KONGRESY, SYMPOZJA I KONFERENCJE III Miêdzynarodowa Konferencja nt. Geoparków UNESCO Osnabrück, Niemcy, 22 26.06.2008 W okresie ostatnich kilkunastu lat w Europie oraz na œwiecie nastêpuje wyraÿny rozwój ochrony abiotycznych zasobów œrodowiska naturalnego, realizowanej w ró nych formach. W wielu krajach tworzone s¹ sieci z³o one z pojedynczych stanowisk geologicznych lub budowane s¹ specyficzne obszary geoochrony, nazywane geoparkami. Szczególnie szybki rozwój geoparków w Europie datuje siê od 2000 r. dosz³o wtedy w Grecji (wyspa Lesvos) do porozumienia cz³onków za³o ycieli z Francji (Reserve Geologique de Haute-Provence), Grecji (Natural History Museum of Lesvos Petrified Forest), Hiszpanii (Maestrazgo Cultural Park) i Niemiec (Geopark Gerolstein/Vulkaneifel) w sprawie budowy sieci tych obszarów w ramach programu Wspólnoty Europejskiej Leader IIC. W 2001 r. Rada Wykonawcza UNESCO wyda³a decyzjê wyra aj¹c¹ wsparcie dla organizacji promuj¹cych geoparki, co zapocz¹tkowa³o proces powstawania œwiatowej sieci geoparków UNESCO. Dziêki wydanej w 2004 r. Deklaracji Madonie (geopark Madonie, Sycylia), bêd¹cej porozumieniem miêdzy Oddzia³em Nauk o Ziemi UNESCO a Europejsk¹ Sieci¹ Geoparków, przynale noœæ do tej pozarz¹dowej organizacji oznacza jednoczeœnie cz³onkostwo w œwiatowej sieci geoparków, wspieranej przez UNESCO. W szczególnoœci geoparki stowarzyszone mog¹ ubiegaæ siê o pomoc UNESCO i korzystaæ z mo liwoœci pos³ugiwania siê jej logo w staraniach o pozyskanie œrodków na swoj¹ dzia³alnoœæ. Obecnie, wed³ug stanu z maja 2008 r., do europejskiej sieci geoparków (EGN) nale ¹ 33 geoparki po³o one w: Wielkiej Brytanii (7), Niemczech (6), Hiszpanii (4), W³oszech (4), Austrii (2), Francji (2), Grecji (2), Chorwacji (1), Czechach (1), Irlandii (1), Norwegii (1), Portugalii (1) i Rumunii (1) ryc. 1. Przy³¹czenie pierwszych 17 geoparków europejskich razem z 8 geoparkami chiñskimi do Œwiatowej Sieci Geoparków UNESCO (GGN Global Geoparks Network) odby³o siê na I Miêdzynarodowej Konferencji poœwiêconej geoparkom w Pekinie (Chiny) w czerwcu 2004 r. Udzia³ w niej wziê³o ponad 300 uczestników z ponad 40 krajów. Od tego momentu co dwa lata odbywaj¹ siê kolejne miêdzynarodowe spotkania z udzia³em przedstawicieli UNESCO, zwi¹zane z poszerzeniem GGN. Drugie z tych spotkañ mia³o miejsce w 2006r. w Belfaœcie w Irlandii Pó³nocnej, a trzecie, obecnie prezentowane, w Osnabrück w Niemczech. Miasto Osnabrück, bêd¹ce równie siedzib¹ europejskiego geoparku TERRA.vita, jest po³o one nad rzek¹ Hase, miêdzy pó³nocn¹ czêœci¹ Lasu Teutoburskiego a górami Wiehengebirge, w granicach kraju zwi¹zkowego Dolna Saksonia. Osnabrük, zniszczone w czasie II wojny œwiatowej, zachowa³o wiele cennych zabytków, do których m.in. nale y pieczo³owicie restaurowana romañska Katedra Œw. Piotra, gotycki Koœció³ NMP oraz póÿnogotycki ratusz, pe³ni¹cy do dziœ swoj¹ dawn¹ funkcjê. Zasadnicze otwarcie konferencji by³o poprzedzone odrêbn¹ imprez¹ plenerow¹ 1 st Global Geoparks (ryc. 2) która odby³a siê na historycznym zabytkowym rynku miasta przed wspomnianym ratuszem w dniach 21 22 czerwca. W tymczasowych namiotach zosta³y rozstawione stoiska geoparków, wzbogacone licznymi posterami, wydawnictwami geologiczno-turystycznymi, jak równie specjalnie przygotowanymi modelami przedstawiaj¹cymi np. wybuch wulkanu, przekrój zaburzeñ glacitektonicznych, czy te dinozaury w ich naturalnym œrodowisku. Uroczystego otwarcia wystawy, bêd¹cej doskona³¹ okazj¹ do wzajemnego poznania walorów œwiatowych geoparków i osób w nich pracuj¹cych, dokona³ dr Hans-Gert Pöttering, przewodnicz¹cy Parlamentu Europejskiego oraz Walter Hirche, wicepremier landu Dolna Saksonia, a zarazem przewodnicz¹cy Niemieckiej Komisji UNESCO. Ten œwiatowy piknik geoparków, który przyci¹gn¹³ równie wielu turystów i mieszkañców Osnabrük, by³ wzbogacony wystêpami zespo³ów muzycznych, z których najwiêkszym zainteresowaniem cieszy³y siê pokazy kobziarzy i bêbniarzy Szkockiego Regimentu Królewskiego. Oficjalnie kongres geoparków zosta³ zainaugurowany w dniu 23 czerwca przemówieniem powitalnym Manfreda Hugo, prezydenta geoparku TERRA.vita. Na jego propozycje wszyscy obecni chwil¹ ciszy uczcili pamiêæ ofiar trzêsienia ziemi w prowincji Sichuan w Chinach. Nastêpnie przemówienia wyg³osili: dr Margarete Patzak przewodnicz¹ca Sekcji Œwiatowych Geoparków UNESCO, Christoph Ehrenberg minister Federalnego Ministerstwa Edukacji i Badañ Naukowych Niemiec, dr Werner Wamhoff z Niemieckiej Federalnej Fundacji Œrodowiska, prof. dr Antonio Brambati z Miêdzynarodowej Unii Nauk Geologicznych (IUGS), prof. dr Ibrahim Komoo koordynator azjatycko-pacyficznej sieci geoparków oraz prof. dr Nicolas Zouros koordynator europejskiej sieci geoparków (EGN). Podsumowaniem oficjalnego otwarcia kongresu by³y wyst¹pienia zawieraj¹ce prezentacje multimedialne Klausa Liedtke redaktora naczelnego niemieckiego wydania National Gegraphic i dr. Eduardo de Mulder dyrektora Komitetu Wykonawczego International Year of Planet Earth (IYPE), których motto brzmia³o: Jak przekazaæ dziedzictwo geologiczne naszej planety (How to communicate the geological heritage of our planet). Uroczystoœæ otwarcia kongresu oraz nastêpuj¹ce po niej sesje referatowe mia³y miejsce w bardzo wygodnych i doskonale technicznie przygotowanych salach, tzw. stad- 809
810 Ryc. 1. Geoparki stowarzyszone w EGN (na podstawie Vulkaneifel Magazin, Wyd. Natur-und Geopark Vulkaneifel GmbH), Geopark Natural Adamello Brenta nie zosta³ ujêty na mapie z uwagi na cz³onkostwo w sieci geoparków od maja 2008 Lp. Nazwa geoparku Kraj 1 Reserve Geologique de Haute-Provence Francja 2 Vulkaneifel Geopark Niemcy 3 Petrified Forest of Lesvos Grecja 4 Maestrazgo Cultural Park Hiszpania 5 Psiloritis Natural Park Grecja 6 TERRA.vita Naturepark Niemcy 7 Copper Coast Geopark Irlandia 8 Marble Arch Caves & Cuilcagh Mountain Park Wielka Brytania Irlandia Pó³nocna 9 Madonie Geopark W³ochy 10 Kultupark Kamptal Austria 11 Eisenwurzen, Naturpark Steirische Austria 12 Bergstrasse-Odenwald Geopark Niemcy 13 North Pennines A.O.N.B. European Geopark Wielka Brytania 14 Abberley and Malvern Hills Geopark Wielka Brytania 15 Luberon, Parc Naturel Regional Francja 16 North West Highlands Geopark Wielka Brytania 17 Swabian Alb Geopark Niemcy 18 Harz Braunschweiger Land Ostfalen Geopark Niemcy 19 Mecklenburg Ice Age Park Niemcy 20 Hateg Country Dinosaurs Geopark Rumunia 21 Beigua Geopark W³ochy 22 Forest Fawr Geopark Wielka Brytania 23 Bohemian Paradise Czechy 24 Cabo de Gata Nijar Natural Park Hiszpania 25 Naturtejo Geopark Portugalia 26 Sierras Subbeticas Natural Park Hiszpania 27 Sobrarbe Geopark Hiszpania 28 Gea Norvegica Norwegia 29 Park Prirode Papuk Chorwacja 30 Lochaber Geopark Szkocja Wielka Brytania 31 Geological, Mining Park of Sardinia W³ochy
Ryc. 2. Prezentacja na stoisku geoparku uk Mu akowa w czasie towarzysz¹cej obradom imprezy 1 st Global Geoparks Fair. Fot. J. KoŸma thale. Sesje referatowe (w dniach od 23.06 do 25.06) odbywa³y siê jednoczeœnie w czterech blisko siebie po³o onych salach. Rozwi¹zanie takie, podyktowane ograniczeniami czasowymi, mia³o oczywiœcie tê wadê, e nie pozwoli³o na uczestniczenie we wszystkich bardzo interesuj¹cych prezentacjach. 30 25 20 udzia³ w % 15 10 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 grupy tematyczne Ryc. 3. Procentowy udzia³ liczby wyg³oszonych referatów wed³ug grup tematycznych (oœ pozioma): 1 Rola przekazu dla promowania dziedzictwa geologicznego, 2 M³odzie w geoparkach, 3 Socjoekonomiczne korzyœci funkcjonowania geoparków, 4 Zagadnienia zmian klimatycznych i geoparki, 5 Jakoœæ zarz¹dzania geoparkami, 6 Unia Europejska i geoparki, 7 Turystyka i geoparki, 8 Prezentacja przysz³ych cz³onków œwiatowej sieci geoparków, 9 Kryteria cz³onkostwa w rodzinie geoparków, 10 ¹cznoœæ pomiêdzy naukami geologicznymi i naukami o glebach 811
Zg³oszone wyst¹pienia zosta³y podzielone na dziesiêæ grup tematycznych, skupionych wokó³ przewodniego celu konferencji, jakim by³o kreowanie nowych metod przyczyniaj¹cych siê dowzrostu œwiadomoœci znaczenia dziedzictwa geologicznego Ziemi. Referaty pogrupowano wed³ug nastêpuj¹cych hase³: Rola przekazu w promowaniu dziedzictwa geologicznego, M³odzie w geoparkach, Socjoekonomiczne korzyœci funkcjonowania geoparków, Zagadnienia zmian klimatycznych i geoparki, Jakoœæ zarz¹dzania geoparkami, Unia Europejska i geoparki, Turystyka i geoparki, Prezentacja przysz³ych cz³onków œwiatowej sieci geoparków, Kryteria cz³onkostwa w rodzinie geoparków, ¹cznoœæ pomiêdzy naukami geologicznymi i naukami o glebach. Ogó³em, oceniaj¹c na podstawie przedkonferencyjnej listy zg³oszeñ, wyg³oszono 140 ze 173 referatów, które znalaz³y siê w formie streszczeñ w materia³ach konferencyjnych. Ich rozk³ad tematyczny wyra ony procentowo pokazano na ryc. 3. Proporcje iloœci wyg³oszonych referatów w poszczególnych grupach tematycznych wyraÿnie wskazuj¹, e kongres by³ przede wszystkim doskona³¹ okazj¹ do w³asnej promocji geoparków na forum miêdzynarodowym, o czym mo na siê by³o przekonaæ uczestnicz¹c w jego obradach. Ka da z prezentacji dotycz¹cych przedstawianego geoparku, w szczególnoœci z Chin i Japonii, by³a dodatkowo wspierana licznymi materia³ami reklamowymi, rozdawanymi w trakcie wyst¹pienia. W holu sali kongresowej ustawiono ministoiska reklamowe, podobne jak w czasie poprzedzaj¹cego obrady festynu geoparków, które mia³y dodatkowo zachêcaæ do wys³uchania konkretnych referatów. Równie wa nym tematem sesji referatowych by³a przyjêta z bardzo du ym zainteresowaniem problematyka edukacji geologicznej dzieci i m³odzie y w geoparkach. Tak e wiele miejsca poœwiêcono zagadnieniom organizacji i zarz¹dzania obszarami geoochrony, w tym problemowi oceny i waloryzacji geotopów dla potrzeb budowy programu ich udostêpniania. W referatach na temat geoturystyki wiele miejsca poœwiêcono ocenie poziomu infrastruktury i informacji geologiczno-turystycznej obszaru, szczególnie odnoœnie geoparków kandyduj¹cych do sieci UNESCO. Nie sposób omówiæ choæby czêœci referatów, jednak jako uczestnik konferencji chcia³bym zwróciæ uwagê na wybrane tematy. W kwestii sposobu promocji europejskich geoparków oraz geoturystyki zaprezentowano ciekawy projekt utworzenia platformy telewizyjnej GEOPRK TV. Projekt promowany przez uniwersyteckie oœrodki i centrum promocji biznesu z Portugalii zak³ada zasilanie systemu informacj¹ o geoparkach poprzez ³¹cza internetowe. Szczegó³y o projekcie mo na znaleÿæ na stronie internetowej www.geopark.tv. W zakresie geologicznej edukacji dzieci i m³odzie y przedstawiono pogl¹dowe przyk³ady realizowanych programów edukacyjnych, opartych o spotkania, wycieczki, czy kilkudniowe pobyty m³odzie y w centrach ekspozycyjnych geoparków. Interesuj¹c¹ pod wzglêdem metodycznym propozycj¹, skierowan¹ m.in. do nauczycieli miejscowych szkó³, by³ przewodnik pod tytu³em Rock detectives a Guide Establishing and Managing Children`s Geology Clubs based on experience in the North Pennines AONB European Geopark (przyk³ad z Wielkiej Brytanii, szczegó³y na stronie www.northpennines.org.uk). Podobny przewodnik pt. The Development of an Ice Landscape Seen with the Eyes of Children zosta³ zaprezentowany przez polsko-niemiecki geopark uk Mu akowa. Przewodnik zosta³ przygotowany w ramach programu wielodniowych spotkañ polskiej i niemieckiej m³odzie y gimnazjalnej w centrum geoparku w Jerischke w Niemczech, w których mia³em przyjemnoœæ uczestniczyæ. Przewiduje siê kontynuacjê tego projektu z udzia³em polskiego parku krajobrazowego uk Mu akowa oraz miejscowych szkó³. Ze wzglêdu na metodyczny charakter warto zwróciæ uwagê na referat wyg³oszony przez prof. Nikolasa Zourosa, koordynatora europejskiej sieci geoparków, pt. Geosites Assessment and Management in Protected Areas of Greece. The Case of the Lesvos Petrified Forest Geopark. Autor podkreœli³ w nim niezmiernie istotn¹ rolê podstawowej inwentaryzacji i oceny stanowisk geologicznych w opracowywaniu projektu ich ochrony i udostêpnienia w formie sieci wzajemnych powi¹zañ, wkomponowanych w istniej¹cy system ochrony walorów przyrodniczych i obiektów kulturowych. Dziêki prezentacji, dotycz¹cej obszaru Grecji, mo na by³o ³atwo zauwa yæ, e formu³a geoparku nie odnosi siê jedynie do ochrony geró norodnoœci, ale wi¹ e siê z trosk¹ o wartoœæ zasobów przyrody ywej i dba³oœæ o wartoœci dziedzictwa kulturowego. Prezentacje dotycz¹ce geoparków japoñskich by³y bardzo ciekawym przyk³adem z zakresu zarz¹dzania i promocji. Wraz z typowym przegl¹dem walorów geologicznych przedstawiono podejœcie do budowy sieci geoparków narodowych; sieæ ta pod wzglêdem organizacyjnym powsta³a w Japonii z koñcem 2007 r. W celu przyspieszenia rozwoju geoparków w Japonii, do których zalicza siê wy³¹cznie obszary o potwierdzonej randze, powo³ano specjalny komitet rekomenduj¹cy najlepsze geoparki do narodowej japoñskiej komisji UNESCO. Ta z kolei zajmuje siê ich promocj¹ do sieci œwiatowej. Cz³onkami za³o onego w tym roku Japan Geopark Committee s¹ przedstawiciele s³u by geologicznej, oœrodków uniwersyteckich i stowarzyszenia parków narodowych. Takie rozwi¹zanie organizacyjne wydaje siê byæ dobrym przyk³adem dla krajów, które w najbli szym czasie zamierzaj¹ do³¹czyæ do europejskiej i œwiatowej rodziny geoparków. Schemat procedury powo³ywania geoparków w Japonii znajduje siê na stronie gupi.jp/jgn/english/top.html. Na sesji znalaz³y siê równie referaty dotycz¹ce map geoturystycznych, w formie i treœci bardzo podobnych do tych wydawanych przez Pañstwowy Instytut Geologiczny w Polsce. Jedyna ró nica polega³a na tym, e mapy tego rodzaju dotyczy³y obszarów geoparków, czego przyk³adem mo e byæ Geotouristische Karte Geopark Mecklenburgische Eiszeitlandschaft, geopark po³o ony w rejonie na 812
po³udniowy zachód od Szczecina, na terytorium Niemiec (szczegó³y: www.eiszeitgeopark.de). Oprócz szerokiej tematyki równie ciekawa wydaje siê kwestia iloœci wyg³oszonych referatów w podziale na poszczególne kraje. Na tej podstawie mo na oszacowaæ, oczywiœcie w przybli eniu, aktywnoœæ poszczególnych krajów w zakresie tworzenia geoparków i ich promocji na forum œwiatowym. Ze 140 zg³oszonych referatów najwiêksza iloœæ przypad³a na Niemcy 23, nastêpnie Chiny 15, Wielka Brytania 10, Portugalia 9, Grecja 8, Indie i W³ochy po 6, Chorwacja i Japonia po 5 oraz Australia, Brazylia, Czechy, Malezja i S³owenia po 4 referaty. Przedstawiciele pozosta³ych krajów wyg³osili od 1 do 2 referatów, najczêœciej jedynie o charakterze promocyjnym. W tej grupie znalaz³ siê m.in. referat z Wietnamu Geoheritage Research and Geopark Establishment in Vietnam, zapraszaj¹cy specjalistów z ca³ego œwiata do wspó³pracy nad kontynuacj¹ rozpoczêtych badañ i certyfikacji dziedzictwa geologicznego tego kraju. Sesjom referatowym towarzyszy³a znajduj¹ca siê w pobli u sal konferencyjnych wystawa 19 posterów o bardzo zró nicowanym poziomie treœci i jakoœci edytorskiej, którym niestety nie poœwiêcano zbyt du ej uwagi. Najprawdopodobniej powodem ma³ego zainteresowania by³o powielanie treœci g³oszonych referatów lub zawartoœci rozdawanych turystycznych materia³ów reklamowych. Kolejne dni konferencji by³y poœwiêcone sesjom warsztatowym (workshops), które zosta³y zdominowane przez dyskusje nt. metod postêpowania i zasad aplikowania w celu przyst¹pienia do œwiatowej sieci geoparków. Przy okazji warto wspomnieæ, e dobrze zaopatrzone pod wzglêdem kulinarnym przerwy w obradach, wspomniane sesje warsztatowe i imprezy towarzysz¹ce, takie jak wizyta w centrum informacyjnym geoparku TERA.vita, by³y doskona³¹ okazj¹ do bardzo wielu ywych dyskusji wszystkich wielonarodowych uczestników konferencji. Spotkania takie budowa³y interpersonaln¹ sieæ porozumienia realn¹ œwiatow¹ sieæ geoparków. Kulminacj¹ obrad, poprzedzaj¹c¹ ostateczny raport koñcowy i zaproszenie do organizacji kolejnej konferencji w 2010 r., by³a uroczysta kolacja uczestników i specjalnie zaproszonych z tej okazji goœci. Odby³a siê ona pod namiotem rozstawionym na historycznym miejscu bitwy, stoczonej jesieni¹ 9 roku n.e. pomiêdzy plemionami germañskimi a trzema legionami rzymskimi, nosz¹cej nazwê Bitwy w lesie Teutoburskim. Obecnie miejsce to znajduje siê w pobli u miejscowoœci Kalkriese, w niedalekiej odleg³oœci od Osnabrück. Przemówienie powitalne tego wieczoru wyg³osi³ prezydent Dolnej Saksonii Christian Wulff, po czym w obecnoœci dr Margarete Patzak, przewodnicz¹cej Sekcji Œwiatowych Geoparków UNESCO, odby³a siê uroczystoœæ nominacji nastêpuj¹cych geoparków do œwiatowej sieci UNESCO (GGN): Adamello-Brenta W³ochy, Kanawinka Australia, Zigong Chiny i Longhushan Chiny. Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 9, 2008 Ryc. 4. Dyplom z logo UNESCO przyznaj¹cy geoparkowi uk Mu akowa status geoparku narodowego Dope³nieniem nominacji œwiatowych by³a uroczystoœæ przyznania tytu³ów narodowych geoparków Niemiec przez dr. Wernera Stackebrandta, wiceprezydenta fundacji Geo Union Alfred Wegener oraz dr Urlike Mattig, przewodnicz¹c¹ grupy eksperckiej fundacji do spraw geoparków. Organizacja ta zrzesza stowarzyszenia nauk o Ziemi i zajmuje siê certyfikacj¹ geoparków w Niemczech. Tytu³ taki, potwierdzony dyplomem z sygnatur¹ Federalnego Ministerstwa Edukacji i Badañ oraz logo UNESCO (ryc. 4), uzyska³y geoparki: Eiszeitland am Oderrrand, Ries, Ruhrgebiet, Inselberg-Drei Gleichen, TERRA.vita i uk Mu akowa. Ta ostania z wymienionych nominacji moim zdaniem stanowi symboliczny pocz¹tek polskich dzia³añ w kierunku ³¹cznoœci z inicjatywami UNESCO, jako e geopark uk Mu akowa jest po³o ony równie na terenie Polski, a jego miêdzynarodowy status opiera siê na porozumieniu o wspó³pracy polskiego i niemieckiego stowarzyszenia Geopark uk Mu akowa. Doskona³¹ okazj¹ do dyskusji na temat mo liwoœci rozwoju geoparków w Polsce bêdzie organizowane przez Geopark uk Mu akowa 13. coroczne spotkanie sekcji GeoTop Deutsche Gesellschaft für Geowissenschaften, pod tytu³em Geotopy i wspó³praca miêdzynarodowa. Odbêdzie siê ono w Cottbus w dniach 20 24.05.2009 r. Jacek KoŸma 813