Dyżurnet.pl Ó Ż Ł ć Ś Raport z działalności zespołu w latach 2005-2009 Warszawa 2010 Co-founded by the European Union
Ż ś Misja Zespołu Dyżurnet.pl... 3 Safer Internet... 4 Komitet Konsultacyjny... 5 Wydarzenia w 2005 roku... 6 Wydarzenia w 2006 roku... 7 Wydarzenia w 2007 roku... 8 Wydarzenia w 2008 roku... 9 Wydarzenia w 2009 roku... 10 Współpraca międzynarodowa... 11 Współpraca z organami ścigania... 13 Statystyki zgłoszeń... 14 Działalność edukacyjna... 17 Inne działania promujące bezpieczeństwo w Internecie... 21 Plany... 22 Kalendarium Dyżurnet.pl... 23 Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach projektu Safer Internet plus programme http://ec.europa.eu/saferinternet 2
Raport z działalności zespołu w latach 2005-2009 NASK (Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa) NASK jest jednostką badawczo-rozwojową prowadzącą działalność naukową i wdrożeniową w dziedzinie rozwoju usług teleinformatycznych i systemów bezpieczeństwa ICT. W 1991 r. podłączyła Polskę do Internetu, a w kolejnych latach brała aktywny udział w tworzeniu podstaw infrastruktury sieciowej początkowo dla środowisk naukowo-akademickich, a następnie dla administracji i sektora biznesowego. Jest wiodącym polskim operatorem Internetu i sieci teleinformatycznych, prowadzi rejestr nazw internetowych w domenie.pl. NASK specjalizuje się w usługach związanych z bezpieczeństwem sieci i systemów informatycznych. Oferuje m.in. systemy mocnego uwierzytelnienia, zabezpieczenia typu firewall, systemy antyspamowe i antywirusowe oraz audyty bezpieczeństwa. Wśród usług bezpieczeństwa wprowadzonych przez NASK na rynek na uwagę zasługuje m.in. pakiet związany z kwalifikowanym reagowaniem na incydenty, zapewniający obsługę w zakresie wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami płynącymi z sieci oraz pomoc w diagnozowaniu i neutralizowaniu skutków naruszenia bezpieczeństwa teleinformatycznego. W ramach NASK, w 1996 r. powstał pierwszy w Polsce zespół reagowania na zagrożenia w sieci (computer emergency response team) działający pod nazwą CERT Polska. CERT Polska bierze udział w wielu międzynarodowych projektach. Do zadań CERT Polska należy rejestracja, obsługa i klasyfikacja incydentów naruszających bezpieczeństwo sieci, prowadzenie badań oraz publikacja raportów na temat bezpieczeństwa polskich zasobów Internetu połączona z szeroką działalnością informacyjną i szkoleniową. W związku ze wzrostem liczby zgłoszeń dotyczących pornografii dziecięcej i innych nielegalnych treści w Internecie zaistniała potrzeba powołania specjalnego zespołu reagowania na tego typu incydenty NIFC Hotline Polska (funkcjonujący od 2006 r. pod nazwą Dyżurnet.pl). Misją Zespołu Dyżurnet.pl jest dążenie do usunięcia internetowych treści nielegalnych, wytworzonych z udziałem dzieci lub skierowanych przeciwko bezpieczeństwu dzieci, a także dotyczących ksenofobii i rasizmu. Zespół działa w oparciu o polskie prawo oraz kooperację międzynarodową w ramach stowarzyszenia INHOPE (International Association of Internet Hotline Providers). 3
Ż Polskie Centrum Programu Safer Internet Polskie Centrum Programu Safer Internet powołane zostało w 2005 r. w ramach programu Komisji Europejskiej Safer Internet. Tworzą je Fundacja Dzieci Niczyje (FDN) oraz Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa (NASK). Centrum podejmuje szereg kompleksowych działań na rzecz bezpieczeństwa dzieci i młodzieży korzystających z Internetu i nowych technologii. W ramach Centrum prowadzone są działania edukacyjne (Saferinternet.pl), funkcjonuje zespół Helpline.org.pl, a także zespół Dyżurnet.pl. Program Komisji Europejskiej Safer Internet uruchomiony został w 1999 r. i ma na celu promocję bezpiecznego korzystania z nowych technologii i Internetu wśród dzieci i młodzieży. W ramach programu prowadzone są również działania na rzecz zwalczania nielegalnych treści i spamu w Internecie. Od 2005 r. do programu włączona została problematyka związana z zagrożeniami wynikającymi z użytkowania telefonów komórkowych, gier on-line, wymianą plików P2P i innymi formami komunikacji online w czasie rzeczywistym (czaty i komunikatory). Priorytetem programu na lata 2009 2013 jest zwalczanie cyberprzemocy i uwodzenia dzieci w Internecie. Saferinternet.pl - projekt, którego celem jest zwiększanie społecznej świadomości na temat zagrożeń, jakie niosą ze sobą najnowsze techniki komunikacji. Wśród podejmowanych działań priorytetem jest edukacja, zarówno dzieci, jak i rodziców, a także podnoszenie kompetencji profesjonalistów w zakresie bezpiecznego korzystania z Internetu. Więcej informacji: www.saferinternet.pl Helpline.org.pl - projekt, w ramach którego udzielana jest pomoc młodym internautom, rodzicom i profesjonalistom w przypadkach zagrożeń związanych z korzystaniem z Internetu oraz telefonów komórkowych przez dzieci i młodzież. Więcej informacji: www.helpline.org.pl Dyżurnet.pl punkt kontaktowy, tzw. hotline, do którego można anonimowo zgłaszać przypadki występowania w Internecie treści zabronionych prawem, takich jak pornografia dziecięca, pedofilia, treści o charakterze rasistowskim i ksenofobicznym. Więcej informacji: www.dyzurnet.pl 4
Raport z działalności zespołu w latach 2005-2009 Komitet Konsultacyjny W styczniu 2006 roku utworzony został Komitet Konsultacyjny wspierający Polskie Centrum Programu Safer Internet. Celem Komitetu są działania na rzecz podnoszenia bezpieczeństwa w Internecie oraz pomoc w rozwiązywaniu problemów, na które w swojej działalności napotykają zespoły Dyżurnet.pl, Helpline.org.pl i Saferinternet.pl. Ponadto członkowie Komitetu dzielą się wiedzą ekspercką z zakresu bezpieczeństwa w Internecie, współpracy międzynarodowej, ostatnich osiągnięć i planów na przyszłość instytucji, które reprezentują. W pracach Komitetu Konsultacyjnego biorą udział przedstawiciele następujących instytucji i organizacji: Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli Komenda Główna Policji Komenda Stołeczna Policji Ministerstwo Edukacji Narodowej Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Ministerstwo Sprawiedliwości Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji Rzecznika Praw Dziecka Polski Komitet ds. UNESCO Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Związek Producentów Audio-Video W prezentowanym okresie miało miejsce 11 spotkań Komitetu. W 10. jubileuszowym spotkaniu do grona Komitetu dołączyli przedstawiciele Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej oraz Fundacji Orange. Zadania Komitetu Konsultacyjnego nadzór i koordynacja prac zespołów Dyżurnet.pl i Helpline.org.pl ocena skutecznego działania oraz realizacji procedur obsługi zgłoszeń zespołów Dyżurnet.pl, Helpline.org.pl pomoc w optymalizacji procedur wypracowanych i stosowanych przez zespoły; lobbing w celu modyfikacji obowiązującego w Polsce prawa w zakresie usuwania treści szkodliwych z Internetu proponowanie nowych działań zmierzających do usuwania z Internetu nielegalnych treści proponowanie działań pozwalających na skuteczne ściganie osób odpowiedzialnych za tworzenie nielegalnych treści i ich rozpowszechnianie promowanie idei zwalczania nielegalnych treści w Internecie, z wykorzystaniem punktu kontaktowego Dyżurnet.pl promowanie idei wsparcia psychologicznego dzieci i młodzieży stykających się z cyberprzemocą promowanie inicjatyw realizowanych przez Safer Internet wzajemna wymiana doświadczeń między przedstawicielami Komitetu Konsultacyjnego 5
Ż Wydarzenia: 2005 styczeń projekt pierwszej strony internetowej hotline, uruchomienie infolinii przyjęcie NIFC Hotline Polska przez INHOPE na tymczasowego członka Stowarzyszenia rozpoczęcie obsługi zgłoszeń rozpoczęcie projektu Saferinternet.pl luty obchody Dnia Bezpiecznego Internetu styczeń - czerwiec spotkania z podmiotami współpracującymi z hotline (fundacjami pozarządowymi, operatorami, administratorami); opracowanie procedur współpracy maj ustalenie procedur współpracy z KSP czerwiec inauguracja cyklu 16 konferencji wojewódzkich organizowanych w ramach akcji Saferinternet.pl październik wizyta zarządu INHOPE w polskim hotline Dzień Bezpiecznego Internetu (DBI) inicjatywa Komisji Europejskiej mająca na celu zwrócenie uwagi na bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w Internecie. Obchody DBI organizowane najpierw w Europie (od 2004 r.), potem na całym świecie. Jego organizatorami w Polsce od 2005 r. są Fundacja Dzieci Niczyje (FDN) oraz Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa (NASK) - Polskie Centrum programu Safer Internet. Każdego roku realizujący program Safer Internet zachęcają szkoły, organizacje pozarządowe, firmy i osoby prywatne do organizowania przez cały luty lokalnych inicjatyw na rzecz bezpieczeństwa młodych internautów (m.in. zajęć edukacyjnych, happeningów, gazetek szkolnych, audycji w radiowęzłach szkolnych, kampanii informacyjnych, konkursów). Co roku obchody są związane z innym aspektem bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w Internecie. W pierwszym roku działalności Dyżurnet.pl uzyskał poparcie: Ministerstwa Nauki i Informatyzacji, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, Ministerstwa Sprawiedliwości, Komendy Głównej Policji, Komendy Stołecznej Policji, Polskiego Komitetu ds. UNESCO, Urzędu Ochrony Konsumenta i Konkurencji oraz Rzecznika Praw Dziecka. 6
Raport z działalności zespołu w latach 2005-2009 Wydarzenia: 2006 styczeń pierwsze spotkanie Komitetu Konsultacyjnego początek współpracy z Komendą Główną Policji luty obchody Dnia Bezpiecznego Internetu wspólnie z Wyższą Szkoła Policji w Szczytnie, policjantami z Wielkiej Brytanii oraz Ambasadą Wielkiej Brytanii przyjęcie NIFC Hotline Polska przez INHOPE na pełnego członka Stowarzyszenia maj - pierwsze szkolenie opiekunów szkolnych pracowni komputerowych ponad 400 szkół czerwiec rozpoczęcie szkoleń dla policji październik utworzenie jednego krajowego Centrum Safer Internet, w którego skład wchodzą zespoły Saferinternet.pl, Helpline.org.pl oraz Dyżurnet.pl W wielu krajach zespoły reagujące nazywane są hotline lub tipline. Dlatego pierwsza oficjalna nazwa zespołu brzmiała NIFC Hotline Polska co stanowiło skrót od słów National Initiative for Children. W 2006 roku opracowano nowe logo i wprowadzono polską nazwę Dyżurnet.pl. 7
Ż Wydarzenia: 2007 luty obchody Dnia Bezpiecznego Internetu kwiecień udział w Radzie Naukowej Biura Rzecznika Praw Dziecka sierpień inauguracja kampanii medialnej Dyżurujemy przy Internecie wrzesień I Międzynarodowa Konferencja Bezpieczeństwa Dzieci i Młodzieży w Internecie październik opracowanie przeglądu rozwiązań filtrujących Jak skutecznie filtrować zawartość Internetu? Podczas kampanii medialnej Dyżurujemy przy Internecie, przy społecznym zaangażowaniu mediów, emitowane były reklamy prasowe, reklamy internetowe i spot radiowy. Powstała również nowa wersja strony internetowej. Efektem kampanii był szereg doniesień medialnych oraz wzrost miesięcznej liczby zgłoszeń (z 50 do 180 miesięcznie). Kampania prowadzona była pod hasłem: Nie przykładaj ręki do krzywdzenia dzieci! 8
Raport z działalności zespołu w latach 2005-2009 Wydarzenia: 2008 luty obchody Dnia Bezpiecznego Internetu czerwiec - rozszerzenie klasyfikacji obsługiwanych zgłoszeń wrzesień II Międzynarodowa Konferencja Bezpieczeństwo Dzieci i młodzieży w Internecie Warszawa wizyta Birgit Roth, Sekretarz Generalnej INHOPE grudzień nowelizacja Kodeksu Karnego penalizacja treści pornograficznych przedstawiających wytworzony wizerunek małoletniego gwałtowny wzrost zgłoszeń spoza kategorii głównych klasyfikacji Dyżurnet.pl ś Zespół ds. przeciwdziałania dyskryminacji małoletnich w elektronicznych środkach masowego przekazu Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Traktowania, Elżbieta Radziszewska, powołała Zespół ds. przeciwdziałania dyskryminacji małoletnich w elektronicznych środkach masowego przekazu, działający przy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Celem zespołu jest analiza i ocena rozwiązań prawnych oraz wynikające stąd propozycje niezbędnych zmian legislacyjnych, z drugiej strony przygotowanie i wdrożenie strategii mającej na celu promowanie, upowszechnianie i propagowanie edukacji medialnej oraz współpraca międzynarodowa z instytucjami publicznymi i pozarządowymi. Dyżurnet.pl uczestniczy w spotkaniach następujących podzespołów opiniodawczo doradczych: Podzespół Legislacyjny Zespół ds. Kampanii Edukacyjnych i Medialnych Podzespół ds. Bezpieczeństwa Małoletnich w Internecie, Grach Komputerowych i Video Wraz ze wzrostem liczby zgłoszeń kierowanych do Dyżurnet.pl i klasyfikowanych jako inne treści została opracowana dodatkowa klasyfikacja pozwalająca na monitorowanie zjawisk takich jak: wulgaryzmy; szerzenie agresji i rasizmu przez pewne grupy społeczne; namawianie do okaleczeń, popełnienia samobójstwa, aborcji; propagowanie stosowania środków farmakologicznych w sposób zagrażający zdrowiu i życiu, udostępnianie sposobów przygotowania niebezpiecznych substancji (pigułek gwałtu, środków odurzających), publikowania drastycznych materiałów (również bez zabezpieczeń); profanowania symboli religijnych. 9
Ż Wydarzenia: 2009 luty obchody Dnia Bezpiecznego Internetu marzec zawiązanie Europejskiej Koalicji Finansowej przeciwko komercyjnemu wykorzystywaniu dzieci maj podpisanie porozumienia o współpracy z Komendą Główną Policji Poznań - inauguracja cyklu regionalnych konferencji dla policji, prokuratorów i sędziów czerwiec jubileuszowe X spotkanie Komitetu Konsultacyjnego lipiec podpisanie Porozumienia na rzecz bezpieczeństwa dzieci w Internecie wrzesień publikacja scenariusza warsztatów dla klas gimnazjalnych - J@k w necie? Bezpiecznie!!! publikacja raportu - Rozwiązania filtrujące niepożądane treści w Internecie - III Międzynarodowa Konferencja Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w Internecie Porozumienie na rzecz bezpieczeństwa dzieci w Internecie - zawarte przez 12 sygnatariuszy na początku lipca 2009 r. Do jego grona dołączają kolejni przedstawiciele organizacji i instytucji, którzy dobrowolnie zobowiązują się do działań mających na celu poprawianie bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w sieci. Podstawowym celem inicjatywy jest budowa szerokiej koalicji na rzecz edukowania rodziców, opiekunów i dzieci korzystających z Internetu o zagrożeniach mogących wynikać z używania sieci oraz sposobach ich eliminowania. Koalicja finansowa - kierowana przez Child Exploitation and Online Protection Centre i finansowana przez Komisję Europejską stanowi publiczno-prywatną nieformalną grupę, do której należą organy policyjne, operatorzy finansowi, dostawcy usług internetowych, organizacje pozarządowe oraz inni partnerzy; celem koalicji jest wspólna walka z pornografią dziecięcą. 10
Raport z działalności zespołu w latach 2005-2009 Współpraca międzynarodowa Safer Internet Program Współdziałanie zespołów Saferinternet.pl, Helpline.org.pl oraz Dyżurnet.pl pozwala na realizowanie idei, które zwiększają bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w Internecie. Szeroki krąg odbiorców (dzieci i młodzież, nauczyciele i opiekunowie, policjanci, sędziowie i prokuratorzy, a także przedstawiciele instytucji rządowych oraz firm związanych z Internetem) wymaga różnorodnych działań. Przedstawiciele zespołu włączają się w dyskusje, uczestniczą i organizują konferencje i szkolenia oraz na co dzień odpowiadają na zgłoszenia użytkowników Internetu. Współpraca na poziomie europejskim (Insafe, INHOPE) pozwala na prowadzenie wspólnych działań z podobnymi organizacjami europejskimi i światowymi. Dyżurnet.pl, Helpline.org.pl oraz SaferInternet.pl realizują założenia programów Komisji Europejskiej. W ciągu pięciu lat działalności Polskiego Centrum Programu były to projekty: 2003 Safer Internet Action Plan 2005 Safer Internet programme 2007 Safer Internet Plus programme 2009 Safer Internet programme W ramach europejskiego projektu Safer Internet, dzięki wielu płaszczyznom współpracy, realizowane są różne inicjatywy na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa dzieci i młodzieży: obchody Dnia Bezpiecznego Internetu Krajowe projekty Safer Internet FORUM Safer Internet działanie stowarzyszenia INHOPE spotkania o zasięgu międzynarodowym regionalnych zespołów reagujących (hotline y, helpline y, policja) z przedstawicielami rządowymi Koalicja Finansowa Europejska platforma wymiany informacji o zagrożeniach w Internecie 11
Ż Współpraca międzynarodowa W każdym kraju działalność hotline przynosi wymierne efekty ze względu na możliwość anonimowego zgłaszania treści nielegalnych. Współpraca międzynarodowa hotline ów pozwala na szybką reakcję w przypadku treści znajdujących się na serwerach zlokalizowanych poza granicami kraju, w którym działa narodowy hotline, często bez angażowania organów ścigania. Natomiast ścisła współpraca z Policją pozwala na przekazywanie jej zgłoszeń, wobec których konieczne jest podjęcie działań prawnych. Stowarzyszenie INHOPE - International Association of Internet Hotlines początki Stowarzyszenia sięgają 1995 roku, kiedy zauważono, że Internet staje się popularnym środowiskiem spotkań osób o podobnych zainteresowaniach, które nie są powszechnie akceptowane społecznie. W niektórych krajach Europy rozpoczęły się debaty na temat znalezienia skutecznych sposobów przeciwdziałania rozpowszechnianiu oraz publikacji treści pedofilskich lub treści szerzących rasizm czy skrajny nacjonalizm. W 1996 roku powstał w Holandii pierwszy hotline zajmujący się zwalczaniem pornografii dziecięcej w Internecie. Wkrótce podobne zespoły zaczęły działać podobne w Norwegii, Belgii i Wielkiej Brytanii, następnie w Austrii, Irlandii, Finlandii, Hiszpanii oraz Francji i w Stanach Zjednoczonych. W 1997 roku z inicjatywy brytyjskiej organizacji Childnet International zrodziła się idea stworzenia forum międzynarodowej współpracy pomiędzy punktami hotline z poszczególnych krajów. Na początku forum współpracy oraz wymiany doświadczeń działało w ramach projektu Komisji Europejskiej Daphne. W 1999 roku Forum przekształciło się w INHOPE Association, wciąż wspierane przez Komisję Europejską i zrzeszającą kilkanaście narodowych punktów hotline. W styczniu 2005 roku zespół Dyżurnet.pl został przyjęty do tego stowarzyszenia jako pierwszy z 10 państw nowo przyjętych do Unii Europejskiej. 10 12 15 17 18 22 26 30 33+ 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Obecnie do stowarzyszenia należy 36 członków z Europy, Azji, Ameryki Północnej, Afryki oraz Australii. Przedstawiciele narodowych hotline ów spotykają się regularnie wymieniając doświadczenia oraz ulepszając współpracę. W ramach Stowarzyszenia opracowywany jest zbiór zasad (tzw. Best Practices ) wdrażanych przez wszystkie zespoły. Pracownicy zespołów mają również możliwość szczegółowego zapoznania się z procedurami, prawem, specyfiką pracy w innych krajach podczas praktyk lub specjalistycznych szkoleń. 12
Raport z działalności zespołu w latach 2005-2009 Współpraca z organami ścigania Działalność Dyżurnet.pl od samego początku jest wspierana przez Policję. Współpraca ta obejmuje przede wszystkim realizację procedury obsługi zgłoszeń do Policji przekazywane są informacje o treściach nielegalnych, zlokalizowanych na polskich serwerach oraz użytkownikach łamiących prawo. W ramach współpracy organizowane są przez zespół SaferInternet.pl konferencje i szkolenia dedykowane przedstawicielom policji, prokuratury oraz sądownictwa. Tematyka obejmuje przede wszystkim techniczne aspekty przestępczości komputerowej oraz psychologiczne mechanizmy nadużyć internetowych, które są szkodliwe dla dzieci i młodzieży. Niejednokrotnie przedstawiciele Dyżurnet.pl występują na szkoleniach i konferencjach jako prelegenci, przybliżając działalność zespołu. Codzienna praca zespołu opiera się na konsultacjach i spotkaniach roboczych z przedstawicielami policji, a przede wszystkim z Biurem Kryminalnym Komendy Głównej Policji. Przedstawiciele Komedy Głównej Policji oraz Komendy Stołecznej Policji są ważnymi członkami Komitetu Konsultacyjnego wspierającego działania Safer Internet. Zespół Dyżurnet.pl włącza się w realizowane przez Europol oraz Child Exploitation and Online Protection Centre projekty europejskiej platformy wymiany informacji o zagrożeniach w Internecie oraz Koalicji Finansowej, której celem jest zwalczanie dystrybucji pornografii dziecięcej w Internecie. 13
Ż Statystyki zgłoszeń Najwięcej zgłoszeń do Dyżurnet.pl kierowanych jest poprzez formularz zamieszczony na stronie www.dyzurnet.pl, w dalszej kolejności przez mail na adres dyzurnet@dyzurnet.pl oraz infolinię ( 0 801 615 005 ). Wzrost spraw analizowanych przez zespół Dyżurnet.pl ma związek z kampanią medialną (2007 r.) i większą rozpoznawalnością zespołu oraz coraz większą świadomością użytkowników Internetu o mechanizmach zagrożeń oraz sposobach przeciwdziałania im. 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Wykres 1. Liczba incydentów w latach 2005-2009 2005 2006 2007 2008 2009 Otrzymane zgłoszenia w przeważającej większości dotyczą pornografii dziecięcej (63% ). 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2005 2006 2007 2008 2009 Wykres 2. Zgłoszenia otrzymane przez Dyżurnet.pl jako pornografia dziecięca w latach 2005-2009 Zgłoszenia dotyczą przede wszystkim grafik, zdjęć, filmów, opowiadań, rzadziej natomiast wypowiedzi na forach, listach dyskusyjnych czy rozmowy prowadzonej pomiędzy dorosłym a dzieckiem Połowa zgłoszeń przesłanych jako pornografia dziecięca rzeczywiście odnosi się do tego zjawiska, pozostałe zgłoszenia w tej grupie odnoszą się do erotyki dziecięcej, nudyzmu lub w chwili analizy są już niedostępne (Wykres 3.) Połowa spraw zgłoszonych jako treści rasistowskie i ksenofobiczne jest rozpatrywana jako rzeczywiste szerzenie rasizmu i ksenofobii 14
Raport z działalności zespołu w latach 2005-2009 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Pornografia dziecięca Erotyka dziecięca Nudyzm dziecięcy wg Dyżurnet.pl wg zgłaszającego Wykres 3. Porównanie klasyfikacji zgłoszonych treści wg zgłaszającego użytkownika oraz wg pracowników zespołu w latach 2005-2009 36% Pornografia dziecięca 19% Inne treści 1% Nudyzm dziecięcy 1% Uwodzenie dzieci 2% Pornografia dorosłych dostępna dla dzieci 2% Cyberbulling 4% Twarda pornografia 5% Rasizm i ksenofobia 18% Pornografia dorosłych 12% Erotyka dziecięca Wykres 4. Klasyfikacja zgłoszonych treści dokonana przez pracowników zespołu w latach 2005-2009 Wzrost liczby zgłoszeń klasyfikowanych jako inne treści z kilku- (w roku 2005 4%) do kilkudziesięciu procent (w roku 2009 18%) zawierających treści potencjalnie szkodliwe dla dzieci i młodzieży, takie jak promocja używek i innych substancji, nakłanianie do samookaleczeń, nakłanianie do samobójstw, bestialstwo wobec zwierząt itp. 15
Ż 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2005 2006 2007 2008 2009 wszystkie inne treści 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2005 2006 2007 2008 2009 wszystkie inne treści Wykres 5. Kategoria inne treści wg zgłaszającego użytkownika oraz pracowników zespołu w latach 2005 2009 45% incydentów zostało przekazanych do dalszej analizy do innych zespołów hotline zrzeszonych w INHOPE, policji, firm hostujących dany serwis lub właścicieli serwisów z prośbą o moderację bądź do innych organizacji (np. Helpline.org.pl). 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Przekazane do INHOPE Przekazane do policji Przekazane do ISP Przekazane do właściciela serwisu Przekazane do innych organizacji Wykres 6. Zgłoszenia przekazane do innych organizacji w latach 2005-2009 Serwery hostujące nielegalne treści są zlokalizowane najczęściej w Stanach Zjednoczonych oraz Rosji Wobec treści legalnych, ale potencjalnie szkodliwych dla dzieci i młodzieży, znajdujących się na polskich serwerach, podejmowane są działania zmierzające do szybkiego ich usunięcia 16
Raport z działalności zespołu w latach 2005-2009 Działalność edukacyjna Ważną rolą zespołu jest podnoszenie świadomości użytkowników Internetu nie tylko o zagrożeniach wynikających z jego używania, ale również o sposobach przeciwdziałania im. Jednymi z najważniejszych uczestników szkoleń i konferencji są osoby zawodowo zajmujące się opieką i edukacją dzieci (nauczyciele, pracownicy socjalni) oraz przedstawiciele organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości (policja, prokuratorzy, sędziowie). W ramach edukacyjnych przedsięwzięć w latach 2005-2008 przeprowadzono cykl 16 lokalnych konferencji wojewódzkich dedykowanych dla nauczycieli, pedagogów, przedstawicieli władz samorządowych i organizacji pozarządowych, policji, dostawców usług internetowych. W ramach tego cyklu Dyżurnet.pl prezentował swoją działalność oraz prowadził zajęcia warsztatowe na temat zwalczania niebezpiecznych i nielegalnych treści w Internecie. Specjalna sesja dedykowana dla policji oraz prokuratorów i sędziów dotyczyła technicznych aspektów przestępstw internetowych. Pierwsza z nich odbyła się w czerwcu 2005 r. w Warszawie, a ostatnia w grudniu 2006 r. w Gorzowie Wielkopolskim. W konferencjach tych przeszkolonych zostało łącznie 1600 osób. W ciągu pięciu lat działalności zespół prowadził szereg szkoleń, podczas których spotykał się z policją, przedstawicielami prokuratury i wymiaru sprawiedliwości w celu opracowywania skutecznych zasad współpracy i procedur postępowania ze zgłoszeniami dotyczącymi nielegalnych treści w Internecie. W 2009 w ramach programu Safer Internet NASK we współpracy z FDN zaplanował cykl 4 regionalnych szkoleń Zwalczanie przestępstw popełnionych przy użyciu Internetu - cyberprzemoc wśród dzieci i młodzieży, pornografia dziecięca dla przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości - prokuratorów, sędziów i funkcjonariuszy policji. Honorowy patronat nad warsztatami objęło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. W 2009 roku przeprowadzono szkolenia w Poznaniu i Katowicach, a kolejne w Olsztynie i Lublinie przewidziano na 2010 rok. Celem ich było przybliżenie działalności zespołów Helpline.org.pl i Dyżurnet.pl, przybliżenie regulacji prawne w dotyczące pornografii dziecięcej i pedofilii, a także prezentacja aktualnej sytuacji i działań podejmowanych przez regionalnych przedstawicieli biorących udział w seminarium. 17
Ż W październiku 2007 Polskie Centrum Programu Safer Internet zorganizowało po raz pierwszy Międzynarodową Konferencję Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w Internecie. Patronat nad konferencją objęła Komisarz UE ds. Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów Viviane Reding. Współorganizatorem pierwszej konferencji była brytyjska organizacja CEOP, a kolejnych Klicksafe - niemiecki projekt na rzecz bezpieczeństwa w Internecie. Każdego roku organizatorzy próbują zwrócić szczególną uwagę na inne zagadnienia: ogólne zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w Internecie (2007 r.) aspekty prawne, a także rola policji i współpracy międzynarodowej w opracowywaniu i udoskonalaniu sposobów ochrony najmłodszych oraz rola przedstawicieli serwisów społecznościowych WEB 2.0 (2008 r.) blokowanie na poziomie operatorskim treści pornograficznych z udziałem dzieci (2009 r.) Szkolenia i konferencje poświecone problematyce bezpieczeństwa dzieci w sieci kierowane są przede wszystkim do przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości, organów ścigania, organizacji pozarządowych, dostawców usług internetowych oraz sektora edukacyjnego. W przeciągu pięcioletniej działalności pracownicy Dyżurnet.pl występują z referatami w cyklicznych konferencjach: Dzień Bezpiecznego Internetu (od 2005 r.) SECURE najstarsza w Polsce konferencja organizowana od 1997 roku poświecona bezpieczeństwu sieci i systemów teleinformatycznych Każdego roku prezentowane zostają inne zagadnienia z zakresu działalności polskiego hotline: Rola Dyżurnet.pl oraz innych podmiotów w usuwaniu nielegalnych treści z Internetu (2005 r.) Projekt Dyżurnet.pl - realizacja programu Safer Internet Action Plan w Polsce (2006 r.) Obsługa zgłoszeń o treściach nielegalnych w Internecie (2007 r.) Filtrowanie nielegalnych treści z perspektywy hotline u (2008 r.) Ocena programów do filtrowania niebezpiecznych treści (2009 r.) Ogólnopolska Konferencja Pomoc Dzieciom ofiarom przestępstw w Warszawie (od 2006 r.) pod honorowym patronatem Ministra Sprawiedliwości oraz Prezydenta m.st. Warszawy. Uczestnikami konferencji są specjaliści z różnych dziedzin zajmujący się pomocą dzieciom ofiarom przestępstw, m.in. sędziowie, prokuratorzy, kuratorzy, biegli psycholodzy, pracownicy instytucji pomocowych i opiekuńczych oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych działających na rzecz małoletnich ofiar przestępstw. Cyberuzależnienia (od 2007 r.) - konferencja naukowa zorganizowana przez Niezależne Zrzeszenie Studentów Akademii Pedagogicznej w Krakowie przy wsparciu finansowym Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Województwa Małopolskiego oraz Urzędu Miasta Krakowa. 18
Raport z działalności zespołu w latach 2005-2009 Najważniejsze konferencje, w jakich aktywnie uczestniczył Dyżurnet.pl: 2006 V Krajowy Zjazd Opiekunów Szkolnych Pracowni Internetowych, Mrozy Konferencji Społeczne aspekty Internetu, zorganizowana przez Szkołę Wyższą Psychologii Społecznej, Warszawa 2007 Konferencja Dziecko w przestrzeni informacyjnej biblioteki. Bezpieczne media: promocja i edukacja, zorganizowana przez Książnicę Pomorską, Szczecin Konferencja Przeciwdziałanie rasizmowi, dyskryminacji na tle etnicznym i ksenofobii współpraca, dobre praktyki oraz wyzwania na przyszłość, zorganizowana przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Warszawa Konferencja Interwencja kryzysowa wobec małoletniej ofiary przestępstwa, Centrum Szkolenia Policji, Legionowo Konferencja Jak dzieci powinny bezpiecznie korzystać z komputera i Internetu zorganizowana przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2008 Konferencja Stop cyberprzemocy zorganizowana przez Biuro Edukacji Miasta st. Warszawy oraz Fundację Dzieci Niczyje, Warszawa Konferencja Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w Internecie, zorganizowana przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Przedsiębiorczości, Wałbrzych Konferencja Konsument w sieci zanim klikniesz-poznaj swoje prawa zorganizowana przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Warszawa Konferencja Naukowa InfoTrendy E-COMMERCE - SZTUKA E-BIZNESU, Szczecin 2009 Konferencja Bezpieczeństwo i ochrona prywatności dzieci i młodzieży w Internecie - Metodyka nauczania przez e-learning zorganizowana przez Microsoft, Warszawa Konferencja Wikimedia Polska 2009, Jadwisin I Międzynarodowa Konferencja Razem bezpieczniej w regionie zorganizowana przez Komendanta Wojewódzkiego Policji w Katowicach z Wojewodą Śląskim oraz przy współudziale Prezydenta Miasta Sosnowca i Szkoły Policji w Katowicach, Katowice 19
Ż Zespół Dyżurnet.pl ponadto uczestniczył w spotkaniach z administratorami internetowymi oraz dostawcami usług internetowych w celu opracowania wspólnych procedur oraz wymiany doświadczeń. Przedstawiciele zespołu biorą udział w cyklicznym wydarzeniu Abuse Forum jak również przeprowadzają profesjonalne szkolenia dla dostawcy usług internetowych firmy UPC. Każdego roku Zespół Dyżurnet.pl przeprowadzał szereg szkoleń technicznych dla funkcjonariuszy Komendy Stołecznej Policji. Ponadto profesjonalne warsztaty dedykowane prokuratorom przeprowadzone zostały w Wyższej Szkole Policji w Szczytnie, w Toruniu na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Dyżurnet.pl od 2005 roku brał aktywny udział w seminarium Techniczne Aspekty Przestępczości Teleinformatycznych (TAPT) organizowanym przez Wyższą Szkołę Policji w Szczytnie. W ciągu pięcioletniej działalności zespół Dyżurnet.pl uczestniczył w następujących szkoleniach dla funkcjonariuszy Policji: 2005 szkolenia dla Komend Wojewódzkich Policji w Radomiu, Sochaczewie, Katowicach 2006 szkolenia i warsztaty techniczne w Szczytnie dla Komend Wojewódzkich Policji, m.in. z udziałem policjantów z Wielkiej Brytanii 2007 szkolenia dla Komendy Stołecznej Policji, Legionowo 2008 szkolenie dla 200 policjantów, prokuratorów, sędziów, przedstawicieli straży granicznej pt. Nowe oblicza przemocy, zorganizowane przez Wydział Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji, Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, Kraków szkolenia techniczne dla Komendy Stołecznej Policji: Warszawa, Tomice, Białobrzegi, Radom szkolenie dla słuchaczy Podyplomowego Studium Problemów Przestępczości Komputerowej na Wydziale Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń szkolenie techniczne dla Wyższej Szkoły Policji, Szczytno 2009 szkolenie dla prokuratorów, słuchaczy Podyplomowego Studium Problemów Przestępczości Komputerowej na Wydziale Prawa i Administracji, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 20
Raport z działalności zespołu w latach 2005-2009 Inne działania promujące bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w Internecie W ramach projektu Safer Internet przy udziale zespołu CERT Polska przeprowadzone zostały dwie edycje testów skuteczności blokowania programów filtrujących. Wyniki zostały opisane w raportach Jak skutecznie filtrować zawartość Internetu? (2007 r.) oraz Rozwiązania filtrujące niepożądane treści w Internecie (2009 r.). Projekty te miały na celu stworzenie wiarygodnych przewodników po polskojęzycznych rozwiązaniach filtrujących, promowanie idei używania programów filtrujących, jak również zbadanie funkcjonalności oraz skuteczności blokowania stron nieodpowiednich, a także nadwrażliwości filtrów na określone słowa kluczowe występujące w neutralnym kontekście. Jedną z ciekawych inicjatyw zespołu Dyżurnet.pl było opublikowanie scenariuszy zajęć Jak w necie? BEZPIECZNIE!, przeznaczonych dla nauczycieli klas gimnazjalnych. Materiały szkoleniowe zostały opracowane przez specjalistów z zespołu Dyżurnet.pl we współpracy z zespołem CERT Polska. Pracownicy Dyżurnet.pl przeprowadzili pilotażowe warsztaty w szkołach. Przygotowane zajęcia mają na celu zapoznanie uczniów z następującymi tematami wiążącymi się z korzystaniem z Internetu, takimi jak: ochrona danych osobowych ochrona wizerunku własnego oraz innych osób złośliwe oprogramowanie kradzież tożsamości instytucje, które mogą pomóc w sytuacji zagrożenia. 21
Ż Plany W najbliższym okresie zespół Dyżurnet.pl zamierza skupić swoją działalność wokół następujących zagadnień: rozwinięcie współpracy z sygnatariuszami Porozumienia na rzecz bezpieczeństwa dzieci w Internecie promocja działań zespołu Dyżurnet.pl szerzenie idei Bezpiecznego Internetu w państwach Środkowo Wschodniej Europy wypracowanie platformy współpracy z grupą największych administratorów internetowych oraz dostawców usług internetowych współudział w budowie europejskiej platformy wymiany informacji o zagrożeniach w Internecie udział w procesie szkolenia sędziów i prokuratorów w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury prowadzenie szkoleń dla uczniów gimnazjów z zakresu bezpiecznych zachowań w Internecie opracowanie kolejnych scenariuszy warsztatów dla klas gimnazjalnych współpraca z kościołami zrzeszonymi w Polskiej Radzie Ekumenicznej pogłębienie współpracy z przedstawicielami operatorów komórkowych utrzymanie tego samego poziomu obsługi zgłoszeń przy 30% rocznym wzroście ich liczby Podstawowym i najważniejszym zadaniem dla Dyżurnet.pl jest realizacja obsługi zgłoszeń otrzymanych od anonimowych użytkowników, które dotyczą nielegalnych i szkodliwych dla dzieci i młodzieży treści. Dzięki temu pracownicy zespołu na bieżąco monitorują niebezpieczne zjawiska w Internecie 22
Raport z działalności zespołu w latach 2005-2009 Kalendarium Dyżurnet.pl * 2004 złożenie deklaracji przystąpienia do INHOPE 2004 zebranie listów polecających ze współpracujących instytucji 2005 przyjęcie przez zgromadzenie ogólne Zespołu NIFC Hotline Polska na tymczasowego członka INHOPE 2005 opracowanie i uzgadnianie szczegółowych procedur współpracy, 2005 nawiązywanie kontaktów roboczych z ISP, ICP, policją. 2005 wizyta kontrolna zarządu INHOPE, akceptacja procedur i ustaleń 2006 przyjęcie zespołu NIFC Hotline Polska przez zgromadzenie ogólne na pełnoprawnego członka INHOPE 2006 Utworzenie jednego krajowego CENTRUM Safer Internet z zespołem Awareness i Helpline.org.pl 2007 wejście przedstawicieli Dyżurnet.pl w skład Rady Naukowej Rzecznika Praw Dziecka 2008 wizyta Sekretarz Generalnej i członków zarządu INHOPE 2009 realizacja pilotażowych projektów edukacyjnych dla szkół, testy narzędzi filtrujących *Polska była pierwszym państwem w grupie 10 nowo przyjętych w 2005 roku do Unii Europejskiej, w którym powstał zespół Hotline Dyżurnet.pl Publikacje zespołu Dyżurnet.pl 23
Zwracamy się do wszystkich użytkowników internetu z prośbą o współpracę z zespołem Dyżurnet.pl Nielegalne treści można zgłaszać: pocztą elektroniczną pod adresem: dyzurnet@hotline.org.pl za pomocą formularza internetowego, umieszczonego na stronie www.dyzurnet.pl faksem pod numerem: +48 22 380-80-55 telefonicznie pod numerem: 0-801-615-005 (koszt połączenia lokalnego)