LPO 4101-02-04/2013 P/13/168 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

LPO 4101-02-04/2013 P/13/168 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę Kontroler jednostka kontrolowana P/13/168 Zagospodarowanie osadów powstających w oczyszczalniach ścieków komunalnych Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Poznaniu Ryszard Kokociński, główny specjalista kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr 85293 z dnia 19 marca 2013 r. Zakład Obsługi Komunalnej w Kuślinie 1, ul. Boczna 1, 64-316 Kuślin (dowód: akta kontroli str. 1-2) Kierownik jednostki kontrolowanej Artur Bąk, Kierownik Zakładu (dowód: akta kontroli str. 3-5) Ocena ogólna Uzasadnienie oceny ogólnej Opis stanu faktycznego II. Ocena kontrolowanej działalności Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie mimo stwierdzonej nieprawidłowości 2 działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. Formułując powyższą ocenę, NIK uwzględniła działania ZOK w zakresie zapewnienia zgodności i rzetelności prowadzonej dokumentacji wytwarzanych komunalnych osadów ściekowych. NIK pozytywnie ocenia zgodny z posiadanym pozwoleniem i informacją przekazaną Staroście Nowotomyskiemu, sposób zagospodarowania osadów ściekowych, które badało akredytowane laboratorium. Wpływ na tę ocenę ma również niestosowanie komunalnych osadów ściekowych na gruntach objętych ustawowym zakazem oraz zrealizowanie wniosków pokontrolnych NIK, sformułowanych w wyniku wcześniejszej kontroli (LPO 410-32-05/2009). Stwierdzona nieprawidłowość dotyczyła braku badania gruntów o powierzchni 14,45 ha, na których w 2012 r. zastosowano komunalne osady ściekowe. III. Opis ustalonego stanu faktycznego 1. Ewidencja osadów ściekowych, realizacja obowiązków sprawozdawczych 1.1. Starosta Nowotomyski w 2001 r., udzielił ZOK pozwolenia wodnoprawnego na eksploatację oczyszczalni ścieków oraz na odprowadzanie do urządzeń melioracji szczegółowej oczyszczonych ścieków z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni. Pozwolenie niniejsze wydane zostało na okres do 31 grudnia 2015 r. (dowód: akta kontroli str. 6-9) 11 ZOK lub Zakład 2 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna.

ZOK przedłożył Staroście informację o wytwarzanych w oczyszczalni ścieków odpadach oraz sposobach ich zagospodarowania. W informacji tej podał, że oczyszczalnia wytwarzać będzie w ciągu roku ustabilizowane i biologicznie przetworzone osady ściekowe kod 19 08 05 300 Mg/rok oraz niesegregowane odpady komunalne kod 20 03 01 1,2 Mg/rok. W celu przekształcenia osadu ściekowego w bezpieczny produkt organiczny o właściwościach umożliwiających jego stosowanie w rolnictwie, wprowadzono na całej linii technologicznej oczyszczanie ścieków metodą KWADRANT-EkosystEM. Wskazano, że miejscem stosowania osadów ściekowych będą grunty Zakładu Rolnego w Głuponiach i Kuślinie. Do ww. informacji Starosta Nowotomyski nie wniósł sprzeciwu. (dowód: akta kontroli str. 10-35) W trakcie kontroli, ZOK poinformował Starostę Nowotomyskiego, o zawarciu umowy z Rolniczym Kombinatem Spółdzielczym w Głuponiach (RKS). Określono w niej, że osady ściekowe stosowane będą na dodatkowym obszarze 29,13 ha. Grunty te przeznaczone zostały do produkcji roślin paszowych. (dowód: akta kontroli str. 36-40) 1.2. Ewidencja osadów wytworzonych w procesie oczyszczania ścieków zawierała informacje przewidziane w formularzach stanowiących zał. nr 1, 2 i 5 do rozporządzenia Ministra Środowiska z 8 grudnia 2010 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów 3, oraz dane wymagane art. 36 i 37 ustawy o odpadach 4. ZOK nie przyjmował osadów wytwarzanych przez innych wytwórców. (dowód: akta kontroli str. 42-92) Karty z lat 2011-2012 o przekazaniu odpadu do stosowania w rolnictwie, zawierały wymagane informacje, określone w załączniku nr 5 przywołanego wcześniej rozporządzenia. (dowód: akta kontroli str. 93-95) 1.3. Zewidencjonowane w latach 2011-2012 dane o ilości masy wytworzonych osadów ściekowych, przekazane marszałkowi województwa, były zgodne z danymi wykazanymi w rocznych zbiorczych zestawieniach danych o komunalnych osadach ściekowych. (dowód: akta kontroli str. 96-110) Powierzchnia gruntów, na których stosowano osady, wykazana w rocznych zbiorczych zestawieniach danych o komunalnych osadach ściekowych, była zgodna z wielkością gruntów określoną w umowie zawartej przez ZOK z dysponentem gruntu tj. RKS Głuponie. (dowód: akta kontroli str. 96-110, 145-151) ZOK corocznie przekazywał marszałkowi województwa, do 15 marca za rok poprzedni, roczne zbiorcze zestawienia danych o wytworzonych komunalnych osadach ściekowych. W objętym kontrolom okresie marszałek nie wydał decyzji, wymagających dokonywania korekty przekazanych zestawień. (dowód: akta kontroli str. 98-99, 106-107) 3 Dz. U. nr 249, poz. 1673 4 Dz. U z 2010 r. nr 185, poz. 1243 ze zm. ustawa ta została uchylona z dniem 23 stycznia 2013 r, obecnie obowiązuje ustawa o odpadach z 14 grudnia 2012 r. Dz. U. z 2013 r., poz. 21 2

Ustalone nieprawidłowości Ocena cząstkowa Opis stanu faktycznego W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie nie stwierdzono nieprawidłowości. Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność w badanym obszarze. 2. Postępowanie z wytworzonymi osadami ściekowymi na terenie oczyszczalni 2.1. Zestawienie nr 1 Lata L.p. Wyszczególnienie 2011 2012 1 2 3 4 1 Równoważna liczba mieszkańców (RLM) w aglomeracji stan na 5553 5785 31 grudnia 1.1 RLM wg danych KZGW z realizacji KPOŚK 5553 5785 2 liczba mieszkańców korzystających z systemu kanalizacyjnego stan na 228 1.216 31 grudnia 3 liczba mieszkańców obsługiwanych przez tabor asenizacyjny stan na 5055 4216 31 grudnia 4 ilość oczyszczanych ścieków komunalnych ogółem w ciągu roku, 41,0 55,2 w tys. m 3 /r. 4.1 w tym ścieków dowożonych wozami asenizacyjnymi w tys. m 3 /r. 32,1 34,8 5. masa osadów ustabilizowanych i zagęszczonych po procesie 212,7 140,1 mechanicznego odwodnienia powstająca w oczyszczalni w Mg/rok i przekazana na następujące cele: 5.1 - w rolnictwie, rozumianym jako uprawa wszystkich płodów rolnych 101,2 111,6 wprowadzonych do obrotu handlowego, włączając w to uprawy 5.9 przeznaczone do produkcji pasz w Mg - do magazynowania czasowo na terenie oczyszczalni w Mg: 111,5 28,5 6 masa osadów przeliczona na suchą masę powstająca w oczyszczalni 29,7 20.97 w Mg/rok i przekazana na następujące: 6.1 - w rolnictwie, rozumianym jako uprawa wszystkich płodów rolnych 14,1 17.07 wprowadzanych do obrotu handlowego, włączając w to uprawy przeznaczane do produkcji pasz w Mg: 6.9 - do magazynowania czasowo na terenie oczyszczalni w Mg: 15,6 3,9 7.1. Wskaźnik masy osadów (mechanicznie odwodnionych) do ilości 5,1 2,5 oczyszczanych ścieków wiersz [5 : 4] w kg/m 3 : 7.2. Wskaźnik masy osadów przeliczonych na suchą masę do ilości oczyszczanych ścieków wiersz [6 : 4] w kg/m 3 : 0,7 0,3 7.3. Średnie uwodnienie osadów po mechanicznym odwodnieniu w %: 86,0 83,6 8. Masa magazynowanych osadów na terenie oczyszczalni na dzień 111,5 ---- 31 grudnia w Mg: Osady podane w pkt. 5.9. zastosowano w 2012 r. rolniczo po dodatkowej higienizacji. (dowód: akta kontroli str. 41) 2.2. Przekazane do rolniczego zastosowania komunalne osady ściekowe ważono na wadze Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Kuślinie, posiadającej aktualną legalizację. (dowód: akta kontroli str. 111) 2.3.1. W latach 2011-2012 wytworzono łączne 352,82 Mg tj. 50,67 Mg s.m. osadów ściekowych, które poddawano stabilizacji metodą KWADRANT-EkosystEM. Stabilizacja osadów, polegała na biochemiczno-tlenowym rozkładzie zanieczyszczeń z redukcją substancji biogennych oraz chemicznym strącaniem fosforu. Następnie osady poddawano wstępnemu odwadnianiu i prasowaniu. Dwie partie osadów w łącznej ilości 140 Mg tj. 19,50 Mg s.m., których badania laboratoryjne wykazały bakterię z grupy Salmonella, poddano na terenie oczyszczalni ścieków dodatkowej higienizacji wapnem hydratyzowanym. (dowód: akta kontroli str. 41, 25-26, ) 3

2.3.2. Postępowanie z wytworzonymi w oczyszczalni osadami było zgodne z instrukcją obsługi i eksploatacji oczyszczalni ścieków oraz informacją przekazaną staroście, w której określono sposób postępowania i zagospodarowania odpadów. (dowód: akta kontroli str. 10-34, 128-137) 2.4. Nie stwierdzono przypadków mieszania osadów z gruntem, które poddane stabilizacji i unieszkodliwieniu, nie nadawały się do rolniczego zastosowania. (dowód: akta kontroli str. 112-127) 2.5. Wytworzone osady ściekowe magazynowano w półrocznych okresach na utwardzonym terenie oczyszczalni ścieków, pod wiatą. Osady te po uzyskaniu pozytywnego wyniku badania laboratoryjnego, przekazywano do rolniczego zastosowania. Dwie partie osadów, które uzyskały negatywny wynik badania, poddano dodatkowej higienizacji wapnem hydratyzowanym przez okres od 6 do 12 miesięcy. Magazynowanie osadów na terenie oczyszczalni ścieków w terminach nieprzekraczających trzy letnich okresów, było zgodnie z art. 63 ust. 3 ustawy o odpadach. (dowód: akta kontroli str. 122-127) 2.6. W kontrolowanym okresie, Zakład zlecił przeprowadzenie sześciu badań laboratoryjnych osadów. Dwa badania wykonano ponownie, po przeprowadzonej dodatkowej higienizacji. Częstotliwość wykonanych badań była zgodna z 5 pkt 2 ppkt. 1 rozporządzenia w sprawie komunalnych osadów ściekowych 5 (dalej rozporządzenie koś). (dowód: akta kontroli str. 123-127) Poszczególne partie osadów przeznaczone do stosowania na gruncie, były przed przekazaniem RSP badane laboratoryjnie przez SGS Eko-Projekt Sp. z o.o. (dalej SGS). Wytworzone w latach 2011-2012 osady badało wyłącznie laboratorium SGS, posiadające akredytację na prowadzony zakres badań, ważną od 09.11.2010 r do 08.11.2014 r. (dowód: akta kontroli str. 93-95, 113-127 i 138-144) W raportach z badań laboratoryjnych osadów, SGS każdorazowo podawało metody referencyjne badań oraz sposób poboru próby osadu do badań. Osady pobierali wyłącznie uprawnieni przedstawiciele laboratorium. (dowód: akta kontroli str. 113-127) W dwóch przypadkach stwierdzenia występowania w osadach bakterii chorobotwórczych z rodzaju Salmonella, Zakład przeprowadził dodatkowy proces higienizacji przy użyciu tlenku wapnia (CaO), a następnie poddał osad ponownemu badaniu. Pozytywny wynik badania był podstawą do przekazania osadów do rolniczego zastosowania. Działania te były zgodne z przyjętymi przez Zakład procedurami określonymi w instrukcji obsługi oczyszczalni ścieków oraz z informacją przedłożoną Staroście Nowotomyskiemu. Ustalone nieprawidłowości Ocena cząstkowa (dowód: akta kontroli str. 10-34, 112, 116-127) W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie nie stwierdzono nieprawidłowości. Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w badanym obszarze. 5 Dz. U. z 2010 r. nr 137, poz.924 4

Opis stanu faktycznego 3. Zagospodarowanie osadów ściekowych 3.1. W latach 2011-2012 oczyszczalnia wytworzyła ogółem 353,13 Mg tj.50,67 Mg s.m. komunalnych osadów ściekowych, które poddano odzyskowi na terenie województwa wielkopolskiego poprzez ich rolnicze zastosowanie. W 2011 r. zastosowano 14,1 Mg s.m. osadów na powierzchni 4,95 ha zaś w 2012 r. zastosowano 36,57 Mg s.m. osadów na powierzchni 21,11 ha. Zastosowane osady w ilości 50,67 Mg s.m. na działkach o powierzchni 26,06 ha mieściły się w normach określonych w zał. nr 4 do rozporządzenia koś. (dowód: akta kontroli str. 41, 93-95) 3.2. W latach 2011-2012 przeprowadzono badanie gruntu pięciu działek (nr 223, 265, 144/2. 148/15, oraz 269/6) o powierzchni 11.61 ha, na których przewidywano rolnicze zastosowanie osadów. Grunty te przeznaczone były do produkcji kukurydzy na paszę oraz zaliczone zostały do kategorii gleb średnich. Laboratorium SGS dokonujące poboru i badania gruntu, posiadało akredytację Polskiego Centrum Akredytacji na wykonane oznaczenia i pobór prób. W sprawozdaniach z badań laboratoryjnych gruntów podano metody referencyjne badań oraz metodę poboru próbek gruntu do badania. W świetle uzyskanych wyników, SGS stwierdziło, że badana próba gleb spełniała warunki określone dla gleb średnich oraz że można na nich stosować osady ściekowe. (dowód: akta kontroli str. 154-163) ZOK nie zlecił badania gruntów działek (nr 85/6, 85/7, 85/8, 85/9) o powierzchni 14.45 ha w miejscowości Głuponie, gmina Kuślin, przed zastosowaniem 31,45 Mg s.m. osadów ściekowych. Przeprowadzone przez SGS, w trakcie kontroli badanie ww. gruntów wykazało, że: Gleby badanych działek spełniają warunki określone dla gleb średnich. Na badanym terenie dopuszcza się stosowanie osadów ściekowych. (dowód: akta kontroli str. 244-254) 3.3.1. ZOK przekazywał dysponentowi gruntu - Rolniczemu Kombinatowi Spółdzielczemu w Głuponiach, wyniki badań osadów oraz informację o dawkach osadów, jakie można stosować. (dowód: akta kontroli str. 164-186) 3.3.2. Wytworzone w 2011 r. osady w ilości 14,1 Mg m. s., stosowano na działkach nr 223 i 265 o powierzchni 4,95 ha. Na gruntach tych stosowano również osady w 2010 r. Suma dawek osadów nie przekroczyła 3 Mg s.m./ha/rok. tj. wartości ustalonej w 3 pkt. 5 ppkt. 1 rozporządzenia koś. Wyniki badań laboratoryjnych ww. gruntów, na których stosowano osady przez dwa lata, nie wykazały przekroczenia dopuszczalnych zawartości metali ciężkich. (dowód: akta kontroli str. 164-167) 3.4. Komunalne osady ściekowe stosowano na gruntach, które nie były objęte zakazami stosowania, wskazanymi w art. 43 ust 6 ustawy o odpadach. Nie stwierdzono przypadków wprowadzania osadów do gruntów objętych ustawowymi zakazami stosowania. Przekazane RKS osady ściekowe mieszano z gruntem poprzez przeoranie. (dowód: akta kontroli str. 152-153, 255-261) 3.5. ZOK nie prowadził kompostowni i nie przekazywał wytworzonych osadów kompostowniom zewnętrznym. 5

Ustalone nieprawidłowości Ocena cząstkowa Opis stanu faktycznego (dowód: akta kontroli str. 93-95, 187-188) 3.6. Wytworzonych osadów nie przekazywano do dostosowania gruntów do potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego, lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. (dowód: akta kontroli str. 93-95, 187-188) 3.7. W kontrolowanym okresie nie przekazano osadów do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne. (dowód: akta kontroli str. 93-95, 187-188) 3.8 i 9. W latach 2011-2012 nie przekazywano osadów na składowisko odpadów komunalnych oraz do termicznego przekształcenia. (dowód: akta kontroli str. 93-95, 187-188) W działalności kontrolowanej jednostki, w przedstawionym wyżej zakresie, stwierdzono następującą nieprawidłowość: W 2012 r. na działkach o nr ewidencyjnych 85/6, 85/7, 85/8, 85/9 zastosowano 31,45 Mg s.m. osadów ściekowych bez badania laboratoryjnego gruntu. Art. 43 ust 3 i 4 ustawy o odpadach stanowi, że przed stosowaniem komunalnych osadów ściekowych, grunty na których będą stosowane, powinny zostać poddane badaniom przez wytwórcę komunalnych osadów ściekowych. Wytwórca komunalnych osadów ściekowych jest obowiązany do przekazywania właścicielowi, dzierżawcy lub innej osobie władającej nieruchomością, na której komunalne osady ściekowe mają być stosowane, wyników badań oraz informacji o dawkach tego osadu, które można stosować na poszczególnych gruntach. Pan Artur Bąk wyjaśnił, że zlecając w 2012 r. badanie gruntów, na których miały być stosowane komunalne osady ściekowe, na skutek przeoczenia wynikającego z ilości i rozbieżności usytuowania terenu, nie dokonał badania działek nr 85/6, 85/7, 85/8, 85/9 o powierzchni 14.45 ha. W trakcie kontroli zlecił badanie ww. gruntów. Podał, że osady zastosowano na połowie obszaru ww. działek. (dowód: akta kontroli str. 244-246) Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie mimo stwierdzonej nieprawidłowości, działalność w badanym obszarze. 4. Realizacja wniosków pokontrolnych 4.1. Przeprowadzona w styczniu 2011 r. przez Wielkopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska (dalej WIOŚ), kontrola oczyszczalni ścieków ujawniła, że Zakład nie wykonał w 2010 r., nałożonego pozwoleniem wodnoprawnym, obowiązku wykonania raz w roku badania odprowadzanych ścieków w zakresie zawartości metali ciężkich. W trakcie kontroli WIOŚ, wykonano zaległe badania ścieków. WIOŚ nie sformułował innych zaleceń pokontrolnych. (dowód: akta kontroli str. 189-203) 4.2. W latach 2011-2012 Zakład nie był obciążany karami i grzywnami z tytułu nieprawidłowego gospodarowania osadami. (dowód: akta kontroli str. 204-210) 4.3. NIK przeprowadziła w 2009 roku kontrolę oczyszczalni ścieków, w wyniku której sformułowała sześć wniosków pokontrolnych. ZOK zrealizował wnioski sformułowane w wystąpieniu pokontrolnym, co potwierdziły ustalenia bieżącej kontroli. Obiekty oczyszczalni ścieków poddawane były rocznym i raz na pięć lat 6

Ustalone nieprawidłowości Ocena cząstkowa Prawo zgłoszenia zastrzeżeń Obowiązek poinformowania NIK o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków kontrolom okresowym stanu technicznego. Wykonywały je osoby posiadające stosowne uprawnienia. (dowód: akta kontroli str. 211-244) W działalności kontrolowanej jednostki, w przedstawionym wyżej zakresie, nie stwierdzono nieprawidłowości Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność ZOK w badanym obszarze. IV. Wnioski Przedstawiając powyższe oceny i uwagi wynikające z ustaleń kontroli, Najwyższa Izba Kontroli, na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli 6, wnosi o przestrzeganie obowiązku badania gruntu przed rolniczym zastosowaniem osadu, określonego w art. 43 ust 3 i 4 ustawy o odpadach.(art. 96 ust. 6 aktualnie obowiązującej ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r o odpadach). V. Pozostałe informacje i pouczenia Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden dla kierownika jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli. Zgodnie z art. 54 ustawy o NIK kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, w terminie 21 dni od dnia jego przekazania. Zastrzeżenia zgłasza się do dyrektora Delegatury NIK w Poznaniu. Zgodnie z art. 62 ustawy o NIK proszę o poinformowanie Najwyższej Izby Kontroli, w terminie 21 dni od otrzymania wystąpienia pokontrolnego, o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków pokontrolnych oraz o podjętych działaniach lub przyczynach niepodjęcia tych działań. W przypadku wniesienia zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, termin przedstawienia informacji liczy się od dnia otrzymania uchwały o oddaleniu zastrzeżeń w całości lub zmienionego wystąpienia pokontrolnego. Poznań, dnia maja 2013 r. Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Poznaniu Kontroler Dyrektor Ryszard Kokociński główny specjalista kontroli państwowej z up. Grzegorz Malesiński Wicedyrektor 6 Dz. U. z 2012 r., poz.82 7