszybciej, ale nie później niż 180 dni po odbiorze odpadów, odbiorca ma obowiązek powiadomić o ich usunięciu lub unieszkodliwieniu zgłaszającego i i zainteresowane właściwych władz. Zaświadczenie stanowi część lub jest dołączane do listu przewozowego towarzyszącego wysyłce. Tak więc do każdego transportu odpadów wymagane jest przesłanie 3 dokumentów o wysyłce transportu, o dotarciu odpadów do miejsca przeznaczenia i o przeprowadzeniu operacji odzysku lub unieszkodliwienia. 4. ZAKOŃCZENIE Wszystkie przesyłki odpadów objęte zakresem rozporządzenia podlegają postanowieniu o gwarancji finansowej lub równoważnym ubezpieczeniu pokrywającym koszt przesyłania oraz unieszkodliwiania lub odzyskiwania. Gwarancje takie zostają zwrócone po przedstawieniu dowodu w postaci: świadectwa unieszkodliwienia lub odzyskiwania, potwierdzającego dotarcie odpadów do miejsca przeznaczenia i ich unieszkodliwienie lub odzyskanie w sposób zgodny z zasadami ochrony środowiska. Każde przesyłanie odpadów dokonane: - bez powiadomienia wszystkich zainteresowanych kompetentnych władz, - bez zgody zainteresowanych kompetentnych władz, - za zgodą uzyskaną od kompetentnych władz poprzez fałszerstwo, złożenie nieprawdziwych oświadczeń lub oszustwo, - które nie odpowiada treści listu przewozowego, - które skutkują usuwaniem lub odzyskiwaniem z naruszeniem praw Wspólnoty lub prawa międzynarodowego, jest uznawane za ruch nielegalny. Zgodnie z art. 30 rozporządzenia 259/93 Państwa Członkowskie podejmują środki niezbędne do zapewnienia, że odpady wysyłane są zgodnie z przepisami niniejszego rozporządzenia. Środki takie mogą obejmować inspekcje przedsiębiorstw i zakładów oraz wyrywkowe kontrole wysyłek. Kontrole mogą odbywać się, w szczególności: w miejscu pochodzenia, w miejscu przeznaczenia, na zewnętrznych granicach Wspólnoty, w czasie wysyłki w obrębie Wspólnoty.

Teksty aktów prawnych UE, dotyczące międzynarodowego obrotu odpadami wraz z dodatkowymi informacjami zamieszczone są na stronie internetowej: www.odpady-tpo.pl.