Powiatowy plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego

Powiatowy plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego na lata 2010 2013 z perspektywą na lata 2014-2021 Sierpień, 2010 r.

TYTUŁ OPRACOWANIA: POWIATOWY PLAN GOSPODARKI ODPADAMI DLA POWIATU BIESZCZADZKIEGO NA LATA 2010-2013 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2014-2021 ZAMAWIAJĄCY: STAROSTWO POWIATOWE W USTRZYKACH DOLNYCH UL. BEŁSKA 22 38-700 USTRZYKI DOLNE WYKONAWCA: GREEN KEY POKRZYWNO 93 86-330 MEŁNO KIEROWNIK PROJEKTU: mgr Joanna Masiota AUTORZY OPRACOWANIA: mgr Joanna Masiota mgr Piotr Lupa Sierpień, 2010 r.

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego SPIS TREŚCI STRONA I. WSTĘP 7 1.1. PRZEDMIOT I ZAKRES OPRACOWANIA 7 1.2. PODSTAWY PRAWNE OPRACOWANIA 7 1.3. POTRZEBA I CEL OPRACOWANIA 10 1.4. METODA OPRACOWANIA PLANU 11 1.5. TERMINOLOGIA 12 II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 15 2.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU 15 III. ANALIZA OBECNEGO STANU GOSPODARKI ODPADAMI 19 3.1. ILOŚĆ POWSTAJĄCYCH ODPADÓW Z UWZGLĘDNIENIEM SELEKTYWNEJ 19 ICH ZBIÓRKI 3.1.1. ODPADY KOMUNALNE GRUPA 20 19 3.1.1.1. ODPADY WIELKOGABARYTOWE 22 3.1.1.2. ODPADY ULEGAJĄCE BIODEGRADACJI 23 3.1.2. ODPADY Z SEKTORA USŁUGOWEGO, HANDLOWEGO I PUBLICZNEGO 24 3.1.3. ODPADY NIEBEZPIECZNE W STRUMIENIU ODPADÓW KOMUNALNYCH 25 3.1.4. ODPADY Z SEKTORA GOSPODARCZEGO ODPADY PRZEMYSŁOWE 26 3.1.5. ODPADY Z OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW GRUPA 19 26 3.1.6. ODPADY MEDYCZNE I WETERYNARYJNE GRUPA 18 27 - ODPADY MEDYCZNE Z OBIEKTÓW OPIEKI ZDROWOTNEJ 27 - ODPADY MEDYCZNE Z APTEK 28 - ODPADY WETERYNARYJNE 28 - PODSUMOWANIE 29 - ZWIERZĘTA PADŁE 29 3.1.7. ODPADY Z BUDOWY, REMONTÓW I DEMONTAśU OBIEKTÓW BUDOWLANYCH ORAZ INFRASTRUKTURY DROGOWEJ GRUPA 17 29 3.1.8. ODPADY ZAWIERAJĄCE PCB POLICHLOROWANE BIFENYLE 30 3.1.9. ODPADY ZAWIERAJĄCE AZBEST 31 3.1.10. OLEJE ODPADOWE 33 3.1.11. BATERIE I AKUMULATORY 33 3.1.12. POJAZDY WYCOFANE Z EKSPLOATACJI GRUPA 16 35 3.1.13. ZUśYTE URZĄDZENIA ELEKTRYCZNE I ELEKTRONICZNE GRUPA 16 02 i 20 01 36 3.1.14. ODPADY OPAKOWANIOWE 37 3.1.14.1. ODPADY PRZETERMINOWANYCH ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN I OPAKOWAŃ PO NICH 37 3.1.14.2. ODPADY OPAKOWANIOWE WYSEGREGOWANE ZE STRUMIENIA ODPADÓW KOMUNALNYCH 39 3.1.15. SELEKTYWNA ZBIÓRKA ODPADÓW - PODSUMOWANIE 43 3.2. SYSTEM ZBIÓRKI ODPADÓW 44 3.2.1. INDYWIDUALNA ZBIÓRKA I TRANSPORT ODPADÓW 48 3.3. INSTALACJE DO ODZYSKU I UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW 48 3.3.1. SORTOWNIA I STACJA PRZEŁADUNKOWA ODPADÓW W USTRZYKACH DOLNYCH 48 SPIS TREŚCI

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key 3.3.2. SKLADOWISKA ODPADÓW KOMUNALNYCH NA TERENIE POWIATU BIESZCZADZKIEGO 52 3.3.2.1. MONITORING SKŁADOWISK ODPADÓW NA TERENIE POWIATU BIESZCZADZKIEGO 55 3.3.3. PODMIOTY GOSPODARCZE DZIAŁAJĄCE W ZAKRESIE ODZYSKU ODPADÓW 57 3.3.4. ODZYSK I UNIESZKODLIWIANIE ODPADÓW - PODSUMOWANIE 59 3.3.5. ZAKŁADY ZAGOSPODAROWANIA ODPADÓW INFORMACJE OGÓLNE 60 3.3.6.1. ZAKŁAD ZAGOSPODAROWANIA ODPADÓW SANOK ZAGÓRZ USTRZYKI DOLNE 61 IV. PROGNOZA ZMIAN ILOŚCIOWYCH ODPADÓW 64 4.1. SZACOWANA ILOŚĆ ODPADÓW POWSTAJĄCYCH NA TERENIE POWIATU BIESZCZADZKIEGO 64 4.1.1. ODPADY KOMUNALNE Z GOSPODARSTW DOMOWYCH 64 4.1.2. ODPADY KOMUNALNE Z MAŁYCH FIRM I INSTYTUCJI PUBLICZNYCH SEKTOR MAŁEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI 67 4.1.3. ODPADY GOSPODARCZE SEKTOR PRZEMYSŁOWY 67 4.1.4. ŁĄCZNA SZACOWANA ILOŚĆ POWSTAJĄCYCH ODPADÓW 68 4.2. PROGNOZA ZMIAN ILOŚCI I SKŁADU ODPADÓW 68 4.2.1. ZAŁOśENIA 68 4.2.2. PROGNOZA ZMIAN ILOŚCI ODPADÓW WYNIKI ANALIZY 71 4.2.2.1. ODPADY KOMUNALNE Z GOSPODARSTW DOMOWYCH 72 4.2.2.2. ODPADY SPOZA GOSPODARSTW DOMOWYCH 73 V. CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ W GOSPODARCE ODPADAMI 74 5.1. ZAŁOśENIA POLITYKI GOSPODARKI ODPADAMI 74 5.2. CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI DLA POWIATU BIESZCZADZKIEGO 74 5.2.1. CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ 74 5.2.2. LIMITY ODZYSKU 76 5.3. HARMONOGRAM ZADAŃ KRÓTKO I DŁUGOOKRESOWYCH 80 CELE I HARMONOGRAM REALIZACYJNY PLANU GOSPODARKI ODPADAMI DLA POWIATU BIESZCZADZKIEGO 82 VI. SYSTEM GOSPODARKI ODPADAMI DLA POWIATU BIESZCZADZKIEGO 93 6.1. SYSTEM GOSPODARKI ODPADAMI 93 6.2. GROMADZENIE ODPADÓW 94 6.2.1. ODPADY ZMIESZANE 95 6.2.2. ODPADY OPAKOWANIOWE 96 6.2.3. ODPADY ULEGAJĄCE BIODEGRADACJI 96 6.2.4. ODPADY NIEBEZPIECZNE 97 6.2.5. ODPADY WIELKOGABARYTOWE, Z SEKTORA BUDOWLANEGO, WRAKI POJAZDÓW 99 6.3. ZBIÓRKA I TRANSPORT ODPADÓW 100 6.4. ODZYSK I UNIESZKODLIWIANIE 101 SPIS TREŚCI

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego VII. KONCEPCJA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ 101 7.1. ZAŁOśENIA OGÓLNE 101 7.2. POTRZEBA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ 102 VIII. SYSTEM FINANSOWANIA 105 8.1. KRAJOWE I MIĘDZYNARODOWE PROGRAMY PROMUJĄCE ROZWÓJ ZRÓWNOWAZONY, INTEGRACJĘ I WSPÓŁPRACĘ MIĘDZYNARODOWĄ 105 IX. ORGANIZACJA SYSTEMU MONITORINGU I OCENY WDRAśANIA POWIATOWEGO PLANU GOSPODARKI ODPADAMI 108 9.1. ZARZĄDZANIE PLANEM GOSPODARKI ODPADAMI 108 9.1.1. INSTRUMENTY PRAWNE 109 9.1.2. INSTRUMENTY FINANSOWE 110 9.1.3. INSTRUMENTY SPOŁECZNE 110 9.1.4. INSTRUMENTY STRUKTURALNE 111 9.2. MONITOROWANIE PLANU GOSPODARKI ODPADAMI 112 9.2.1. ZASADY MONITORINGU 112 9.2.2. WSKAŹNIKI MONITOROWANIA EFEKTYWNOŚCI 113 9.2.3. MONITOROWANIE ZAŁOZONYCH EFEKTÓW EKOLOGICZNYCH 113 X. ANALIZA ODDZIAŁYWANIA PLANU NA ŚRODOWISKO 114 XI. IDENTYFIKACJA PROBLEMÓW Z ZAKRESU GOSPODARKI ODPADAMI NA TERENIE POWIATU BIESZCZADZKIEGO 118 XII. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM 118 WYKORZYSTANE MATERIAŁY I OPRACOWANIA SPIS ZAŁĄCZNIKÓW SPIS TABEL I RYCIN SPIS TREŚCI

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key ROZDZIAŁ I 6

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego I WSTĘP 1.1. PRZEDMIOT I ZAKRES OPRACOWANIA Przedmiotem opracowania jest Powiatowy plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2021 będący aktualizacją Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Bieszczadzkiego na lata 2004-2011 uchwalonego Uchwałą Nr XXVIII/170/05 Rady Powiatu w Ustrzykach Dolnych z dnia 28 lutego 2005 roku w sprawie uchwalenia Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami. Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumianą problematykę gospodarki odpadami na terenie powiatu bieszczadzkiego (powiat ziemski), połoŝonego w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego. Obejmuje ono zagadnienia związane z: charakterystyką przyrodniczą i społeczno-gospodarczą powiatu; analizą sytuacji demograficznej i gospodarczej; analizą obecnego stanu gospodarki odpadami z uwzględnieniem realizacji PGO z 2005 r.; prognozowaniem zmian w zakresie gospodarki odpadami; wytyczeniem celów w zakresie gospodarki odpadami; określeniem działań zmierzających do poprawy sytuacji w gospodarce odpadami na terenie powiatu; propozycją konkretnych przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami i określeniem harmonogramu ich realizacji; określeniem moŝliwych sposobów finansowania załoŝonych celów i zadań; określeniem sposobów monitoringu pozwalającego na ocenę realizacji załoŝonego planu gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego. 1.2. PODSTAWY PRAWNE OPRACOWANIA Obowiązek sporządzenia aktualizacji planów gospodarki odpadami, nakłada na władze rządowe i samorządowe ustawa o odpadach (art. 14 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, Dz. U. 2007 r. Nr 39, poz. 251 ze zm.). Zapisy ww. ustawy dotyczące planów gospodarki odpadami określają ich wzajemną hierarchię. W odniesieniu do powiatowego planu gospodarki odpadami oznacza to, Ŝe ustalenia w nim zawarte muszą być zgodne z zapisami wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, który jednocześnie powinien być zgodny z planem krajowym. Bez względu na rangę dokumentu, opracowanie kaŝdego z nich powinno być zgodne z polityką ekologiczną państwa oraz obowiązującymi regulacjami prawnymi w zakresie gospodarowania odpadami. W aspekcie przynaleŝności Polski do Unii Europejskiej wiąŝe się to z uwzględnieniem poszczególnych dyrektyw oraz rozporządzeń unijnych (stanowiących prawo UE) dotyczących systemów gospodarki odpadami na terenie wspólnoty państw członkowskich (Tab. 1). 7 ROZDZIAŁ I

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key Podstawowe dyrektywy UE dotyczące problemu gospodarki TABELA 1. odpadami Lp. Nr dyrektywy Z dnia W sprawie/dotycząca 1 75/439/EWG 16.06.1975 unieszkodliwiania olejów odpadowych 2 75/442/EWG 15.07.1975 odpadów 3 78/176/EWG 20.02.1978 odpadów pochodzących z przemysłu ditlenku tytanu 4 82/883/EWG 03.12.1982 procedur nadzorowania i monitorowania środowiska naturalnego w odniesieniu do odpadów pochodzących z przemysłu ditlenku tytanu 5 83/29/EWG 24.01.1983 zmieniająca dyrektywę 78/176/EWG 6 83/29/EWG 27.06.1985 oceny skutków wywieranych przez niektóre publiczne i prywatne przedsięwzięcia na środowisko naturalne 7 86/278/EWG 12.06.1986 ochrony środowiska, w szczególności gleby, w przypadku wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie 8 87/101/EWG 22.12.1986 zmieniająca dyr. 75/439/EWG 9 89/369/EWG 08.06.1989 zapobiegania zanieczyszczeniu powietrza przez nowe spalarnie odpadów komunalnych 10 89/429/EWG 21.06.1989 zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza przez istniejące spalarnie odpadów komunalnych 11 91/156/EWG 18.03.1991 zmieniająca dyr. 75/442/EWG 12 91/157/EWG 18.03.1991 baterii i akumulatorów zawierających niektóre substancje niebezpieczne 13 91/271/EWG 21.05.1991 oczyszczania ścieków komunalnych 14 91/689/EWG 12.12.1991 odpadów niebezpiecznych 15 91/692/EWG 23.12.1991 normalizująca i racjonalizująca sprawozdania w sprawie wykonywania niektórych dyrektyw odnoszących się do środowiska 16 92/43/EWG 21.05.1992 ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory procedur harmonizacji programów mających na celu 17 92/112/EWG ograniczenie i ostateczną eliminację zanieczyszczeń 15.12.1992 powodowanych przez odpady pochodzące z przemysłu 18 93/86/EWG 04.10.1993 dwutlenku tytanu dostosowująca do postępu technicznego dyrektywę 91/157/EWG 19 94/31/WE 27.06.1994 zmieniająca dyrektywę 91/689/EWG 20 94/62/WE 20.12.1994 opakowań i odpadów opakowaniowych 21 94/67/WE 16.12.1994 spalania odpadów niebezpiecznych 22 96/59/WE 16.09.1996 unieszkodliwiania PCB/PCT 23 96/61/WE 24.09.1996 24 98/101/WE 22.12.1998 zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli dostosowująca do postępu technicznego dyrektywę Rady 91/157/EWG 25 1999/31/WE 26.04.1999 składowania odpadów 26 2000/53/WE 18.09.2000 wyeksploatowanych pojazdów 27 2000/76/WE 04.12.2000 spalania odpadów 28 2001/42/WE 27.06.2001 oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko 29 2002/96/WE 27.01.2003 zuŝytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego 30 2003/4/WE 28.01.2003 31 2003/32/WE 26.05.2003 publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylająca dyrektywę Rady 90/313/EWG dostosowania przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich związanych z reklamą i sponsorowaniem produktów tytoniowych ROZDZIAŁ I 8

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego TABELA 1. Ciąg dalszy Lp. Nr dyrektywy Lp. Nr dyrektywy 32 2003/35/WE 26.05.2003 przewidująca udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniająca w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE 33 2004/107/WE 15.12.2004 arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu 34 Roz. 166/2006 18.01.2006 ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń i zmieniające dyrektywę Rady 91/689/EWG i 96/61/WE 35 2006/66/WE 06.09.2006 baterii i akumulatorów oraz zuŝytych baterii i akumulatorów oraz uchylająca dyrektywę 91/157/EWG 36 2008/1/WE 15.01.2008 zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli Źródło: www.isip.sejm.gov.pl stan na 19.05.2010 r. Szczegółowy zakres, sposób i forma sporządzania powiatowego planu gospodarki odpadami określone zostały w rozporządzeniach: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 roku w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. 2003 Nr 66, poz. 620); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 marca 2006 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. 2006 Nr 46, poz. 333). Zaproponowane rozwiązania i kierunki rozwoju w gospodarce odpadami dla powiatu bieszczadzkiego opracowano z uwzględnieniem aktualnego prawodawstwa w tym zakresie, m.in. aktów: ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2007 Nr 39, poz. 251 ze zm.); ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2008 Nr 25, poz. 150 ze zm.); ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. 2005 Nr 236, poz. 2008 ze zm.); ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63 poz. 638 ze zm.); ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zuŝytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. Nr 180, poz. 1495 ze zm.); ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. Nr 25, poz. 202 ze zm.); ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. z o bateriach i akumulatorach (Dz. U. Nr 79, poz. 666). 9 ROZDZIAŁ I

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key 1.3. POTRZEBA I CEL OPRACOWANIA Rosnące zainteresowanie zagadnieniami związanymi z jakością i ochroną środowiska przyrodniczego wydaje się być jednym z najwaŝniejszych wyzwań stojących obecnie przed rządami i społeczeństwami. Rozwiązywanie problemów ekologicznych odnoszących się do stosunku człowieka (jako istoty społecznej) do otaczającego go środowiska, jest jedną z głównych dróg prowadzących do osiągnięcia zrównowaŝonego rozwoju. Zasady zrównowaŝonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu w odniesieniu do gospodarki odpadami, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działań zmierzających do ich wprowadzenia na terenie powiatu bieszczadzkiego. Celem aktualizacji planu gospodarki odpadami jest przedstawienie wytycznych do racjonalnych działań programowych na dalsze lata i polepszenie efektywności istniejącego juŝ systemu gospodarki odpadami na terenie powiatu. Zawarte w nim rozwiązania organizacyjne oraz logistyczno techniczne przyczynią się do właściwego, zgodnego z wymogami ochrony środowiska, zagospodarowania powstających odpadów. Najpilniejszymi do rozwiązania kwestiami w zakresie racjonalnej gospodarki odpadami są: wprowadzenie systemu zielonych zamówień w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego organizowanych przez wszystkie instytucje korzystające ze środków publicznych; objęcie zbiórką zmieszanych odpadów komunalnych wszystkich ich wytwórców; rozbudowa systemu selektywnej zbiórki odpadów, a w szczególności: - budowa systemu selektywnej zbiórki odpadów biodegradowalnych; - rozwijanie systemu selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych; - rozszerzenie zakresu zbieranych selektywnie odpadów niebezpiecznych; - wyrównanie róŝnic pomiędzy gminnymi systemami selektywnej zbiórki odpadów; zapewnienie właściwego odzysku i unieszkodliwiania selektywnie zebranych odpadów; zintensyfikowanie działań na rzecz wprowadzenia kompleksowych rozwiązań w gospodarce odpadami budowa i eksploatacja ZZO Sanok Zagórz Ustrzyki Dolne ; uporządkowanie zadań dotyczących eksploatacji instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów (rekultywacja zamkniętych składowisk); wdraŝanie programowych zmian w gospodarce odpadami, poprzez akcje informacyjno edukacyjne oraz propagowanie działań proekologicznych w społeczeństwie (mieszkańcy, instytucje, podmioty gospodarcze). PowyŜsze przesłanki, dają podstawę do zdefiniowania ekologicznych celów strategicznych powiatu bieszczadzkiego. Natomiast realizacja poszczególnych celów ROZDZIAŁ I 10

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego strategicznych w powiązaniu z aktywnie wdraŝanym programem edukacji ekologicznej społeczeństwa powinna zapewnić zrównowaŝony rozwój tej jednostki terytorialnej. 1.4. METODA OPRACOWANIA PLANU Analiza istniejącego stanu gospodarki odpadami, ma na celu identyfikację problemów, które dotyczą całego powiatu bieszczadzkiego. Za kluczowy problem uznano zagroŝenie środowiska przez odpady. Głównymi problemami są: ciągle niska świadomość ekologiczna społeczeństwa, nieobjęcie zorganizowaną zbiórką odpadów wszystkich ich wytwórców; opóźnienia w realizacji zadania usuwania azbestu powiązane ze zbyt małymi nakładami inwestycyjnymi przeznaczanymi na ten cel; rozwinięcie systemu selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych; współpraca w zakresie wdraŝania kompleksowych rozwiązań w zakresie gospodarki odpadami regionu (ZZO Sanok Zagórz Ustrzyki Dolne); Niniejszy plan stanowi rozwinięcie określonych przez grupę roboczą celów i działań słuŝących realizacji tych celów. Przy opracowaniu planu korzystano z zapisów zawartych między innymi w niŝej wymienionych dokumentach: Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2008 r.; Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010 uchwalony uchwałą Rady Ministrów nr 233 z dnia 29 grudnia 2006 r. w sprawie krajowego planu gospodarki odpadami; Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Podkarpackiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2019 przyjęty uchwałą NR XXII/379/08 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 26 maja 2008 r.; Plany gospodarki odpadami gmin wchodzących w skład powiatu bieszczadzkiego, tj. Gminy Ustrzyki Dolne, Gminy Czarna i Gminy Lutowiska. Niniejszy Plan opiera się na dostępnej bazie danych Głównego Urzędu Statystycznego, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie, Urzędu Marszałkowskiego i Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie. Przy opracowaniu Programu wykorzystano materiały i informacje uzyskane ze Starostwa Powiatowego w Ustrzykach Dolnych, Urzędów Miast i Urzędów Gminnych oraz informacje z innych jednostek działających na omawianym terenie oraz na obszarze całego województwa podkarpackiego. Wnikliwa analiza materiałów przekazywanych przez poszczególne jednostki, a takŝe współpraca z pracownikami Starostwa Powiatowego oraz poszczególnych Urzędów Miast i Gmin pozwoliły na dokładną ocenę stanu systemu gospodarki odpadami, zidentyfikowanie problemów, jakie dotyczą jego funkcjonowania na terenie powiatu oraz zaproponowanie konkretnych zadań realizacyjnych moŝliwych do przeprowadzenia w obecnych warunkach społeczno-gospodarczych regionu. 11 ROZDZIAŁ I

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key Dokumentami nadrzędnymi wobec zaktualizowanego planu gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego powinny być zaktualizowane dokumenty wyŝszego szczebla tj. Polityka Ekologiczna Państwa, Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010 oraz Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Podkarpackiego, który został zaktualizowany w maju 2008 r. 1.5. TERMINOLOGIA Plan gospodarki odpadami wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu systemu gospodarki odpadami. W niniejszym opracowaniu zastosowano terminologię zawartą w obowiązujących przepisach prawnych oraz stosowaną w zagadnieniach związanych z gospodarką odpadami. Gospodarowanie odpadami to zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, w tym równieŝ nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów. Kompostownia zakład przerobu odpadów komunalnych pochodzenia biologicznego na kompost; ze względu na charakter i czystość dostarczonych materiałów do procesu i sposób wykorzystania kompostu, jak równieŝ warunki lokalizacyjne stosuje się róŝny stopień wyposaŝenia w środki techniczne; kompostowanie moŝe przebiegać w komorach zamkniętych (bioreaktory), w warunkach naturalnych (kompostowanie pryzmowe) lub w układzie mieszanym (komory i pryzmy). Kontener (pojemnik) grupowy kontener ruchomy lub pojemnik stacjonarny uŝywany przez kilka, kilkanaście czy kilkadziesiąt domów lub kilka, kilkanaście czy kilkadziesiąt gospodarstw domowych. Magazynowanie odpadów to czasowe przetrzymywanie lub gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub unieszkodliwianiem. Odpady oznaczają kaŝdą substancję lub przedmiot naleŝący do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do ustawy o odpadach, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do ich pozbycia jest zobowiązany. Odpady komunalne odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a takŝe odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Odpady medyczne są to odpady powstające w związku z udzieleniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny. Odpady niebezpieczne (problemowe): naleŝące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście A załącznika nr 2 do ustawy o odpadach oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do tej ustawy lub naleŝące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście B załącznika nr 2 do ustawy o odpadach i zawierające którykolwiek ze składników wymienionych 12 ROZDZIAŁ I

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego w załączniku nr 3 do ustawy o odpadach oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy o odpadach. Odpady obojętne odpady, które nie ulegają istotnym przemianom fizycznym, chemicznym lub biologicznym; są nierozpuszczalne, nie wchodzą w reakcje fizyczne ani chemiczne, nie powodują zanieczyszczenia środowiska lub zagroŝenia dla zdrowia ludzi, ulegają biodegradacji i nie wpływają niekorzystnie na materię, z którą się kontaktują; ogólna zawartość zanieczyszczeń w tych odpadach oraz zdolność do ich wymywania, a takŝe negatywne oddziaływanie na środowisko odcieku muszą być nieznaczne; w szczególności nie powinny stanowić zagroŝenia dla jakości wód powierzchniowych, wód podziemnych gleby i ziemi. Odpady opakowaniowe (surowcowe) wszystkie opakowania, w tym opakowania wielokrotnego uŝytku wycofane z ponownego uŝycia, stanowiące odpady w rozumieniu przepisów o odpadach, z wyjątkiem odpadów powstających w procesie produkcji opakowań. Odpady uliczne odpady ze sprzątania i oczyszczania placów i ulic oraz z opróŝniania koszy ulicznych. Odpady weterynaryjne są to odpady powstające w związku z badaniem, leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług weterynaryjnych, a takŝe badań naukowych i doświadczeń na zwierzętach. Odpady wielkogabarytowe (inaczej blokujące) odpady takie jak stare meble, sprzęt gospodarstwa domowego, części maszyn rolniczych lub całe maszyny juŝ nie uŝywane w gospodarstwach rolnych itp., których nie moŝna zbierać w ramach normalnego systemu zbiórki odpadów komunalnych z powodu ich rozmiaru (nie mieszczą się do typowych, stosowanych w gminie pojemników na odpady). Odpady z gospodarstw domowych odpady związane bezpośrednio z bytowaniem, wytwarzane i wyrzucane z gospodarstw domowych. Odpady z obiektów uŝyteczności publicznej i obsługi ludności odpady powstające w urzędach organów administracji publicznej, zakładach opieki zdrowotnej (bez odpadów niebezpiecznych) i opieki społecznej, szkołach i placówkach w rozumieniu przepisów o systemie oświaty, placówkach kulturalno-oświatowych oraz jednostkach więziennictwa, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich. Odpady z pielęgnacji terenów zielonych (odpady ogrodowe, parkowe) trawa, liście, zwiędnięte kwiaty, gałęzie pochodzące z pielęgnacji i porządkowania trawników, przydomowych ogródków, terenów ogródków działkowych, rekreacyjnych oraz parków, cmentarzy, przydroŝnych drzew itp. Odzysk to wszelkie działania nie stwarzające zagroŝenia dla Ŝycia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub prowadzące do odzysku z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania, określone w załączniku nr 5 do ustawy. Posiadacz odpadów to kaŝdy, kto faktycznie włada odpadami (wytwórca odpadów, inna osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna); domniemywa się, Ŝe władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na tej nieruchomości. Recykling to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania 13 ROZDZIAŁ I

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym teŝ recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii. Składowisko odpadów to obiekt budowlany przeznaczony do składowania odpadów. Sortownia obiekt, w którym dokonuje się przygotowania do zagospodarowania (wywozu i sprzedaŝy) zebranych surowców wtórnych (np. makulatury, stłuczki szklanej, metali itd.) poprzez usunięcie zanieczyszczeń i balastu, ewentualne frakcjonowanie (sortowanie na róŝne gatunki, np. makulatura na twardą, gazetową i mieszaną, a stłuczkę szklaną na białą, kolorową i mieszaną) i zmniejszenie rozmiarów na potrzeby transportowe przy zastosowaniu prasy. System donoszenia system zbierania odpadów gromadzonych w stacjach gromadzenia lub duŝych pojemnikach (rzędu kilku m 3 ), czyli kontenerach grupowych obsługujących kilka lub więcej posesji. System odbioru bezpośredniego (u źródła) wyróŝnia się dwa podsystemy: od drzwi do drzwi i przy krawęŝniku : zbieranie od drzwi do drzwi wariant systemu odbierania polegający na zbieraniu odpadów gromadzonych w przydomowym pojemniku; osoba zbierająca musi kaŝdorazowo wejść po pojemnik na teren posesji, a po opróŝnieniu odstawić pojemnik na miejsce, zbieranie przy krawęŝniku wariant systemu odbierania; wymaga ustalenia i przestrzegania harmonogramu zbiórki; uŝytkownik pojemnika na odpady wystawia go przed posesję rano w dzień zbiórki; zbierający po opróŝnieniu zostawia pojemnik na ulicy, a uŝytkownik zabiera go na teren posesji; system ten często wykorzystuje się do zbiórki bezpojemnikowej, np. w workach foliowych bezzwrotnych. Unieszkodliwianie odpadów polega na poddaniu odpadów procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych określonym w załączniku nr 6 do ustawy w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagroŝenia dla Ŝycia, zdrowia ludzi oraz środowiska. Wytwórca odpadów to kaŝdy, którego działalność powoduje powstawanie odpadów oraz kaŝdy, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów. Zakład odzysku odpadów obiekt, w którym dokonuje się czynności związanych z wykorzystywaniem odpadów (przekształcanie odpadów na paliwo, kompostowanie, recykling). Zbieranie odpadów to kaŝde działanie, w szczególności umieszczanie w pojemnikach, segregowanie i magazynowanie odpadów, które ma na celu przygotowanie do transportu do miejsca ich odzysku lub unieszkodliwiania. Zbieranie selektywne jest wymogiem ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. 2007 Nr 39, poz. 251 ze zm.) w przeciwieństwie do systemu zbierania odpadów niesegregowanych jest to system oddzielnego zbierania dwóch lub więcej grup odpadów z podziałem według jasno określonych cech. Zbieranie selektywne moŝe być realizowane wg róŝnych systemów zbierania, najczęściej uzaleŝnionych od rodzaju zabudowy i będącego w dyspozycji sprzętu do zbierania i wywozu. L.P.G.O. - jest to skrót, Lokalny Punkt Gromadzenia Odpadów. M.P.G.O. jest to skrót, Mobilny Punkt Gromadzenia Odpadów. ROZDZIAŁ I 14

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego ZZO Zakład Zagospodarowania Odpadów skupiający instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów strategiczne w skali regionalnej, tworzone w ramach porozumień międzygminnych. II CHARAKTERYSTYKA POWIATU 2.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU Ziemski powiat bieszczadzki połoŝony jest w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego w najdalej na południe wysuniętej części kraju. Pod względem administracyjnym obejmuje jedną gminę miejsko-wiejską (Ustrzyki Dolne) oraz 2 gminy wiejskie: Czarna i Lutowiska, zajmując terytorium o łącznej powierzchni 1 139,06 km 2. Siedzibą Starosty Bieszczadzkiego jest miasto Ustrzyki Dolne usytuowane w środkowej części powiatu. Analizowana jednostka graniczy z 3 innymi powiatami (Ryc. 1): od północy z powiatem przemyskim (gminami: Fredropol i Bircza), od północnego zachodu z powiatem sanockim (gminą Tyrawa Wołoska), oraz od zachodu z powiatem leskim (gminami: Olszanica, Solina i Cisna). Zachodnie i południowe granice powiatu stanowią jednocześnie granice państwowe - od wschodu i południa powiat graniczy z Ukrainą oraz od południa na krótkim odcinku ze Słowacją (gm. Lutowiska) (Ryc. 1). Zgodnie z podziałem Polski na regiony fizycznogeograficzne wg Kondrackiego (1998) teren powiatu połoŝony jest w obrębie następujących (hierarchicznych) jednostek: Rejonu Karpackiego (megaregion); Karpat Zachodnich i Karpat Wschodnich (prowincje); Zewnętrznych Karpat Zachodnich i Beskidów Wschodnich (podprowincje); Pogórza Środkowobeskidzkiego i Beskidów Lesistych (makroregiony); Bieszczad Zachodnich, Gór Sanocko Turczańskich oraz Pogórza Przemyskiego (mezoregiony). 15 ROZDZIAŁ I

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key RYCINA 1. PołoŜenie administracyjne powiatu bieszczadzkiego Źródło: Opracowanie własne Pod względem zajmowanej powierzchni powiat bieszczadzki stanowi 6 co do wielkości powiat województwa podkarpackiego, zajmując prawie 6,4 % ogólnej jego powierzchni (BDR GUS, 2009 r.). Największą pod tym względem jednostką w powiecie jest gmina Ustrzyki Dolne, następnie nieznacznie jej ustępująca gmina Lutowiska oraz duŝo mniejsza w porównaniu do poprzednich gmina Czarna (Ryc. 2). Podstawową formą uŝytkowania terenu w obrębie analizowanej jednostki jest uŝytkowanie leśne. Warto wspomnieć, Ŝe gmina Lutowiska odznacza się najwyŝszym w kraju wskaźnikiem lesistości (ok. 94 % powierzchni gminy pokrywają lasy). UŜytki leśne 16 ROZDZIAŁ II

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego powiatu zajmują 84 672 ha tj. 74,29 % całkowitej powierzchni geodezyjnej. Udział pozostałych form uŝytkowania terenu powiatu przedstawia się następująco: grunty w uŝytkowaniu rolniczym 20,47 %; grunty zabudowane i zurbanizowane 1,76 %; grunty pod wodami 1,27 %; tereny inne 2,18 %. RYCINA 2. Powierzchnia gmin powiatu bieszczadzkiego Źródło: Opracowanie własne, BDR GUS stan na 31.12.2009 r. Liczba ludności zamieszkującej powiat z końcem 2009 r. wynosiła 22 391 osób. Najliczniejszą jednostką administracyjną jest miasto i gmina Ustrzyki Dolne. Pozostałe gminy charakteryzują się podobną, niewielką liczbą ludności (Tab. 2). Wskaźnik urbanizacji dla powiatu bieszczadzkiego pod koniec 2009 r. kształtował się na poziomie 42,5 %, co oznacza, Ŝe większość ludności zamieszkiwała tereny wiejskie. Analizowany wskaźnik był wyŝszy od wskaźnika dla województwa podkarpackiego (>40,7 %), ale jednocześnie był znacznie niŝszy od wskaźnika urbanizacji dla całego kraju (>60,7 %). PoniŜej przedstawiono tabelaryczne zestawienia liczby mieszkańców powiatu bieszczadzkiego z podziałem na niŝsze jednostki podziału terytorialnego. TABELA 2. Liczba ludności powiatu bieszczadzkiego Jednostka administracyjna Liczba ludności Miasto i Gmina Ustrzyki Dolne: obszar miejski 9 510 obszar wiejski 8 288 razem obszar miejski i wiejski 17 798 Gmina Czarna 2 398 Gmina Lutowiska 2 195 Razem 22 391 Źródło: BDR GUS, stan na 31.12.2009 r. 17 ROZDZIAŁ II

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key Według danych GUS, gęstość zaludnienia powiatu wynosiła na koniec 2009 r. zaledwie 19,6 osób/km 2, przy czym najwyŝsza jej wartość dotyczyła gminy Ustrzyki Dolne (ponad 37 osób/km 2 ), co jest bezpośrednio związane z funkcjonowaniem miasta. NajniŜsza wartość gęstości zaludnienia charakteryzowała gminę Lutowiska (ok. 4,6 osób/km 2 ). Dla gminy Czarna wskaźnik ten ukształtował się na poziomie ok. 13 osób/km 2 (Ryc. 3). RYCINA 3. Gęstość zaludnienia powiatu bieszczadzkiego wg gmin Źródło: Opracowanie własne, dane z BDR GUS stan na 31.12.2009 r. PołoŜenie geograficzne w obrębie malowniczych Bieszczad przekładające się na wyjątkowe walory krajobrazowe i kulturowe, a takŝe historia regionu, składają się na wybitnie korzystne warunki dla rozwoju turystyki i rekreacji. Dokładną charakterystykę i ocenę analizowanego obszaru, zawarto w zaktualizowanym Powiatowym programie ochrony środowiska dla powiatu bieszczadzkiego na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2021 - rozdział II, którego integralną częścią jest niniejszy zaktualizowany Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2021. ROZDZIAŁ II 18

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego III ANALIZA OBECNEGO STANU GOSPODARKI ODPADAMI Gospodarka odpadami komunalnymi zasadniczo regulowana jest ustawą o odpadach (Dz. U. 2007 Nr 39 poz. 251 ze zm.) oraz ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. 2005 r. Nr 236, poz. 2008 ze zm.). Zgodnie z obowiązującymi przepisami analiza aktualnego stanu gospodarki odpadami na terenie powiatu bieszczadzkiego obejmuje: określenie rodzaju, ilości i źródeł powstawania wszystkich rodzajów odpadów, a w szczególności odpadów innych niŝ niebezpieczne; określenie rodzaju i ilości odpadów poddawanych poszczególnym procesom odzysku i/lub unieszkodliwiania; określenie istniejących systemów zbierania wszystkich odpadów łącznie z podaniem charakterystyki instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów; przedstawienie wykazu podmiotów prowadzących działalność w zakresie zbierania, odzysku oraz unieszkodliwiania odpadów; oraz identyfikację problemów w zakresie gospodarowania odpadami. Największą uwagę zwrócić naleŝy na odpady inne niŝ niebezpieczne (szczególnie zmieszane odpady komunalne) wytwarzane na terenie powiatu, których znaczna część pochodzi z gospodarstw domowych. 3.1. ILOŚĆ POWSTAJĄCYCH ODPADÓW Z UWZGLĘDNIENIEM SELEKTYWNEJ ICH ZBIÓRKI 3.1.1. Odpady komunalne grupa 20 Ilość odpadów komunalnych jak i skład jakościowy są zaleŝne od typu zabudowy mieszkaniowej, poziomu Ŝycia mieszkańców, obyczajów i kultury ludności, wyposaŝenia techniczno-sanitarnego domów i mieszkań, pór roku itp. ZaleŜą one takŝe od intensyfikacji prowadzonych robót budowlanych i remontowych oraz infrastruktury technicznej (głównie sanitarnej) danej jednostki osadniczej. Liczba powstających odpadów komunalnych wzrasta z postępem cywilizacyjnym, rozwojem urbanizacji i tempem polepszania warunków materialnych ludności. Obowiązkiem właścicieli nieruchomości jest udokumentować fakt zbierania odpadów, poprzez okazanie umowy i dowodów płacenia za takie usługi. Odpowiednia umowa musi być zawarta z przedsiębiorstwem świadczącym dane usługi i posiadającym waŝne zezwolenie na odbieranie odpadów komunalnych. PoniŜsza tabela przedstawia dane na temat ilości zebranych w 2009 roku zmieszanych odpadów komunalnych z poszczególnych gmin powiatu bieszczadzkiego. Dane uwzględniają zarówno ilości odpadów wytworzonych w gospodarstwach domowych jak równieŝ w firmach oraz instytucjach poŝytku publicznego (zwanych dalej sektorem małej przedsiębiorczości). Ze względu na brak danych dotyczących masy zmieszanych odpadów komunalnych z podziałem na źródła wytwarzania gospodarstwa domowe oraz 19 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key firmy i instytucje, przyjęto, Ŝe 15 % ogólnej masy tego rodzaju odpadów wytworzonych zostało w sektorze małej przedsiębiorczości. TABELA 3. Gminy powiatu bieszczadzkiego Ilość zmieszanych odpadów komunalnych (20 03 01) wytworzonych na terenie powiatu bieszczadzkiego w latach 2007-2009 Zmieszane odpady komunalne (20 03 01) wg źródeł wytwarzania Ogółem ze źródeł Gospodarstwa domowe Firmy i instytucje [Mg] 1 [%] 2 [Mg] 3 [Mg] 4 2007 Gmina Ustrzyki Dolne 2 845,71 82,19 2 418,85 426,86 Gmina Czarna 463,59 13,39 394,05 69,54 Gmina Lutowiska 153,00 4,42 130,05 22,95 Razem powiat 3 462,3 100,00 2 942,96 519,35 2008 Gmina Ustrzyki Dolne 2 660,93 85,18 2 261,79 399,14 Gmina Czarna 318,89 10,21 271,06 47,83 Gmina Lutowiska 144 4,61 122,40 21,60 Razem powiat 3 123,82 100,00 2 655,25 468,57 2009 Gmina Ustrzyki Dolne 2 579,08 87,70 2 192,22 386,86 Gmina Czarna 201,09 6,84 170,93 30,16 Gmina Lutowiska 160,75 5,47 136,64 24,11 Razem powiat 2 940,92 100,00 2 499,78 441,14 Źródło: Dane ankietowe przygotowane przez podmioty działające w zakresie zbiórki odpadów komunalnych z terenu poszczególnych gmin powiatu bieszczadzkiego Z danych zamieszczonych w tabeli 3 wynika, Ŝe najwięcej odpadów zmieszanych zbieranych jest z terenu gminy Ustrzyki Dolne, oraz w kolejności z gminy Czarna oraz gminy Lutowiska. W przypadku gmin Ustrzyki Dolne i Czarna zauwaŝyć moŝna coroczny spadek poziomu zbieranych niesegregowanych odpadów komunalnych, który w największym stopniu dotyczy gminy Czarna (spadek poziomu zbierania odpadów aŝ o 130 % w 2009 r. w stosunku do roku 2007). W przypadku gminy Lutowiska doszło do niewielkiego wzrostu ilości zbieranych odpadów w analizowanym okresie czasu. MoŜna jednak przyjąć, Ŝe mimo niewielkich odchyleń gmina ta charakteryzuje się stałym poziomem masy zbieranych odpadów grupy 20 03 01. Tendencje zmian w ilości zbieranych corocznie niesegregowanych odpadów komunalnych zwizualizowano na rycinie 4. Łatwo dostrzec, Ŝe trend dla powiatu bieszczadzkiego jest ujemny, co oznacza spadek w ilości zbieranych odpadów (uogólniając takŝe w ilości wytwarzanych odpadów tego rodzaju). ROZDZIAŁ III 20

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego RYCINA 4. Tendencje zmian w ilości zbieranych zmieszanych odpadów komunalnych w latach 2007-2009 na terenie powiatu bieszczadzkiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 3 Z danych przedstawionych przez podmioty zbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z terenu poszczególnych gmin powiatu bieszczadzkiego wynika, Ŝe zorganizowanym system odbioru odpadów objętych jest 95 % mieszkańców. Wcześniej przedstawione dane ilościowe odnoszą się zatem tylko do części wytwórców odpadów. W celu oszacowania wskaźnika wytwarzania niesegregowanych odpadów komunalnych przeliczono masę zebranych odpadów metodą proporcji. Tabela 4 przedstawia wyniki tych szacunków. Zestawienie wskaźników charakteryzujących system zbiórki TABELA 4. niesegregowanych odpadów komunalnych (20 03 01) Wskaźniki [kg/mk/2009 r.] Nazwa jednostki zebrania odpadów wytworzenia odpadów ogółem z gosp. dom. ogółem z gosp. dom. Gmina Ustrzyki Dolne 144,9 123,2 152,2 129,3 Gmina Czarna 83,9 71,3 88,1 74,8 Gmina Lutowiska 73,2 62,3 76,9 65,4 Powiat bieszczadzki 131,3 111,6 137,9 117,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 3 Kolejny kartogram przedstawia przestrzenne zróŝnicowanie wskaźnika wytwarzania zmieszanych odpadów komunalnych w gospodarstwach domowych w przeliczeniu na 1 mieszkańca za 2009 rok. 21 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key RYCINA 5. Wskaźnik wytwarzania zmieszanych odpadów komunalnych w gospodarstwach domowych w przeliczeniu na 1 Mk/2009 r. Źródło: Opracowanie własne, dane z tabeli 3 Średni wskaźnik wytwarzania odpadów komunalnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca (Mk) powiatu wyniósł w 2009 r. 137,9 kg. Uwzględnia on nie tylko odpady komunalne powstające w gospodarstwach domowych, ale równieŝ odpady wytwarzane na terenie firm i instytucji prowadzących swoją działalność na obszarze całego powiatu. W rzeczywistości średni wskaźnik wytwarzania odpadów komunalnych w gospodarstwach domowych jest niŝszy od uzyskanego, albowiem przyjęto, Ŝe ok. 15 % ogółu odpadów komunalnych z terenu powiatu wytworzonych zostało przez firmy i instytucje. Po stosownych obliczeniach, określono średni wskaźnik wytwarzania odpadów w gospodarstwach domowych w przeliczeniu na 1 mieszkańca powiatu, który w 2009 r. kształtował się na poziomie ok. 117,2 kg. 3.1.1.1. Odpady wielkogabarytowe Odpady wielkogabarytowe to odpady z gospodarstw domowych takie jak: kanapy, fotele, meble, sprzęt AGD (lodówki, pralki), sprzęt elektroniczny (np.: telewizory) itp., które ze względu na duŝe rozmiary nie mieszczą się w standardowych pojemnikach do gromadzenia odpadów komunalnych. Ponadto wymagają odrębnego traktowania. Tabela 5 przedstawia dane charakteryzujące zbiórkę odpadów wielkogabarytowych na terenie poszczególnych gmin powiatu bieszczadzkiego. ROZDZIAŁ III 22

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego TABELA 5. Gminy Gmina Ustrzyki Dolne Gmina Czarna Gmina Lutowiska Źródło: Zbiórka odpadów wielkogabarytowych (20 03 07) na terenie powiatu bieszczadzkiego Zbiórka Masa Dotychczasowy sposób zbiórki/zagospodarowania powszechna odpadów odpadów [tak/nie] [Mg/2009 r.] Zbiórka odpadów wielkogabarytowych prowadzona jest systemem akcyjnym w maju i we wrześniu (odpady wystawiane są przed nieruchomości po czym tak 32,92 są odbierane przez Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. w Brzegach tak tak Dolnych W miejscowości Czarna Górna Zakład Gospodarki Komunalnej utworzył punkt zbiórki odpadów wielkogabarytowych. Odpady odbierane są od czerwca 2009 r. Gminny Zakład Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Lutowiskach odbiera odpady wielkogabarytowe po telefonicznym zgłoszeniu i umówieniu terminu odbioru. brak danych ilościowych brak danych ilościowych Powiat razem 32,92 Dane ankietowe przedstawione przez podmioty działające w zakresie zbiórki odpadów komunalnych na terenie powiatu bieszczadzkiego Ze względu na brak danych ilościowych dotyczących masy odpadów wielkogabarytowych zebranych z terenu gmin Lutowiska i Czarna, przyjęto na podstawie danych z MPGK Sp. z o. o., Ŝe 1 mieszkaniec powiatu wytwarza 1,85 kg tego rodzaju odpadów rocznie. Z szacunków wynika, Ŝe na terenie powiatu bieszczadzkiego rocznie wytwarzanych jest około 41,42 Mg odpadów wielkogabarytowych. Obecnie większość gmin powiatu prowadzi selektywną zbiórkę odpadów wielkogabarytowych, która często powiązana jest z selektywną zbiórką odpadów zuŝytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. W przypadku gminy Czarna, działający na jej terenie Zakład Gospodarki Komunalnej prowadzi takŝe zbiórkę zuŝytego ogumienia. NaleŜy pamiętać, Ŝe podmioty gospodarcze działające na terenie powiatu bieszczadzkiego i posiadające stosowne zezwolenie na zbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na mocy wydanej decyzji są zobowiązane do prowadzenia selektywnej zbiórki tego rodzaju odpadów, w tym odpadów wielkogabarytowych. 3.1.1.2. Odpady ulegające biodegradacji Na terenie powiatu bieszczadzkiego nie zorganizowano powszechnego systemu selektywnej zbiórki odpadów ulegających biodegradacji, co jest spowodowane brakiem instalacji do odzysku tego rodzaju odpadów. Większość wytworzonych przez mieszkańców powiatu odpadów biodegradowalnych (odpady kuchenne, odpady z ogrodów, parków, cmentarzy, z utrzymania pozostałych terenów zieleni oraz z targowisk) trafia na składowiska odpadów komunalnych (często jako odpady o kodzie 20 03 01) lub jest zagospodarowywana w indywidualny sposób, poprzez m.in.: biodegradację w przydomowych kompostownikach; skarmianie zwierząt gospodarskich; 23 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key spalanie w piecach centralnego ogrzewania lub w obrębie ogrodów przydomowych. Z danych przedstawionych przez Gminny Zakład Gospodarki Komunalnej w Lutowiskach wynika, Ŝe 60 % mieszkańców gminy Lutowiska kompostuje odpady biodegradowalne w przydomowych kompostownikach. Z kolei Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. w Brzegach Dolnych wykazało, Ŝe w 2009 r. zebrało z terenu gminy Ustrzyki Dolne 17,32 Mg odpadów z targowisk (20 03 02) oraz 13,82 Mg odpadów z czyszczenia ulic i placów część odpadów z tych grup stanowi odpady ulegające biodegradacji. Mimo pewnych działań lokalnych na rzecz kompostowania odpadów istnieje potrzeba podjęcia zdecydowanych kroków na szczeblu samorządowym aby zaprojektować, zorganizować i wdroŝyć selektywną zbiórkę tego rodzaju odpadów. W przypadku gmin powiatu bieszczadzkiego docelowym rozwiązaniem tego problemu będzie realizacja przedsięwzięcia utworzenia Zakładu Zagospodarowania Odpadów Sanok Zagórz Ustrzyki Dolne, którego jednym z załoŝeń jest budowa specjalistycznej instalacji do odzysku odpadów ulegających biodegradacji. W rozdziale 4 niniejszego dokumentu przedstawiono prognozę zmian ilościowych odpadów wytwarzanych na terenie powiatu bieszczadzkiego. Z dokonanych tam obliczeń wynika, Ŝe w 2009 roku odpady kuchenne i zielone stanowiły łącznie niespełna 25 % wszystkich zmieszanych odpadów komunalnych (20 03 01), czyli ok. 648,4 Mg. W aspekcie odzysku i recyklingu odpadów masę tą naleŝy traktować jako niewykorzystany surowiec do produkcji kompostu, co z ekonomicznego punktu widzenia przekłada się na niepozyskane korzyści ze sprzedaŝy kompostu. 3.1.2. Odpady z sektora usługowego, handlowego i publicznego Odpady z obiektów uŝyteczności publicznej i obsługi ludności, placówek handlowych i usługowych oraz od podmiotów gospodarczych są podobne do odpadów komunalnych w zabudowie mieszkaniowej, jednakŝe charakteryzują się innym składem morfologicznym (więcej odpadów opakowaniowych papieru, tektury, tworzyw sztucznych). Ilości powstających odpadów mogą się takŝe róŝnić (czasami nawet znacznie) w zaleŝności od prowadzonej działalności danego podmiotu handlowego. Ze względu na brak danych dotyczących zbiórki zmieszanych odpadów komunalnych z sektora małej przedsiębiorczości, dla potrzeb niniejszego opracowania przyjęto, Ŝe ok. 15 % całkowitej masy zebranych w 2009 roku zmieszanych odpadów komunalnych wytworzonych zostało przez firmy, instytucje, obiekty uŝyteczności publicznej działające na terenie powiatu, co stanowi ok. 441,14 Mg tego rodzaju odpadów (Tab. 3, kolumna 4). Najwięcej odpadów z sektora małej przedsiębiorczości wytwarzanych jest na terenie gminy Ustrzyki Dolne (Ryc. 6). ROZDZIAŁ III 24

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego RYCINA 6. Udział [Mg] gmin powiatu bieszczadzkiego w wytwarzaniu zmieszanych odpadów komunalnych w sektorze małej przedsiębiorczości (za 2009 r.) Źródło: Opracowanie własne 3.1.3. Odpady niebezpieczne w strumieniu odpadów komunalnych Ze względu na swoje właściwości fizyko-chemiczne, rozproszone źródła powstawania, ogromną róŝnorodność i brak moŝliwości kontroli ich przemieszczania, odpady niebezpieczne stanowią realne zagroŝenie dla środowiska oraz zdrowia i Ŝycia człowieka. Podobnie jak pozostałe odpady, takŝe odpady niebezpieczne powinny być zbierane w sposób selektywny. Względy te wymuszają szczególnie konieczność postępowania z nimi w sposób właściwy. W strumieniu odpadów komunalnych w gospodarstwach domowych wytwarzane są następujące odpady zaliczane do niebezpiecznych, a mianowicie: baterie i akumulatory ołowiowe, detergenty zawierające substancje niebezpieczne, odczynniki fotograficzne, farby, lakiery, lepiszcza i Ŝywice zawierające substancje niebezpieczne, kwasy i alkalia, lampy fluoroscencyjne i inne odpady zawierające rtęć, leki cytotoksyczne i cytostatyczne, oleje i tłuszcze, środki ochrony roślin, zuŝyte urządzenia elektryczne i elektroniczne, drewno zawierające substancje niebezpieczne, urządzenia zawierające freony, rozpuszczalniki. Odpady niebezpieczne z uwagi na zagroŝenie środowiska przyrodniczego wymagają specjalnego traktowania i winny być wysegregowane z odpadów komunalnych, a następnie poddane utylizacji w odpowiedniej instalacji spełniającej wymogi dla odpadów niebezpiecznych. Na terenie powiatu bieszczadzkiego podejmowane są działania w celu odseparowania odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych trafiających na składowiska odpadów. Na analizowanym terenie wprowadzono m.in. system zbiórki zuŝytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, przeterminowanych środków ochrony roślin oraz opakowań po nich, baterii małogabarytowych. Dokładny opis tych systemów został zawarty w dalszej części niniejszego dokumentu. 25 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key 3.1.4. Odpady z sektora gospodarczego odpady przemysłowe Na odpady z przemysłu składają się odpady z przemysłowych procesów produkcyjnych, tzw. odpady technologiczne o róŝnych właściwościach w tym takŝe niebezpieczne oraz odpady komunalne powstałe w tych jednostkach. Gospodarowanie odpadami przemysłowymi polega na zbieraniu, transporcie, odzysku i unieszkodliwianiu odpadów. Odpowiedzialność za prawidłowe i zgodne z zasadami ustawy o odpadach postępowanie z odpadami spoczywa na prowadzącym działalność gospodarczą, jako wytwórcy odpadów. Podmioty gospodarcze mają obowiązek sporządzenia i przekazania Marszałkowi Województwa sprawozdania rocznego w zakresie danych o rodzajach i ilościach oraz sposobach gospodarowania odpadami. Odpady z sektora przemysłowego stanowią ponad 90 % ogółu odpadów wytwarzanych na terenie Polski. Z uwagi na brak szczegółowych danych dotyczących masy odpadów przemysłowych wytworzonych na terenie powiatu bieszczadzkiego, przyjęto za raportem WIOŚ w Rzeszowie pn. Stan środowiska w województwie podkarpackim w latach 1999-2008, Ŝe w 2008 roku na terenie całego województwa wytworzonych zostało 1084,2 tys. Mg tego rodzaju odpadów. Wartość tą odniesiono do liczby ludności województwa, dzięki czemu moŝliwe było określenie szacunkowej masy odpadów przemysłowych wytwarzanych na terenie powiatu bieszczadzkiego. W dalszej części opracowania przyjęto, Ŝe na terenie powiatu bieszczadzkiego w 2008 roku wytworzono umownie 11 534 Mg odpadów przemysłowych. 3.1.5. Odpady z oczyszczalni ścieków grupa 19 Do głównych odpadów powstających w oczyszczalniach ścieków naleŝą: piasek, skratki i osady ściekowe. Ze względu na specyfikę terenu tj. jego konfigurację i duŝe rozproszenie zabudowy na terenie powiatu bieszczadzkiego funkcjonuje wiele małych oczyszczalni ścieków. Dokładny wykaz tego rodzaju instalacji zawarto w Załączniku nr 2 do Programu ochrony środowiska dla powiatu bieszczadzkiego na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2021. Do największych komunalnych oczyszczalni ścieków naleŝą instalacje połoŝone w miejscowościach: Czarna Górna (gm. Czarna), gdzie wg sprawozdania OS-5 w 2009 r. wytworzono 1 Mg suchych osadów ściekowych, które są czasowo magazynowane na terenie oczyszczalni; Czarna Górna Kopalnia (gm. Czarna), w sprawozdaniu OS-5 za 2009 r. nie wykazano wytworzenia Ŝadnej ilości suchych osadów ściekowych; Z danych przedstawionych przez MPGK Sp. z o. o. w Brzegach Dolnych wynika, Ŝe podmiot zebrał w 2009 r. z terenu gminy Ustrzyki Dolne 28,5 Mg skratek (kod 19 08 01) oraz 12 Mg odpadów o kodzie 19 08 02 (zawartość piaskowników). Zgodnie z obowiązującym prawem ustabilizowane osady ściekowe nie mogą być deponowane na składowiskach odpadów komunalnych, ale powinny być kompostowane lub wykorzystywane jako nawóz rolniczy. ROZDZIAŁ III 26

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego 3.1.6. Odpady medyczne i weterynaryjne grupa 18 Odpady medyczne 18 01 to odpady pochodzące z zakładów opieki zdrowotnej i ośrodków zdrowia. Odpady z zakładów opieki zdrowotnej składają się z trzech strumieni: komunalnych, innych niŝ niebezpieczne (opakowania, odpady nieskaŝone krwią i wydzielinami pacjentów itp.), odpadów niebezpiecznych (igły, części ciała i organy ludzkie, odpady zakaźne, zuŝyte substancje chemiczne odczynniki, wywoływacze i utrwalacze rentgenowskie, baterie, świetlówki itp.). Główne obiekty słuŝby zdrowia na terenie powiatu bieszczadzkiego (dane z Powiatowego Katalogu Firm, 2005 r., zaktualizowane): SPZOZ w Ustrzykach Dolnych, Szpital Powiatowy, ul. 29 Listopada 57, 38-700 Ustrzyki Dolne; NZOZ AGA-MED. Domowa Opieka Medyczna, ul. Jana Pawła II 31, 38-700 Ustrzyki Dolne; NZOZ AKSiS, ul. Jana Pawła II 31, 38-700 Ustrzyki Dolne; NZOZ MAR-MED, ul. Jana Pawła II 31, 38-700 Ustrzyki Dolne; NZOZ Moczary, Moczary 44, 38-700 Ustrzyki Dolne; NZOZ BIESZCZADY, 38-713 Lutowiska 82/2; Samodzielny Publiczny Gminny Ośrodek Zdrowia w Czarnej, 38-710 Czarna, 74; 7 poradni specjalistycznych; 10 gabinetów specjalistycznych; 5 aptek. Odpady weterynaryjne 18 02 pochodzą głównie z lecznic weterynaryjnych i równieŝ stanowią zagroŝenie sanitarne (część, to odpady niebezpieczne). Na terenie powiatu działalność prowadzą 4 gabinety (przychodnie) weterynaryjne (wg rejestru Podkarpackiej Izby Lekarsko-Weterynaryjnej). Odpady medyczne i weterynaryjne powstają w placówkach sieci zakładów lecznictwa otwartego i zamkniętego. Odpady te są odpadami grupy 18 wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 2001 nr 112 poz. 1206). Odpady medyczne z obiektów opieki zdrowotnej Podmioty słuŝby zdrowia prowadzące praktykę lekarską na terenie powiatu bieszczadzkiego, wytwarzają odpady niebezpieczne w postaci odpadów medycznych. Niestety nie zdołano pozyskać danych na temat ilości odpadów medycznych wytworzonych przez poszczególne podmioty słuŝby zdrowia. Zgodnie z prawem zakaźne odpady medyczne są unieszkodliwiane metodą termiczną, korzystając z firm zajmujących się zagospodarowaniem tego typu odpadów. 27 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key WaŜne jest zatem właściwe postępowanie z odpadami medycznymi ich selektywna zbiórka z zachowaniem najwyŝszych standardów bezpieczeństwa sanitarnego, transport oraz unieszkodliwienie zapewniające całkowitą neutralizację niebezpieczeństwa epidemiologicznego. Odpady medyczne z aptek Na terenie powiatu działalność prowadzą obecnie 4 apteki oraz 1 punkt apteczny (Tab. 6). Niestety władze lokalne do tej pory nie wdroŝyły systemu selektywnej zbiórki przeterminowanych lekarstw. Z informacji zebranych na drodze wywiadu wynika, Ŝe właściciele aptek wyraŝają chęć i są gotowi do współpracy w zakresie zbiórki tego rodzaju odpadów niebezpiecznych. Samorządy lokalne winny zatem podjąć się realizacji tego przedsięwzięcia przez podpisanie odpowiedniej umowy na odbiór i unieszkodliwianie odpadów, zakupienie specjalistycznych zamkniętych pojemników na przeterminowane lekarstwa i ponoszenie kosztów związanych z obsługą systemu na terenie poszczególnych gmin. Wykaz aptek zlokalizowanych na terenie powiatu TABELA 6. bieszczadzkiego Nazwa apteki Adres apteki Cefarm Rzeszów S. A. Rynek 3, 38-700 Ustrzyki Dolne Eskulap S. C. Rynek 12, 38-700 Ustrzyki Dolne Apteka Szpitalna ul. 29 Listopada 57, 38-700 Ustrzyki Dolne W Czarnej Danuta Hadaś 38-710 Czarna Górna 75 Punkt Apteczny, Danuta Hadaś 38-713 Lutowiska 83 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z www.wrota.podkarpackie.pl Odpady weterynaryjne W zakresie gospodarowania odpadami weterynaryjnymi obowiązuje ustawa o odpadach (Dz. U. 2007 r. Nr 39, poz. 251 ze zm.) oraz akty wykonawcze tej ustawy, tj. Rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych (Dz. U. 2003 Nr 8 poz. 104 ze zm.), oraz Rozporządzenie w sprawie rodzajów odpadów medycznych i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jest zakazane (Dz. U. 2003 Nr 8 poz. 103). Według wyŝej wymienionego rozporządzenia odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki weterynaryjnej posiadają grupę kodu 18 02. Według danych z ewidencji prowadzonej przez Podkarpacką Izbę Lekarsko- Weterynaryjną (www.poilw.com.pl) na terenie powiatu bieszczadzkiego funkcjonują obecnie 4 gabinety weterynaryjne prowadzone przez 4 lekarzy weterynarii (Tab. 7). W trakcie ankietyzacji zebrano informacje na temat statystycznej ilości wytwarzanych odpadów weterynaryjnych przez 1 lekarza weterynarii przez okres 1 miesiąca, która wynosi średnio 3 kg. Dokonując stosownych obliczeń naleŝy stwierdzić, Ŝe w ciągu rocznej działalności wszystkich gabinetów wytwarzanych jest ok. 0,144 Mg odpadów weterynaryjnych (4 lekarzy x 0,003 Mg x 12 miesięcy). ROZDZIAŁ III 28

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Wykaz gabinetów weterynaryjnych prowadzących działalność TABELA 7. na terenie powiatu bieszczadzkiego Lp. Nazwa gabinetu Adres siedziby 1 Gabinet Weterynaryjny, lek. wet. M. Skowroński ul. Gombrowicza 41 A, 38-700 Ustrzyki Dolne 2 Gabinet Weterynaryjny, PIK SENIOR, lek. wet. A. Dutka Czarna Dolna 60, 38-710 Czarna 3 Gabinet Weterynaryjny, lek. wet. R. Ałabisz ul. Nadgórna 1, 38-700 Ustrzyki Dolne 4 Gabinet Weterynaryjny, SKIWET lek. wet. S. Skiba 38-710 Czarna Górna 72 Źródło: Ewidencja Podkarpackiej Izby Lekarsko-Weterynaryjnej, dostęp 26.05.2010 r. Podsumowanie dla odpadów medycznych i weterynaryjnych Zakazuje się poddawania odzyskowi określonych rodzajów odpadów medycznych i weterynaryjnych. Zakazuje się równieŝ unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych w inny sposób niŝ spalanie w spalarniach odpadów (Art. 42 ustawy o odpadach, Dz. U. z 2007 r. Nr 88, poz. 587 z późn. zm.). Odpady weterynaryjne i medyczne z analizowanego terenu winny być w dalszej mierze ewidencjonowane i unieszkodliwiane w instalacjach zajmujących się utylizacją materiałów szczególnego ryzyka. Zwierzęta padłe Są to przede wszystkim odpady z gospodarstw rolnych jako odpad o kodzie 02 01 80 (odpady niebezpieczne) oraz o kodach 02 01 81 i 02 01 82 (odpady inne niŝ niebezpieczne) wg katalogu odpadów (Rozporządzenie Ministra Środowiska, z dnia 27 września 2001 r., Dz. U. Nr 112, poz. 1206). Z danych przedstawionych przez Urzędy Gmin wynika, Ŝe działania w zakresie zbiórki padłych sztuk zwierząt nie są skoordynowane. W chwili obecnej tylko gmina Ustrzyki Dolne posiada podpisaną umowę na odbiór tego rodzaju odpadów (z MPGK Sp. z o. o.). Wszelkie braki w zakresie organizacji systemu selektywnej zbiórki padłych zwierząt winny być jak najszybciej uzupełnione. Odpady tego rodzaju stanowić mogą duŝe zagroŝenie sanitarne i epidemiologiczne. Winny być one zatem zbierane, transportowane i unieszkodliwiane z zachowaniem najwyŝszych standardów bezpieczeństwa. 3.1.7. Odpady z budowy, remontów i demontaŝu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej grupa 17 Na odpady z sektora budowlanego składają się głównie odpady inne niŝ niebezpieczne z rozbiórek obiektów, jak np. gruz ceglany, materiały ceramiczne, beton, panele i inne elementy gipsowe. W tej grupie występują takŝe drewno, stal, odpady opakowaniowe, itp. 29 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key Część powstających odpadów na terenie powiatu wykorzystywana jest przez mieszkańców (zwłaszcza obszaru wiejskiego) na utwardzanie dróg. Odpady budowlane są równieŝ wykorzystywane do utwardzania dróg wewnętrznych na terenie zakładów przemysłowych. Z danych przedstawionych przez pracowników Starostwa Powiatowego w Ustrzykach Dolnych wynika, Ŝe Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. w Brzegach Dolnych posiada pozwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odzysku odpadów. Zgodnie z wydaną decyzją podmiot ten moŝe poddawać odzyskowi w ciągu roku następujące ilości odpadów z grupy 17: 17 02 01 (drewno) 500 Mg; 17 03 80 (odpadowa papa) 100 Mg; 17 04 01 (miedź, brąz, mosiądz) 50 Mg; 17 04 02 (aluminium) 50 Mg; 17 04 05 (Ŝelazo i stal) 100 Mg; 17 04 07 (mieszaniny metali) 100 Mg; 17 05 08 (tłuczeń torowy inny niŝ wymieniony w 17 05 07) 1 000 Mg; w sumie 1 900 Mg odpadów budowlanych rocznie. 3.1.8. Odpady zawierające PCB - polichlorowane bifenyle Polichlorowane bifenyle są całkowicie syntetycznymi chemikaliami przemysłowymi, które dzięki swoim właściwościom fizyko-chemicznym znalazły zastosowanie w przemyśle. Były stosowane przede wszystkim jako: dielektryki w transformatorach i kondensatorach; dielektryki w przekładnikach, rozrusznikach; płyny w wymiennikach ciepła; płyny w układach hydraulicznych; składniki olejów i smarów; plastyfikatory do farb, atramentów, tuszów, farb drukarskich, papieru przebitkowego; substancje niepalne; nośniki pestycydów. Są to substancje w bardzo małym stopniu ulegające biodegradacji. Po wprowadzeniu do środowiska (woda, ziemia, powietrze) PCB jest silnie akumulowane przez organizmy Ŝywe i przekazywane w łańcuchach pokarmowych, zwłaszcza tych prowadzących do człowieka. Długotrwałe działanie niskich stęŝeń PCB powoduje: obniŝenie aktywności układu odpornościowego prowadzące do zwiększonej podatności (zwłaszcza dzieci) na infekcje, zaburzenia rozwoju psychometrycznego u dzieci, zaburzenie funkcji hormonów wydzielanych przez tarczycę, wzrost liczby przypadków nowotworów, postępujące w czasie zmniejszanie się i obniŝanie jakości plemników, wzrost liczby przypadków torbielowatości jajników i zewnętrznej gruczolistości błony śluzowej macicy, działanie neurotoksyczne, zwiększoną zachorowalność na choroby nowotworowe. Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2008, Nr 25 poz. 150 ze zm.), PCB jest substancją stwarzającą szczególne ROZDZIAŁ III 30

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego zagroŝenie dla środowiska, których wprowadzanie do obrotu lub ponowne wykorzystanie jest zabronione (z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie i przepisach odrębnych). Substancje stwarzające tego rodzaju zagroŝenie powinny być wykorzystywane, przemieszczane i eliminowane z zachowaniem szczególnych środków ostroŝności. Sposoby postępowania z PCB oraz z odpadami zawierającymi PCB zostały jednoznacznie określone w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2007, Nr 39, poz. 251 ze zm.), która wprowadza zakaz odzysku PCB. Odpady zawierające PCB mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwianiu dopiero po usunięciu z nich PCB. W przypadku braku moŝliwości usunięcia PCB z odpadów naleŝy poddać je właściwym procesom unieszkodliwiania. Dla PCB oraz odpadów zawierających PCB wskazaną metodą unieszkodliwiania jest ich spalanie w spalarniach odpadów lub unieszkodliwianie z wykorzystaniem procesów: D8, D9, D12 lub D15 wymienionych w załączniku nr 5 do ustawy o odpadach. Z danych Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie wynika, Ŝe na terenie powiatu bieszczadzkiego brak podmiotów gospodarczych eksploatujących instalacje i urządzenia, w których są lub były substancje stwarzające szczególne zagroŝenie dla środowiska (PCB). Zgodnie z ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001 Nr 100 poz. 1085 ze zm.), posiadacze odpadów zawierających PCB obowiązani są do usunięcia z nich oraz unieszkodliwienia PCB albo, jeśli usunięcie PCB jest niemoŝliwe, do unieszkodliwienia tych odpadów, w terminie nie później niŝ do dnia 31 grudnia 2010 r. 3.1.9. Odpady zawierające azbest Azbest jest nazwą handlową grupy minerałów włóknistych, które pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami magnezu, Ŝelaza, wapnia i sodu. Chorobotwórcze działanie azbestu powstaje w wyniku wdychania włókien, zawieszonych w powietrzu. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie występuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowią zagroŝenia dla zdrowia. Na występowanie i typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien i ich stęŝenie oraz czas trwania naraŝenia. Odpady zawierające azbest powstają w wyniku prac demontaŝowych i rozbiórkowych. W dniu 14 lipca 2009 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pn. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. Z dniem przyjęcia uchwały stracił moc Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 14 maja 2002 roku. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu (POKzA) stanowi kontynuację starego programu, określa jednak nowe zadania niezbędne do oczyszczenia kraju z azbestu w okresie 24 lat, wynikające ze zmian gospodarczych i społecznych, jakie nastąpiły m.in. w związku ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Realizuje wnioski zawarte w Raporcie z realizacji w latach 2003-2007 Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski poprzez wprowadzenie priorytetowych zadań legislacyjnych, uruchomienie wsparcia finansowego dla działań 31 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz usprawnienie systemu monitoringu realizacji Programu. Wsparcie finansowe ze środków budŝetowych pozostających w gestii Ministra Gospodarki ukierunkowane jest głównie na wzmocnienie procesu inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest przez dofinansowanie opracowywania gminnych, powiatowych i wojewódzkich planów usuwania wyrobów zawierających azbest. Jest równieŝ przeznaczane na prowadzenie działań edukacyjno-informacyjnych, w tym szkoleń dla administracji publicznej oraz szkoleń lokalnych, dzięki którym zostanie wzmocniony proces usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu nieruchomości bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm. Dostępne instrumenty finansowania demontaŝu, transportu i unieszkodliwiania usuniętych wyrobów zawierających azbest to: poŝyczki i dotacje ze środków krajowych funduszy ochrony środowiska, których beneficjentami są jednostki samorządu terytorialnego, środki unijne w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 oraz Regionalnych Programów Operacyjnych, których beneficjentami mogą być m.in. jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki, podmioty świadczące usługi z zakresu zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego, jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego posiadające osobowość prawną, spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszkaniowe, gminy wiejskie, miejsko-wiejskie i miejskie, młodzi rolnicy, rolnicy podejmujący działalność nierolniczą, kredyty komercyjne i preferencyjne (z dopłatami wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej do oprocentowania kredytu). Z pozyskanych informacji wynika, Ŝe Ŝadna z gmin nie opracowała do tej pory programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. Zdołano jednak przeprowadzić ogólną inwentaryzację wyrobów azbestowych, wśród których przewaŝają pokrycia dachowe z płyt falistych oraz rury wodociągowe. Obecnie Ŝadna z gmin powiatu bieszczadzkiego nie wspiera finansowo działań mieszkańców w zakresie demontaŝu wyrobów azbestowych. Jedynie gmina Lutowiska w 2009 r. wdroŝyła regulamin dofinansowania działań polegających na usuwaniu wyrobów azbestowych. Jednak ze względu na ograniczone fundusze (rozwiązanie GFOŚiGW), gmina w 2010 r. musiała zakończyć proces dofinansowywania. Zgodnie z obowiązującym prawem odpady zawierające azbest mogą być przetwarzane (odzysk) w urządzeniach przewoźnych lub unieszkodliwiane na składowiskach odpadów niebezpiecznych. Odpady zawierające azbest, wytwarzane na terenie powiatu bieszczadzkiego, są obecnie unieszkodliwiane m. in. na następujących składowiskach odpadów niebezpiecznych: Składowisko Odpadów w Młynach, gm. Radymno, powiat jarosławski, zarządzający: Zakład Gospodarki Komunalnej Gminy Radymno z siedzibą w Skołoszowie 341, 37-550 Radymno; Składowisko Odpadów Pysznica, gm. Pysznica, powiat stalowowolski, zarządzający: Gminny Zakład Komunalny z siedzibą w Pysznicy (37-403) przy ul. Wolności 295. ROZDZIAŁ III 32

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego 3.1.10. Oleje odpadowe Przez oleje odpadowe rozumie się wszelkie oleje smarowe lub przemysłowe, które nie nadają się juŝ do zastosowania, do którego były pierwotnie przeznaczone, a w szczególności zuŝyte oleje z silników spalinowych i oleje przekładniowe, a takŝe oleje smarowe, oleje do turbin i oleje hydrauliczne. W myśl ustawy o odpadach (Dz. U. 2007 Nr 39 poz. 251 ze zm.) oleje odpadowe powinny być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi poprzez regenerację, rozumianą jako kaŝdy proces, w którym oleje bazowe mogą być produkowane przez rafinowanie olejów odpadowych, a w szczególności przez usunięcie zanieczyszczeń, produktów utleniania i dodatków zawartych w tych olejach. JeŜeli regeneracja olejów odpadowych jest niemoŝliwa ze względu na stopień ich zanieczyszczenia, określony w odrębnych przepisach, oleje te powinny być spalane z odzyskiem energii. JeŜeli regeneracja olejów odpadowych lub ich spalanie z odzyskiem energii są niemoŝliwe, dopuszcza się ich unieszkodliwianie. 3.1.11. Baterie i akumulatory Odpady tego typu ze względu na swoje pochodzenie, skład chemiczny, cechy biologiczne i inne właściwości stanowią szczególne zagroŝenie dla Ŝycia i zdrowia ludzi, zwierząt bądź całego środowiska przyrodniczego. Selektywna zbiórka baterii małogabarytowych na terenie powiatu jest prowadzona w oparciu o rozwiązanie zaproponowane przez Organizację Odzysku REBA S. A., która od 2007 roku wdraŝa przygotowany specjalnie dla przedszkoli i szkół program zbierania baterii małogabarytowych pn. PomóŜ chronić środowisko zuŝyte baterie nie na śmietnisko. Celem bezpośrednim akcji jest zebranie jak największej ilości odpadów niebezpiecznych w postaci baterii małogabarytowych, co znacznie obniŝy ilość odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych, które trafiają na składowiska. Działania w tym zakresie uwraŝliwiają jednocześnie dzieci i młodzieŝ na problemy związane z zanieczyszczeniem środowiska odpadami, recyklingiem i odzyskiem surowców oraz wspomagają i rozwijają wśród najmłodszych tzw. świadomość ekologiczną. Program szkolny działa na zasadzie 1 kg baterii = 1 punkt za zebrane punkty szkoła moŝe wybrać określoną nagrodę z katalogu, co dodatkowo mobilizuje dzieci i młodzieŝ do brania czynnego udziału w akcji. W ramach programu zbierania baterii, szkoły i przedszkola otrzymują specjalne kartony. Część wewnętrzną kaŝdego z nich stanowi worek z tworzywa sztucznego EPDM (uniemoŝliwia on ewentualny wyciek elektrolitu z odpadów). Baterie przekazywane są do tzw. punktów ROS Regionalnych Operatorów Systemu, które następnie przekazują odpady do firmowego zakładu unieszkodliwiania. 33 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key RYCINA 7. Karton przystosowany do zbiórki baterii małogabarytowych (Źródło: www.reba.com.pl) WaŜny jest fakt eliminacji ze strumienia zmieszanych odpadów komunalnych pewnej ilości odpadów niebezpiecznych w postaci baterii małogabarytowych, które nie trafią na składowiska odpadów komunalnych, ale zostaną unieszkodliwione w prawidłowy sposób, obniŝając tym samym negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze. W chwili obecnej na terenie całego powiatu funkcjonuje 12 punktów zbiórki baterii małogabarytowych (8 w placówkach oświatowych, 4 w placówkach handlowych), które są obsługiwane przez Organizację Odzysku REBA S. A. Na terenie gminy Ustrzyki Dolne zbiórkę baterii prowadzi równieŝ MPGK Sp. z o. o. W celu zapewnienia właściwego obrotu tego rodzaju odpadami niebezpiecznymi dokonano stosownych regulacji prawnych. Na mocy zapisów ustawy z dnia 11 maja 2001 roku o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. 2007 r. Nr 90 poz. 607 ze zm.), sprzedawcy detaliczni akumulatorów kwasowo-ołowiowych są zobowiązani przy ich sprzedaŝy do przyjęcia zuŝytego akumulatora. Sprzedawca jest obowiązany do pobrania opłaty depozytowej, jeŝeli przy sprzedaŝy akumulatora kwasowo-ołowiowego kupujący nie przekazał mu zuŝytego akumulatora. Przyjęte rozwiązanie ma ekonomicznie zmotywować posiadaczy tego rodzaju odpadów do ich legalnego i właściwego unieszkodliwiania. Ponadto zbiórką odpadów tego typu objęte powinny być sklepy o powierzchni sprzedaŝy powyŝej 25 m 2 w myśl przepisów ustawy o bateriach i akumulatorach (ustawa z dnia 29 kwietnia 2009 r. Dz. U. 2009, nr 79, poz. 666). Art. 48 ww. ustawy zobowiązuje do przyjęcia selektywnie zebranych zuŝytych baterii przenośnych i zuŝytych akumulatorów przenośnych od uŝytkownika końcowego przez udostępnienie pojemnika na zuŝyte baterie przenośne i zuŝyte akumulatory przenośne, bez moŝliwości Ŝądania od niego zapłaty za ich przyjęcie. ROZDZIAŁ III 34

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego 3.1.12. Pojazdy wycofane z eksploatacji grupa 16 W ostatnich latach wraki samochodowe, a takŝe wraki maszyn rolniczych na terenach wiejskich stały się coraz bardziej liczną grupą odpadów. W związku ze złoŝonością swej konstrukcji składają się z wielu elementów i zawierają szereg substancji, z których część to odpady niebezpieczne (oleje, płyny hamulcowe, akumulatory itp.). Jednak zdecydowaną większość stanowią metale i tworzywa sztuczne nadające się do recyklingu. NieuŜyteczne juŝ maszyny rolnicze, których konstrukcja ogranicza się do elementów metalowych, są sukcesywnie wywoŝone do skupów złomu przez ich właścicieli. Pojazdy mechaniczne wycofane z eksploatacji są odpadem pouŝytkowym klasyfikowanym jako odpad niebezpieczny. Na mocy ustawy z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, która weszła w Ŝycie 14 marca 2005 r. (Dz. U. 2005 Nr 25, poz. 202 ze zm.), stworzono system zbierania i demontaŝu pojazdów oraz odzysku, w tym recyklingu odpadów powstających z pojazdów wycofanych z eksploatacji. Przepisy ustawy dotyczą pojazdów samochodowych zaliczonych do kategorii określonych w przepisach o ruchu drogowym oraz trójkołowe pojazdy silnikowe, z wyłączeniem motocykli trójkołowych. Pojazdy wycofane z eksploatacji stanowią zagroŝenie dla środowiska ze względu na zawartość wielu substancji niebezpiecznych, np.: metale cięŝkie, oleje, płyny chłodnicze, akumulatory, zuŝyte opony, szkło i tworzywa sztuczne. Niezbędny jest maksymalny recykling tych materiałów pozwalający na odzysk składników uŝytecznych dla wytwarzania nowych wyrobów. Wytworzone odpady w postaci pojazdów wycofanych z eksploatacji charakteryzują się następującymi kodami i rodzajami odpadu: 16 01 04* ZuŜyte lub nienadające się do uŝytkowania pojazdy; 16 01 06 ZuŜyte lub nienadające się do uŝytkowania pojazdy niezawierające cieczy i innych niebezpiecznych elementów. Obowiązki związane z tworzeniem systemu recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji zostały nałoŝone na podmioty wprowadzające samochody na rynek. Stacje demontaŝu i punkty zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji od dnia 1 lipca 2005 r. obowiązane są posiadać decyzje dotyczące gospodarowania odpadami na mocy przepisów ustawy wymienionej na wstępie. Zgodnie z tymi przepisami wprowadzający pojazd jest obowiązany zapewnić sieć zbierania pojazdów, obejmującą terytorium kraju, w taki sposób, aby zapewnić właścicielowi moŝliwość oddania pojazdu wycofanego z eksploatacji do punktu zbierania pojazdów lub stacji demontaŝu, połoŝonego w odległości nie większej niŝ 50 km w linii prostej od miejsca zamieszkania albo siedziby właściciela pojazdu. PoniŜej przedstawiono wykaz przedsiębiorców prowadzących stacje demontaŝu oraz wykaz przedsiębiorców prowadzących punkty zbierania pojazdów, z których moŝe skorzystać potencjalny właściciel pojazdu wycofanego z eksploatacji (punkty i stacje na terenie województwa podkarpackiego). NajbliŜszy punkt zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji zlokalizowany jest w Ustrzykach Dolnych przy ul. 29 Listopada 30 RECYKLING - MAR. Natomiast 35 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key najbliŝsza stacja demontaŝu pojazdów wycofanych z eksploatacji znajduje się równieŝ w Ustrzykach Dolnych przy ul. Gen. Dwernickiego 2 A PPUH SAN UST. Szczegółowy wykaz punktów zbierania pojazdów oraz stacji demontaŝu pojazdów wraz z danymi teleadresowymi umieszczono w załączniku 3A i 3B do niniejszego dokumentu. Wykaz przedsiębiorców prowadzony jest na podstawie art. 42 ustawy z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. 2005 r., Nr 25, poz. 202 ze zm.) przez Wojewodę Podkarpackiego. Wojewoda ma obowiązek zamieścić dane powyŝej omawianych przedsiębiorców na stronie internetowej urzędu wojewódzkiego. 3.1.13. ZuŜyte urządzenia elektryczne i elektroniczne grupy 16 02 i 20 01 Do urządzeń wyŝej wymienionego typu zalicza się złom elektryczny i elektroniczny, urządzenia radiowe i telewizyjne, sprzęt komputerowy, urządzenia gospodarstwa domowego, itp. Odpady te zawierają substancje niebezpieczne z rodzaju: ołów, rtęć, kadm oraz substancje stwarzające zagroŝenie dla warstwy ozonowej. Z zakresu zbiórki zuŝytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych regulacje prawne stanowi ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zuŝytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. 2005 nr 180 poz. 1495 ze zm.). Zgodnie z tą ustawą zabronione jest umieszczanie zuŝytego sprzętu oznaczonego symbolem przekreślonego kosza łącznie z innymi odpadami. UŜytkownik, który zamierza pozbyć się produktu, jest obowiązany do oddania zuŝytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego do punktu zbierania zuŝytego sprzętu. Punkty zbierania prowadzone są m.in. przez sprzedawców hurtowych i detalicznych tego sprzętu oraz przez gminne jednostki organizacyjne prowadzące działalność w zakresie odbierania odpadów. PowyŜsze obowiązki ustawowe wprowadzone zostały w celu ograniczenia ilości wytwarzanych odpadów zuŝytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (ZSEiE) oraz zapewnienia odpowiedniego poziomu zbierania, odzysku i recyklingu tego rodzaju odpadów. Prawidłowa realizacja tych obowiązków ma znaczenie zwłaszcza w przypadku, gdy w zuŝytym sprzęcie znajdują się składniki niebezpieczne, które mają szczególnie negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze i zdrowie ludzi. Podmioty gospodarcze, które otrzymały zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbioru i transportu odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości z terenu poszczególnych gmin powiatu bieszczadzkiego, są zobowiązane równieŝ do prowadzenia selektywnej zbiórki elektroodpadów. Elektroodpady z terenu gminy Lutowiska odbierane są od mieszkańców po telefonicznym zgłoszeniu, podobnie jak w przypadku odpadów wielkogabarytowych oraz odpadów remontowych. Zbieraniem tego rodzaju odpadów zajmuje się Gminny Zakład Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. z siedzibą w Lutowiskach. Na terenie pozostałych gmin oprócz zbiórki zuŝytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego u źródła, utworzone zostały specjalne punkty zbiórki: ROZDZIAŁ III 36

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego na terenie gminy Ustrzyki Dolne punkt zbiórki odpadów niebezpiecznych zlokalizowano na terenie Sortowni i Stacji Przeładunkowej Odpadów w Ustrzykach Dolnych przy ul. Przemysłowej; na terenie gminy Czarna punkt zbiórki elektroodpadów zlokalizowano w miejscowości Czarna Górna. W przypadku gminy Ustrzyki Dolne zuŝyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz odpady wielkogabarytowe odbierane są od mieszkańców dwa razy w roku w maju i we wrześniu. Odpady wystawiane są luzem obok pojemników na zmieszane odpady komunalne. Zbiórką tych odpadów zajmuje się Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. z siedzibą w Brzegach Dolnych. Z danych przedstawionych przez podmioty działające na terenie poszczególnych gmin powiatu bieszczadzkiego wynika, Ŝe zebrany zuŝyty sprzęt elektryczny i elektroniczny jest przekazywany Organizacji Odzysku Sprzętu Elektrycznego i Elektronicznego Biosystem Elektrorecykling S. A. z siedzibą w Krakowie, która posiada niezbędny ciąg technologiczny oraz odpowiednią decyzję w zakresie zbierania, transportu, przetwarzania i odzysku ZSEiE na terenie całego kraju. Niestety nie zdołano pozyskać informacji dotyczących ilości zebranych elektroodpadów. Warto podkreślić, Ŝe idea tworzenia lokalnych punktów zbiórki odpadów problemowych (niebezpiecznych, wielkogabarytowych) jest słuszna i powinna być wdraŝana na szerszą skalę poprzez tworzenie LPGO (lokalnych punktów gromadzenia odpadów) lub GPZON (gminnych punktów zbiórki odpadów niebezpiecznych) na terenie kaŝdej z gmin. Propozycja ta zostanie opisana w dalszej części opracowania. Na terenie gmin działają takŝe punkty zbiórki zuŝytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w postaci sklepów RTV AGD, które na podstawie obecnego prawodawstwa w tym zakresie zobowiązane są do odbierania elektroodpadów na zasadzie przyjęcia zuŝytego sprzętu elektrycznego bądź elektronicznego od klienta, który zakupił podobny sprzęt w danym punkcie sprzedaŝy na zasadzie sztuka za sztukę. NaleŜy pamiętać, Ŝe odpady w postaci zuŝytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego są wytwarzane równieŝ w sektorze przemysłowym. 3.1.14. Odpady opakowaniowe 3.1.14.1. Odpady przeterminowanych środków ochrony roślin i opakowań po nich Realizacja ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z dnia 11 maja 2001 r. (Dz. U. 2001 Nr 63, poz. 638 ze zm.) oraz ustaw towarzyszących jest efektem niezwykłej współpracy producentów i importerów środków ochrony roślin. Obecnie rozwija się system współpracy producentów, handlowców oraz uŝytkowników środków ochrony roślin, w celu odpowiedniego postępowania z opakowaniami po pestycydach, naleŝących do odpadów niebezpiecznych. Rozwiązaniem dla rolników, działkowców i miłośników ogrodów, korzystających ze środków ochrony roślin, a zatem będących wytwórcami odpadów po tych środkach jest opracowany przez Polskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin (PSOR) Program zbiórki, transportu, magazynowania i unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych po środkach 37 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key ochrony roślin. Celem tego programu jest wdroŝenie kompleksowego systemu zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania opakowań po środkach niebezpiecznych. Zasady systemu zbiórki opakowań po środkach niebezpiecznych 1. Zgodnie z zaleceniem etykiety instrukcji stosowania środka ochrony roślin, rolnik ma obowiązek zwrotu opakowań po wskazanych środkach ochrony roślin. Sprzedawca nakłada kaucję na opakowanie przy sprzedaŝy środka, która jest zwracana w momencie oddania pustego opakowania. 2. Operator, w imieniu producentów i importerów środków ochrony roślin, odbiera i unieszkodliwia opakowania. 3. Koordynatorem Systemu jest Polskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin. Punkt sprzedaŝy środków ochrony roślin posiadający zezwolenie na zbieranie odpadów o kodzie: 15 01 10 i zgłoszony do Polskiego Stowarzyszenia Ochrony Roślin (PSOR) otrzymuje pocztą worek (worki), o pojemności 500 litrów, słuŝący jako opakowanie zbiorcze zwracanych przez rolników, kaucjonowanych opakowań po środkach ochrony roślin. Po zapełnieniu worków, naleŝy skontaktować się telefonicznie z Operatorem, firmą Remondis (pod numerem 0 801 561 461) i poinformować o konieczności odbioru worków. Kierowcy firmy Remondis podczas odbiorów zebranych w worki opakowań po środkach ochrony roślin będą przekazywali puste worki na wymianę. Obiór opakowań nastąpi po zgłoszeniu konieczności odbioru z co najmniej trzech sklepów w promieniu 50 km. Ostatni odbiór ze sklepów moŝe odbyć się po zakończeniu sezonu wegetacyjnego. Zbierane są opakowania wszystkich producentów środków ochrony roślin. W momencie odbioru Operator nie będzie selekcjonował i ewidencjonował opakowań ze względu na producenta i dostawcę. Zgodnie z treścią Etykiety Instrukcji stosowania preparatów opakowania muszą być wypłukane i opróŝnione. Operatorem (odbiorcą odpadów) opisywanego tu ogólnopolskiego systemu odbioru i unieszkodliwiania opakowań po środkach ochrony roślin jest firma Remondis (dawny Rethmann ), natomiast koordynatorem całego systemu jest jego twórca Polskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin (PSOR). W przypadku gospodarstw wielkoobszarowych, gdzie gromadzi się jednostkowo powyŝej 10 m 3 odpadów opakowaniowych, naleŝy bezpośrednio zgłosić się do firmy Remondis wykonującej usługi odbioru i transportu odpadów niebezpiecznych (pamiętajmy koszt usługi ponosi producent opakowań!). Dodatkowe informacje dotyczące zbiórki opakowań po środkach ochrony roślin moŝna uzyskać na stronie internetowej www.psor.pl, adres e-mail: system@psor.pl oraz pod nr tel. Firmy Remondis : (0 59) 862 85 40. Na podstawie danych zamieszczonych na stronie internetowej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Rzeszowie www.bip.piorin.gov.pl/rzeszow, na terenie powiatu bieszczadzkiego działają następujące podmioty zajmujące się obrotem środkami ochrony roślin: Sklep WielobranŜowy Adrian, ul. 29 Listopada 8, 38-700 Ustrzyki Dolne; Sklep Ogrodniczy Ogrodnik, ul. 29 Listopada b/n, 38-700 Ustrzyki Dolne. ROZDZIAŁ III 38

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego 3.1.14.2. Odpady opakowaniowe wysegregowane ze strumienia odpadów komunalnych W systemie selektywnej zbiórki odpadów funkcjonującym na terenie powiatu bieszczadzkiego, dominuje selektywna zbiórka odpadów opakowaniowych prowadzona metodą u źródła, która polega na zbieraniu odpadów do specjalnych róŝnokolorowych worków (zarówno w gospodarstwach domowych jak równieŝ w podmiotach gospodarczych). System selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych oparty na ich donoszeniu do wielkogabarytowych pojemników i kontenerów stanowi system uzupełniający wprowadzony przede wszystkim w obrębie zabudowy zwartej wielorodzinnej. Sposób prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych na terenie powiatu bieszczadzkiego wynika z uwarunkowań geograficznych (górzyste ukształtowanie powierzchni terenu) oraz demograficznych (niewielki wskaźnik gęstości zaludnienia). System zbiórki odpadów wtórnych z wykorzystaniem worków oraz pojemników wielkogabarytowych obsługiwany jest na terenie powiatu przez 3 podmioty, które zajmują się równieŝ odbiorem zmieszanych odpadów komunalnych. W dalszej części opracowania przedstawiono krótką charakterystykę systemu selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych w podziale na analizowane podmioty. Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. w Brzegach Dolnych Podmiot prowadzi działalność na terenie gminy i miasta Ustrzyki Dolne w oparciu o decyzje dotyczące gospodarki odpadami o numerach: BOŚ.7644-3-2/07, BOŚ. 7644-3- 6/08, BOŚ.7644-3-7/08, BOŚ.7644-3-5/09. W ramach selektywnej zbiórki odpadów wtórnych przedsiębiorstwo wdroŝyło dwa rozwiązania: 1. zbiórkę u źródła w zabudowie jednorodzinnej z wykorzystaniem worków o pojemności 110 litrów, w kolorze: białym do gromadzenia szkła białego; zielonym do gromadzenia szkła kolorowego; Ŝółtym do gromadzenia tworzyw sztucznych; niebieskim do gromadzenia papieru/makulatury; 2. zbiórkę metodą donoszenia odpadów do wielkogabarytowych pojemników typu dzwon (lub iglo) w zabudowie wielorodzinnej, w kolorystyce analogicznej do opisanej w punkcie 1. Oprócz opisanych rozwiązań podmiot zajmuje się takŝe opróŝnianiem specjalnych metalowych koszy na surowce wtórne (kartony i folię), które zlokalizowane są przy sklepach na terenie całej gminy. Częstotliwość wywozu odpadów: z terenów wiejskich w zabudowie jednorodzinnej 1 raz na miesiąc; z terenu miasta w zabudowie jednorodzinnej 2 razy w miesiącu; z pojemników wielkogabarytowych w zabudowie wielorodzinnej i koszy ustawionych przy sklepach w zaleŝności od potrzeb. 39 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key Warto podkreślić, Ŝe MPGK Sp. z o. o. jest podmiotem zarządzającym Sortownią i Stacją Przeładunkową Odpadów zlokalizowaną w Ustrzykach Dolnych przy ulicy Przemysłowej. Więcej informacji na temat przedmiotowej instalacji przedstawiono w rozdziale 3.4. Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Zakład Gospodarki Komunalnej w Czarnej W świetle prawa analizowana jednostka stanowi zakład budŝetowy gminy Czarna utworzony na mocy uchwały nr V/40/03 Rady Gminy w Czarnej z dnia 26 czerwca 2003 r. w sprawie utworzenia zakładu budŝetowego pod nazwą Zakład Gospodarki Komunalnej w Czarnej oraz uchwały zmieniającej nr XXVII/247/10 Rady Gminy w Czarnej z dnia 29 stycznia 2010 r. Aktualnie Zakład prowadzi działalność na mocy decyzji nr BOŚ.7644-3-1/09. Podobnie jak w przypadku MPGK Sp. z o. o. takŝe analizowany podmiot prowadzi selektywną zbiórkę odpadów z wykorzystaniem dwóch metod: 1. zbiórki u źródła (worki Ŝółte na tworzywa sztuczne i metale oraz worki zielone na szkło białe i szkło kolorowe); 2. zbiórki metodą donoszenia odpadów do pojemników i kontenerów (tworzywa sztuczne i szkło zmieszane). W przypadku systemu workowego, odpady odbierane są od mieszkańców z częstotliwością 1 raz w miesiącu. Pojemniki i kontenery opróŝniane są w zaleŝności od stopnia ich wypełnienia. Gminny Zakład Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. w Lutowiskach Podmiot prowadzi działalność w zakresie gospodarki odpadami na terenie gminy Lutowiska w oparciu o decyzję nr BOŚ.7644-3-4/09. W odróŝnieniu od wcześniej opisanych jednostek, Zakład prowadzi selektywną zbiórkę odpadów opakowaniowych wyłącznie metodą u źródła z wykorzystaniem róŝnokolorowych worków (zielonych na szkło; Ŝółtych na tworzywa sztuczne, makulaturę i metale; białych na odpady niebezpieczne oraz bezbarwnych na odpady pozostałe). Wszystkie z wymienionych rodzajów odpadów odbierane są od mieszkańców z częstotliwością 1 raz w tygodniu. W chwili obecnej Zakład realizuje przedsięwzięcie polegające na adaptacji wiaty magazynowej w miejscowości Smolnik na potrzeby sortowni odpadów. Posiada równieŝ przenośną czterostanowiskową linię sortowniczą, wózek widłowy oraz prasę do zgniatania surowców wtórnych. Ilość pojemników do selektywnej zbiórki odpadów na terenie TABELA 8. powiatu bieszczadzkiego Gminy Ilość pojemników [szt.] Wskaźnik [liczba osób/1 pojemnik] Gmina Ustrzyki Dolne 140 127 Gmina Czarna 10 240 Gmina Lutowiska tylko system workowy brak Powiat razem 150 149 Źródło: ROZDZIAŁ III Dane ankietowe przygotowane przez podmioty działające w zakresie zbiórki odpadów komunalnych z terenu poszczególnych gmin powiatu bieszczadzkiego 40

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Na podstawie zebranych danych wynika, Ŝe na początku 2009 roku na terenie powiatu zlokalizowanych było 150 pojemników do selektywnej zbiórki odpadów średnia ilość osób w powiecie przypadających na 1 pojemnik wynosiła 149 (Tab. 8). NaleŜy pamiętać, Ŝe na terenie gminy Lutowiska nie zlokalizowano Ŝadnego pojemnika system zbiórki odpadów opakowaniowych jest tam prowadzony wyłącznie metodą workową u źródła. W wyniku prowadzonej zbiórki odpadów opakowaniowych w 2009 r. wysegregowano ze strumienia odpadów komunalnych 375,16 Mg surowców, które zostały poddane odzyskowi w procesie R15, co zgodnie z załącznikiem nr 6 do ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2007 Nr 39, poz. 251 ze zm.) oznacza: R15 przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu. Tabela 9 przedstawia szczegółowe zestawienie danych na temat ilości i rodzajów odpadów opakowaniowych zebranych z terenu poszczególnych gmin powiatu w 2009 roku. TABELA 9. Odpady opakowaniowe wysegregowane ze strumienia odpadów komunalnych w 2009 r. powiat bieszczadzki Gmina Papier Metale Tworzywa szt. Szkło Ogółem [Mg] kg/mk [Mg] kg/mk [Mg] kg/mk [Mg] kg/mk [Mg] kg/mk Ustrzyki Dolne 89,31 5,02 0,00 0,00 48,22 2,71 100,73 5,66 238,26 13,39 Czarna 0,00 0,00 0,00 0,00 10,82 4,51 24,70 10,30 35,52 14,81 Lutowiska 1,00 0,46 5,42 2,47 26,66 12,15 68,30 31,12 101,38 46,19 Powiat razem 90,31 4,03 5,42 0,24 85,70 3,83 193,73 8,65 375,16 16,75 Źródło: Dane ankietowe przygotowane przez podmioty działające w zakresie zbiórki odpadów komunalnych z terenu poszczególnych gmin powiatu bieszczadzkiego, stan na 31.12.2009 r. Średni wskaźnik zebrania odpadów opakowaniowych w 2009 r. w przeliczeniu na 1 mieszkańca powiatu wyniósł 16,75 kg najniŝsze wskaźniki charakteryzowały gminę Ustrzyki Dolne (13,39 kg/mk) oraz gminę Czarna (1,59 kg/mk), natomiast wskaźnik najwyŝszy dotyczył gminy Lutowiska (46,19 kg/mk). PoniŜsze kartogramy (Ryc. 8) charakteryzują poszczególne gminy powiatu pod względem zbiórki odpadów opakowaniowych ogółem oraz osobno pod względem zbiórki poszczególnych frakcji (papier, tworzywa sztuczne, szkło). Opis do ryciny 8: A zbiórka odpadów opakowaniowych z papieru i makulatury; B zbiórka odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych; C zbiórka odpadów opakowaniowych ze szkła (zmieszanego); D zbiórka odpadów opakowaniowych z uwzględnieniem wszystkich frakcji (papier i makulatura + tworzywa sztuczne + szkło opakowaniowe) 41 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key RYCINA 8. Selektywna zbiórka odpadów opakowaniowych na terenie powiatu bieszczadzkiego kartogramy (Źródło: Opracowanie własne, dane Tab. 9) Dzięki udostępnieniu przez gminy powiatu, pojemników i worków przeznaczonych do selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych zwiększa się ilość odbieranych odpadów wtórnych, które następnie poddawane są odzyskowi. Dodatkowo wzrost cen za odbiór odpadów komunalnych (zmieszanych) ma ekonomiczne uzasadnienie dla właścicieli nieruchomości do ich selektywnego zbierania, a tym samym zmniejszenia ilości wytwarzanych zmieszanych odpadów komunalnych. Z ekonomicznego punktu widzenia bardzo waŝny jest stopień wypełnienia pojemników do selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych. W przypadku opróŝniania 42 ROZDZIAŁ III

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego pojemników niewypełnionych naleŝy rozwaŝyć moŝliwość zmniejszenia częstotliwości ich opróŝniania, co zmniejszyłoby koszty transportu. NaleŜy pamiętać jednak, Ŝe odpady w pojemnikach muszą być odbierane z taką częstotliwością, która zapobiegać będzie negatywnym procesom biologicznym i chemicznym zachodzącym w masie odpadowej (nawet odpady opakowaniowe zawierają zanieczyszczenia, które w krótkim czasie mogą ulegać procesom rozkładu, co jest niepoŝądane w danej chwili i miejscu). Obok selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych równieŝ funkcjonujące na terenie powiatu punkty skupu surowców wtórnych pełnią istotną rolę w recyklingu materiałowym ograniczając przy tym ilość tego rodzaju odpadów w strumieniu zmieszanych odpadów komunalnych. Ich działalność ma tym samym swoje gospodarcze i środowiskowe uzasadnienie. 3.1.15. Selektywna zbiórka odpadów podsumowanie Dynamicznie rozwijająca się gospodarka pochłania coraz większe ilości surowców, których zasoby są ograniczone, a które są niezbędne do zaspokajania aktualnych i przyszłych potrzeb człowieka. W kontekście tego problemu oraz szeroko rozumianej ochrony środowiska przyrodniczego waŝne jest prowadzenie odzysku i recyklingu surowców wtórnych, co jest jedną z podstaw rozwoju zrównowaŝonego. Przez odzysk rozumieć naleŝy wszelkie działania, nie stwarzające zagroŝenia dla Ŝycia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania. Selektywna zbiórka odpadów na terenie powiatu bieszczadzkiego obejmuje: selektywną zbiórkę odpadów wielkogabarytowych i budowlanych; selektywną zbiórkę odpadów medycznych; selektywną zbiórkę odpadów weterynaryjnych; selektywną zbiórkę baterii i akumulatorów; selektywną zbiórkę zuŝytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego; selektywną zbiórkę odpadów opakowaniowych wysegregowanych ze strumienia odpadów komunalnych; selektywną zbiórkę odpadów opakowaniowych po środkach ochrony roślin; w ograniczonym zakresie takŝe selektywną zbiórkę odpadów ulegających biodegradacji, w sensie systemu przydomowego kompostowania. Istotnym problemem w gospodarce odpadami powiatu bieszczadzkiego jest brak powszechnego systemu selektywnej zbiórki odpadów ulegających biodegradacji, które wytwarzane są na terenie gospodarstw domowych. W przypadku zabudowy luźnej, część mieszkańców stosuje własne kompostowniki w celu odseparowania odpadów zielonych ze strumienia zmieszanych odpadów komunalnych. W przypadku zabudowy zwartej (zabudowy wielorodzinnej, bez ogrodów przydomowych), mieszkańcy nie mają moŝliwości kompostowania tego rodzaju odpadów we własnym zakresie. Władze poszczególnych gmin winny zatem zintensyfikować działania zmierzające do rozbudowy i poszerzenia obecnego systemu selektywnej zbiórki odpadów o odpady ulegające biodegradacji. 43 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key Dotychczas największym problemem w zbiórce odpadów zielonych był brak moŝliwości ich dalszego zagospodarowania, co wynikało z braku dostatecznej ilości kompostowni. W najbliŝszej przyszłości wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów biodegradowalnych będzie moŝliwe dzięki kompleksowym rozwiązaniom w gospodarce odpadami proponowanym m.in. w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2010 oraz w Planie Gospodarki Odpadami dla Województwa Podkarpackiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2019. Zgodnie z koncepcją tych dokumentów na terenie województwa podkarpackiego powstać mają zakłady zagospodarowania odpadów (ZZO), które będą wyposaŝone m.in. w instalację do odzysku odpadów biodegradowalnych kompostownię. Planowanym ZZO dla gmin powiatu bieszczadzkiego jest ZZO Sanok Zagórz Ustrzyki Dolne. Więcej informacji na ten temat znajduje się w dalszej części opracowania. Jednym z istotnych ograniczeń aktualnego systemu selektywnej zbiórki odpadów na terenie powiatu jest nierównomierne wdroŝenie podsystemów w obrębie poszczególnych gmin nie wszystkie gminy prowadzą selektywną zbiórkę odpadów w najwyŝszym moŝliwym stopniu, co jest szczególnie waŝne w aspekcie właściwego gospodarowania odpadami niebezpiecznymi. Do ww. problemów zaliczyć naleŝy równieŝ: brak systemu selektywnej zbiórki przeterminowanych lekarstw; opóźnienia w realizacji zadań dotyczących usuwania azbestu (jest to odpad, który równieŝ powinien być demontowany i zbierany w sposób selektywny); brak zorganizowanego systemu zbiórki padłych zwierząt na terenie gmin Lutowiska i Czarna. Dokładna charakterystyka poszczególnych systemów selektywnej zbiórki odpadów prowadzonych na terenie powiatu została przedstawiona we wcześniejszych podrozdziałach niniejszego dokumentu. 3.2. SYSTEM ZBIÓRKI ODPADÓW Gospodarka odpadami na terenie powiatu bieszczadzkiego organizowana i nadzorowana jest przez Wydział Budownictwa i Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Ustrzykach Dolnych oraz na terenie poszczególnych gmin, przez: Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej oraz Wydział Rolnictwa i Ochrony Środowiska Urzędu Miejskiego w Ustrzykach Dolnych; Stanowisko ds. Gospodarki Gruntami, Planowania Przestrzennego i Ochrony Środowiska Urzędu Gminy w Czarnej; Referat Działalności Gospodarczej i Planowania Urzędu Gminy w Lutowiskach. Aktywną działalność w zakresie odbioru odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości z terenu poszczególnych gmin powiatu bieszczadzkiego prowadzą obecnie 3 podmioty: MPGK Sp. z o.o. w Brzegach Dolnych, ZGK w Czarnej oraz GZGK Sp. z o.o. w Lutowiskach. Na rycinach 9 i 10 przedstawiono ilościowy udział poszczególnych jednostek w tworzeniu ogólnej masy zebranych odpadów komunalnych ze szczególnym ROZDZIAŁ III 44

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego uwzględnieniem odpadów zmieszanych oraz wysegregowanych odpadów opakowaniowych. RYCINA 9. Udział firm zbierających odpady komunalne z terenu powiatu bieszczadzkiego w tworzeniu ogólnej masy tego rodzaju odpadów odebranych w 2009 r. od właścicieli nieruchomości Źródło: Opracowanie na podstawie danych ankietowych udostępnionych przez ww. podmioty RYCINA 10. Masa wybranych odpadów komunalnych zebranych przez poszczególne podmioty w 2009 r. Źródło: Opracowanie na podstawie danych ankietowych udostępnionych przez ww. podmioty Z przedstawionych rycin wynika, Ŝe podmiotem dominującym pod względem zebranych odpadów komunalnych jest Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o., następnie w kolejności GZGK Sp. z o.o. w Lutowiskach oraz ZGK w Czarnej. Biorąc pod uwagę udział wysegregowanych odpadów opakowaniowych w masie zebranych odpadów komunalnych w podziale na analizowane podmioty proporcje ulegają zmianie. Mianowicie najwyŝszym udziałem odpadów opakowaniowych w stosunku do całkowitej masy odpadów komunalnych zebranych w 2009 r. charakteryzuje się Gminny 45 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key Zakład Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Lutowiskach, następnie ZGK w Czarnej oraz najniŝszym MPGK Sp. z o.o. w Brzegach Dolnych (Ryc. 11). RYCINA 11. Udział wybranych frakcji odpadów komunalnych w całkowitej masie tego rodzaju odpadów zebranej przez podmioty w 2009 r. Źródło: Opracowanie na podstawie danych ankietowych udostępnionych przez ww. podmioty Zmieszane odpady komunalne zebrane z terenu powiatu trafiają do Sortowni i Stacji Przeładunkowej Odpadów w Ustrzykach Dolnych, gdzie są poddawane segregacji oraz przygotowywane do odzysku bądź unieszkodliwiania. Odpady przeznaczone do składowania są transportowane na instalacje zlokalizowane poza terytorium powiatu: Składowisko Odpadów Komunalnych w Przemyślu, gmina Miasto Przemyśl; oraz na Składowisko Odpadów Średnie Wielkie, gmina Zagórz. NaleŜy pamiętać, Ŝe w ramach wydanych ww. podmiotom zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie odbioru zmieszanych odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości z terenu poszczególnych gmin powiatu bieszczadzkiego, są one równieŝ zobowiązane do odbioru od mieszkańców wszystkich zbieranych selektywnie rodzajów odpadów komunalnych (wysegregowanych odpadów opakowaniowych, elektroodpadów, odpadów wielkogabarytowych, odpadów ulegających biodegradacji w tym odpadów kuchennych, itd.). Wysegregowane odpady komunalne w postaci odpadów opakowaniowych z terenu powiatu bieszczadzkiego są przekazywane specjalistycznym podmiotom posiadającym zezwolenie oraz odpowiednie kwalifikacje do ich dalszego zagospodarowania (recyklerzy). Zbieranie odpadów jest elementarną częścią złoŝonego procesu gospodarowania odpadami, przez który zgodnie z obowiązującym prawem naleŝy rozumieć zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, w tym równieŝ nadzór na takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów (ustawa o odpadach Dz. U. 2007 Nr 39 poz. 251, ze zm.). W załączniku nr 1 do niniejszego planu gospodarki odpadami zawarto zestawienie decyzji administracyjnych w zakresie gospodarki odpadami, które zostały wydane przez Starostę Bieszczadzkiego w latach 2002-2010. ROZDZIAŁ III 46

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Uzupełnieniem danych zawartych w załączniku jest poniŝszy diagram kołowy przedstawiający relacje zachodzące między ogólną liczbą wydanych zezwoleń a zakresem działalności określonym w tych zezwoleniach. RYCINA 12. Udział grup zezwoleń w zakresie gospodarki odpadami w stosunku do całkowitej liczby decyzji wydanych przez Starostę Bieszczadzkiego w okresie 2001-2009 r. (Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Załącznika 1) Dominującą grupę wydanych zezwoleń stanowią decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami niebezpiecznymi (68 szt.) a następnie w kolejności: pozwolenia na transport odpadów (5 szt.); pozwolenia na wytwarzanie odpadów (3 szt.); pozwolenia na zbieranie i transport odpadów (2 szt.); pozwolenia na zbieranie odpadów niebezpiecznych (2 szt.); pozwolenia na odzysk odpadów (1 szt.); pozwolenie na unieszkodliwianie odpadów (1 szt.); Reasumując naleŝy stwierdzić, Ŝe w okresie od 2002 do 2010 roku Starosta Bieszczadzki wydał ok. 82 decyzje administracyjne dotyczące w sposób bezpośredni gospodarowania odpadami. Problemem w gospodarce odpadami powiatu bieszczadzkiego jest nieobjęcie zorganizowanym systemem zbiórki odpadów komunalnych wszystkich mieszkańców poszczególnych gmin, w efekcie czego część odpadów jest spalana w gospodarstwach domowych lub jest deponowana na dzikich wysypiskach odpadów. Na podstawie obliczeń szacunkowych moŝna stwierdzić, Ŝe odsetek ludności nieobjętej zbiórką odpadów komunalnych wynosi obecnie ok. 5 %. Bazując na aktualnych danych, moŝna przypuścić, Ŝe system zbiórki odpadów przemysłowych jest prowadzony w zadawalający sposób zgodnie z obowiązującym prawem, które przewiduje dla największych wytwórców odpadów konieczność przedstawiania informacji o wytwarzanych odpadach lub programu gospodarki odpadami. 47 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key 3.2.1. Indywidualna zbiórka i transport odpadów Obecnie obowiązujące prawo w zakresie gospodarki odpadami (ustawa o odpadach, Dz. U. 2007 Nr 39, poz. 251 ze zm.) nie dopuszcza moŝliwości prowadzenia zbiórki i transportu odpadów bez posiadania waŝnego zezwolenia uprawniającego do wykonywania tego rodzaju działań. System zbiórki i transportu odpadów powinien być prowadzony wyłącznie przez specjalistyczne firmy posiadające zezwolenie na wykonywanie tego rodzaju działalności. 3.3. INSTALACJE DO ODZYSKU I UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW Na terenie powiatu bieszczadzkiego zlokalizowane są następujące instalacje: Sortownia i Stacja Przeładunkowa Odpadów Komunalnych w Ustrzykach Dolnych (gm. Ustrzyki Dolne); nieczynne składowiska odpadów komunalnych przeznaczone do rekultywacji w miejscowościach: Brzegi Dolne (gm. Ustrzyki Dolne) i Lipie (gm. Czarna); nieczynne zrekultywowane składowisko odpadów komunalnych w miejscowości Smolnik (gm. Lutowiska); Oprócz wymienionych instalacji na terenie powiatu bieszczadzkiego działalność w zakresie odzysku odpadów prowadzą 2 podmioty. Większość odpadów komunalnych zebranych z terenu powiatu bieszczadzkiego jest poddawana segregacji na terenie sortowni i stacji przeładunkowej odpadów w Ustrzykach Dolnych. Pozostałości po sortowaniu (zmieszane odpady komunalne) są następnie transportowane na składowiska zlokalizowane poza granicą powiatu, gdzie są poddawane unieszkodliwianiu przez składowanie. Obiektami tymi są instalacje: Składowisko Odpadów Komunalnych w Przemyślu, gmina Miasto Przemyśl; oraz Składowisko Odpadów Średnie Wielkie, gmina Zagórz. W dalszej części opracowania dokonano krótkiej charakterystyki instalacji zlokalizowanych na terenie powiatu bieszczadzkiego oraz przedstawiono ich lokalizację (Ryc. 13). 3.3.1. Sortownia i Stacja Przeładunkowa Odpadów w Ustrzykach Dolnych Właścicielem analizowanej instalacji jest gmina Ustrzyki Dolne, która na podstawie art. 338 Kodeksu Cywilnego (Dz. U. 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.) oddała obiekt w administrowanie Miejskiemu Przedsiębiorstwu Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. z siedzibą w Brzegach Dolnych. Sortownia i stacja przeładunkowa zlokalizowane są w południowej części miasta Ustrzyki Dolne na działce ewidencyjnej nr 1682/5 przy ulicy Przemysłowej. Właścicielem gruntu pod instalacją jest gmina Ustrzyki Dolne. Przedsięwzięcie budowy instalacji zostało zrealizowane ze środków własnych MPGK Sp. z o. o. przy duŝym wsparciu finansowym ze strony: EkoFunduszu z siedzibą w Warszawie przy ul. Brackiej 5, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z siedzibą w Warszawie przy ul. Konstruktorskiej 3 oraz 48 ROZDZIAŁ III

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie przy ul. Zygmuntowskiej 9. Sortownia i stacja przeładunkowa wyposaŝone są w następujące urządzenia: zadaszoną rampę dla kontenerów o objętości 30 40 m 3 ; kontenery (6 szt.) o objętości 30 40 m 3 ; 2 linie sortownicze odpadów (ciąg sortowniczy odpadów zmieszanych, ciąg sortowniczy odpadów z selektywnej zbiórki); belownicę kanałową, ładowarkę do transportu odpadów na terenie zakładu, załadunku ciągów sortowniczych, opróŝniania boksów i pojemników; wagę samochodową do określania masy poszczególnych rodzajów odpadów dostarczanych do i ekspediowanych z zakładu; magazyny, boksy i pojemniki na wysortowane odpady, sprzęt do dezynfekcji, punkt demontaŝu odpadów wielkogabarytowych; punkt zbiórki zuŝytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Na terenie przedmiotowej instalacji dokonywane są następujące prace: wysortowanie z odpadów komunalnych frakcji nadającej się do recyklingu; wysortowanie odpadów pochodzących z selektywnej zbiórki; wysortowanie odpadów wielkogabarytowych; wydzielenie odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych; zagospodarowanie odpadów budowlanych; przeładunek, magazynowanie i ekspedycja balastu i wysortowanych frakcji. Ciąg sortowniczy nr 1 umoŝliwia wysortowanie ze strumienia zmieszanych odpadów komunalnych znacznych ilości surowców nadających się do odzysku oraz segregację zanieczyszczonych odpadów zebranych w sposób selektywny (odpadów opakowaniowych). W ramach analizowanego ciągu technologicznego wyróŝnia się: Przenośnik kanałowy wannowy, którego zadaniem jest transport odpadów zmieszanych lub pochodzących z selektywnej zbiórki w kierunku przenośnika wznoszącego; Przenośnik wznoszący transportuje odpady do sita obrotowego; Sito obrotowe - zapewnia podział odpadów komunalnych na frakcje: pierwszą (podsitową ) o średnicy od 0 do 50 mm, druga (nadsitową) o średnicy powyŝej 50 mm; Przenośnik sortowniczy - transportuje frakcje odpadów o średnicy powyŝej 50 mm z sita obrotowego do kabiny sortowniczej; Kabina sortownicza - miejsce ręcznego sortowania strumienia odpadów. Zapewnia personelowi sortowni pracę w komfortowych warunkach termicznych, kabina stanowi równocześnie osłonę przeciwko hałasowi zewnętrznemu i zapyleniu. Separator ferromagnetyczny - oddziela ferromagnetyki ze strumienia odpadów kierowanych do kabiny sortowniczej przenośnikiem sortowniczym; 49 ROZDZIAŁ III

Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego Green Key Przenośnik frakcji o średnicy 0 50 mm - transportuje frakcje o średnicy poniŝej 50 mm, oddzieloną na sicie obrotowym, na przenośnik wznoszący za kabiną sortowniczą; Przenośnik wznoszący - kieruje strumień odpadów wychodzących z kabiny sortowniczej oraz napływające przenośnikiem frakcje o średnicy 0 50 mm na przenośnik rewersyjny; Przenośnik rewersyjny - pozwala, dzięki moŝliwości zmiany kierunku biegu taśmy, na zapełnienie dwóch kontenerów pozostałością po sortowaniu, bez konieczności ich przesuwania w międzyczasie. Ciąg sortowniczy nr 2 umoŝliwia dalszy proces sortowania (posortowanie) szkła pochodzącego z selektywnej zbiórki. W ramach tego ciągu technologicznego wyróŝnia się: Przenośnik załadowczy, który transportuje szkło z selektywnej zbiórki w kierunku przenośnika sortowniczego; Przenośnik sortowniczy - transportuje szkło z selektywnej zbiórki do kabiny sortowniczej; Kabina sortownicza - miejsce ręcznego dosortowania szkła pochodzącego z selektywnej zbiórki. Zapewnia personelowi sortowni pracę w komfortowych warunkach termicznych, kabina stanowi równocześnie osłonę przeciwko hałasowi zewnętrznemu i zapyleniu; Belownica kanałowa - składa się z poziomego leja zasilającego umiejscowionego powyŝej komory zgniotu. Tłok dokonuje zgniatania materiału i formowania go w bele. Odpowiednie ciśnienie gwarantuje wysoką gęstość beli. Trzypozycyjny przełącznik ciśnienia pozwala na dostosowanie siły nacisku do rodzaju belowanego materiału. Kontenery 32 m 3 słuŝą do gromadzenie balastu, szkła oraz innych odpadów (budowlanych, wielkogabarytowych) przy rampie przeładunkowej; Ładowarka zapewnia transport odpadów i surowców wewnątrz zakładu, załadunek ciągów sortowniczych, opróŝnianie boksów i pojemników; Waga samochodowa słuŝy określeniu dokładnej ilości poszczególnych rodzajów odpadów/surowców dostarczanych do i ekspediowanych z zakładu. Stacja przeładunkowa słuŝy do grawitacyjnego przeniesienia odpadów z pojazdów dowoŝących do kontenerów typu otwartego o poj. 30 40 m 3. Jej głównym elementem jest rampa przeładunkowa. Samochody zajmujące się zbiórka przeładowują niektóre rodzaje odpadów bezpośrednio na rampie. Dodatkowe dwa kontenery są przeznaczone na gromadzenie balastu pochodzącego z linii sortowania, który jest dostarczany za pomocą przenośnika zaopatrzonego w tzw. by-pass (umoŝliwia on załadunek niezaleŝny obu kontenerów bez konieczności ich przemieszczania). Ze Sortowni i Stacji Przeładunkowej Odpadów w Ustrzykach Dolnych korzysta obecnie 9 gmin z powiatów: bieszczadzkiego (3), leskiego (4) i sanockiego (2). Kierunki przewozu odpadów przedstawiono na rycinie 13. Dokładną lokalizację omówionej instalacji przedstawiono na załączniku 4 do planu gospodarki odpadami. ROZDZIAŁ III 50

Green Key Plan gospodarki odpadami dla powiatu bieszczadzkiego RYCINA 13. Kierunki przewozu odpadów komunalnych do Sortowni i Stacji Przeładunkowej Odpadów zlokalizowanej w Ustrzykach Dolnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z MPGK Sp. z o. o. 51 ROZDZIAŁ III