Identyfikacja problemów z zatłaczaniem schłodzonej wody termalnej na przykładzie Geotermii Pyrzyce

NOGA Bogdan 1 KOSMA Zbigniew 2 MOTYL Przemysław 3 Identyfikacja problemów z zatłaczaniem schłodzonej wody termalnej na przykładzie Geotermii Pyrzyce WSTĘP Proces technologiczny w większości ciepłowni geotermalnych działających na świecie polega na wydobyciu wody termalnej za pomocą otworu wydobywczego. Na terenie Niżu Polskiego wody termalne wydobywane są z utworów kredy dolnej i jury dolnej zalegającej na głębokości do około 3000 m. Zarówno utwory kredy dolnej jak i jury dolnej stanowią kolektor porowy. Kolektor szczelinowy znajduje się na terenie niecki podhalańskiej gdzie znajduje się on na głębokości około 3500 m. Wydobyta gorąca woda termalna jest następnie przepompowywana do hali ciepłowni geotermalnej gdzie następuje jej schłodzenie na wymiennikach ciepła. Ilość odebranego ciepła geotermalnego zależy od temperatury i wydajności wydobywanej wody termalnej oraz od stopnia jej schłodzenia. Zagospodarowanie wody termalnej po jej schłodzeniu zależy od jej zasolenia i może być realizowane w dwojaki sposób. Jeżeli eksploatowana woda termalna jest wodą pitną (woda słodka, możliwa do pozyskania z utworów kredy) po jej schłodzeniu może ona być przekazywana np. do systemów wodociągowych. W takich przypadkach eksploatacja następuje tylko za pomocą otworu wydobywczego - nie ma potrzeby zatłaczania schłodzonej wody termalnej ponownie do górotworu. W Polsce takie rozwiązanie funkcjonuje w Geotermii Mazowieckiej [1], która zlokalizowana jest na Mazowszu w miejscowości Mszczonów. Proces technologiczny komplikuje się w przypadku, kiedy wydobywana woda termalna jest wodą zasoloną. W zdecydowanej większości przypadków, zasolenie jest tak duże, że jedynym rozwiązaniem jest zatłaczanie schłodzonej wody termalnej ponownie do warstwy wodonośnej, z której została ona wcześniej wydobyta. W tym przypadku konieczne jest wykonanie drugiego otworu, tzw. otworu chłonnego, a eksploatacja wody termalnej następuje za pomocą tzw. dubletu geotermalnego. W tym przypadku ilość eksploatowanej wody termalnej nie zależy od możliwości otworu wydobywczego, zależy natomiast od możliwości chłonnych otworu zatłaczającego. Z doświadczeń zebranych przez pracujące dotychczas instalacje geotermalne wynika, że możliwości chłonne otworów zatłaczających sukcesywnie maleją w miarę upływu czasu. 1 CHARAKTERYSTYKA CIEPŁOWNI GEOTERMALNEJ W PYRZYCACH Na początku lat 90 ubiegłego wieku w Pyrzycach rozważano możliwość budowy nowoczesnej ciepłowni miejskiej, która miała zastąpić 68 małych kotłowni lokalnych spalających rocznie około 38 tys. ton węgla. Budowę Ciepłowni Geotermalnej w Pyrzycach rozpoczęto w 1992 r. Projekt został zainicjowany przez gminę Pyrzyce, a jego realizacja była kontynuowana przez spółkę Geotermia Pyrzyce. Ciepłownia uruchomiona została w 1997 r. jako pierwszy tego typu zakład przemysłowy w Polsce [4]. Proces technologiczny w ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach polega na wydobyciu za pomocą dwóch otworów wydobywczych Pyrzyce GT-1 oraz Pyrzyce GT-3 (rys. 1) wody termalnej o temperaturze 61 o C, za pomocą pomp głębinowych i przepompowaniu jej do hali ciepłowni. 1 Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu, Wydział Mechaniczny; 26-600 Radom; ul. Krasickiego 54. Tel: + 48 48 361-71-23, Fax: + 48 48 361-71-32, b.noga@uthrad.pl 2 Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu, Wydział Mechaniczny; 26-600 Radom; ul. Krasickiego 54. Tel: + 48 48 361-71-21, Fax: + 48 48 361-71-32, z.kosma@uthrad.pl 3 Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu, Wydział Mechaniczny; 26-600 Radom; ul. Krasickiego 54. Tel: + 48 48 361-71-23, Fax: + 48 48 361-71-32, p.motyl@uthrad.pl 7843

Maksymalna wydajność jednego otworu wydobywczego wynosi 170 m 3 /h, zaś wydajność pomp głębinowych jest zmienna i ilość wydobywanej wody termalnej jest dostosowywana do aktualnych potrzeb ciepłowni. Rys. 1. Uproszczony schemat obiegu wody termalnej w ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach W budynku ciepłowni woda termalna po przepompowaniu jej przez zespół filtrów workowych trafia na dwa niskotemperaturowe wymienniki ciepła oddając swoją energię uzdatnionej wodzie sieciowej. Ze względu na wysoką mineralizację wynoszącą 120 g/dm 3, wydobyta woda termalna po oddaniu energii cieplnej musi zostać ponownie zatłoczona do górotworu. Do tego celu w ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach służą dwa otwory chłonne Pyrzyce GT-2 i Pyrzyce GT-4. Podstawową zasadą działania dubletu geotermalnego jest zapewnienie ciągłości przepływu pomiędzy otworem wydobywczym i otworem zatłaczającym, wynikające z konieczności wtłaczania w tym samym czasie wydobytej ze złoża wody. Głębokości otworów geotermalnych zmieniają się w zakresie od 1620 do 1640 m p.p.t. Odległości pomiędzy otworami eksploatacyjnymi i chłonnymi wynosi około 1600 m [2]. 2 PROBLEMY Z ZATŁACZANIEM SCHŁODZONYCH WÓD TERMALNYCH Pierwsze próby uruchomienia obiegu geotermalnego w skali przemysłowej w Pyrzycach podjęto w grudniu 1995 r. Przy wydajności 150 m 3 /h ciśnienie w otworze zatłaczającym wynosiło 5,3 bar. Zatłaczanie przerwano po dobie z uwagi na prace wykończeniowe w hali ciepłowni. Drugi raz obieg geotermalny uruchomiono 30.01.1996 r. (oficjalne otwarcie ciepłowni). Rozpoczęto zatłaczanie z wydajnością 148,6 m 3 /h, przy ciśnieniu zatłaczania zmiennym wahającym się w okolicy 10 barów. W pierwszym roku pracy ciepłowni tj. 31.01.96 30.12.96 r. czas czystej pracy obiegu geotermalnego wynosił około 7 miesięcy. Przerwy spowodowane były spadkami napięcia w sieci, brakiem w dostawie prądu, usuwaniem usterek technicznych. Łącznie naliczono 42 przestoje z w/w przyczyn. W obiegu stwierdzono ciągle występujące nieszczelności, które prowadziły w czasie przestojów do jego zapowietrzania. Z obserwacji pracy obiegu geotermalnego wynika, ze po każdym przestoju najczęściej wzrastało ciśnienie na zatłaczaniu. Należy zaznaczyć ze otwór Pyrzyce GT-4 początkowo nie był włączany do obiegu. Całe obciążenie wynikające z wypłukiwania rurociągów tłocznych, przestojów i krótkotrwałych włączeń i wyłączeń obiegu geotermalnego przejął na siebie otwór chłonny Pyrzyce GT-2. To musiało odbić się na jego dalszej sprawności. Po wykonanych zabiegach intensyfikacyjnych (czyszczenie mechaniczne oraz chemiczne) w październiku 1996 r. chwilowo tylko uzyskał sprawność zbliżoną do pierwotnej (135 m 3 /h przy ciśnieniu 5,7 bar), po czym wydajność zaczęła spadać, a ciśnienie zaczyna rosnąć. Od marca 1997 r. prowadzono ciągłą rejestrację ciśnienia, wydajności i temperatury. Okres pracy otworu geotermalnego Pyrzyce GT-2 w okresie 1997-2000 r. można podzielić na trzy okresy (rys. 2): rok 1997, gdzie najczęściej spotykane wartości wynosiły od 35 do 55 m 3 /h przy ciśnieniu zatłaczania mieszczącym się w granicach od 4 do 6 barów, rok 1998 i 1999 gdzie obserwujemy znaczny spadek wydajności rzędu 15 30 m 3 /h przy ciśnieniu zatłaczania około 10 barów, 7844

rok 2000 gdzie wydajność spada do około 20 m 3 /h przy ciśnieniu zatłaczania w granicach 12 barów. Do 2005 r. problemy z zatłaczaniem schłodzonej wody termalnej, a więc i zmniejszaniem się pozyskiwania ciepła geotermalnego, pojawiały się cyklicznie według tego samego schematu - nagły wzrost ciśnienia i spadek wydajności po przestoju. Rys. 2. Wydajność i ciśnienie w otworze chłonnym Pyrzyce GT-2 w pierwszych czterech latach eksploatacji Jedną z przyczyn spadku wydajności może być zwięzłość warstwy wodonośnej, do której są zatłaczane schłodzone wody termalne. Warstwa wodonośna może być zbudowana ze średnio i drobnoziarnistych piaskowców oraz minerałów ilastych. W wyniku słabej zwięzłości i spójności materiał może luźno zalegać w strefie między filtrem a ścianą otworu i przy wtłaczaniu schłodzonej wody termalnej, materiał piaszczysto - ilasty może blokować przepływ. Skutkiem tego będzie natychmiastowy wzrost ciśnienia i spadek wydajności zatłaczania. Każdorazowe próby zwiększenia wydajności zatłaczania będą wywoływały wyższy poziom startowy ciśnienia i postępujące zapychanie filtra. Kolejnym odwiecznym problemem wszystkich istniejących geotermalnych otworów chłonnych jest kolmatacja, czyli zapychanie się filtra i strefy przyodwiertowej. Bez wątpienia wytrącanie się osadów związane jest ze składem chemicznym wody termalnej (kolmatacji podlegają również otwory, z którymi związane są solanki bardzo nisko zmineralizowane). 3 PROBLEMY KOLMATACJI OTWORÓW CHŁONNYCH Podczas procesu technologicznego woda termalna wydobywana z otworów Pyrzyce GT-1 i Pyrzyce GT-3 wykazuje tendencję do wytrącania osadów. Podczas schładzania cząsteczki stałe, zawiesiny wytrącają się z minerałów zawartych w wodzie termalnej. Ze względów ekonomicznych jednak mija się z celem usuwanie mineralizacji, dlatego też od lat problem kolmatacji w otworach chłonnych jest nierozstrzygnięty. Głównymi składnikami wytrącającego się na filtrach osadu są: tlenki (Fe 2 O 3 ), halogenki (NaCl), siarczki, siarczany i inne. W celu przeprowadzenia dokładnej analizy osadu wykonano szereg badań, zarówno laboratoryjnych, jak i terenowych. Wyniki składu osadu wytrąconego na filtrach świecowych (rys. 3) zestawiono w tabeli 1. Jak wynika z przeprowadzonej analizy głównym składnikiem w osadzie filtra jest żelazo występujące jako hematyt lub getyt. 7845

a) b) Rys. 3. Filtr świecowy: a) nowy, b) zanieczyszczony osadami Tab. 1. Wyniki uproszczonej analizy osadu pobranego z filtra świecowego [%] Oznaczenie Zawartość Wapń jako CaO 1,2 Magnez jako MgO 0,3 Żelazo całkowite jak Fe 2 O 3 76,8 Siarka jako SO 3 8,1 Mangan jako MnO 6,3 Pozostałe 7,3 Jak wynika z przeprowadzonej analizy dominującym składnikiem w osadzie z filtra jest żelazo. Występuje ono w formie bądź uwodnionego brunatnego tlenku żelaza (III) Fe 2 O 3 - hematytu, bądź szaro czarnego FeOOH getytu. Mniejszy udział w osadzie ma mangan, występujący w formie uwodnionego tlenku MnO, który na powietrzu utlenia się do czarno brunatnego uwodnionego tlenku MnO 2. W osadzie obecne są również siarczany. Stosunkowo niewiele jest natomiast osadów wapnia, którego udział w formie CaO wynosi zaledwie 1,2 %. Istotne jest również określenie w wyniku dalszych badań pozostałych w licznie 7,3 % składników osadu zatrzymanych na filtrze. Wyniki analizy dobitnie wskazują więc, że głównym materiałem budulcowym osadów są związki żelaza z domieszką manganu i siarczanów (prawdopodobnie strontu i baru) i niewielkim udziałem jonów odpowiedzialnych za twardość wapnia i magnezu. Zdolność do wytrącania się osadów nie jest stała ale zmienia się dynamicznie w trakcie eksploatacji otworu geotermalnego, w związku ze zmianami ciśnienia i temperatury wody termalnej oraz wahaniami składu gazów w złożu (zmiany stężenia CO 2 ). Bardzo istotnym elementem mającym wpływ na wytrącanie się związków trudno rozpuszczalnych jest potencjał redox. Pyrzycka woda termalna wykazuje niski potencjał redox, na poziomie -182 mv. W trakcie procesów wydobycia, odzysku ciepła, filtracji, a następnie ponownego zatłaczania, potencjał ten może ulegać znacznym zmianom. Najbardziej prawdopodobne są zmiany potencjału redox pod wpływem wtórnego natlenienia wody termalnej. Niewielkie ilości tlenu mogą przedostawać się do wody termalnej w wyniku eżektorowego podsysania nieszczelności materiałów uszczelniających. Wzrost stężenia tlenu powoduje przesunięcie potencjału redox w kierunku wyższych wartości. Takie przesunięcie może mieć wpływ na zmianę rozpuszczalności tlenków żelaza getytu i hematytu. 7846

W wyniku przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że głównymi przyczynami spadku wydajności zatłaczania należy obarczyć następujące czynniki: zmiany temperatury podczas eksploatacji wody termalnej - gwałtowne obniżenie temperatury powoduje, że siarczany żelaza i krzemionka wytrącają się w postaci osadu, zmiany odczynu ph - wzrost odczynu w trakcie eksploatacji powoduje spadek rozpuszczalności wielu soli i tlenków żelaza, zmiany ciśnienia w obiegu geotermalnym- obniżenie ciśnienia wody termalnej powoduje jej częściowe rozprężenie i uwolnienie części rozpuszczonego CO 2, co wpływa na wzrost ph, zmiany stężenia CO 2 przekładają się na odczyn ph wody termalnej, zmiany potencjału redox - wzrost potencjału nasila reakcje strącania tlenków żelaza. 4 PROBLEM KOROZJI RUR OKŁADZINOWYCH Zwiększone ilości związków żelaza uwidocznione w osadach na filtrach świecowych mogą wynikać również z postępującej korozji stalowych elementów rurociągów. Rury okładzinowe w otworach geotermalnych w ciepłowni w Pyrzycach również są wykonane z rur stalowych. W 2005 roku założono wykonanie w otworach chłonnych Pyrzyce GT-2 i Pyrzyce GT-4 oraz otworze wydobywczym Pyrzyce GT-4 profilowania średnicomierzem wieloramiennym Sondex MIT 60. Celem tego badania było określenie średnicy wewnętrznej i stanu technicznego rur okładzinowych ø 9 ⅝" oraz filtra Johnsona ø 6 ⅝". Pomiaru dokonano z dokładnością co 3 mm. W otworze Pyrzyce GT-2 zapuszczona jest kolumna rur okładzinowych 9 5 / 8 " o grubość ścianki 10.05 mm. Podczas badań okazało się, że w otworze oprócz dużych oznak korozji występują również duże narosty głównie węglanu wapnia, które powodują zmniejszenie średnicy wewnętrznej rur (rys. 4). Podczas oceny stany technicznego rur okładzinowych 9 5 / 8 " w otworze Pyrzyce GT-2 stwierdzono, że 39 z nich jest w bardzo złym stanie technicznym, w których wartość uszkodzeń zawiera się w przedziale od 51 do 100 % grubości ścianki (rys. 4). Zły stan techniczny - czyli przypadek kiedy uszkodzenia zawierają się w przedziale od 41 do 50 % grubości ścianki - stwierdzono w przypadku 59 rur. Średni stan uszkodzeń wahający się w przedziale od 21 do 40 % grubości ścianki zanotowano w przypadku 47 rur. Żadnej badanej rury nie zakwalifikowano do stanu dobrego, czyli takiego, dla którego uszkodzenia nie przekraczają 20 % ubytku grubości ścianki [5]. Rys. 4. Wizualizacja stanu technicznego fragmentu rury okładzinowej w otworze chłonnym Pyrzyce GT-2: rura nr 45, głębokość 423.756 m 7847

Rys. 5. Stan techniczny rur okładzinowych w otworze chłonnym Pyrzyce GT-2 W wyniku badań wieloramiennym średnicomierzem stwierdzono, że rury 6 5 / 8 " (filtr Johnsona) w otworze Pyrzyce GT-2 są w dobrym stanie technicznym. Na filtrze stwierdzono natomiast bardzo duże nagromadzenie osadu, który zmniejszył jego średnicę wewnętrzną (rys. 6). Rys. 6. Wizualizacja narostów w otworze zatłaczającym Pyrzyce GT-2: filtr Johnsona, głębokość 1391.893 m Ocenę stanu rur okładzinowych wieloramiennym średnicomierzem MIT-60 przeprowadzono również w otworze Pyrzyce GT-4, w którym zapuszczone są identyczne rury co w otworze Pyrzyce GT-2. W tym przypadku pomiar wykonano w interwale od 0 do 1270 m oraz w oparciu o uzyskane dane statystyczne dokonano oceny technicznej 136 rur okładzinowych. Na podstawie wykonanej analizy można stwierdzić, iż rury okładzinowe w badanym otworze są w znacznie gorszym stanie niż w otworze Pyrzyce GT-2. W badanym interwale, aż 125 rur okładzinowych 9 5 / 8 " jest w bardzo złym stanie technicznym, 4 jest w złym stanie, a 7 z nich charakteryzuje się średnim stanem technicznym (rys. 7). Do głębokości 1006 m kolumna rur okładzinowych jest skorodowana i przeplatana kilkoma strefami perforacji. Poniżej głębokości 1006 m kolumna rur jest skorodowana i znacznie sperforowana - wykazuje ubytki powyżej 90 % grubości ścianki [3]. 7848

Rys. 7. Stan techniczny rur okładzinowych w otworze chłonnym Pyrzyce GT-4 Podczas rekonstrukcji otworu Pyrzyce GT-4 wydobyto na powierzchnię fragmenty rur okładzinowych (rys. 8). Wydobyte fragmenty rur potwierdzają słuszność pomiarów głowicą MIT-64. Rury w otworze Pyrzyce GT-4 są w bardzo złym stanie technicznym i wymagają działań zmierzających do ograniczenia szybko postępującej korozji. Rury okładzinowe w otworach chłonnych Pyrzyce GT-2 i Pyrzyce GT-4 wykonane są ze stali J55. Bardzo ciekawym zjawiskiem jest brak korozji na sicie bezpieczeństwa, które zamontowane jest w otworze geotermalnym pomiędzy rurami okładzinowymi i filtrem Johnsona. Na wydobytym z otworu Pyrzyce GT-4 sicie bezpieczeństwa nie zauważono, żadnych oznak korozji (rys. 9). Sito bezpieczeństwa zostało wykonane ze stali 316. Rys. 8. Fragmenty rur okładzinowych wydobyte z otworu chłonnego Pyrzyce GT-4 Rys. 9. Widok sita bezpieczeństwa wyciągniętego z otworu chłonnego Pomiar średnicy wewnętrznych rur okładzinowych przeprowadzono również w otworze wydobywczym Pyrzyce GT-3. Po przebadaniu 110 rur okazało sie, że są one w stanie dobrym lub średnim w miarę zwiększania się głębokości [6]. W tym przypadku tylko na jednej rurze zanotowano punktowe zjawisko korozji (rys. 10). Można zatem stwierdzić, że postępującej korozji nie obserwuje się w otworach wydobywczych. 7849

Rys. 10. Stan techniczny rur okładzinowych w otworze wydobywczym Pyrzyce GT-3 WNIOSKI Największym problemem ciepłowni jest zmniejszanie się w czasie chłonności otworów zatłaczających przez co spada wydajność zatłaczanej wody termalnej. Spada wówczas wydajność ogólna ciepłowni geotermalnej co powoduje konieczność spalania większych ilości gazu w kotłach niskotemperaturowych podgrzewających wodę w systemie ciepłowniczym. Jeśli wydajność z jaką jest eksploatowana woda termalne obniży się do około 150 m 3 /h to będzie to skutkować również zmniejszeniem ilości pozyskiwanego ciepła geotermalnego. W tym przypadku można będzie pozyskać już tylko około 4,36 MW odnawialnego ciepła pochodzącego z wnętrza ziemi. Obniżenie się wydajności eksploatacji wody termalnej do około 50 m 3 /h będzie miało konsekwencje w dalszym obniżeniu się pozyskanego ciepła odnawialnego do około 1,45 MW. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest postępująca korozja oraz kolmatacja otworów chłonnych i warstwy przyodwiertowej. Największy udział w kolmatacji złoża wodonośnego wody termalnej (strefy przyotworowej zatłaczającej) mają związki żelaza przede wszystkim hematyt, znacznie mniejsze getyt. Związki innych metali mogą się teoretycznie odkładać jak gibbsyt, celestyn. Udział dolomitu (głównie kalcytu) jest potencjalnie minimalny tym bardziej, że nawet dwukrotne przekroczenie iloczynu rozpuszczalności jest z reguły niewystarczające do wytrącenia się kryształów kalcytu CaCO 3. Zatem równowaga: związki Fe CaCO 3 CO 2 jest ważna przede wszystkim z punktu widzenia utrzymania związków żelaza w stanie rozpuszczonym jako jony Fe +2. Wszelkie zakłócenia równowagi wody termalnej poprzez zmianę ciśnienia na tłoczeniu powodują zmiany rozpuszczalności CO 2 a poprzez to także zmianę odczynu ph. O ile do tego znajdzie się w wodzie termalnej tlen np. wskutek nieszczelności odcinka napowietrznego (przenikanie przez tworzywo sztuczne, zasysanie na dławicach) następuje wytrącanie hematytu Fe 2 O 3 i/lub getytu FeOOH, a w dalszej kolejności dopiero innych związków chemicznych. Na podstawie wykonanych pomiarów geofizycznych w ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach zjawisko korozji obserwuje się zarówno w otworach zatłaczających jak i napowierzchniowych rurociągach tłocznych. Obecnie istnieje możliwość wyeliminowania bądź bardzo poważnego ograniczenia wpływu korozji na kolmatację strefy złożowej w otworach zatłaczających. Można tego dokonać poprzez dobór odpornych na korozję filtrów i rur okładzinowych. W otworach geotermalnych, które dopiero będą wykonywane ograniczenie problemu z korozją można osiągnąć przez zastosowanie rur z fiberglasu lub rur wyłożonych od środka wykładziną polietylenową wysokiej gęstości typu HDPE. W otworach już eksploatowanych korozję rur okładzinowych można ograniczyć poprzez wyłożenie od środka rur eksploatacyjnych wykładziną polietylenową wysokiej gęstości typu HDPE. Rozwiązanie to zostało zastosowane w ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach i przyniosło oczekiwane rezultaty. 7850

Streszczenie Efektywność pracy ciepłowni geotermalnej zależy głównie od ilości możliwej do zatłoczenia, schłodzonej wody termalnej. Na początku działalności ciepłowni geotermalnej w Pyrzycach wodę termalną można było eksploatować z wydajnością 340 m 3 /h. Obecnie woda termalna eksploatowana jest z wydajnością około 100 m 3 /h. Bardzo poważnym problemem niemal wszystkich ciepłowni geotermalnych jest kolmatacja strefy przyodwiertowej związkami chemicznymi wytrącającymi się ze schłodzonej wody termalnej. Osady powstają w wyniku zmian warunków fizyko-chemicznych spowodowanych eksploatacją. Wydaje się, że tego procesu obecnie nie da się całkowicie wyeliminować przy zatłaczaniu wód do kolektorów porowych. Drugim poważnym problemem występującym w ciepłowniach geotermalnych jest postępująca korozja rur okładzinowych. Na podstawie wykonanych pomiarów geofizycznych zjawisko korozji obserwuje się głównie w otworach chłonnych i w napowierzchniowych rurociągach tłocznych. Obecnie istnieje teoretyczna możliwość wyeliminowania albo przynajmniej bardzo poważnego zmarginalizowania wpływu korozji na kolmatację strefy złożowej w otworach chłonnych przez zastosowanie rur z tworzywa sztucznego wzmocnionego włóknem szklanym lub rur wyłożonych od środka wykładziną polietylenową typu HDPE (High Density PoliEtylen). Identification of problems with congestion of cooled thermal water on example of geothermal plant in Pyrzyce Abstract The efficiency of geothermal heat plant depends mainly on the amount of cold thermal water which is possible for congestion. At the beginning of activities of the geothermal plant in Pyrzyce, the thermal water could be exploited with efficiency of 340 m3/h. Currently thermal water is operated with efficiency of approximately 100 m3/h. The process of the hole s clogging with chemical compounds is a serious problem for almost all geothermal plants. These sediments are the result of changes in physico-chemical conditions caused by the water exploitation. It seems that currently the process can not be completely eliminated during the process of pumping the water to collectors. The second major problem occurring in geothermal heating plants, is progressive corrosion of lining tubes. Based on the geophysical measurements, it can be stated that corrosion is observed mainly in the absorbent hole and pipelines. Currently, there is a theoretical possibility of eliminating, or at least marginalizing, the impact of corrosion on layers clogging in absorbent hole by using the pipes made of plastic with addition of fiber glass or pipes covered from inside with polyethylene HDPE (High Density Polyethylene). BIBLIOGRAFIA 1. Balcer M., Zakład Geotermalny w Mszczonowie - wybrane aspekty pracy, doświadczenia, perspektywy. Technika Poszukiwań Geologicznych Geotermia Zrównoważony Rozwój nr 2/2007, s. 113-116. 2. Bujakowska K., Biernat H., Bentkowski A., Kapuściński J., Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów eksploatacyjnych ujęcia wód termalnych w utworach jury dolnej dla potrzeb m. Pyrzyce województwo Szczecińskie. Arch. Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL, Warszawa 1995. 3. Marcinek K., MIT report owerview Pyrzyce GT-4, Arch. Geotermia Pyrzyce Sp. z o.o, Pyrzyce 2005. 4. Meyer Z., Ciepłownia geotermalna w Pyrzycach. Inżynieria Morska i Geotechnika, 1/1997, s. 61-65. 5. Milczanowski A., MIT report owerview Pyrzyce GT-2, Arch. Geotermia Pyrzyce Sp. z o.o, Pyrzyce 2005. 6. Milczanowski A., MIT report owerview Pyrzyce GT-3, Arch. Geotermia Pyrzyce Sp. z o.o, Pyrzyce 2005. 7851