NARAŻENIE NA CZYNNIKI BIOLOGICZNE PRZY PRACY W KONTAKCIE Z MĄCZKĄ MIĘSNO-KOSTNĄ K. Zielińska-Jankiewicz A. Kozajda
Rodzaje mączek paszowych pochodzenia zwierzęcego mączka mięsno-kostna mączka mięsna mączka kostna mączka z krwi mączka z pierza mączka ze skór mączka z jaj mączka z liweksu mączka tłusta mączka stabilizowana
MĄCZKA MIĘSNO-KOSTNA (ang. Meat and bone meal MBM) Produkt otrzymywany przez ogrzewanie, wysuszenie i rozdrobnienie całych lub części ciepłokrwistych zwierząt lądowych, z których tłuszcz został częściowo lub Całkowicie wyekstrahowany lub usunięty fizycznie; pozbawiony zupełnie kopyt, rogów, włosów, szczeciny, piór i zawartości przewodu pokarmowego; nie zawierający pozostałości rozpuszczalników organicznych (Polska Norma PN-R-64801/99 Pasze. Mączki paszowe pochodzenia zwierzęcego)
Zastosowanie mączki mięsno-kostnej żywienie zwierząt gospodarskich (tanie źródło paszowego białka, jako dodatek do mieszanek paszowych i koncentratów dla bydła, trzody chlewnej, drobiu) użyźnianie gleby (bogate źródło substancji mineralnych gł. fosforu i wapnia, jako składnik nawozów) surowiec energetyczny (dobre paliwo alternatywne, współspalanie mączki z paliwem podstawowym np. węglem)
Produkcja mączki mięsno-kostnej zakłady utylizacyjne surowiec: produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego nie przeznaczone do spożycia przez ludzi warunki techniczne: para nasycona, temperatura min. 133 st. C, ciśnienie min. 3 bary, czas min. 20 minut (Rozporządzenie nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 października 2002 r)
Jakie czynniki biologiczne może zawierać mączka mięsno-kostna? z uwagi na sposób produkcji mączka mięsno-kostna zasadniczo nie powinna zawierać konwencjonalnych czynników biologicznych, o ile nie została nimi wtórnie zanieczyszczona mączka mięsno-kostna może być potencjalnie źródłem prionów
PRIONY Czynniki niekonwencjonalne, grupa zagrożenia 3**, Czynnik etiologiczny wielu chorób zakaźnych u ludzi i zwierząt tzw. przenośnych encefalopatii gąbczastych (TSE) Białko prionowe PrP, nie zawiera materiału genetycznego, oporne na działanie proteazy K (priony zakaźne), Działanie patogenne po rozkręceniu i spłaszczeniu łańcuchów polipeptydowych, Powodują zmiany degeneracyjne w tkance mózgowej poprzez zmianę struktury przestrzennej normalnych białek, których złogi prowadzą do śmierci komórek nerwowych, Wyjątkowo oporne na konwencjonalne procedury inaktywujące drobnoustroje (sterylizacja, dezynfekcja)
Ryzyko związane z kontaktem z mączką mięsno-kostną metoda produkcji MBM zaakceptowana przez Parlament Europejski jest obecnie uważana za optymalną w stopniu wystarczającym do eliminacji prionów, które ewentualnie mogłyby znajdować się w materiale zwierzęcym żadna ze stosowanych przy produkcji MBM metod nie gwarantuje unieszkodliwienia wszystkich prionów, które materiał zwierzęcy może potencjalnie zawierać ryzyko dla pracowników nie jest równe zero, choć według ekspertów, jest prawdopodobnie w większości przypadków bardzo niskie i należy uznać je za akceptowalne dla tego rodzaju narażenia ryzyko związane z ekspozycją pracowników na MBM może wzrosnąć, gdy produkowana jest ona z odpadów szczególnego ryzyka (SRM)
ODPADY SZCZEGÓLNEGO RYZYKA (ang. Specified Risk Materials SRM) Części/organy zwierzęce, w których przede wszystkim gromadzą się priony w przypadku zakażenia zwierzęcia: mózg i rdzeń kręgowy, gałki oczne, śledziona, grasica, jelita, migdałki Wątroba, nerki, trzustka?
Grupy zwiększonego ryzyka pracownicy zakładów utylizacyjnych produkujących i magazynujących mączkę mięsno-kostną pracownicy zakładów produkujących nawozy sztuczne pracownicy zakładów produkujących pasze dla zwierząt pracownicy elektrowni wykorzystujących mączkę mięsno-kostną jako paliwo alternatywne pracownicy magazynów mączki mięsno-kostnej pracownicy zajmujący się dystrybucją i transportem mączki
PRZENOŚNE ENCEFALOPATIE GĄBCZASTE (Transmissible Spongiform Encephalopathies - TSE) Czynnik etiologiczny zakaźne priony (PrPres) skłonność do zakażenia uwarunkowana genetycznie? Chorują - ludzie, owce, kozy, krowy, jeleniowate północnoamerykańskie, antylopy (nyala i kudu), norki trzoda chlewna, drób? Okres wylęgania - kilka-kilkadziesiąt lat?
DROGI PRZENOSZENIA U przeżuwaczy zakażenie najczęściej drogą pokarmową (zjedzenie paszy zawierającej mączkę mięsno-kostną pochodzącą z chorych na TSE zwierząt hodowlanych np. bydła, owiec, kóz). Możliwość zakażenia przez uszkodzoną skórę i błony śluzowe, a także zakażenia płodu od zainfekowanej matki (bydło). W modelach eksperymentalnych i na podstawie obserwacji w naturze nie stwierdzono dotychczas możliwości zakażenia TSE drogą oddechową (dotyczy to również ekspozycji u ludzi poprzez wdychanie pyłu mączki mięsno-kostnej). Czynniki wywołujące BSE u bydła mogą być przyczyną vcjd występującej u ludzi. Osoby, u których stwierdzono tę postać choroby prawdopodobnie zaraziły się nią drogą pokarmową. Dotychczas nie potwierdzono żadnych przypadków zawodowego zakażenia prionami u ludzi, nie ma również dowodów na zawodową etiologię (kontakt ze zwierzętami chorymi na BSE) rozpoznanych przypadków vcjd.
DROGI PRZENOSZENIA W ocenie ryzyka pracowników mających kontakt z mączką mięsno-kostną na etapie jej produkcji, magazynowania, utylizacji, transportu, a także przy produkcji np. pasz dla zwierząt i nawozów do użyźniania gleby należy uwzględnić możliwe drogi narażenia. Brak jest dowodów na możliwość zakażenia BSE u zwierząt drogą oddechową (jakkolwiek nie można jej całkowicie wykluczyć przy obecnym stanie wiedzy), możliwe jest natomiast zakażenie drogą pokarmową. Mimo tego, należy minimalizować ekspozycję pracowników na aerozole i pył m.in. poprzez ograniczenie możliwości ich powstawania. Inne prawdopodobne drogi zakażenia u ludzi: - zanieczyszczenie mączką otwartych ran na skórze, otarć naskórka, - rozpylenie mączki na błony śluzowe bądź spojówki oczu - przypadkowe jej połknięcie.
Choroby wywoływane przez priony u ludzi Choroba Creutzfelda-Jacoba (ang. CJD) sporadyczna (klasyczna, z typowym zapisemm EEG i obrazem histopatologicznym mózgu) jatrogenna (w wyniku procedur medycznych) rodzinna (przypadki występujące rodzinnie związane z mutacjami genu PrP) Odmiana choroby Creutzfelda-Jacoba (ang. vcjd, variant CJD) Kuru Zespół Gertsmanna-Strausslera-Scheinkera (ang. GSS) (wyjątkowo rzadka wrodzona choroba autosomalna)
Choroby wywoływane przez priony u zwierząt Trzęsawka owiec (ang. scrapie) Gąbczasta encefalopatia bydła (ang. BSE) Zakaźna encefalopatia norek (ang. TEM)
CJD - PRZEBIEG CHOROBY U LUDZI Objawy: lęk, depresja, utrata pamięci, zamknięcie w sobie, uporczywe bóle kończyn, postępujące zaburzenia chodzenia, mowy, widzenia, postępujące otępienie Czas trwania choroby : od pojawienia się pierwszych objawów do śmierci mija od roku do kilku lat Leczenie: obecnie brak, choroba śmiertelna
vcjd odmiana choroby Creutzfelda-Jacoba Czynnik wywołujący BSE u krów Cechą wyróżniającą tę jednostkę chorobową jest młody lub bardzo młody wiek pacjentów i nieco inny niż w CJD obraz kliniczny oraz zapis EEG Zakażenie prawdopodobnie na drodze pokarmowej, przez zjedzenie mięsa zakażonych krów
OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PRACĄ W KONTAKCIE Z MĄCZKĄ MIĘSNO-KOSTNĄ Ponieważ wiele kluczowych zagadnień związanych z chorobami pionowymi u ludzi i możliwością przenoszenia się ich poprzez zwierzęta bądź produkty pochodzenia zwierzęcego pozostaje wciąż niewyjaśnionych, eksperci zalecają podejmowanie określonych środków ostrożności w przypadku pracy w kontakcie z mączką mięsno-kostną w celu minimalizacji ryzyka dla pracowników.
OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PRACĄ W KONTAKCIE Z MĄCZKĄ MIĘSNO-KOSTNĄ W celu uniknięcia kontaktu mączki mięsno-kostnej lub odpadów zwierzęcych przeznaczonych do jej produkcji ze skórą, błoną śluzową bądź drogami oddechowymi zaleca się stosowanie następujących ogólnych środków profilaktycznych: odpowiednie warunki przechowywania (magazynowania) MBM wysoki standard czystości właściwe środki ochrony pracowników bezpieczny transport mączki
OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PRACĄ W KONTAKCIE Z MBM stosować procedury ograniczające tworzenie się pyłu mączki bądź aerozoli z jej udziałem (np. w trakcie magazynowania, transportu). Jeśli nie można tego uniknąć, pracownicy wykonujący prace, w czasie których dochodzi do tworzenia się pyłu mączki lub przebywający w zapylonych pomieszczeniach powinni nosić odzież ochronną z rękawicami oraz osłony twarzy lub ochrony oczu i dróg oddechowych ściśle stosować się do podstawowych zasad higieny w środowisku pracy (mycie rąk przed posiłkiem, paleniem tytoniu, korzystaniem z toalety, telefonu itd.) unikać sytuacji prowadzących do uszkodzenia skóry przez skaleczenie, otarcie, zakłucie itd., istniejące uszkodzenia skóry należy zabezpieczyć wodoodpornym opatrunkiem ograniczyć dostęp do obszaru, gdzie występuje narażenie na MBM osobom niepowołanym (nie związanym z wykonywanie danych czynności) prace z MBM ( produkcja, magazynowanie, przesypywanie, załadunek i wyładunek) wykonywać w pomieszczeniach zamkniętych lub odizolować obszar pracy od reszty zakładu np. przy użyciu zasłon/kurtyn z folii, ekranów itp., aby ograniczyć rozprzestrzenianie się pyłu mączki