7. Ocena oświetlenia stanowiska i przestrzeni wykonywania pracy 1 Ocena oświetlenia stanowiska i przestrzeni wykonywania pracy 7.1. Charakterystyka zjawiska Światło (promieniowanie widzialne) stanowi widzialną część promieniowania elektromagnetycznego o długości fali zawierającej się w przedziale od 380 do 780 nm. Oświetlenie klasyfikowane jest do kategorii fizycznych czynników środowiska pracy. Wypełnienie wymagań oświetleniowych na stanowisku pracy decyduje o sprawności wykonywania pracy, pozwalając zapewnić [7.8, 7.9]: wygodę widzenia, zapewniającą dobre samopoczucie zatrudnionych osób, wydolność wzrokową, odpowiednią do specyfiki wykonywanych zadań wzrokowych, bezpieczeństwo wykonywania pracy. Zapewnienie właściwego oświetlenia miejsca pracy uzaleŝnione jest od spełnienia wielu warunków wynikających z psychofizjologii, estetyki i ekonomii. Na jakość widzenia bezpośrednio wpływają warunki panujące w jej środkowym polu widzenia, natomiast pośrednio warunki w pozostałych częściach pola widzenia i w tych częściach otoczenia, które przy poruszaniu mogą znaleźć się w obrębie jej obwodu. Zapewnienie dobrych warunków widzenie determinowane jest spełnieniem wymagań dotyczących luminancji, kontrastu oraz rozmiaru kątowego najmniejszego szczegółu, który ma być zauwaŝony. Najkorzystniejszym dla wzroku jest światło naturalne, o barwie zbliŝonej do koloru jasnoŝółtego. Zapewnienie sprawności widzenia wymaga właściwego zaprojektowania oświetlenia miejsca pracy oraz zapewnienia spełnienia potrzeb w zakresie określonym w normie PN-EN 12464-1 [7.1]. Np. przy dostatecznym równomiernym rozkładzie luminancji w polu widzenia, oraz przy danym rozmiarze szczegółu, kontraście jego z tłem i czasie na którym ten szczegół się ukazuje, wówczas wzrost luminancji powoduje poprawę jakości widzenia. Nie spełnienie wymagań oświetleniowych prowadzić moŝe do powstania wielu niekorzystnych zmian i reakcji organizmu ludzkiego, uciąŝliwości, nadmiernego zmęczenia narządu wzroku oraz pogłębiać wady wzroku [7.8]. Przejawem niezapewnienia właściwych warunków oświetlenia są m.in. zmęczenie oczu i zmęczenie nerwowe objawiające się bólami głowy, łzawieniem i zaczerwienieniem powiek i spojówek, zmniejszeniem ostrości widzenia, uczuciem niechęci i nudności. Szczególnie niekorzystnie oddziałuje na wzrok efekt tzw. olśnienia świetlnego, czyli krótkotrwałego błysku o bardzo duŝym natęŝeniu. NaleŜy je traktować jako istotne źródło braku komfortu w pracy, decydujący o sprawności i dokładności wykonywanych czynności roboczych. 7.2. Pomiar oświetlenia w miejscu i na stanowisku pracy Pomiar oświetlenia w miejscu i na stanowisku pracy oraz w kaŝdym innym miejscu przebywania człowieka przeprowadzić moŝna stosując metodę: subiektywną, obiektywną. Subiektywna metoda oceny warunków oświetlenia polega na porównaniu przez obserwatora luminancji wzorcowej z luminancją mierzoną. Ze względu na małą jej dokładność nie jest obecnie stosowana przy oceny warunków oświetleniowych.
2 7. Ocena oświetlenia stanowiska i przestrzeni wykonywania pracy Najpopularniejszą metodą pomiaru natęŝenia oświetlenia jest metoda obiektywna. Podczas jej zastosowania pomiar realizowany jest za pomocą ogniwa fotoelektrycznego selenowego lub krzemowego i mikroamperomierza wyskalowanego w luksach. Uzyskanie rzeczywistych wyników pomiaru wymaga przestrzegania podstawowych wymagań dotyczących dokładności wykonywania pomiarów. Podczas wykonywania pomiarów w duŝych pomieszczeniach pamiętać naleŝy, Ŝe światło na powierzchnię czynną ogniwa pada z róŝnych kierunków. Zatem strumień świetlny pochodzący z opraw znajdujących się z boku w stosunku do ogniwa fotoelektrycznego pada pod duŝym kątem i ilość światła padająca na ogniwo ograniczona jest obrzeŝem ogniwa, które zmniejsza czynną powierzchnię fotoogniwa. Światło padające ukośnie na powierzchnię ogniwa ulega równieŝ częściowemu odbiciu od jego powierzchni pokrytej lakierem. Wymaga to zastosowania nakładki do kosinusowej korekcji strumienia światła. Osoba wykonująca pomiary powinna być ubrana w ubiór nie powodujący odbicia strumienia świetlnego np. biały fartuch, a ogniwo fotoelektryczne nie powinno znajdować się blisko osoby wykonującej pomiar. Podczas wykonywania pomiarów zwrócić naleŝy uwagę na wysokość płaszczyzny pomiarowej, przyjmowaną w zaleŝności od miejsca wykonywania pomiarów i rodzaju ocenianego oświetlenia. Wysokość płaszczyzny pomiarowej przyjmuje się zgodnie z wytycznymi określonymi w tab. 7.1. Tabela 7.1. Wysokość płaszyzny pomiarowej, przyjmowana zaleŝnie od miejsca wykonywnaia pomiarów i rodzaju oświetlenia. Miejsce wykonania pomiarów / Rodzaj oświetlenia Pomiar oświetlenia ogólnego wnętrz Pomiar oświetlenia miejscowego Pomiar oświetlenia traktów komunikacyjnych (korytarzy) we wnętrzach budynków Pomiar oświetlenia terenów otwartych Wysokość płaszczyzny pomiarowej 0,85 m nad płaszczyzną podłogi płaszczyzna pracy wzrokowej na podłodze (pomijając grubość ogniwa fotoelektrycznego) na ziemi (pomijając grubość ogniwa fotoelektrycznego) Badaną płaszczyznę naleŝy podzielić na odpowiednią liczbę części, których wymiar i liczba jest uzaleŝniona od wymiarów badanej płaszczyzny i dokładności pomiarów. 7.2. Ocena warunków oświetleniowych w miejscu i na stanowisku pracy 7.2.1. Wymagania dotyczące kryteriów oceny oświetlenia w miejscu przebywania i wykonywania pracy Przeprowadzenie oceny oświetlenia na stanowisku pracy wymaga znajomości oraz uwzględnienia parametrów i kryteriów określających podstawowe występujące zaleŝności. NaleŜą do nich: strefa robocza, będąca częścią pomieszczenia przeznaczoną do wykonywania czynności pracy, dla których określa się wielkości charakteryzujące oświetlenie, pole zadania określane jako część pola w miejscu pracy, na którym wykonywane jest zadanie wzrokowe; w miejscach, w których wielkości i/lub połoŝenie pola zadania są nieznane, za pole zadania uznaje się pole, na którym zadanie moŝe być wykonywane,
7. Ocena oświetlenia stanowiska i przestrzeni wykonywania pracy 3 pole bezpośredniego otoczenia stanowiące występujący w polu widzenia pas o szerokości co najmniej 0,5 m otaczający pole zadania, pole dalszego planu (tła) obejmuje hole oraz inne przestronne obszary pomieszczenia w miejscu pracy, w których nie występują pola zadania ani pole bezpośredniego otoczenia. ZaleŜności pomiędzy polami zadań przedstawiono na ryz. 1 pole dalszego planu (tła) - podłoga x pole bezpośredniego otoczenia x x pole zadania x x = min 0,5 m Rysunek 1. Obszar zadania wzrokowego, obszar bezpośredniego otoczenia i pole dalszego planu (tła). Źródło: [7.4] natęŝenie oświetlenia (E), będące podstawową wielkością charakteryzującą oświetlenie powierzchni. Miarą natęŝenia oświetlenia E w danym punkcie powierzchni jest stosunek strumienia świetlnego dφ padającego na elementarne pole powierzchni otaczające dany punkt do wielkości tego pola da: Φ A 1 lx 1 lm/ 1 m Wymagane wartości natęŝenia oświetlenia w polu zadania wzrokowego przyjmuje się zgodnie ze skalą: 20 lx (dostrzeŝenie rysów twarzy) 30 50 75 100 150 200 300 500 750 1000 1500 2000 3000 5000 lx natęŝenie oświetlenia w polu bezpośredniego otoczenia, uzaleŝnione jest od natęŝenia oświetlenia w polu zadania i zaleca się aby zapewniało wystąpienie zrównowaŝonego rozkładu luminancji w polu zadania. Wymagania dotyczące natęŝenia oświetlenia w polu bezpośredniego otoczenia podano w tab. 7.2. Tabela 7.2. Wymagane warunki oswietlenia w polu bezpośredniego otoczenia. NatęŜenie oświetlenia w polu zadania, lx NatęŜenie oświetlenia w polu bezpośredniego otoczenia, lx 750 500 500 300 300 200 E zadanie 200 równomierność: 0,7 równomierność: 0,5
4 7. Ocena oświetlenia stanowiska i przestrzeni wykonywania pracy natęŝenie oświetlenia średnie ( ) Średnie natęŝenie oświetlenia stanowi uśrednioną wartość natęŝenia dla danej powierzchni: 1 lx gdzie: n - liczba punktów pomiarowych, E - natęŝenie oświetlenia w punkcie pomiarowym W praktyce średnie natęŝenie oświetlenia wyznaczyć moŝna z podzielenia całkowitego strumienia padającego na powierzchnię przez całkowite pole tej powierzchni lub, alternatywnie, ze średniego natęŝenia oświetlenia dla reprezentatywnej liczby punktów tej powierzchni. natęŝenie oświetlenia minimalne ( ), będące najmniejszą wartością natęŝenia oświetlenia w jednym z przyjętych punktów na danej powierzchni. Najmniejsza minimalne natęŝenie oświetlenia nie moŝe być mniejsze od natęŝenia określonego w tab.7.3. Tabela 7.3. Wartości najmniejszego dopuszczalnego średniego natęŝenia oświetlenia, przyjmowane w zaleŝności od rodzaju wykonywanej czynności wzrokowej. Najmniejsze dopuszczalne Rodzaj czynności / pomieszczenia średnie natę- Ŝenie oświetlenia [lx] Ogólna orientacja w pomieszczeniu 10 Ogólna orientacja w pomieszczeniu z rozpoznaniem cech średniej wielkości 20 Krótkotrwałe przebywanie z wykonywaniem prostych czynności 50 Praca nieciągła, czynności dorywcze, ograniczone wymagania wzrokowe 100 Praca z ograniczonymi wymaganiami wzrokowymi 200 Praca z przeciętnymi wymaganiami wzrokowymi 300 Praca z duŝymi wymaganiami wzrokowymi 500 Długotrwała i wytęŝona praca wzrokowa 750 Długotrwała i wytęŝona praca wzrokowa 1000 natęŝenie oświetlenia maksymalne ( ), będące największą wartością natęŝenia oświetlenia w jednym z przyjętych punktów na danej powierzchni, eksploatacyjne natęŝenie oświetlenia ( ), stanowiące wartość natęŝenia oświetlenia od której nie moŝe być mniejsza wartość średniego natęŝenia oświetlenia na płaszczyźnie roboczej: Wartości eksploatacyjnego natęŝenia oświetlenia wymaganego do spełnienia na płaszczyźnie roboczej podano w tab. 7.4.
7. Ocena oświetlenia stanowiska i przestrzeni wykonywania pracy 5 Tabela 7.4. Przykłady wymagań oświetleniowych dotyczących wnętrz (stref), zadań i czynności [7.1]. L.p. Rodzaj wnętrza, zadania lub czynności lx R a - Uwagi Strefy komunikacyjne 1. NatęŜenie oświetlenia mierzone jest na poziomie podłogi. 1. Strefy komunikacji i korytarze 100 40 2. Oświetlenie wejść i wyjść powinno być takie, aby uniknąć nagłych zmian natęŝenia oświetlenia w strefie przejściowej, między wnętrzem budynku i strefą zewnętrzną, w ciągu dnia lub w nocy. 2. Schody, ruchome schody i chodniki 150 40 Pokoje do odpoczynku, sanitarne i pierwszej pomocy 3. Stołówki, spiŝarnie 200 80 4. Pokoje do odpoczynku 100 80 5. Szatnie, umywalnie, łazienki i toalety 200 80 6. Izba chorych 500 80 7. Pokoje opieki medycznej 500 90 Pomieszczenia magazynowe / chłodnie 8. Składy i magazyny 100 60 200 lx, jeŝeli w pomieszczeniu stale przebywają ludzie 9. Strefy pakowania i wydawania 300 60 Strefy magazynowe z regałami 10. Przejścia bez obsługi 20 40 11. Przejścia z obsługą / Stanowiska kontroli 150 60 Rolnictwo 12. Pomieszczenia dla inwentarza 50 40 13. Pomieszczenia dla chorych zwierząt, cielętniki 200 80 14. Przygotowanie paszy, mleczarnie, mycie sprzętu 200 80 Piekarnie 15. Przygotowanie i pieczenie 300 80 16. Wykańczanie, glazurowanie, dekorowanie 500 80 Cement, wyroby z cementu, beton, cegły 17. Suszarnie 50 20 18. Przygotowanie materiałów, praca przy piecu i mieszadle 200 40 19. Ogólne prace mechaniczne, formowanie zgrubne 300 80 strefy wysokie: 4.6.2 Ceramika, dachówki, szkło, wyroby szklane 20. Suszenie 50 20 21. Przygotowanie materiałów, ogólne prace mechaniczne strefy wysokie: 4.6.2 300 80 22. Emaliowanie, toczenie, prasowanie, kształtowanie strefy wysokie: 4.6.2 300 80 prostych części, szkliwienie, dmuchanie szkła 23. Szlifowanie szkieł optycznych, kryształów, ręczne szlifowanie i grawerowanie 750 80 24. Prace precyzyjne, np. dekoracyjne szlifowanie, ręczne malowanie 1000 80 Przemysł chemiczny, tworzyw sztucznych, gumowy 25. Instalacja przetwórcza zdalnie sterowana 50 20 26. Instalacja przetwórcza z ograniczonym sterowaniem ręcznym 150 40
6 7. Ocena oświetlenia stanowiska i przestrzeni wykonywania pracy 27. Stale obchodzone stanowiska pracy przy instalacji przetwórczej 300 80 28. Pokoje do wykonywania precyzyjnych pomiarów, laboratoria 500 80 29. Produkcja farmaceutyków 500 80 30. Kontrola barw 1000 90 Przemysł elektrotechniczny 31. Produkcja kabli i przewodów drutowych 300 80 strefy wysokie: 4.6.2 32. Galwanizowanie 300 80 strefy wysokie: 4.6.2 33. MontaŜ zgrubny, np. duŝe transformatory 300 80 34. MontaŜ średni, np. tablice rozdzielcze 500 80 35. MontaŜ dokładny, np. telefony 750 80 36. MontaŜ precyzyjny, np. sprzęt pomiarowy 1000 80 37. Warsztaty elektroniczne, sprawdzanie, regulacja 1500 80 Przemysł surowców spoŝywczych i Ŝywności delikatesowej Miejsca pracy ( i strefy): browary (podłogi w słodowni), mycie, napełnianie beczek, czyszczenie, 38. przesiewanie, łuszczenie, konserwowanie i wyrób czekolady, miejsca pracy i strefy w cukrowniach, 200 80 suszenie i fermentacja surowego tyto- niu, piwnica fermentacyjna 39. Sortowanie i mycie produktów, mielenie, mieszanie i pakowanie 300 80 40. Miejsca pracy i krytyczne strefy w ubojniach, rzeźniach, mleczarniach, na podłodze filtracyjnej 500 80 w rafineriach cukru 41. Krojenie i sortowanie owoców i warzyw 300 80 42. Produkcja delikatesowej Ŝywności, prace kuchenne, produkcja cygar i papierosów 500 80 Odlewnie i odlewanie metali 43. Tunele podpodłogowe (dla ludzi), piwnice, itp. 50 20 44. Pomosty 100 40 45. Przygotowanie masy formierskiej 200 80 46. Wykańczanie odlewów 200 80 47. Hala odlewnicza 200 80 48. Formowanie maszynowe 200 80 49. Formowanie ręczne i rdzeniowe 300 80 50. Odlewanie ciśnieniowe 300 80 51. Budowa modeli 500 80 Fryzjerstwo 52. Prace fryzjerskie 500 90 Pralnie i czyszczenie na sucho 53. Pranie i czyszczenie na sucho 300 80 54. Prasowanie, maglowanie 300 80 55. Sprawdzanie i naprawy 750 80 Obróbka i przetwórstwo metali 56. Kucie swobodne 200 60 57. Kucie matrycowe 300 60 58. Spawanie 300 60 59. Zgrubna i średnia obróbka skrawaniem: tolerancja 0,1 mm 300 60 60. Precyzyjna obróbka skrawaniem: tolerancja < 0,1 mm 500 60
7. Ocena oświetlenia stanowiska i przestrzeni wykonywania pracy 7 61. Trasowanie / sprawdzanie 750 60 62. MontaŜ zgrubny 200 80 63. MontaŜ średni 300 80 64. MontaŜ dokładny 500 80 65. MontaŜ precyzyjny 750 80 66. Galwanizowanie 300 80 Drukowanie Cięcie, złocenie, wytłuszczanie, wytrawianie 67. klisz, prace przy kamieniu litograficznym i płytach, 500 80 maszyny drukarskie, wykonywanie matryc 68. Sortowanie papieru i ręczne drukowanie 500 80 69. Składanie, retuszowanie, litografia 1000 80 70. Grawerowanie w stali i miedzi 2000 80 Wyrób i wytwarzanie materiałów włókienniczych 71. Przędzenie, skręcanie, motanie, przewijanie 500 80 72. Szycie, drobne dzianie, zszywanie 750 80 73. Wykańczanie, barwienie 500 80 74. Kontrola barw, sprawdzanie tkanin 1000 90 75. Wyrób kapeluszy 500 80 Biura 76. Segregowanie, kopiowanie, itp. 300 80 77. Pisanie rynce, obsługiwanie klawiatury, czytanie, przetwarzanie danych 500 80 78. Kreślenie techniczne 750 80 79. Stanowiska pracy CAD 500 80 80. Archiwa 200 80 Domy towarowe, sklepy 81. Strefa sprzedaŝy 300 80 82. Strefa kasy 500 80 83. Stół do pakowania 500 80 Biblioteki 84. Półki na ksiąŝki 200 80 85. Miejsca do czytania 500 80 86. Kontuary 500 80 zapobieganie efektom stroboskopowym równomierność oświetlenia ( ), określana jako stosunek minimalnego natęŝenia oświetlenia do średniego natęŝenia oświetlenia na danej powierzchni: najmniejsza równomierność oświetlenia ( ), stanowiąca dopuszczalną wartość równomierności oświetlenia na danej powierzchni. Najmniejsza równomierność oświetlenia na płaszczyźnie roboczej nie moŝe być mniejsze od równomierności podanej w tab. 7.5.
8 7. Ocena oświetlenia stanowiska i przestrzeni wykonywania pracy Tabela 7.5. Wartości najmniejszej równomierności oświetlenia na płaszczyźnie roboczej, przyjmowane w zaleŝności od rodzaju wykonywanych czynności. Najmniejsze dopuszczalna Rodzaj wykonywanych czynności równomier- ność oświetlenia [-] Płaszczyzna robocza na której wykonywana jest praca ciągła 0,65 Płaszczyzna robocza na której wykonywana jest praca krótkotrwała (dorywcza) 0,4 Ciągi komunikacyjne (korytarze) 0,4 znamionowy strumień świetlny (typu lampy), będący początkową wartością strumienia świetlnego lampy danego typu, deklarowaną przez wytwórcę lub odpowiedzialnego sprzedawcę, występujący przy zachowaniu określonych warunków pracy lampy, oświetlenie kierunkowe, stosowane w celu intensywnego oświetlania obiektów, podkreślenia faktury oraz poprawy wyglądu osób w obrębie przestrzeni pracy. Wymaga się, Ŝeby podczas projektowania warunków oświetlenia zapewnić równowagę między światłem rozproszonym i kierunkowym, olśnienie, opisujące stan procesu widzenia, w którym odczuwa się niewygodę widzenia lub występuje ograniczoną zdolność rozpoznawania szczegółów. Podstawowym źródłem olśnienia jest niewłaściwy rozkład luminancji, zbyt duŝy rozkład luminancji lub występujący nadmierny kontrast, olśnienie przykre, będące źródłem dyskomfortu widzenia, lecz niekoniecznie zmniejszające zdolność widzenia obiektów, olśnienie przeszkadzające powodujące zmniejszenie zdolności widzenia obiektów, lecz niekoniecznie powodujące dyskomfort, migotanie, stanowiące odczucie niestabilności wraŝenia wzrokowego powodowanego bodźcem świetlnym, którego luminancja lub rozkład widmowy zmieniają się w czasie, efekt stroboskopowy, będący pozorną zmianą ruchu lub wyglądu przedmiotu będącego w ruchu, oświetlonego światłem o zmieniającej się intensywności, oddawanie barw (R a ) określa wpływ iluminantu na wraŝenie dotyczące barwy przedmiotów; związane jest ze świadomym lub podświadomym porównywaniem wraŝeń dotyczących barwy tych samych przedmiotów oświetlanych iluminantem odniesienia. Maksymalna wartość R a wynosi 100. Liczba ta maleje wraz ze spadkiem jakości oddawania barw. Nie zaleca się stosowania lamp ze wskaźnikiem oddawania barw mniejszym niŝ 80 we wnętrzach, gdzie ludzie pracują lub przebywają przez dłuŝszy czas. Wyjątki mogą dotyczyć pewnych miejsc lub pewnych czynności (np. w oświetleniu stref wysokich), jednakŝe naleŝy podjąć działania zapewniające lepsze oddawanie barw w ustalonych i w stałych miejscach pracy. Minimalne wartości wskaźnika oddawania barw, wymagane do uzyskania w miejscu pracy podano w tab. 7.3. luminancja (L), definiowana jest zaleŝnością: Φ A cosθ Ω cd m lm m sr gdzie: dφ - strumień świetlny przenoszony przez elementarną wiązkę promieniowania przechodzącą przez określony punkt powierzchni i rozchodzący się w kącie przestrzennym dω obejmującym określony kierunek,
7. Ocena oświetlenia stanowiska i przestrzeni wykonywania pracy 9 da - pole powierzchni przekroju wiązki promieniowania zawierającej ten punkt, θ - kąt między normalną do powierzchni tego przekroju a kierunkiem rozchodzenia się tego promieniowania. luminancja średnia ( ), będąca średnią wartością luminancji określonej dla danej powierzchni lub danego kąta przestrzennego, luminancja eksploatacyjna ( ), będąca zalecaną wartością luminancji, poniŝej której nie powinna spaść luminancja średnia, Zaleca się, aby luminancja eksploatacyjna utrzymywana była nieprzerwanie podczas eksploatacji źródła światła. współczynnik oświetlenia dziennego (D), określany jako stosunek natęŝenia oświetlenia w dowolnym punkcie płaszczyzny oświetlonej bezpośrednim lub pośrednim światłem z nieboskłonu, o załoŝonym lub znanym rozkładzie luminancji, do natęŝenia oświetlenia na płaszczyźnie oświetlonej światłem z nieosłoniętej półkuli tego nieboskłonu. Podczas określania współczynnika oświetlenia dziennego, dla obu natęŝeń oświetlenia wyłączony jest bezpośredni udział światła słonecznego, 7.2.2. Wymagania dotyczące zapewnienia warunków oświetleniowych w miejscu pracy Oświetlenie stanowisk i miejsc wykonywania pracy nie jest traktowane jako występujący w środowisku pracy czynnik zagroŝenia. Z tego względu nie zostało objęte obowiązkiem przeprowadzania pomiarów na stanowisku pracy oraz koniecznością oceny zgodności z wymaganiami normatywnymi. Jako czynnik uciąŝliwy moŝe być traktowany brak oświetlenia, występujący w powiązaniu z innymi czynnikami zagroŝeń. Przeprowadzenie oceny ma na celu określenie wpływu uciąŝliwości na komfort wykonywania pracy. Wymagania dotyczące zapewnienia optymalnych warunków oświetleniowych określono w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z 25 rozporządzenia [7.2] w pomieszczeniach stałej pracy naleŝy zapewnić oświetlenie dzienne dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności wykonywanej pracy. Za pomieszczenia stałej pracy uznaje się pomieszczenia w których łączny czas przebywania pracownika w ciągu doby przekracza 4 godziny ( 2, pkt 4 [7.2]). Odstępstwo od obowiązku spełnienia powyŝszych wymagań moŝliwe jest wyłącznie po uzyskaniu zgody właściwego państwowego inspektora sanitarnego, wydanego w porozumieniem z okręgowym inspektorem pracy. Powodem odstępstwa mogą być wyłącznie względy technologiczne wykonywanych procesów pracy. NiezaleŜnie od oświetlenia dziennego we wszystkich pomieszczeniach pracy zapewnić naleŝy oświetlenie elektryczne. Zastosowane instalacje i źródła światła zainstalowane w pomieszczeniach w których znajdują się miejsca pracy oraz w korytarzach zapewnić powinny: stosunek wartości średnich natęŝenia oświetlenia w pomieszczeniach sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna nie większy niŝ 5:1, warunki umoŝliwiające stopniową adaptację wzroku, przy wyjściu z pomieszczeń, w których ze względów technologicznych praca jest wykonywana w ciemności, brak naraŝenia pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oświetlenia,
10 7. Ocena oświetlenia stanowiska i przestrzeni wykonywania pracy prawidłowe działanie oświetlenia awaryjnego, stosowanego jeŝeli awaria oświetlenia moŝe powodować zagroŝenie dla Ŝycia lub zdrowia zatrudnionych. Zarówno oświetlenie dzienne oraz oświetlenie elektryczne musi charakteryzować się parametrami, zgodnymi z określonymi w Polskich Normach ( 26, ust 2 [7.2]). Podstawowymi parametrami oceny warunków oświetleniowych na stanowisku pracy i w miejscu przebywania zatrudnionych osób, które uwzględnić naleŝy podczas oceny warunków oświetleniowych są [7.1, 7.9]: rozkład i natęŝenie oświetlenia, rozkład i natęŝenie luminancji, olśnienie, kierunkowość strumienia światła, oddawanie barw oraz barwa światła, migotanie i efekt stroboskopowy, współczynnik oświetlenia dziennego. Podczas przeprowadzania interpretacji wyników pomiarów oświetlenia ogólnego uwzględnić naleŝy zalecenie wskazujące, Ŝe w miejscu stałego pobytu, eksploatacyjne natę- Ŝenie oświetlenia nie powinno być mniejsze niŝ 200 lx. Wobec tego we wszystkich pomieszczeniach roboczych, oprócz tych, gdzie norma wyraźnie inaczej stanowi, wymaganie to powinno być spełnione. NiezaleŜnie od powyŝszych parametrów w ocenie oświetlenia uwzględnia się wymagania związane ze stosowanymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi źródła oraz wymaganiami określonymi w przepisach budowlanych.
7. Ocena oświetlenia stanowiska i przestrzeni wykonywania pracy 11 Literatura: [7.1] PN-EN 12464-1:2012, Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy, Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach, PKN, Warszawa [7.2] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r., w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; tekst jednolity: Dz. U. 2003, nr 169, poz. 1650, ze zm. [7.4] Pawlak A., Nowe wymagania w projekcie europejskiej normy oświetleniowej, Bezpieczeństwo Pracy, 2010, 10, 22-25 [7.5] Wolska A., Oświetlenie miejsc pracy we wnętrzach stan prawny, Bezpieczeństwo Pracy, 2010, 10, 10-11 [7.6] CIE 17.4:1987, Międzynarodowy słownik oświetleniowy. Część 845: Oświetlenie, Międzynarodowa Komisja Oświetleniowa (CIE) [7.7] CIE 97.2:2005, Guide on the Maintenance of Indoor Electric Lighting Systems, Międzynarodowa Komisja Oświetleniowa (CIE) [7.8] Górny A., Kształtowanie warunków oświetleniowych jako czynnika minimalizacji uciąŝliwości pracy, w: J. Charytonowicz (red.), Wybrane kierunki badań ergonomicznych w 2009 roku, ss. 59-70, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego PTErg, Oddział we Wrocławiu, Wrocław 2009 [7.9] Górny A., Wymagania oświetleniowe w ocenie ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, w: J. Charytonowicz (red.), Wybrane kierunki badań ergonomicznych w 2009 roku, ss. 111-124, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego PTErg, Oddział we Wrocławiu, Wrocław 2009