PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

BURMISTRZ MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA NA LATA 2004-2011 WRAZ Z PROGNOZĄ DO ROKU 2015 NOWY SĄCZ, SIEPIEŃ - GRUDZIEŃ 2004

TYTUŁ OPRACOWANIA: PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA NA LATA 2004-2011 WRAZ Z PROGNOZĄ DO ROKU 2015 ZLECENIODAWCA: BURMISTRZ MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA R Y N E K 31 33-370 MUSZYNA WYKONAWCA: PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie siedziba: ul. Kilińskiego 66 33-300 NOWY SĄCZ

SPIS TREŚCI I. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 1.3. Potrzeba i cel opracowania 1.4. Terminologia 1.4.1. Terminologia z zakresu zrównoważonego rozwoju 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno ściekowej II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. Położenie 2.2. Ukształtowanie terenu 2.3. Warunki klimatyczne 2.4. Użytkowanie terenu 2.5. Infrastruktura 2.5.1. Gospodarka wodno ściekowa 2.5.2. Gospodarka odpadami 2.5.3. Drogi i koleje 2.5.4. Sieć gazowa 2.5.5. Podmioty gospodarcze III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 3.1. Informacje ogólne 3.1.1. Parki krajobrazowe 3.1.2. Rezerwaty przyrody 3.1.3. Pozostałe formy ochrony przyrody 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej gminy 3.2.1. Warunki geologiczne i rzeźba terenu 3.2.2. Zasoby naturalne 3.3. Wody powierzchniowe 3.4. Wody podziemne 3.5. Wody lecznicze 3.6. Gleby i lasy 3.7. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 3.8. Walory kulturowe 3.9. Walory krajobrazowe i szlaki turystyczne 3.10. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych IV. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA 4.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych 4.2. Ochrona powietrza 4.3. Ochrona przed hałasem 4.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym 4.5. Ochrona wód 4.6. Ochrona powierzchni ziemi 4.7. Gospodarka odpadami 4.8. Zasoby przyrodnicze 4.9. Awarie przemysłowe 4.10. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych 4.11. Koszty finansowe planowanych przedsięwzięć Strona 5 5 5 5 7 7 7 9 12 12 13 15 17 19 19 21 21 23 23 25 25 26 27 28 29 29 32 34 39 41 44 48 53 57 69 71 72 75 82 87 90 94 98 98 102 103 127 3

SPIS TREŚCI V. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO 5.1. Potrzeba edukacji ekologicznej, 5.2. Docelowe segmenty edukacji 5.2.1. Edukacja ekologiczna formalna 5.2.2. Edukacja ekologiczna nieformalna 5.3. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 5.4. Społeczna kampania informacyjna 5.4.1. Pracownicy samorządowi 5.4.2. Edukacja dorosłych 5.4.3. Nauczyciele i dziennikarze 5.4.4. Współpraca Gminy ze szkołami 5.4.5. Udział pozarządowych organizacji ekologicznych w edukacji dzieci i młodzieży 5.5. Media w kampanii informacyjnej 5.6. Przyczyny zanieczyszczeń i sposoby zapobiegania 5.6.1. Zanieczyszczenia atmosfery 5.6.2. Zanieczyszczenia wód 5.6.3. Zanieczyszczenia gleb 5.6.4. Oddziaływanie hałasu 5.6.5. Pola elektromagnetyczne 5.6.6. Ochrona kopalin 5.6.7. Ochrona przyrody VI. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 6.1. Współpraca w ramach wdrożenia Programu 6.2. Założenia systemu finansowania inwestycji 6.3. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska 6.3.1. Instrumenty prawne 6.3.2. Instrumenty finansowe 6.3.3. Instrumenty społeczne 6.3.4. Instrumenty strukturalne 6.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska 6.4.1. Zasady monitoringu 6.4.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych 6.5. Wskaźniki monitorowania celów określonych w Programie Ochrony Środowiska. Strona 128 128 130 130 131 134 135 135 135 136 138 139 139 139 140 141 142 143 143 144 144 146 146 150 159 161 161 161 163 164 164 165 171 4

I. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 1.3. Potrzeba i cel opracowania 1.4. Terminologia 1.4.1. Terminologia z zakresu zrównoważonego rozwoju 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno ściekowej 1.1. Podstawa prawna opracowania Obowiązujące od 1 października 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska, nakłada na organy wykonawcze gmin Burmistrza Miasta i Gminy Muszyna obowiązek opracowania Gminnego Programu Ochrony Środowiska. Obowiązek ten, wynikający z art. 17 ustawy - Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627) jest formalną przesłanką dla utworzenia niniejszego opracowania. Podstawą opracowania jest umowa nr 43/22/2004 z dnia 19 czerwca 2004 roku zawarta pomiędzy Miastem i Gminą Uzdrowiskową Muszyna, a Firmą: PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie z siedzibą w Nowym Sączu. 1.2. Przedmiot i zakres opracowania Przedmiotem opracowania jest Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna położonej w południowo-wschodniej części powiatu nowosądeckiego. Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na analizowanym terenie. Zagadnienia ochrony środowiska obejmują ochronę powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Omówienia dotyczące gospodarki odpadami zostały zawarte w odrębnym opracowaniu pod nazwą Plan Gospodarki Odpadami dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. 1.3. Potrzeba i cel opracowania Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedną z głównych dróg prowadzących do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, należy jednak pamiętać, że nie jedyną. O w pełni zrównoważonym rozwoju można dopiero mówić po osiągnięciu czterech ładów: ekologicznego, społecznego, ekonomicznego (gospodarczego), przestrzennego. 5

Podstawowym narzędziem osiągnięcia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Ład społeczny może być osiągnięty np. poprzez akceptację mieszkańców dla proponowanych i podejmowanych działań. Ład gospodarczy osiąga się poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki i ograniczanie bezrobocia. Ład przestrzenny wiąże się np. z odpowiednią lokalizacją terenów przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych. Powyższe zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działań zmierzających do ich wprowadzenia na terenie gminy. Do najistotniejszych wytyczonych dla gminy celów i kierunków działań w zakresie rozwoju społeczno gospodarczego i ochrony środowiska należą: racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin); ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciążliwego hałasu); ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, ochrona przed powodzią, właściwa gospodarka wodno-ściekowa); ochrona gleb; ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich różnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna eksploatacja lasów); prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań. Realizacja zdefiniowanych ekologicznych celów strategicznych, w powiązaniu z programem edukacji ekologicznej społeczeństwa, powinna zapewnić gminie rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. 6

1.4. Terminologia Program Ochrony Środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu. 1.4.1. Terminologia z zakresu zrównoważonego rozwoju Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego; Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej; Środowisko rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat; Zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska Emisja rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancje, energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne; Hałas - rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz; Obszar chronionego krajobrazu - jest terenem chronionym ze względu na wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i 7

wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych; Oddziaływanie na środowisko - rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi; Organ ochrony środowiska rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I Prawa Ochrony Środowiska; Organizacja ekologiczna rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska; Pomnikami przyrody to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie; Poważna awaria rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem; Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie gleba oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie; Powietrze - rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy; Poziom hałasu rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (db); Poziom substancji w powietrzu - rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni; Pozwolenie - bez podania jego rodzaju rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa ochrony środowiska; Standardy emisyjne rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji; 8

Substancja niebezpieczna rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii; Użytki ekologiczne rozumie się przez to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych. Należą do nich: torfowiska, bagna, nie użytkowane łąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródleśne, kępy drzew i krzewów, skarpy, jary i wąwozy, trzcinowiska itp. Wielkość emisji - rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach; Zakład rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami; Zanieczyszczenie rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno ściekowej Ścieki rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze, ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepisach o nawozach i nawożeniu, wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni, wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne, wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wprowadzanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wprowadzanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilością zawartymi w pobranej wodzie, 9

wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów gospodarki rybackiej, jeżeli występują w nich nowe substancje lub zwiększone zostaną ilości substancji w stosunku do zawartych w pobranej wodzie; Ścieki bytowe rozumie się przez to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, z osiedli mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstające w szczególności w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych; Ścieki komunalne rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi; Ścieki przemysłowe rozumie się przez to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi się działalność handlową lub przemysłową albo składową, nie będące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi; Instalacje przez to rozumie się: stacjonarne urządzenie techniczne, zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu, obiekty budowlane nie będące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję; Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, który prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność; Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy, obiekty zbiorników i stopni wodnych, stawy, obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych, obiekty energetyki wodnej, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód, stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych, mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska, stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych; 10

Zanieczyszczenie rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska; Eutrofizacja rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód; Sieć przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego; Urządzenia kanalizacyjne sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków; Urządzenia wodociągowe ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody; Przyłącze kanalizacyjne odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości; Urządzenie pomiarowe przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków, znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym; Przyłącze wodociągowe odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. 11

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. Położenie 2.2. Ukształtowanie terenu 2.3. Warunki klimatyczne 2.4. Użytkowanie terenu 2.5. Infrastruktura 2.5.1. Gospodarka wodno ściekowa 2.5.2. Gospodarka odpadami 2.5.3. Drogi i koleje 2.5.3.1. Drogi 2.5.3.2. Koleje 2.5.4. Sieć gazowa 2.5.5. Podmioty gospodarcze 2.1. Położenie Gmina uzdrowiskowa Muszyna* położona jest w południowo - wschodniej części powiatu nowosądeckiego w województwie małopolskim. Zajmuje ona powierzchnię 142 km 2, co stanowi około 9,2% powierzchni powiatu. Jest to trzecia co do wielkości gmina w powiecie nowosądeckim. Pod względem gęstości zaludnienia gmina zajmuje 15 miejsce w powiecie, spośród 11 gmin wiejskich, 4 gmin miejsko wiejskich i 1 gminy miejskiej, osiągając wskaźnik 88 os/km 2. Według stanu na koniec 2003 roku, gmina Muszyna liczyła 11 275 mieszkańców, czyli około 5,8% ludności powiatu. Miasto Muszyna zamieszkuje 5 166 osób, co stanowi 45,8% mieszkańców miasta i gminy. Na strukturę administracyjną gminy składa się 10 sołectw: Andrzejówka, Dubne, Jastrzębik, Leluchów, Milik, Powroźnik, Szczawnik, Wojkowa, Złockie, Żegiestów. Podział administracyjny gminy przedstawia mapa 2.1. * W niniejszym opracowaniu sformułowanie gmina Muszyna oznacza obszar zajmowany przez miasto i gminę Muszyna 12

Mapa 2.1. Podział administracyjny miasta i gminy Muszyna Gmina Muszyna graniczy od zachodu z miejsko-wiejską gminą Piwniczna Zdrój. Północno-wschodnią i wschodnią granicę wyznacza miejsko-wiejska gmina Krynica Zdrój. Na Górze Runek gmina Muszyna łączy się na niewielkim odcinku z gminą Łabowa. Północno-zachodnia, północna i północno-wschodnia granica gminy pokrywa się z granicami zlewni potoków Żegiestowskiego, Szczawnika i Jastrzębika. Granica południowa biegnie w znacznej części wzdłuż Popradu i jest zarazem granicą państwa z Republiką Słowacką. 2.2. Ukształtowanie terenu Zgodnie z podziałem Polski na jednostki fizyczno-geograficzne wg J. Kondrackiego i A. Richlinga - obszar gminy należy do: Prowincji 51 52 Karpaty i Podkarpacie Podprowincji 513 Zewnętrzne Karpaty Zachodnie Makroregionu 513.4-5 Beskidy Zachodnie a) Mezoregionu 513.54 Beskid Sądecki 13

Obszar gminy Muszyna leży w obrębie Beskidu Sądeckiego. Beskid Sądecki jest jednym z ogniw (o dł. ok. 40 km) rozciągających się równoleżnikowo Beskidów Zachodnich (dł. ok. 200 km). Na wschodzie zaczyna się od Doliny Dunajca i ciągnie się po dolinę Białej Dunajcowej oraz Przełęcz Tylicką (688 m). Przełom Popradu dzieli go na dwie części pasmo Radziejowej (Radziejowa 1265 m n.p.m.) na zachodzie i pasmo Jaworzyny (Jaworzyna Krynicka 1114 m n.p.m.) na wschodzie. Właściwy przełom Popradu, związany ze zmianą jego kierunku, znajduje się między Leluchowem a Muszyną. Pasmo Radziejowej jest orograficznym przedłużeniem pasma Lubania w Gorcach. Pasmo to kończy się nad przełomem Popradu pod Muszyną na Magurze Kurczyńskiej (926 m n.p.m.). Pasmo Jaworzyny zaczyna się koło Rytra nad Popradem i biegnie przez Runek (1082 m n.p.m.) do Jaworzyny Krynickiej, kończąc się na poprzecznej dolinie Kryniczanki (dopływ Muszynki). Poprad, który w Kotlinie Spiskiej na Słowacji płynie w kierunku północno-wschodnim i wschodnim, w Leluchowie położonym na granicy polsko-słowackiej skręca na północ. Jego dolina jest tam bardzo wąska. W Muszynie Poprad zmienia kierunek na zachodni, a dalej na północno-zachodni. Tworzy tam liczne meandry wcinając się pomiędzy odgałęzienia pasma Radziejowej i Jaworzyny. Największą, potrójną pętlę tworzy rzeka między Andrzejówką a Żegiestowem Zdrój. W miejscach przełomu zbocza doliny są bardzo strome i dochodzą do 250 metrów wysokości. Dno doliny Popradu położone jest na wysokości od 470 m n.p.m. przy ujściu Smereczka do 406 m n.p.m. w Żegiestowie. Szerokość doliny waha się od ok. 150 m w najwęższych odcinkach przełomowych do około 500 m w Muszynie. W dnie doliny możemy wyróżnić terasę zalewową o wysokości od 1 do 2 m oraz terasę nadzalewową o wysokości od 2 do 6 m nad poziom rzeki. Drugą, co do wielkości, rzeką przepływającą przez teren gminy jest rz. Muszynka. Dolina Muszynki jest doliną płaskodenną o szerokości od 70 m w przełomie pomiędzy Tyliczem a Powroźnikiem, poprzez 700 m w Powroźniku i 400 m przy ujściu do Popradu. Głębokość doliny wynosi od 100 do 150 m, w przełomie do 200 m. W dnie doliny wyodrębniają się terasy akumulacyjne o wysokości 1-2 m i 2-6 m. Rozległe pasma Beskidu Sądeckiego cechuje wysoka lesistość oraz bogactwo fauny. W paśmie Jaworzyny znaczne powierzchnie porasta buk, podczas gdy w paśmie Radziejowej przeważają drzewa iglaste (jodła i świerk). Obszar gminy usytuowany jest w obrębie głównej jednostki strukturalnej Karpat, tzw. Fliszowych Karpat Zewnętrznych. W obrębie ich wyróżniono kilka jednostek strukturalnych (płaszczowin) przesuniętych z południa na północ w okresie fałdowań. Gmina Muszyna leży w obrębie płaszczowiny magurskiej, spośród której wyróżnia się strefę tektoniczno-facjalną 14

krynicką. Płaszczowina ma zróżnicowaną budowę fałdową wywołaną zachodzącymi w niej zmianami facjalnymi osadów. Występuje tu szereg dyslokacji poprzecznych w postaci uskoków o kierunkach NE- SW. Do ważniejszych należy zaliczyć uskoki (od zachodu): Andrzejówki Roztoki Wielkiej, Milika Szczawnika, Muszyny Góry Parkowej, Wapiennego Huzarów i Leluchowa Tylicza. Większość z nich ma swoje przedłużenia w kierunku północnym i wschodnim. Uskoki te spowodowały powstanie budowy blokowo-fałdowej, uwidaczniającej się w rozerwaniu i przesunięciu osi fałdów. W strefie krynickiej wśród elementów fałdowych wyróżniono synklinę Bukowiny i Jaworzyny Krynickiej składającą się z piaskowców z Piwnicznej, w której skrzydłach występują warstwy z Zarzecza i piaskowce krynickie. Kolejnym elementem fałdowym jest atyklina Szczawnika Jastrzębika, w której odsłaniają się diapirowo wciśnięte, złuskowane łupki z Malinowej oraz piaskowce i łupki warstw szczawnickich. Od południa przebiega uskok podłużny, rozczłonkowany przez uskoki poprzeczne, wzdłuż którego nasuwają się na jądro antykliny wtórnie sfałdowane warstwy z Zarzecza. Jest to najsilniej wydźwignięty element antyklinalny w całym rejonie. W okolicy Leluchowa występuje kilka antyklin rozwiniętych w obrębie piaskowców z Piwnicznej. Na całym omówionym obszarze elementy fałdowe są niesymetryczne. Skrzydła o nachyleniu południowym są zwykle łagodniejsze. W obrębie strefy krynickiej zaznacza się inwersja rzeźby terenu. 2.3. Warunki klimatyczne Ważną cechą prawidłowego rozkładu czasoprzestrzennego elementu klimatu na omawianym terenie jest położenie grup górskich w stosunku do napływu mas powietrza, charakter rzeźby terenu i ich ekspozycja. Wg Hessa obszar gminy Muszyna leży w obrębie dwóch pięter klimatycznych, tj. piętrze umiarkowanym ciepłym (do 700 m n.p.m.) ze średnią temperaturą roczną 6-8 o C i sumą opadów atmosferycznych 700-900 mm/rok oraz piętrze umiarkowanie chłodnym (od 700 do 1100 m n.p.m.) o średniej temperaturze 4 6 o C i opadzie rocznym 1000-1100 mm. Szczytowe partie Jaworzyny Krynickiej leżą w piętrze chłodnym o średnich temperaturach rocznych 2 4 o C. Typy pogody na omawianym obszarze związane są z zaleganiem najczęściej mas powietrza pochodzenia polarno - morskiego. Rzadziej zalegają masy powietrza arktycznego. W ciągu okresu rocznego udział poszczególnych mas powietrza przedstawia się następująco: - powietrze arktyczne - 7,0%, - powietrze polarno -kontynentalne - 24,9%, - powietrze polarno-morskie świeże - 28,4%, 15

- powietrze polarno-morskie stare - 31,8%, - powietrze zwrotnikowe - 7,9%. Polarno-morska masa powietrza powoduje: w chłodnej porze roku ocieplenie, odwilże, wzrost zachmurzenia i opady atmosferyczne, latem - spadek temperatury powietrza, wzrost zachmurzenia oraz przelotne opady atmosferyczne. W przebiegu rocznym w ciepłej porze roku przeważają fronty chłodne, w chłodnej ciepłe. Natężenie częstości występowania frontów chłodnych w ciepłej porze roku zbiega się z nasileniem występowania silnych opadów atmosferycznych i burz. Maksimum występowania burz i opadów o dużym natężeniu oraz napływ powietrza polarno-morskiego i frontów chłodnych przypada na lipiec. Średnie roczne temperatury powietrza układają się równoleżnikowo, od wartości najniższych w części południowej górskiej do wartości najwyższych w części północnej. Rozpiętość średnich rocznych temperatur powietrza między wynosi 2,4 0 C. W ciągu doby średnie wartości temperatury powietrza układają, się w ten sposób, że największe zróżnicowanie przypada na godziny nocne, najmniejsze natomiast występuje podczas dnia (w godzinach około południowych). Powyższy rozkład wiąże się z faktem, że dzienne nasłonecznienie zmniejsza kontrasty termiczne związane z rzeźbą regionu, gdy natomiast nocne wypromieniowanie podłoża i spływ chodnego powietrza do obniżeń terenowych potęguje zróżnicowanie termiczne regionu. Z biegu różnych temperatur ekstremalnych wynika, że najwyższe temperatury występują w lipcu i sierpniu, najniższe w styczniu i lutym. Wiosna rozpoczyna się w dolinach 11 do 15 dni wcześniej niż w szczytowych partiach gór. Pokrywa śnieżna ustala się przeciętnie w drugiej dekadzie listopada, a zanika pod koniec marca lub na początku kwietnia. Maksymalna wysokość pokrywy śnieżnej występuje przeważnie w lutym lub marcu, najmniejsza w kwietniu i listopadzie. Liczba dni z pokrywą śnieżną waha się od 113 do 125. Częstym i niekorzystnym zjawiskiem w Beskidzie są wczesnojesienne i późnowiosenne przymrozki potęgowane przez inwersję temperatury powietrza. Pierwsze przymrozki pojawiają się we wrześniu - ostatnie przymrozki występują w maju (średnio w roku 138 dni). Problem inwersji temperatury powietrza na omawianym obszarze jest istotny z uwagi na częstotliwość występowania zjawiska i znaczne skutki gospodarcze. W przebiegu rocznym inwersje względne najczęściej występują zimą, najrzadziej latem. W ciągu lata rozwija się cyrkulacja utrudniająca tworzenie się inwersji i utrzymywanie przez dłuższy czas. Inwersje temperatury powietrza utrudniają pionową wymianę, są zatem warstwami 16

hamującymi rozprzestrzenianie się i rozcieńczanie zanieczyszczeń w dolnej troposferze. Roczna suma opadów waha się od 700 mm do 750 mm w osłoniętych dolinach natomiast w partiach przyszczytowych wynosi ok. 1000 mm. Najbardziej deszczowym miesiącem jest lipiec, najmniej opadów przypada na okres zimy. Roczne zachmurzenie kształtuje się na poziomie około 50%, co w olbrzymim stopniu ma decydujący wpływ na temperaturę, wilgotność i opady. Uciążliwości i gospodarcze skutki dużych opadów atmosferycznych w postaci ciekłej i stałej są związane w tym regionie z występowaniem określonych mas powietrza, spływem i frontami atmosferycznymi. Brak zróżnicowania sum opadów w zależności od wysokości nad poziom morza wskazuje na ulewny charakter wywołany najczęściej sytuacją burzową. Burze najczęściej występują w ciepłej porze roku, od kwietnia do września, a sporadycznie pojawiają się w marcu i październiku. Długotrwałość burz wskazuje na najczęstsze pojawianie się burz jednodniowych, burze występujące przez dwa dni stanowią ok. 50% dni burzowych, a burze występujące przez kolejne trzy dni stanowią ok. 10% ogólnej liczby burz. Układ doliny wyznacza główne kierunki wiatrów południowych. Większość z nich należy do ciepłych wiatrów typu fenowego, występujących najczęściej w okresie zimy i wiosny. Lokalną odmianą tego typu wiatru jest wiejący doliną Popradu wiatr ryterski. Wiatry te występują podczas napływu powietrza zwrotnikowego z południa Europy. 2.4. Użytkowanie terenu Górski klimat, urozmaicona rzeźba terenu, zróżnicowane stosunki wodne oraz specyfika gleby zadecydowały o kierunkach i wynikach produkcji rolnej w gminie. Użytki rolne zajmują 32,8% powierzchni gminy. W kierunkach zagospodarowania użytków rolnych przeważają pastwiska i grunty orne, w dalszej kolejności łąki. Strukturę użytkowania gruntów na terenie gminy przedstawiono w tabeli 2.1. Tabela 2.1. Struktura użytkowania gruntów na terenie gminy Muszyna Formy użytkowania terenu Powierzchnia [ha] Odsetek powierzchni [%] Powierzchnia ogółem 14 199 100,0 Użytki rolne 4 661 32,8 Grunty orne 1 965 13,8 Sady 31 0,2 Łąki 525 3,7 Pastwiska 2 140 15,1 Lasy i grunty leśne 8 837 62,2 Pozostałe tereny 702 4,9 Sposób użytkowania gruntów przedstawia graficznie wykres 2.1. 17

Wykres 2.1. Użytki rolne według sposobu zagospodarowania w gminie 4,9% 13,8% 0,2% 3,7% 15,1% 62,2% Grunty orne Sady Łąki Pastwiska Lasy i grunty leśne Pozostałe treny Dominują gospodarstwa małe, rozdrobnione, co wynika z podziału gruntów oraz warunków morfologicznych terenu. Średnia wielkość gospodarstw waha się w granicach 0,5-2,5 ha. Do wysokości 600 m n.p.m. występują kompleksy o przydatności rolniczej, pszennozbożowe i tam prowadzona jest uprawa zbóż. Powyżej, do 700 m n.p.m. dominują kompleksy owsiano-pastewne. W oparciu o kryteria przyrodniczo - ekonomiczne gmina Muszyna zaliczana jest, jako strefa podgórska, do obszaru o znacznych walorach krajobrazowych, średnich i trudnych warunkach do produkcji rolniczej. Pod względem ukształtowania przestrzeni zainwestowanych najbardziej skoncentrowane układy zabudowy występują w dolinie rzeki Poprad, a także w tradycyjnych układach we wsiach zlokalizowanych wzdłuż lokalnych potoków. Zabudowa tworzy układy łańcuchowe, wzdłuż dróg przebiegających w znacznej mierze dolinami oraz wierzchołkami garbów terenowych. Większe rozproszenie zabudowy występuje poza dolinami w wyższych partiach wzniesień. Powiązania gminy z otaczającymi obszarami występują w różnorodnych układach i strukturach począwszy od usytuowania w określonych jednostkach geograficznych i związanych z tym charakterystycznych cech ukształtowania środowiska przyrodniczego od krajobrazu poprzez elementy struktury hydrologicznej i geologicznej na elementach infrastruktury technicznej kończąc. Niewielkie odległości i dogodne powiązania komunikacyjne inspirują bezpośrednie związki z całym powiatem nowosądeckim i województwem małopolskim. 18

2.5. Infrastruktura 2.5.1. Gospodarka wodno ściekowa Gmina Muszyna położona jest w obszarach szczególnie cennych przyrodniczo i w obszarach wymagających szczególnego traktowania gospodarki wodnej. Gospodarka wodno ściekowa gminy jest nieuregulowana, brak kompleksowych rozwiązań w zakresie sieci wodno-kanalizacyjnych, odprowadzania i oczyszczania ścieków. Według danych GUS z 2002 roku ogólna długość sieci wodociągowej w gminie wynosiła 20,6 km, z której korzysta około 76,5% mieszkańców gminy. Dotychczasowe sposoby zaopatrzenie w wodę poszczególnych miejscowości gminy: główne ujęcie wody, dla wodociągu grupowego zasilającego miasto Muszynę (100%) oraz sołectwa Złockie (100%) i Szczawnik (90%) znajduje się na potoku Jasieńczyk, z którego woda spływa do Zakładu Uzdatniania Wody zlokalizowanego w Złockiem Jasieńczyk. Ujęcie awaryjne znajduje się na potoku Szczawnik, z którego możliwe jest grawitacyjne zasilane ZUW Jasieńczyk. Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Muszynie, które eksploatuje system posiada pozwolenie wodno-prawne na pobór wody z potoku Jasieńczyk w ilości 25l/s oraz 16l/s z potoku Szczawnik. Zdolność produkcyjna ZUW wynosi 2160m 3 /d, a faktyczna produkcja wody w ostatnich latach wahała się zaledwie w granicach 800-900 m 3 /d; ujęcie wody, z którego zasilany jest wodociąg grupowy zaopatrujący w wodę głównie miasto Krynicę Zdrój i sołectwo Powroźnik (100%). Ujęcie wody usytuowane jest na rzece Muszynce w km 7+250. Pozwolenie wodno-prawne dopuszcza pobór wody w ilości 120l/s. Aktualnie z rzeki czerpana jest woda w ilości ok. 11l/s. Obok ujęcia wody znajduje się ZUW i zbiornik o V=150 m 3 ; dwa lokalne wodociągi bazujące na źródłach zaopatrują w wodę mieszkańców wsi Andrzejówka (80%); lokalne urządzenia wodociągowe bądź indywidualne studnie. Ujęcia bazują na wodach powierzchniowych z niewielkich potoków (ujęcie dla Żegiestowa Zdroju) lub na naturalnych wypływach wód podziemnych tj. źródłach. Brak jest sieci wodociągowej na terenie Żegiestowa Wsi (projektowana jest budowa ujęcia powierzchniowego); lokalne urządzenia wodociągowe bądź indywidualne studnie w sołectwach: Milik, Jastrzębik, Leluchów, Dubne, Wojkowa. Z powyższego opisu wynika, że większość sołectw w gminie korzysta z lokalnych wodociągów o różnej wielkości. Podstawą ich są źródła bądź studnie kopane wykonane na stokach lub zboczach powyżej gospodarstw. Brak zbiorczego systemu zaopatrzenia w wodę 19

powoduje nadmierne i niekontrolowane zaczerpywanie wody z naturalnych źródeł, a w efekcie końcowym prowadzi do zaburzeń i trwałych zmian naturalnych stosunków wodnych. Na terenie gminy obecny stan gospodarki ściekowej nie jest zadawalający. Ogólna długość sieci kanalizacyjnej w gminie w roku 2003 wynosiła 53,8 km. Komunalna sieć kanalizacyjna obejmuje Muszynę, Złockie, Szczawnik, Powroźnik. W Żegiestowie zbiorowym systemem kanalizacji sanitarnej objęta jest część środkowa i zachodnia, w tym znaczna część Żegiestowa Wsi. Brak jest zbiorowej kanalizacji sanitarnej w miejscowościach: Andrzejówka, Dubne, Leluchów, Milik, Wojkowa oraz na większości obszaru w sołectwie Jastrzębik. Ścieki z zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej odprowadzane są do przydomowych zbiorników, w większości tylko teoretycznie bezodpływowych. Nieszczelne lub przelewowe szamba oraz nawożenie użytków rolnych ściekami są głównymi przyczynami zanieczyszczenia wód powierzchniowych oraz środowiska gruntowo- wodnego. Istniejący system kanalizacyjny na terenie gminy przedstawiono w tabeli 2.2. Tabela 2.2. Sieć kanalizacyjna na terenie gminy Muszyna Miejscowość Liczba mieszkańców korzystających z kanalizacji Udział mieszkańców korzystających z usług kanalizacyjnych [%] Długość sieci kanalizacyjnej [km] m. Muszyna 4 985 96,5 27,0 Jastrzębik 4,5 Powroźnik 1 426 100,0 6,3 Szczawnik 760 93,0 3,0 Złockie 853 100,0 5,9 Żegiestów 440 46,9 7,1 Teren miasta i gminy Muszyna obsługiwany jest przez dwie oczyszczalnie ścieków: w Muszynie i Żegiestowie. Oczyszczalnia ścieków dla miasta Muszyna obsługuje system kanalizacyjny miejscowości: Złockie, Szczawnik, Powroźnik oraz południową część wsi Jastrzębik. Charakterystykę oczyszczalni komunalnych przedstawiono w tabeli 2.3. Tabela 2.3. Charakterystykę oczyszczalni komunalnych na terenie gminy. Miejscowość Odbiornik Zlewnia Q. proj. Q. rzecz. Typ m 3 /d M 3 /d MUSZYNA Poprad Poprad 4 150 2 727 m-b ŻEGIESTÓW Poprad Poprad 390 44 Bzpub Objaśnienia: m-b - mechaniczno-biologiczna; bzpub - biologiczna z podwyższonym usuwaniem biogenów Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2002r. opracowany przez WIOŚ w Krakowie 20

2.5.2. Gospodarka odpadami Szczegółowe omówienie zagadnień dotyczących gospodarki odpadami na terenie gminy, wraz z propozycją rozwiązań, zostało zamieszczone w Planie Gospodarki Odpadami dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, będącym integralną częścią niniejszego opracowania. 2.5.3. Drogi i koleje 2.5.3.1. Drogi Sieć drogową na terenie gminy Muszyna stanowią: Droga wojewódzka o długości 14,0 km Drogi powiatowe o długości 31,6 km Przez obszar gminy przebiegają: jedna droga wojewódzka: Nr 971 Piwniczna Zdrój Muszyna Krynica Zdrój, cztery drogi powiatowe: Nr 25331 Powroźnik Tylicz, Nr 25332 Muszyna Leluchów granica państwa, Nr 25333 Muszyna Jastrzębik Złockie, Nr 25334 Złockie Szczawnik - Żegiestów Drogi układu podstawowego posiadają parametry III, IV, i V klasy technicznej. Układ uzupełniający a więc drogi powiatowe i gminne w większości posiadają nawierzchnię asfaltową lub twardą ulepszoną. Na wymienionych drogach odbywa się ruch pojazdów samochodowych o zróżnicowanym natężeniu. Największe natężenie ruchu występuje na drodze wojewódzkiej nr 971. Najmniejszym natężeniem ruchu charakteryzują się drogi gminne (mapa 2.2.). 21

Mapa 2.2. Natężenie ruchu na drogach przebiegający przez teren gminy Muszyna Sieć komunikacyjną w obrębie gminy, głównie pomiędzy poszczególnymi miejscowościami należy uznać jako zadowalającą. Przebieg dróg przez obszar gminy Muszyna pozwala na dogodne powiązania komunikacyjne z miejscowościami położonymi przy tych trasach, a przez drogowe przejście graniczne w Leluchowie również ze Słowacją. Jest to nieodzowny element zaplecza związanego z rozwijająca się na tym terenie rekreacją i krajoznawstwem. 22

2.5.3.2. Koleje Niewielką rolę dla komunikacji miejscowej odgrywa kolej. Jest ona jednak ważna z uwagi na połączenia w skali ponadlokalnej. Powiązania zewnętrzne zapewnia przebiegająca przez obszar gminy linia kolejowa Tarnów Nowy Sącz Muszyna granica państwa, prowadząca ruch międzynarodowy z północy Polski przez kolejowe przejście graniczne Muszyna/Plavec na południe Europy. Kolejowe połączenie posiada też Muszyna z Krynicą. W ostatnich dziesięciu latach wielkość przewozów kolejowych, zarówno pasażerskich jak i towarowych, zmniejszyła się niemal o połowę. Jednak następuje powolny wzrost przewozów towarowych. Rozwój i modernizacja linii kolejowej na terenie gminy uzależniona jest od projektu budowy połączenia Morza Bałtyckiego (Gdańsk) z Morzem Czarnym (Constancja) w Rumunii. Przebudowa linii kolejowej będzie się wiązała z niwelacją terenu, powstawaniem nasypów, skarp, budową tunelu o długości 1 km. Taki zakres prac spowoduje z pewnością znaczne zmiany w krajobrazie. 2.5.4. Sieć gazowa Sieć gazowa doprowadzona jest do pięciu miejscowości w gminie. Są to: Muszyna, Złockie, Szczawnik, Jastrzębik, Powroźnik. Z sieci gazowej korzysta około 80% mieszkańców. Gaz wykorzystywany jest głównie do celów bytowych. Ocenia się, że z uwagi na wysokie ceny gazu, zużycie jego dla celów grzewczych jest niewielkie. 2.5.5. Podmioty gospodarcze Cały powiat nowosądecki charakteryzuje się jednym z najniższych wskaźników uprzemysłowienia w województwie małopolskim. Na obszarze gminy Muszyna nie ma znaczących obiektów przemysłowych. Rozwinięte są tu przede wszystkim usługi związane z turystyczno-wczasową funkcją regionu. Na terenie gminy działa 722 zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej, w tym 35 publicznych i 687 prywatnych. Z wyżej wymienionej ilości w poszczególnych sekcjach PKD zarejestrowanych jest *) : Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo 43 jednostki; Przetwórstwo przemysłowe 50 jednostek; Budownictwo 120 jednostek; Handel i naprawy 168 jednostek; Hotele i restauracje - 69 jednostek; Transport, gospodarka magazynowa i łączność 49 jednostek; Obsługa nieruchomości i firm oraz nauka 52 jednostki. 23

W strukturze gałęziowej przemysłu dominują: Przemysł rolno-spożywczy: Postęp Spółdzielnia Pracy Przemysłu Spożywczego w Muszynie, Rozlewnie wód mineralnych: Zakład Eksploatacji Wody Mineralnej Muszynianka w Muszynie, Milusia Rozlewnia Wody Mineralnej w Muszynie, PPU Zdrój Sp. z o.o. Rozlewnia Wody Mineralnej Zdroje Muszyny w Muszynie, PHU Galicjanka Ltd Sp. z o.o. w Powroźniku, Sopel Rozlewnia Wód Mineralnych w Złockiem, Stacje paliw: Stacja Benzynowa Baranowski Mariusz, Muszyna, PHUP Zaremba Zaremba Marian, Powroźnik, Zakłady naprawcze samochodów: Mechanika Pojazdowa Mucha Jerzy, Powroźnik, Transport samochodowy: Międzynarodowe i Krajowe Usługi Transportowe Kmietowicz Zbigniew, Muszyna, Przedsiębiorstwo Robót Drogowo- Mostowych S.A. w Leluchowie, Stacje Uzdatniania Wody: Zakład Uzdatniania Wody w Złockiem Zakład Uzdatniania Wody w Powroźniku. *) dane wg rocznika statystycznego GUS Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w roku 2002 Urząd Statystyczny w Krakowie. 24

III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 3.1. Informacje ogólne 3.1.1. Parki krajobrazowe 3.1.2. Rezerwaty przyrody 3.1.3. Pozostałe formy ochrony 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej gminy 3.2.1. Warunki geologiczne i rzeźba terenu 3.2.2. Zasoby naturalne 3.3. Wody powierzchniowe 3.4. Wody podziemne 3.5 Wody lecznicze 3.6. Gleby i lasy 3.7. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 3.8. Walory kulturowe 3.9. Walory krajobrazowe i szlaki turystyczne 3.10.Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych 3.1. Informacje ogólne Gmina Muszyna zajmuje łączną powierzchnię 142 km 2. W strukturze użytkowania powierzchni ziemi dominują lasy i grunty leśne 8837 ha, tj. 62,2%, następnie użytki rolne, które stanowią 4 661 ha, tj. 32,8%. Pozostałe grunty, (w tym grunty zabudowane i zurbanizowane oraz wody) zajmują 702 ha, tj. 4,9%. Strukturę użytkowania terenu w gminie przedstawiono w tabeli 3.1. Tabela 3.1. Uproszczona struktura użytkowania terenu w gminie Rodzaje gruntów Powierzchnia ewidencyjna [ha] Udział w ogólnej powierzchni [%] Powierzchnia gruntów ogółem 14 199 100,0 Użytki rolne 4 661 32,8 Użytki leśne 8 837 62,2 Tereny inne 702 4,9 Formy użytkowania terenu wyróżnione z powierzchni ogólnej gminy przedstawia graficznie wykres 3.1. 25

Wykres 3.1. Formy użytkowania terenu wyróżnione z powierzchni ogólnej gminy 4,9% 32,8% 62,2% Użytki rolne Użytki leśne Tereny inne Cały obszar miasta i gminy znajduje się w obrębie Popradzkiego Parku Krajobrazowego. Rozporządzeniem nr 323/01 Wojewody Małopolskiego z dnia 27 listopada 2001 roku ustanowiono Plan Ochrony Parku. Zgodnie z 2 rozporządzenia, ustalenia Planu Ochrony Popradzkiego Parku Krajobrazowego obowiązują przy określaniu i realizacji zasad gospodarowania na terenie Parku oraz są wiążące dla miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz planów urządzania lasów. W granicach administracyjnych gminy występują również tereny strefy uzdrowiskowej A i B. Ponadto na obszarze objętym programem wyróżniono 3 rezerwaty przyrody i 24 pomniki przyrody. 3.1.1. Parki Krajobrazowe Popradzki Park Krajobrazowy (PPK) utworzony został uchwałą nr 169/XIX/87 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Nowym Sączu z dnia 11.09.1987r. Powierzchnia parku wynosi 54392,7 ha, a powierzchnia strefy ochronnej 23 945 ha. PPK leży w dorzeczu Dunajca j jego prawobrzeżnych dopływów, z których Poprad płynący centralnie przez park nadaje mu jednocześnie nazwę. Park w całości obejmuje Beskid Sądecki oraz częścią otuliny obszar Małych Pienin. Cechą charakterystyczną Beskidu Sądeckiego jest młodość rzeźby będąca efektem wciąż zachodzących procesów modelujących powierzchnię Ziemi. Wśród nich dominują 26

powierzchniowe ruchy masowe zachodzące z największą intensywnością na obszarach lejów źródłowych prowadząc w konsekwencji do rozcinania i obniżania głównych grzbietów. Osuwiska są elementem zaznaczającym się w krajobrazie tego obszaru. Głównym zadaniem Parku jest zachowanie kulturowo-przyrodniczych walorów Sądecczyzny. Ponad 70% powierzchni zajmują lasy. Większość ujęć wód mineralnych (źródeł i otworów) znajduje się na terenie Parku. Pod względem budowy geologicznej obszar PPK w całości leży w obrębie centralnej części płaszczowiny magurskiej. Budują ją utwory fliszu karpackiego (warstwy piaskowców i łupków z wkładkami margli). 3.1.2. Rezerwaty Przyrody Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, w tym siedliska przyrodnicze, a także określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych. Pod względem kategorii ochrony rezerwaty dzieli się na: ścisłe, w których wykluczone są jakiekolwiek formy ingerencji człowieka, i częściowe, w których - pomimo zasadniczych ograniczeń w zakresie turystyki, gospodarki leśnej i rolnictwa - dopuszczalne są określone działania człowieka. Kategoria ochrony wynika z zakresu wprowadzonych na terenie rezerwatu ograniczeń, zapisanych w akcie powołującym dany obiekt. Ze względu na przedmiot ochrony wyróżnia się rezerwaty m. in.: faunistyczne, florystyczne, krajobrazowe, leśne, przyrody nieożywionej, torfowiskowe i wodne. Na terenie gminy znajdują się trzy rezerwaty przyrody, których charakterystykę przedstawiono w tabeli 3.2. Tabela 3.2. Charakterystyka rezerwatów przyrody położonych w gminie Muszyna Nr rezerwatu Nazwa rezerwatu Rok utworzenia Pow. [ha] Rodzaj Przedmiot ochrony 6 Obrożyska 1957 98,67 L Grąd lipowy z lipą drobnolistną (Tilia cordata) i modrzewiem polskim (Lorix polonica) 29 Hajnik 1974 19,90 L Fragment jodłowej puszczy karpackiej 33 Żebracze 1995 44,67 L Zespół buczyny karpackiej o zróżnicowanym składzie gatunkowym Objaśnienia: L - rezerwat leśny 27

3.1.3. Pozostałe formy ochrony Pomniki przyrody są to wyróżniające się obiekty przyrody żywej lub nieożywionej. Charakteryzują się szczególnymi walorami przyrodniczymi, naturalnymi i historycznymi, pamiątkowymi lub krajobrazowymi. Uznanie obiektu za pomnik przyrody następuje w oparciu o rozporządzenie wydane przez Wojewodę, które określa podmiot ochrony oraz wprowadza stosowne ograniczenia w celu zabezpieczenia. Na terenie gminy Muszyna ochroną prawną objęte zostały 24 pomniki przyrody: Grupa drzew lipy 6 szt. w Leluchowie na cmentarzu wokół cerkwi; Lipa (o obwodzie 315 cm) w Leluchowie przy budynku nr 7, wł. L. Sajdak; Lipa (o obwodzie 300 cm) w Leluchowie przy drodze na gruncie wł. P. Rams; Grupa drzew lipy 9 szt. w Andrzejówce w otoczeniu zabytkowej cerkwi wł. parafia rzymsko-katolicka; Świerk wężowy w Muszynie w leśnictwie Majerz oddz. 121, pododział I ; Grupa drzew lipy 3 szt. (o obwodzie 270, 360, 350) w Muszynie ul. Lipowa, wł. skarb państwa; Lipa (o obwodzie 415 cm) w Muszynie ul. Lipowa; Lipa (o obwodzie 290 cm) w Muszynie przed domem J. Kosiby; Aleja lipowa 32 drzewa w Muszynie, pomiędzy kościołem a cmentarzem, wł. parafia rzymsko-katolicka; Staw Czarna Młaka w Powroźniku, zarząd. Urząd Miasta i Gminy. Staw pochodzenia osuwiskowego wraz z otaczającym drzewostanem jodłowym jako otulina o ogólnej powierzchni 3,26 ha; Diabelski Kamień na Jaworzynie, Las pod Jaworzyną, Grupa drzew modrzewi 5 szt. (o obwodzie 240, 270, 220, 250, 260 cm) w Muszynie przy ul. Lipowej; Drzewostan jodłowo- bukowy (pow. 8,24 ha) w Nadleśnictwie Piwniczna, Leśnictwo Szczawnik oddz. 3d; Dwie lipy w Szczawniku, Jesion wyniosły (o obwodzie 550 cm) w Wojkowej, wł. S. Głąb; Jesion wyniosły (o obwodzie 330 cm) w Wojkowej wł. J. Faron; Grupa drzew lipy drobnolistne 12 szt. ( o obwodzie 200-445 cm) w Muszynie, ul. Piłsudskiego; Dąb szypułkowy ( o obwodzie 260 cm) w Muszynie przy Zespole Szkół Ogólnokształcących, Rynek 11 wł. skarb państwa; 28

Źródło Kazimierz w Miliku, w dolinie potoku Milicki, wł. Lasy Państwowe, Nadleśnictwo Piwniczna oddz. 80. Naturalne źródło wody mineralnej typu szczawa, zboczowe; Źródło i ujęcie wody Za cerkwią w Szczawniku, 50 m za cerkwią na łące obok domów wł. S. Zabrzeski. Źródło wody mineralnej typu szczawa, dolinne; Źródło Iwony w Jastrzębiku, usytuowane wśród łąk na skraju lasu wł. Lasy Państwowe, Nadleśnictwo Piwniczna oddz. 49a. Źródło zboczowe wody mineralnej typu szczawa; Mofeta CO 2 im. Prof. Henryka Świdzińskiego w Złockiem, górny odcinek poza zwartą zabudową wsi, na skraju potoku Złockiego przed skrętem drogi do Jastrzębika, wł. ODGW. Jedyna w polskich Karpatach i w Polsce strefa występowania suchych ekshalacji CO 2 typu mofety powulkanicznej; Sosna (o obwodzie 190 cm) w Muszynie w obrębie kościoła p.w. św. Józefa,wł. parafia rzymsko-katolicka. Na obszarze gminy znajdują się także tereny objęte strefą uzdrowiskową A i B. W strefach tych znalazły się następujące tereny: - południowo-wschodniej części Szczawnika (tereny wolne od zabudowy) znajdują się w obrębie strefy A, natomiast w strefie uzdrowiskowej B pozostałe tereny zabudowane wsi (z wyjątkiem niewielkiego fragmentu zabudowy w północnej części); - zachodniej części wsi Złockie (tereny głównie o charakterze usług turystycznych, domy wypoczynkowe) znajdują się w obrębie strefy A. Zewnętrzne tereny stanowią strefę uzdrowiskową B i znajduje się w jego obrębie ok. 70% zabudowy jednorodzinnej i zagrodowej wsi; - południowej części Żegiestowa znajdują się w obrębie strefy uzdrowiskowej A, natomiast środkowa część terenu w obrębie strefy B. 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej gminy 3.2.1. Warunki geologiczne i rzeźba terenu Obszar gminy Muszyna zbudowany jest z utworów fliszowych oraz leżących na nich utworów czwartorzędu, tworzących nieciągłą pokrywę o zmiennej miąższości. Utwory czwartorzędowe Na omawianym obszarze posiadają niezbyt dużą miąższość - maksymalnie do 10 m w dolinie Popradu. Budują je zwietrzeliny, iły, gliny, rumosze skalne, koluwialne i deluwialne 29